Ο Τόνι Νέγκρι εξηγεί τη μεγάλη απόφασή του

"Επιστρέφω για να αγωνιστώ"

Επιστρέφει αύριο στην Ιταλία ο γνωστότερος θεωρητικός του ρεύματος της Αυτονομίας που κυριάρχησε στη ριζοσπαστική ιταλική Αριστερά τη δεκαετία του 70. Ο καθηγητής Αντόνιο Νέγκρι, μόλις επιστρέψει στην πατρίδα του, θα οδηγηθεί στη φυλακή. Εκκρεμούν εις βάρος του ακόμα καταδίκες, ύστερα από ένα πολύπλοκο και πολύχρονο δικαστικό αγώνα. Συνελήφθη στις 7 Απριλίου 1979 ως ο εγκέφαλος των Ερυθρών Ταξιαρχιών, σύμφωνα με το "θεώρημα" του εισαγγελέα Καλότζερο, ο οποίος έδωσε "λύση" στο αδιέξοδο των αρχών, επιβάλλοντας την "υπόθεση εργασίας" ότι η ηγεσία της οργάνωσης Potere Operaio μετεξελίχθηκε σε παράνομο καθοδηγητικό κέντρο της τρομοκρατίας. Οι δίκες του διεξήχθησαν κάτω από το βαρύ κλίμα της ειδικής νομοθεσίας, της αυθαιρεσίας των διωκτικών αρχών, και της πίεσης προς τους "μεταμελημένους" να καρφώσουν τους παλιούς τους συντρόφους με ανταλλάγματα. Ακόμα και κάτω απ' αυτές τις συνθήκες καμιά από τις μείζονες κατηγορίες δεν στάθηκε.
Με την ευγενική βοήθεια της ιστορικού Ελένης Βαρίκα, καθηγήτριας στο Πανεπιστήμιο Παρίσι VII, ήρθαμε σε επαφή με τον Τόνι Νέγκρι λίγο προτού αναχωρήσει από το Παρίσι. Οι απαντήσεις του φωτίζουν ένα σημαντικό πρόβλημα που έμοιαζε λυμένο, αλλά εξακολουθεί να βαραίνει την Ιταλία, όσο υπάρχουν πολιτικοί κρατούμενοι και εξόριστοι.

- Τι σημαίνει να επιστρέφετε σήμερα στην Ιταλία "ως ηττημένος";

ΤΟΝΙ ΝΕΓΚΡΙ: Αυτό σημαίνει αναμφίβολα ότι αναγνωρίζω την αποτυχία του πολιτικού προγράμματος που αναπτύξαμε από το 1960 μέχρι το 1980. Η επιδίωξή μας ήταν να δώσουμε πολιτική έκφραση σε μια περίοδο μετάβασης από το κλασικό εργατικό κίνημα αφενός, με την παραδοσιακή του ταυτότητα, τις συνδικαλιστικές και πολιτικές του δομές, και αφετέρου τα νέα κοινωνικά κινήματα και τα νέα κοινωνικά υποκείμενα, τα οποία ανέπτυσσαν νέες ταυτότητες. Αυτές οι νέες υποκειμενικότητες έρχονταν σε ρήξη με το παραδοσιακό πλαίσιο του εργατικού κινήματος και συνδέονταν με δομικούς μετασχηματισμούς των παραγωγικών διαδικασιών. Αυτό το εγχείρημά μας είχε ως αρχικό στόχο να οργανώσει τη συνέχεια μεταξύ των δυο αυτών τύπων κινημάτων.
Επιστρέφω αναγνωρίζοντας ότι αυτό το σχέδιο έχει ηττηθεί.

- Αυτό σημαίνει ότι υποτάσσεστε στους υφιστάμενους νόμους ή ότι θα αγωνισθείτε για την αλλαγή τους; Αυτό που περιμένετε είναι μια δίκαιη δίκη ή μια αμνηστία;

ΤΟΝΙ ΝΕΓΚΡΙ: Σε προσωπικό επίπεδο δεν ζητώ παρά να με αντιμετωπίσουν όπως όλους τους άλλους και οι λογαριασμοί μου να εξωφληθούν ανάλογα. Υπήρξα ανατροπέας, κομμουνιστής, αλλά όχι εγκληματίας. Δεν έχω σκοτώσει, ούτε προκάλεσα τη δολοφονία κανενός.
Οσο για μια δίκαιη δίκη, αυτό είναι κάτι αδύνατον στο πλαίσιο της σημερινής νομοθεσίας. Οχι! Επιστρέφω για να αγωνιστώ. Η προσδοκία μου είναι να ανακτήσω την ελευθερία τη δική μου και των συντρόφων μου. Στόχος μου είναι μια καμπάνια που θα διεκδικεί αυτή την ελευθερία, μια καμπάνια η οποία θα επιτρέψει την άρση των κατασταλτικών διαδικασιών, την ακύρωση των δικών που είναι το λιγότερο αμφισβητούμενες και που υπερκαθορίζονται από μια επιθυμία εκδίκησης. Πιστεύω ότι έχει έρθει η ώρα για ένα διάλογο και μια λύση. Γι' αυτό το λόγο κάναμε έκκληση σε όλους, ξεκινώντας από τον Τύπο. Οι καιροί έχουν ωριμάσει: αφενός η ιταλική Δεύτερη Δημοκρατία, αφετέρου η είσοδος της Ιταλίας στην Ευρωπαϊκή Ενωση και η αναγκαιότητα εναρμόνισης των νομοθεσιών. Η Ευρώπη δεν μπορεί να είναι μόνο μια νομισματική ένωση. Δεν μπορεί να υπάρξει παρά μόνο μέσω της πολιτικής και κοινωνικής ένωσης. Και εγώ είμαι ένα ζωντανό παράδειγμα αυτής της νομοθετικής και πολιτικής δυσαρμονίας: ενώ στην Ιταλία με θεωρούν "μεγάλο εγκληματία" και "τέρας της ερυθράς τρομοκρατίας", στη Γαλλία ζω εδώ και δεκατέσσερα χρόνια ελεύθερα, και δούλεψα κάτω από κυβερνήσεις της δεξιάς όσο και της αριστεράς. Δεν είχα βέβαια χαρτιά επίσημα, αλλά δεν με ενόχλησαν οι αρχές. Πριν από μερικές μέρες, μάλιστα, με κάλεσαν για να νομιμοποιηθεί και επισήμως η παραμονή μου.
Ομως το θέμα δεν είναι η επίλυση μιας προσωπικής περίπτωσης. Από αυτή τη σκοπιά, η επιστροφή μου μπορεί να βοηθήσει στην κατάργηση ενός μόνιμου καθεστώτος έκτακτης ανάγκης, το οποίο στην Ιταλία δεν περιορίστηκε στην καταδίωξη και την καταστολή της τρομοκρατίας, αλλά επιχείρησε να ομαδοποιήσει κάτω από το στίγμα της τρομοκρατίας καθετί που κινείται. Υπάρχει μια ιταλική ιδιαιτερότητα σε αντίθεση με άλλες ευρωπαϊκές χώρες όπου η καταστολή και η απομόνωση της τρομοκρατίας συνοδεύτηκε από μια πολιτική ενσωμάτωσης και αφομοίωσης της αριστεράς. Στην Ιταλία, η νομοθεσία έκτακτης ανάγκης έβαζε στο στόχαστρο το σύνολο του κοινωνικού κινήματος.
Η ειδική νομοθεσία, η φυλάκιση με την κατηγορία της διαφθοράς μιας μεγάλης μερίδας πολιτικών που είχαν πρωταγωνιστήσει στην πολιτική της καταστολής, και η εξουσία των δικαστών, θέτουν προβλήματα σε ολόκληρη την πολιτική τάξη. Στους κόλπους της δικαστικής εξουσίας υπάρχουν δυνάμεις που ανησυχούν βλέποντας τη μετάβαση της συντεχνίας τους από τον αγώνα ενάντια στη διαφθορά σε ένα είδος κυβέρνησης δικαστών. Ταυτόχρονα, μέσα στον πολιτικό κόσμο, τόσο της δεξιάς όσο και της αριστεράς, υπάρχουν πολλοί που γνωρίζουν ότι η καταστολή των "μολυβένιων χρόνων" επέτρεψε την ασύδοτη ανάπτυξη μιας διαφθοράς χωρίς έλεγχο και χωρίς αντίρροπες εξουσίες. Κατά τις τέσσερις τελευταίες βουλευτικές εκλογές από το 1988 διαπιστώσαμε ότι υπάρχει μια διακομματική πλειοψηφία που είναι έτοιμη να ψηφίσει υπέρ της αμνηστίας. Αλλά για να κλείσουν οι λογαριασμοί των "μολυβένιων χρόνων", πρέπει να αλλάξει η διάταξη που απαιτεί μια ειδική πλειοψηφία δύο τρίτων για την αμνηστία. Ομως ο πραγματικός στόχος θα έπρεπε κατά τη γνώμη μου να είναι η κινητοποίηση για μια καθολική λύση του ζητήματος των φυλακισμένων και των εξορίστων.

- Δηλώσατε ότι αναλαμβάνετε την πλήρη ευθύνη των λαθών σας. Αναφέρεστε σε μια ευθύνη ηθικής τάξης;

ΤΟΝΙ ΝΕΓΚΡΙ: Η ηθική συνείδηση και η ευθύνη συμπορεύονται υποχρεωτικά. Εξίσου μαζί πηγαίνουν το λάθος και η ενοχή. Αν αναγνωρίσεις το ένα, αναγνωρίζεις και το άλλο. Αλλά δεν είμαι ένας μετανοημένος. Αυτός που επιστρέφει στην Ιταλία δεν είναι ούτε το φάντασμά μου της δεκαετίας του '70 ούτε ένας μεταμελημένος εγκληματίας. Και δεν έχω την παραμικρή πρόθεση να βάλω τον εγκέφαλό μου στη ναφθαλίνη. Η επιστροφή μου στοχεύει να "αποκαταστήσω την κοινότητα που διακόπηκε με τη διαφυγή μου", όπως λέει η Ροσάνα Ροσάντα, η τόσο απαιτητική φίλη. Αλλά ταυτόχρονα θα συνεχίσω να σκέφτομαι, να ερευνώ, να ανταλλάσσω ιδέες. Αυτό είναι το επάγγελμά μου, η ζωή μου. Είναι αλήθεια ότι στο παρελθόν οι ιδέες μου συναντήθηκαν με ένα ανατρεπτικό, ένοπλο κίνημα, αλλά σήμερα στο σημείο αυτό υπάρχει μια ριζική ασυνέχεια. Αντίθετα, πιστεύω ότι είχαμε κατανοήσει σωστά τη σημασία των μεγάλων αλλαγών στις οικονομικές και κοινωνικές δομές, τα νέα κοινωνικά περιεχόμενα της εργασίας στην Ιταλία αλλά και διεθνώς.

- Πιστεύετε ότι η αμνηστία πρέπει να περιλάβει τους πάντες, ακόμη και εκείνους που ευθύνονται για τα "εγκλήματα αίματος";

ΤΟΝΙ ΝΕΓΚΡΙ: Αυτή ακριβώς την ερώτηση θέλω να θέσω με την επιστροφή μου. Υπάρχουν ακόμη στο Παρίσι περίπου 550 εξόριστοι, το ένα τρίτο από τους οποίους έχει καταδικαστεί σε ποινές φυλάκισης έως δέκα ετών, ένα τρίτο σε ποινές έως 25 ετών και το υπόλοιπο σε ισόβια. Επιθυμώ να εργαστώ στην κατεύθυνση του κλεισίματος των λογαριασμών για όλους, ακόμη κι αν αναγνωρίζω ότι στο ψυχολογικό και ανθρώπινο επίπεδο κάτι τέτοιο συνεπάγεται σοβαρές δυσκολίες. Αλλά δεν πρέπει να ξεχνούμε ότι και η εξορία είναι ένα είδος "ποινής". Χρειαζόμαστε μια πολιτική λύση των "μολυβένιων χρόνων". Και κυρίως δεν πρέπει να λησμονούμε ότι "οι λογαριασμοί που πρέπει να κλείσουν" δεν είναι μόνον οι δικοί μας, αλλά και εκείνοι του κράτους και της δικής του τρομοκρατίας. Κανένας σχεδόν από τους υπεύθυνους αυτής της τρομοκρατίας (που ευθύνεται για όλες τις μαζικές αιματηρές απόπειρες) δεν βρίσκεται στη φυλακή. Ενώ λοιπόν μπορεί κανείς να είναι βέβαιος ότι οι "ταξιαρχίτες" της προηγούμενης εικοσαετίας δεν πρόκειται να επαναλάβουν τα εγκλήματά τους, με την ίδια σιγουριά και δίχως ίχνος ειρωνείας μπορούμε να πούμε ότι η κρατική λογική βρίσκεται σε αρίστη κατάσταση.

-Μιλήσατε προηγουμένως για την ευρωπαϊκή συγκυρία. Ποια είναι η σχέση ανάμεσα στον εκδημοκρατισμό του ιταλικού δικαστικού συστήματος και την Ευρώπη ως πεδίο πολιτικής;

ΤΟΝΙ ΝΕΓΚΡΙ: Οπως σας έλεγα, η Ευρώπη δεν πρέπει να περιοριστεί στη νομισματική εναρμόνιση. Η ελπίδα για μια ευρωπαϊκή έννοια της ιδιότητας του πολίτη συνδέεται περισσότερο με την προοπτική μιας πολιτικής και κοινωνικής Ενωσης. Αυτό προϋποθέτει τη δημιουργία ενός νέου δημόσιου χώρου που υπερβαίνει τη σχέση μεταξύ του ατόμου συρρικνωμένου στην ιδιωτική του ύπαρξη και του κράτους, δηλαδή ενός δημόσιου χώρου που επανεφευρίσκει τη σχέση μεταξύ ατόμου και κοινότητας. Αυτό θα εξαρτηθεί από την ικανότητά μας να ανακαλύψουμε εκ νέου μέσω της πολιτικής δράσης τις βάσεις του κοινού, της κοινότητας, κάτι που υπήρξε μείζον ερώτημα και στο παρελθόν. Δεν πρόκειται για κίνηση επιστροφής στα παλιά, αλλά για προσπάθεια εύρεσης των κατάλληλων απαντήσεων στα ερωτηματικά που τίθενται σήμερα από τις δομικές αλλαγές που σημειώνονται σε διεθνές επίπεδο (ζητήματα που συνδέονται με τις νέες εργασιακές σχέσεις). Οι εξελίξεις στην παραγωγική διαδικασία, στην ίδια την έννοια της εργασίας, δεν είναι μόνον αρνητικές. Ενα από τα πλέον ενδιαφέροντα χαρακτηριστικά του απεργιακού κινήματος στη Γαλλία του 1995 ήταν η τάση να δοθεί ένα τέλος στις συντεχνιακές διαιρέσεις και τις επιμέρους διεκδικήσεις μέσω μιας φυσικής πολιτικής παρουσίας, μέσω συνολικών κινητοποιήσεων. Εκείνο που πρέπει να ξαναβρούμε είναι την κοινή δράση.

-Μιλά η αισιοδοξία του "Ανατρεπτικού Σπινόζα", για να θυμηθούμε τον τίτλο ενός βιβλίου σας;

ΤΟΝΙ ΝΕΓΚΡΙ: Πρόκειται απλώς για "αισιοδοξία της λογικής". Κάτι που δεν παραπέμπει σε ονειροπόληση, αλλά σε μια πραγματική υπόθεση: να εντοπίσουμε μέσα στην πραγματικότητα την πιθανότητα να ξαναβρούμε την ισχύ των πολιτών με την έννοια του Σπινόζα. Οπως λέει ο Σπινόζα, εκεί όπου υπάρχει εξουσία, υπάρχει ταυτόχρονα η δύναμη των πολλών που της αντιτίθενται. Αυτό ισχύει ό,τι κι αν ισχυρίζονται οι ιδεολογικές αναλύσεις περί τέλους της ιστορίας ή χρεωκοπίας του μαρξισμού (βλ. τις απόψεις του Φιρέ). Μέθυσα από χαρά όταν έπεσε το τείχος του Βερολίνου, αλλά δεν θα δεχθώ ποτέ την εξίσωση "ναζισμός ίσον και σοβιετικό καθεστώς". Αυτή η ιστορία δεν μπορεί να γίνει κατανοητή παρά μόνο μέσα από μια κοινωνική ανάλυση: το να ξεχάσουμε τον ιστορικό υλισμό είναι ένα σοβαρό θεωρητικό ολίσθημα και είναι ενδεικτικό ότι ούτε οι πολιτικοί ούτε τα χρηματιστήρια είναι πρόθυμα να υποπέσουν σε αυτό το αμάρτημα. Η απόδειξη είναι παράδοξη: το τελευταίο μαρξιστικό έντυπο της εποχής μας δεν είναι άλλο από τη Γουόλ Στριτ Τζέρναλ. Σε πείσμα όλων των Φιρέ...
 

Για τον Τόνι Νέγκρι
 

Το κείμενο που ακολουθεί αποτελεί μέρος της έκκλησης για την αμνήστευση του Τόνι Νέγκρι και συντάχθηκε από τον Μικαέλ Λεβί και τον Ετιέν Μπαλιμπάρ. Τη στιγμή που η έκκληση αυτή έφτασε στα χέρια μας δεν είχε ακόμη δοθεί για δημοσίευση στον γαλλικό Τύπο, αλλά είχε ήδη ξεκινήσει η διαδικασία υπογραφής της από γάλλους πολιτικούς και διανοουμένους:

Ο Τόνι Νέγκρι αποφάσισε να γυρίσει στην Ιταλία. Εχει καταδικαστεί επανειλημμένα από ιταλικά δικαστήρια ως "ηθικός αυτουργός" των συγκρούσεων με την αστυνομία κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του '70 και από το 1983 ζει εξόριστος στη Γαλλία. Με την κίνηση της επιστροφής του, ο Νέγκρι επιθυμεί να θέσει το ζήτημα της γενικής αμνηστίας για τους ιταλούς πολιτικούς κρατούμενους.
Φιλόσοφος διεθνώς γνωστός για την πρωτοτυπία και την εγκυρότητα του έργου του για τον Καρτέσιο, τον Σπινόζα και τον Μαρξ, ο Τόνι Νέγκρι υπήρξε ο βασικός υπεύθυνος της ομάδας "Potere Operaio" (αυτοδιαλύθηκε το 1973) και ένας από τους εμπνευστές του ρεύματος της "εργατικής αυτονομίας" κατά τη δεκαετία του '70. Φυλακίστηκε το 1979 και, παρά μια πρώτη αθώωσή του το 1980, παρέμεινε επί τεσσεράμισι χρόνια προφυλακισμένος! Εκλέχθηκε βουλευτής το 1983 και, μετά την άρση της ασυλίας του, αποφάσισε να καταφύγει στη Γαλλία. Είκοσι χρόνια μετά τα γεγονότα, παραμένει -χάρη στη μαρτυρία των "μεταμελημένων"- καταδικασμένος σε πολλά χρόνια φυλάκισης. Την εποχή της καταδίκης του, η Διεθνής Αμνηστία είχε καταγγείλει τις πολλές νομικές παρατυπίες που σημειώθηκαν στις δίκες εναντίον του.
Ο Τόνι Νέγκρι δούλεψε πολύ στο Παρίσι τα δεκατέσσερα αυτά χρόνια, όντας η ψυχή του περιοδικού "Futur Anterieur", διδάσκοντας στο Πανεπιστήμιο Παρίσι 8 και στο Διεθνές Κολέγιο Φιλοσοφίας, παίρνοντας μέρος σε πολλά σεμινάρια και ερευνητικά προγράμματα υπουργείων και δημόσιων οργανισμών στο πεδίο των κοινωνικών επιστημών. Εγινε έτσι στη Γαλλία ένας από εμπνευστές της πολιτικής και φιλοσοφικής συζήτησης για το μέλλον της δημοκρατίας, αλλά παρά ταύτα δεν του είχαν εκχωρηθεί τα πλήρη δικαιώματα του γάλλου πολίτη.
Με τη γενναία του απόφαση, ο Τόνι Νέγκρι παίρνει ένα μεγάλο ρίσκο. Είναι όμως διατεθειμένος να θέσει σε κίνδυνο την ελευθερία του προκειμένου να επαναφέρει το αίτημα της αμνηστίας, όχι μόνο για τον ίδιο, αλλά για όλους όσοι συνεχίζουν να διώκονται για τη συμμετοχή τους στο κοινωνικό κίνημα και τις συγκρούσεις της δεκαετίας του '70. Η πλειοψηφία των δημοκρατικών χωρών υιοθετούν την αμνηστία μετά τα μεγάλα δράματα της εσωτερικής τους ζωής. Μόνον η αμνηστία μπορεί να επιτρέψει στους εκατοντάδες Ιταλούς που ζουν φυλακισμένοι ή εξόριστοι να επιστρέψουν σε μια φυσιολογική ζωή.
Πιστοί στο κράτος δικαίου και στην αποκατάσταση των δικαιωμάτων του ανθρώπου και του πολίτη, ζητούμε από τους ιταλούς βουλευτές να ανταποκριθούν σε τούτη την έκκληση και να επιδείξουν επιείκεια, ψηφίζοντας την αμνηστία και επιτρέποντας έτσι να δοθεί και πάλι στον Τόνι Νέγκρι και τους φίλους του η ιδιότητα του πολίτη.

(Ελευθεροτυπία, 30/6/1997)