ΡΗΤΟΡΕΙΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

Με το βότσαλο στο στόμα

1.  /  2.

ΚΩΣΤΗΣ ΣΤΕΦΑΝΟΠΟΥΛΟΣ

Από την αρχαία αγορά στο πρωτοδικείο Πατρών

Τι κοινό έχει η αρχαία Αθήνα και η αρχαία Ρώμη με τη σύγχρονη Πάτρα; Η απάντηση είναι εύκολη: παράγουν και οι τρεις σπουδαίους ρήτορες. Αυτό τουλάχιστον ισχυρίζεται ο δικηγόρος Δημήτριος Σφυρής, συγγραφέας μιας μικρής μελέτης περί ρητορικής τέχνης που φέρει τον εύγλωττο τίτλο "Από τον Δημοσθένη και τον Κικέρωνα στον Κωστή Στεφανόπουλο". Ολόκληρο το βιβλίο περιστρέφεται γύρω απ' αυτή την ιδέα. Να αναδείξει τις ομοιότητες του υποψηφίου προέδρου με τους διάσημους ρήτορες της αρχαιότητας.

ΜΕΤΑ ΤΟΝ ΔΗΜΟΣΘΕΝΗ ΚΑΙ ΤΟΝ ΚΙΚΕΡΩΝΑ

Δεν είναι αλήθεια τόλμημα, μια σύγκριση του Αχαιού πολιτικού με τους περίφημους αρχαίους δεξιοτέχνες του λόγου; Ο κ. Σφυρής δεν το δέχεται: "Οπως λέμε ότι οι εποχές αντιγράφουν οι νεότερες τις προηγούμενες, νομίζω ότι κάπως έτσι ήταν στην αρχαία Αθήνα τότε -στην Αθήνα της κατάπτωσης, όπου ο Δημοσθένης οραματιζόταν την Αθήνα των κλασικών χρόνων και έκανε τους αγώνες κατά των Μακεδόνων που τους θεωρούσε βαρβάρους. Μετά, ο Κικέρων έζησε στη ρωμαϊκή εποχή που πλέον είχαν αρχίσει οι εμφύλιοι -δηλαδή ζούσε σε μια Ρώμη που έπεφτε, και ο Κικέρων οραματιζόταν ένα ισχυρό ρωμαϊκό κράτος. Από την άλλη μεριά ο Στεφανόπουλος πάλι έβλεπε ότι στην Ελλάδα κάτι δεν πάει καλά, δεν προχωράμε σαν κοινωνία, έβλεπε την πολιτική να χάνει το ηθικό και κοινωνικό της νόημα και ήταν ο μόνος ο οποίος οραματιζόταν μια καινούρια Ελλάδα απηλλαγμένη από το κατεστημένο - που λέμε εμείς. Προσπάθησα αυτές τις εποχές που είχαν κοινά σημεία μεταξύ τους να τις συνδυάσω και βέβαια και τον τρόπο ζωής Ρώμης, αρχαίας Αθήνας, Πάτρας."
Ο Δημήτριος Σφυρής κατάγεται από την Αχαϊα και υπήρξε στενός συνεργάτης του κ. Στεφανόπουλου για πολλά χρόνια. "Τον υπηρέτησα επί 7 χρόνια στη ΔΗΑΝΑ όπως επεβάλλετο. Τον ακολούθησα από το 85 μέχρι το 1993. Σε όλες τις εκδηλώσεις η παρουσία μου ήταν δυναμική, η οποιαδήποτε προσπάθειά μου ήταν ανιδιοτελής, όπως ανιδιοτελής είναι και ο ίδιος." Ομως σήμερα ο κ. Σφυρής έχει επιστρέψει στη Νέα Δημοκρατία. Οταν αντελήφθη τον Σεπτέμβριο του 1993 ότι παρά τις αρχικές αποφάσεις τελικά η ΔΗΑΝΑ δεν επρόκειτο να κατέβει στις εκλογές, εκείνος διαχώρισε τη θέση του και πολιτεύθηκε υπό τον κ. Μητσοτάκη. "Ενιωσα προδομένος αλλά και αηδιασμένος από το περιβάλλον του Στεφανόπουλου, όχι από τον ίδιο."

Ο ΤΡΙΤΟΣ Ο ΚΑΛΥΤΕΡΟΣ

Το βιβλίο άρχισε να γράφεται το 1987 και τελείωσε το 1989. "Είχα μόνο μια φοβία: να μη θεωρηθεί ότι το κάνω για να κολακέψω τον πρόεδρο της ΔΗΑΝΑ τότε. Και προσπάθησα να κρατήσω όσο ήταν δυνατόν την προσωπική μου εκτίμηση, δηλαδή να μην δείχνω υποκειμενικό λόγο έναντι Στεφανοπούλου. Οταν του ανακοίνωσα το σκοπό μου -γιατί έπρεπε να το γνωρίζει- μου είπε το εξής: 'Δε το θεωρώ πρέπον να προσπαθήσεις να με συγκρίνεις με αυτούς τους δύο καταξιωμένους ρήτορες της αρχαιότητας, τον Δημοσθένη και τον Κικέρωνα'. Του απάντησα ότι 'η σεμνότητά σας κύριε Πρόεδρε αυτά επιβάλλει να μου πείτε. Εγώ σας θαυμάζω και σας θεωρώ -τουλάχιστον στο ρητορικό πολιτικό λόγο- σήμερα ως ισάξιο του Δημοσθένη, θεωρώ επομένως χρέος μου να το γράψω και θα το γράψω'. Το 'γραψα, του το πήγα, το διάβασε, του έδωσα και 20 αντίτυπα που μου ζήτησε και έμεινε και ικανοποιημένος διότι πράγματι είναι ένα καλογραμμένο μικρό βιβλίο. Του άρεσε πολύ."
Στη μελέτη του ο κ. Σφυρής δεν μασάει τα λόγια του. Υποστηρίζει ότι αν ζούσε σήμερα ο Πλούταρχο κι αποφάσιζε να γράψει τους "Παράλληλους Βίους", θα άρχιζε μεν από τον Δημοσθένη και τον Κικέρωνα, αλλά θα τελείωνε με τον Κωστή Στεφανόπουλο (σελ. 11). Από τους τρεις είναι ανώτερος ο Στεφανόπουλος, εφόσον οι δύο πρώτοι είναι ετερόφωτοι, ενώ αυτός είναι "αυτοφυής και αυτόφωτος" (σελ. 18). "Ετσι, αν συνυπήρχαν σήμερα και οι τρεις τους, άνετα θα μπορούσαμε να γνωματεύσουμε γι αυτούς ότι μέγιστος μεν ρήτως είναι ο Δημοσθένης, δεινότατος ο Κικέρων και άφθαστος εις το λέγειν ο Στεφανόπουλος, διότι με πολλές λέξεις, που τις λέει πολύ γρήγορα, εκφράζει πολλές έννοιες, γοητεύοντας το ακροατήριο."
Επισημαίνουμε στον συνομιλητή μας ότι η ευφράδεια του κ. Στεφανόπουλου δεν έχει βρει πολιτικό αντίκρυσμα σε ψήφους. Μήπως η ρητορική δεινότητα δεν συγκαταλέγεται πλέον στα προσόντα του πολιτικού; "Επαψαν οι νεοέλληνες να ασχολούνται με την αρχαία ελληνικη γλώσσα. Αλλά δεν είναι του παρόντος να κουβεντιάσουμε το γλωσσικό ζήτημα." Μήπως φταίει η τηλεόραση που υποχρεώνει τους θεατές να παρακολουθούν αποσπασματικούς λόγους; Μήπως η εποχή μας δεν αντέχει πλέον τις "παλιομοδίτικες ρητορείες" και επιβάλλει τα συνθήματα; "Κάποιες φορές που παρακολουθώ από τηλεοράσεως συνεδριάσεις της Βουλής, θλίβομαι ακούοντας ορισμένους αγορητές που έχουν τιμηθεί δια της ψήφου του λαού και δνε μπορούν να αρθρώσουν καλό ελληνικό λόγο. Φταίει και το Σύνταγμα που δεν απαιτεί γνώσεις ρητορικής. Φταίει και η παιδεία μας. Είμαστε 15.000 δικηγόροι στην Αθήνα και αν αξιολογηθούμε στον δικανικό λόγο ούτε 50 δεν είμαστε αυτοί που μπορούμε να μιλάμε. Λέω και τον εαυτό μου γιατί μπορώ και μιλώ, δεν περιαυτολογώ."

ΜΕΤΑ ΤΟΝ ΚΩΣΤΗ ΤΟ ΧΑΟΣ

Κατά τον κ. Σφυρή δεν υπάρχουν άλλοι ρήτορες στη σημερινή Ελλάδα να συγκριθούν με τον Στεφανόπουλο: "Πειστικό λόγο είχε και ο κ. Μητσοτάκης. Δεν ήταν ρητορικός αλλά ήταν πειστικός. Λόγο καλό είχε και ο Ανδρέας Παπανδρέου πριν αρρωστήσει. Ιδίως στα χρόνια 75-85, οπότε και απεκλήθη από τον μακαρίτη τον Αβέρωφ χαρισματικός ηγέτης. Διότι λόγος δεν σημαίνει μόνο να τα λες, λόγος σημαίνει και πώς θα προβάλλεσαι, η προσωπική παρουσία". Σ' αυτά δεν τα πάει και τόσο καλά ο κ. Στεφανόπουλος. Ο συνομιλητής μας το παραδέχεται, χωρίς δυσκολία. Και μας δηλώνει ότι ουδέποτε ο πρόεδρος της ΔΗΑΝΑ κατέφυγε σε ειδική εταιρία image-maker. "Ο Στεφανόπουλος εβγήκε όπως αγόρευε στα έδρανα των δικαστηρίων της Πάτρας, έτσι εβγήκε και στο κοινοβούλιο. Γι' αυτό ο ακροατής του έχει την εντύπωση ότι αγορεύει σε κάποιο δικαστήριο. Είναι δηλαδή περίπου ίδια η μορφή της φωνής του και ο τρόπος της αγόρευσης. Αυτό πράγματι λειτουργεί εις βάρος του". Ποτέ δεν προετοιμάζει τους λόγους του. "Εδώ μοιάζει με τον Κικέρωνα, ενώ ο Δημοσθένης εσημείωνε και έλεγε ότι θεωρείται φίλος της πόλεως των Αθηνών, όποιος είναι προετοιμασμένος να μιλήσει για να πείσει τους συμπολίτες του. Αντίθετα ο Κικέρων ήταν παντα χωρίς σημειώσεις. Το ίδιο κι ο Στεφανόπουλος. Ποτέ με σημείωση. Στις συνδιασκέψεις της ΔΗΑΝΑ απετύγχανε με τις γραπτές εισηγήσεις. Δώστου όμως ένα θέμα και θα στο αναπτύξει αμέσως.
Οσο για τον απερχόμενο πρόεδρο, ο κ. Σφυρής τον κατατάσσει στους πειστικούς. "Δεν είχε καλή διατύπωση στο λόγο ο Καραμανλής, αλλά οι ρεαλιστικές του ιδέες απέδιδαν περισσότερο απ' ό,τι οι θαυμάσιοι ρητορικοί λόγοι του Γεωργίου Παπανδρέου ή του Ηλία Ηλιού." Επιφυλακτικός είναι απέναντι στις ικανότητες του Κωνσταντόπουλου ("μπορεί να κάνει καλές αγορεύσεις, αλλά δεν έχει ρητορικές εξάρσεις"), του Κύρκου ("έχει μια ταχύτητα στο λόγο και τίποτα άλλο"), αλλά και του Τσαλδάρη: "Ο κ. Τσαλδάρης δεν έχει αγορεύσει. Είναι ένας σωστός άνθρωπος, παλιός πολιτικός, καταξιωμένος. Για τη Νέα Δημοκρατία ήταν ίσως ο ενδεδειγμένος. Βέβαια δεν συγκρίνεται με τον Στεφανόπουλο σε κανένα τομέα"...
Το μικρό βιβλιαράκι του κ. Σφυρή υπάρχει ακόμα στα βιβλιοπωλεία. Ετοιμάζεται μάλιστα και συμπλήρωμα. Διαβάζοντάς το μπορεί να κρίνει κανείς αν είναι εύστοχος ο παραλληλισμός. Πριν βιαστεί πάντως κανείς να κατηγορήσει τον συγγραφέα για αμετροέπεια (ή πολύ περισσότερο να τον χλευάσει "κι η μυλωνού τον άντρα της...") θα θυμίσουμε ότι δεν είναι η πρώτη φορά που σύγχρονος έλληνας πολιτικός συγκρίνεται δημόσια από στενό του συνεργάτη με τους κλασικούς ρήτορες της αρχαιότητας. Το έχει διαπράξει πρώτος ο Κωνσταντίνος Τσάτσος, μιλώντας για τον Καραμανλή. Δεν τον συνέκρινε με τον Δημοσθένη, διότι "ο Καραμανλής δεν τον συμπαθεί για το αμφιλεγόμενο ύφος του", αλλά με τον ...Ιούλιο Καίσαρα. ("Ο άγνωστος Καραμανλής", σελ. 60).
 

(Ελευθεροτυπία, 5/3/1995)