ΤΟ ΚΥΝΗΓΙ ΤΩΝ ΚΑΠΝΙΣΤΩΝ

Επιχείρηση καθαρά δάχτυλα

1.  /  2.

ΔΙΩΞΕΙΣ ΧΩΡΙΣ ΦΙΛΤΡΟ

Η γόπα του μπαρμπα-Θωμά

Οι καπνιστές την έχουν πολύ άσκημα στις Ηνωμένες Πολιτείες. Οχι μόνο γιατί καθημερινά βλέπουν να διευρύνεται ο ορισμός του δημόσιου χώρου προκειμένου να απαγορευτεί το κάπνισμα σε όλο και περισσότερα σημεία της πόλης. Αλλά και γιατί οι φίλοι δεν τους καλούν πια και γιατί οι περαστικοί τους ρίχνουν ματιές γεμάτες δηλητήριο κάθε φορά που τολμούν να καπνίσουν ένα τσιγάρο στο δρόμο. Κι αυτά δεν είναι τίποτε: αν ξεχαστούν κι ανάψουν τσιγάρο σε μέρος που απαγορεύεται, είναι σίγουρο ότι κάποιος θα τους το τραβήξει βίαια από το στόμα. Κι αν τύχει και βρεθούν στο Λος Αντζελες, την επίγεια κόλαση των καπνιστών, ενδέχεται να φάνε καμιά μαχαιριά από κάποιον μανιακό αντικαπνιστή, όπως έχει συμβεί αρκετές φορές έως σήμερα.

Η ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΑ ΤΩΝ ΕΝΑΡΕΤΩΝ

Η ηγεμονία της "αντικαπνιστικής πλειοψηφίας" είναι πλέον αδιαμφισβήτητη στις Ηνωμένες Πολιτείες. Ως άτομο παρεκκλίνον, ο καπνιστής καλείται είτε να ανανήψει αμέσως είτε να πληρώσει ακριβά για τη ζημιά που προκαλεί στη δημόσια υγεία. Από το 1986 που δημοσιεύτηκε η πρώτη επίσημη έκθεση για τους σοβαρούς κινδύνους που συνεπάγεται για την υγεία το παθητικό κάπνισμα, οι καπνιστές αντιμετωπίζονται ως ασυνείδητοι δολοφόνοι των συνανθρώπων τους. Το μήνυμα είναι απλό: η ολέθρια έξη πρέπει να κατανικηθεί πάση θυσία. Συνεπές προς τις πιο ακραίες εκδοχές του φιλελευθερισμού, ένα κυρίαρχο αυτή τη στιγμή ιδεολογικό ρεύμα αδιαφορεί παντελώς για τις αιτίες που οδήγησαν -ή και οδηγούν- στο κάπνισμα και, εξατομικεύοντας και προσωποποιώντας τις ευθύνες, αναγορεύει κάθε καπνιστή ξεχωριστά σε υπ' αριθμόν ένα εχθρό της κοινωνίας. Εξάλλου, οι επικεφαλής της εκστρατείας τονίζουν σε κάθε ευκαιρία ότι ο φανατισμός των αντικαπνιστών δεν έβλαψε ποτέ κανέναν. Και υπογραμμίζουν ότι από τα μέσα της δεκαετίας του '60 παρατηρείται μια συνεχής μείωση των καπνιστών: 42% του πληθυσμού κάπνιζε το 1964, ενώ μόνο το 26,5% έβαζε ακόμη τσιγάρο στο στόμα του το 1988. Η ελάττωση, ωστόσο, δεν αρκεί στους υπεύθυνους του αντικαπνιστικού αγώνα. Στόχος τους, όπως διακηρύσσουν, η εξάλειψη και του τελευταίου καπνιστή έως το 2000, χρονιά κατά την οποία οι ΗΠΑ πρέπει να μπορούν να υπερηφανευτούν ότι αποτελούν την πρώτη άκαπνη κοινωνία της σύγχρονης ανθρωπότητας.
Χλιαρές υπήρξαν οι αντιστάσεις στο κύμα αυτό της πλήρους απαξίωσης του καπνίσματος. Παγιδευμένοι ανάμεσα στην επιθυμία τους για την επόμενη τζούρα και την αυτοενοχοποίηση που τους προκαλεί η επίγνωση ότι προξενούν βλάβη στην υγεία των άλλων, οι καπνιστές στάθηκαν ανήμποροι να απαντήσουν. Εξάλλου η ρετσινιά ότι οι κινήσεις τους υπαγορεύονται από τις πανίσχυρες καπνοβιομηχανίες της χώρας δυσφήμησε κάθε απόπειρά τους να αμυνθούν. Ούτως ή άλλως, η συζήτηση για το κατά πόσον ορισμένες συμπεριφορές των μη καπνιστών θίγουν ή όχι τα ατομικά δικαιώματα των καπνιστών έληξε στις ΗΠΑ προτού αρχίσει: Η απόσταση ανάμεσα στην αντιμετώπιση του καπνιστή ως ατόμου κοινωνικά επιζήμιου και στην επικράτηση της γελοιογραφίας του ως σύγχρονου αντικοινωνικού παρία αποδείχθηκε τελικά ελάχιστη. Και οι αδιάφθοροι της αντικαπνιστικής εκστρατείας δεν κουράζονται να επαναλαμβάνουν ότι τα πρότυπα άλλαξαν ανεπιστρεπτί. Το τσιγάρο αρμόζει πια στον άστεγο κουρελή, όχι στον γυαλιστερό γιάπη.

ΣΚΛΑΒΟΙ ΤΗΣ ΝΙΚΟΤΙΝΗΣ

Υπάρχουν, βέβαια, και οι ισχνές φωνές εκείνων που δεν καπνίζουν, αλλά θεωρούν βάναυσες τις συμπεριφορές που έχουν υιοθετηθεί προκειμένου να επιτευχθεί η άμεση απεξάρτηση χιλιάδων ατόμων από τη βλαβερή συνήθεια. "Οι καπνιστές είναι οι νέγροι της εποχής μας", λέει ο συγγραφέας Γκέι Ταλέζε που, αν και μη καπνιστής, προτιμά να κάθεται στο υποβαθμισμένο εκείνο σημείο του εστιατορίου που προορίζεται για την καταπιεσμένη μειονότητα. Και συμπληρώνει: "Υπομένω καλύτερα την μπόχα του τσιγάρου από το ύφος εκείνων που ενθουσιάζονται με τις διακρίσεις σε βάρος συνανθρώπων τους". "Πρόκειται πια για τρομοκρατία των εναρέτων", σχολιάζει και ο καθηγητής Φρίντριχ Χάκερ που πιστεύει ότι η στάση των αντικαπνιστών εμφανίζει χαρακτηριστικά συλλογικής νεύρωσης.
Μειοψηφικές και χαμηλόφωνες, οι ενστάσεις αυτού του τύπου δεν έχουν τη δύναμη να μειώσουν τους αντικαπνιστικούς τόνους. Ούτως ή άλλως, οι απόψεις των υπευθύνων για τα θέματα υγείας βρίσκονται στους αντίποδες μιας ήπιας αντιμετώπισης του προβλήματος. Μόνον η υπουργός Υγείας Τζόσλιν Ελντερς είχε τολμήσει προ μηνών να αντιταχθεί στην απαγορευτική πολιτική που από τη μία στιγμή στην άλλη θέλει να αφαιρέσει από τμήμα του αμερικανικού λαού τη δυνατότητα να ασκεί μια συνήθεια στην οποία είναι από χρόνια εθισμένο. Κάτι οι δηλώσεις της για την ανάγκη να εξευρεθούν εναλλακτικοί τρόποι περιορισμού του καπνίσματος, κάτι οι μεταγενέστερες τοποθετήσεις της για τη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση των νέων, η Ελντερς έμελλε σύντομα να χάσει μια και καλή τη δουλειά της.
Αλλά ούτε και το προεδρικό ζεύγος αστειεύεται στο ζήτημα του καπνίσματος. "Τα πάντα στο Λευκό Οίκο θα φέρουν πλέον την προσωπική μας σφραγίδα", δήλωσε προ καιρού η Χίλαρι Κλίντον. Και εξήγησε ότι στο εξής καταργείται η γαλλική κουζίνα, εκτοπίζονται τα γαλλικά κρασιά και εξαφανίζονται τα τασάκια. Στο δρόμο που χάραξε το 1991 η Μπάρμπαρα Μπους επιτρέποντας το κάπνισμα σε ορισμένους μόνο χώρους του Λευκού Οίκου, η Χίλαρι αποφάσισε να δώσει το καλό παράδειγμα στους συμπατριώτες της απαγορεύοντας το κάπνισμα σε ολόκληρο το σπιτικό της. Σύμφωνα με τους πιο ακραιφνείς αντικαπνιστές, η κίνηση αυτή έπρεπε να είχε γίνει εδώ και χρόνια. Το προηγούμενο υπήρχε: επί έξι χρόνια το κάπνισμα απαγορεύεται διά ροπάλου στο Στέιτ Ντιπάρτμεντ, παρά τους αρχικούς φόβους ότι το γεγονός κινδύνευε να προκαλέσει τη δυσφορία κάποιων υψηλών προσκεκλημένων. "Θα του χώσουμε ένα τασάκι κάτω από τη μύτη αναγκάζοντάς τον να σβήσει το βρομερό του γκολουάζ", ήταν η απάντηση αξιωματούχου όταν ρωτήθηκε πώς πρόκειται να αντιδράσουν στο Στέιτ Ντιπάρτμεντ, αν μια μέρα τους εμφανιστεί ο γάλλος υπουργός των Εξωτερικών με ένα τσιγάρο στο στόμα. Το ύφος της απάντησης έχει να μαρτυρήσει πολλά για τη σιγουριά που νιώθουν σήμερα οι αντικαπνιστές στις Ηνωμένες Πολιτείες.

Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΤΟΥ ΚΑΠΝΟΥ

Είναι προφανές ότι το κλίμα είχε πια ωριμάσει, όταν ο δήμαρχος της Νέας Υόρκης Ρ. Τζουλιάνι ανακοίνωνε προ ημερών ότι από τον ερχόμενο Απρίλιο το κάπνισμα θα απαγορευτεί με νόμο στα ανοιχτά στάδια, στους ζωολογικούς κήπους, στα ιδιωτικά γραφεία όταν φιλοξενούν περισσότερα από τρία άτομα, αλλά και στα εστιατόρια που χωρούν περισσότερους από τριάντα πέντε πελάτες. Η απόφαση αυτή που φιλοδοξεί να "εξασφαλίσει υγιεινό περιβάλλον στην πόλη" αποτελεί ολοκλήρωση της παλαιότερης εκείνης νομοθετικής ρύθμισης του 1988 που όριζε ότι το κάπνισμα απαγορεύεται σε σχολεία, αίθουσες αναμονής, πλυντήρια, εισόδους πολυκατοικιών, κρεοπωλεία, ανελκυστήρες, θέατρα, νοσοκομεία και ταξί, επιτρέπεται δε μόνο σε συγκεκριμένα σημεία γραφείων, εστιατορίων, καταστημάτων, ξενοδοχείων και κινηματογράφων.
Αυστηρές ρυθμίσεις ισχύουν από καιρό σε περισσότερες από οκτακόσιες πόλεις, οι κάτοικοι των οποίων μοιάζουν αρκετά εξοικειωμένοι με τη νέα αντικαπνιστική πραγματικότητα. Στο σημείο αυτό, οι αρμόδιοι εκφράζουν την ευχαρίστησή τους για την προσαρμοστικότητα των πολιτών. Κατά τα λεγόμενά τους, κρούσματα απειθαρχίας εμφανίζονται μόνο κατά τις πρώτες εβδομάδες της εφαρμογής των μέτρων. Διάσπαρτες πληροφορίες έρχονται, ωστόσο, να αμαυρώσουν τη ρόδινη εικόνα της αγαστής συνεργασίας αρχών και κοινού. Εχει μείνει ιστορική μια πολύωρη εσωτερική πτήση της TWA που την Πρωτοχρονιά του '88 κατέληξε στη σύλληψη των επιβατών της εκείνων που διεκδίκησαν έμπρακτα το δικαίωμά τους να καπνίσουν, γνωρίζοντας ότι η νομοθεσία απαγόρευε το κάπνισμα μόνο στις σύντομες πτήσεις.
Την ώρα που η εκστρατεία κατά του καπνίσματος συνεχίζεται απτόητη στις Ηνωμένες Πολιτείες, ένας παράλληλος εμφύλιος βρίσκεται ήδη σε εξέλιξη. Μετά από πολύχρονη προετοιμασία, ο επικεφαλής της πανίσχυρης FDA (της Υπηρεσίας Διατροφής και Φαρμακευτικών Ειδών) Ντέιβιντ Κέσλερ έχει βαλθεί να αποδείξει ότι οι καπνοβιομήχανοι καθορίζουν τα ποσοστά της νικοτίνης στα τσιγάρα κατά τρόπο που να δημιουργεί εξάρτηση στους καταναλωτές. Αν τα καταφέρει και τα τσιγάρα υπαχθούν για πρώτη φορά στις δικαιοδοσίες της υπηρεσίας, τα χέρια των αρμοδίων θα λυθούν μια και καλή για τα περαιτέρω...
 
 

(Ελευθεροτυπία, 5/2/1995)