ΔΙΛΗΜΜΑΤΑ ΤΗΣ ΠΟΛΥΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ

Πολιτισμοί ή βαρβαρότητες;

1.  /  2.

Τα πρώτα θύματα στον ελληνοτουρκικό πόλεμο νεύρων είναι -καθώς φαίνεται- τα αρνιά

Στην Γκιουμουλτζίνα σφάζουν αρνιά

Η περιοδεία του Τούρκου κυβερνητικού εκπροσώπου στη Θράκη και οι πολιτικές της συνιστώσες έπαψαν ήδη να αποτελούν θέμα συζήτησης. Μετά την έξαψη εκείνων των ημερών η υπόθεση σχεδόν ξεχάστηκε. Αυτό που θα μας μείνει είναι η αποτροπιαστική σκηνή με το τελετουργικό σφάξιμο των ζώων μπροστά στα πόδια του κ. Ακτουνά και το σημάδεμά του με φρέσκο αίμα. Φρόντισαν βεβαίως οι ελληνικές κάμερες να αναδείξουν κατάλληλα τη σκηνή, έτσι ώστε και να 'θέλε κανείς δεν θα μπορούσε να αποφύγει το σκληρό θέαμα. Αυτή η εικόνα άξιζε πράγματι χίλιες λέξεις: πιστοποιούσε με τον πιο ευανάγνωστο τρόπο ότι οι Τούρκοι είναι σκληροί, σφαγείς και αιμοδιψείς...
Δυστυχώς, η εθνική μας ευαισθησία απέναντι στα δύστυχα ζώα που βρέθηκαν στο δρόμο του Ακτουνά είναι υποκριτική. Ξεκινάμε από τον αντίστροφο συλλογισμό. Ακριβώς επειδή ο Ακτουνά ως Τούρκος είναι αιμοδιψής, γι' αυτό το λόγο η σφαγή είναι απαράδεκτη. Μια μόλις βδομάδα μετά το μαζικό παλούκωμα εκατοντάδων χιλιάδων αρνιών και το δημόσιο σούβλισμά τους σε κάθε ακάλυπτο χώρο της επικράτειας είναι λίγο δύσκολο να μιλά κανείς για σεβασμό στα δικαιώματα των ζώων.
Δεν έχει περάσει πολύς καιρός από το Πάσχα του 1987, όταν είχε στηθεί "δημόσιο" σφαγείο μέσα στην ίδια την πρωτεύουσα. Οι Αθηναίοι διάλεγαν το αρνάκι ή το κατσικάκι της προτίμησής τους, όπως περίπου διαλέγουν το χριστουγεννιάτικο δένδρο. Και χωρίς πολλές διαδικασίες, ο ιδιοκτήτης του κοπαδιού το έσφαζε μπροστά στην αδημονούσα πελατεία, το έγδερνε και το ετοίμαζε για τη σούβλα.
Από τότε μεσολάβησε βεβαίως το προεδρικό διάταγμα 562/88, το οποίο προσαρμόζει κατά κάποιο τρόπο την ελληνική νομοθεσία στις κοινοτικές οδηγίες, και ιδιαίτερα την οδηγία 74/577 "Περί αναισθητοποιήσεως των ζώων προ της σφαγής τους". Αλλά ο νόμος δεν εμπόδισε το φαινόμενο να επαναλαμβάνεται μαζικά κάθε Πάσχα. Το ζήτημα έφθασε μέχρι το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, μετά από ερώτηση του Μιχάλη Παπαγιαννάκη, ο οποίος κατήγγειλε τη μαζική σφαγή δεκάδων βοοειδών και προβάτων που έγινε στις 27.6.91 από τον Λαογραφικό και Πανηγυρικό Σύλλογο Σπάτων "Πέτρο και Παύλο". Μεταξύ άλλων παραβιάσεων της ελληνικής και της κοινοτικής νομοθεσίας ο έλληνας ευρωβουλευτής επισήμαινε ότι "στο χώρο σφαγής παρευρίσκοντο μικρά παιδιά ενώ ο νόμος απαγορεύει την παρουσία ατόμων κάτω των 16 ετών" και ρωτούσε την Επιτροπή "εάν πρόκειται να προβεί σε αυστηρές συστάσεις προς τις αρμόδιες εθνικές αρχές για την τήρηση της κοινοτικής νομοθεσίας και εάν κρίνει σκόπιμο να προβεί σε ενέργειες που να απαγορεύουν στο μέλλον παρόμοιες βάρβαρες συμπεριφορές στο όνομα των 'πολιτιστικών εκδηλώσεων' και 'τοπικών εθίμων' ". Εξ ονόματος της Επιτροπής απάντησε ο κ. Mac Sharry, ο οποίος παρατήρησε ότι οι ελληνικές αρχές έχουν δυσκολία να προσαρμοστούν με το κοινοτικό δίκαιο στο θέμα της σφαγής των ζώων "λόγω της ύπαρξης διαφόρων πατροπαράδοτων ηθών και εθίμων".
Πίσω λοιπόν από την κατακραυγή για τη σφαγή των κριαριών του Ακτουνά δεν κρύβεται καμιά γενική ευαισθησία γύρω από την τύχη των ζώων στη χώρα μας. Είτε το θέλουμε είτε όχι η παράδοσή μας στο ζήτημα αυτό είναι κοινή με την παράδοση των Τούρκων. "Στα Σάλωνα σφάζουν αρνιά και στο Χρυσό κριάρια" χριστιανοί και μουσουλμάνοι. Και την ίδια αποστροφή που δοκιμάζουν μερικοί πρωτευουσιάνοι με το θέαμα του ζώου να σπαρταρά στο πεζοδρόμιο, τη νιώθουν οι κάτοικοι άλλων ευρωπαϊκών πόλεων μόλις αντικρίσουν την πασχαλινή σούβλα στον κήπο του έλληνα γείτονά τους.
Πρόκειται δηλαδή καθαρά για ένα ζήτημα κουλτούρας. Το πρόβλημα γίνεται μεγαλύτερο από τη στιγμή που αυτές οι τελετουργίες συνδέονται με μια θρησκευτική παράδοση. Το Κοράνι στην 5η Σούρα, 4ο Στίχο ορίζει: "Απαγορεύεται να τρώτε το ψοφίμι, το αίμα, και τη σάρκα του χοίρου, επίσης κάθε σάρκα που έχει αγιασθεί με οποιοδήποτε άλλο όνομα άλλο από του Αλλάχ. Απαγορεύεται σε εσάς η σάρκα των ζώων που έχουν στραγγαλισθεί ή έχουν χτυπηθεί ή έχουν τρυπηθεί με κέρατα για να θανατωθούν ή αυτά που έχουν σκοτωθεί πέφτοντας ή έχουν κατασπαραχθεί από σαρκοφάγα ζώα, εκτός αν τα εξαγνίσετε δίνοντάς τους το τελειωτικό χτύπημα εσείς, επίσης τα ζώα που έχουν θυσιαστεί σε είδωλα". Οπως και στις περισσότερες θρησκείες, έτσι και στη μουσουλμανική, ορισμένες πρωταρχικές επιταγές της υγιεινής έχουν περιβληθεί εδώ το μανδύα του θρησκευτικού νόμου. Ομως οι αιώνες περνούν, κι αυτό που έμοιαζε φυσικό και υγιεινό αποδεικνύεται ανθυγιεινό και αποτρόπαιο. Τι γίνεται τότε;
Οταν στην ίδια χώρα συνυπάρχουν περισσότερες της μιας θρησκευτικές παραδόσεις, τα "χρηστά ήθη" της μιας είναι δυνατόν να αντιβαίνουν στην "παράδοση" της άλλης. Η λύση δεν είναι πάντοτε εύκολη. Στη Γερμανία τα δικαστήρια έχουν ασχοληθεί κατ' επανάληψη με τη σφαγή ζώων από Τούρκους μετανάστες, χωρίς να καταλήγουν μέχρι σήμερα σε μια ενιαία απόφαση. Το δικαστήριο του Βίρτσμπουργκ αποφάνθηκε το 1981 ότι "ο νόμος που απαγορεύει τη σφαγή μη ναρκωμένων ζώων δεν έχει εφαρμογή στη Βαυαρία όταν πρόκειται για τελετουργική σφαγή, εν προκειμένω για σφαγή από πιστούς της μουσουλμανικής θρησκείας". Στο Βερολίνο το 1979 είχε επιτραπεί δημόσια σφαγή, με την προϋπόθεση ότι θα ναρκώνονταν τα ζώα. Τη σχετική αίτηση είχε υποβάλει μια κρεοπώλισσα τουρκικής υπηκοότητας, η οποία έσφαζε επί έξι χρόνια χωρίς νάρκωση. Οι γερμανικές αρχές στηρίχθηκαν σε μια γνωμοδότηση της Γενικής Διεύθυνσης Θρησκευμάτων της Αγκυρας, σύμφωνα με την οποία η νάρκωση δεν αντιβαίνει τον ισλαμικό νόμο. Με τη σειρά της η κρεοπώλισσα προσκόμισε τρεις θεολογικές γνωμοδοτήσεις ισλαμιστών και 952 υπογραφές πελατών της. Το δικαστήριο τελικά τη δικαίωσε, αποτιμώντας τη θρησκευτική ελευθερία των πολιτών ως υπέρτερη αξία από το δικαίωμα των ζώων.
Η δικαστική ταλάντευση συνεχίζεται μέχρι σήμερα. Το φθινόπωρο του 1992 μια ομάδα μουσουλμάνων θέλησε να σφάξει χωρίς νάρκωση κάποια ζώα στην πόλη Ουλμ. Το δημοτικό συμβούλιο απαγόρευσε την τελετή και στηρίχθηκε στη γνώμη του Πανεπιστήμιου Αλ Αζάρ στο Κάιρο που θεωρείται αυθεντία σε θέματα Κορανίου και εκτιμά ότι η νάρκωση δεν συγκρούεται με τον "θείο νόμο".
Αυτή, λοιπόν, η φαινομενικά απλή υπόθεση της δημόσιας σφαγής αποδεικνύεται εξαιρετικά περίπλοκη. Σε πιο βαθμό είναι υποχρεωμένη η πολυπολιτισμική Ευρώπη των οραμάτων μας να σέβεται τα ιερά και όσια κάθε πολιτισμού, ακόμα και όταν τα θεωρούμε -δικαίως- βάρβαρα; Το ερώτημα δεν έχει δυστυχώς εύκολη απάντηση. Το μόνο που μπορεί κανείς εξαρχής να παρατηρήσει είναι ότι αυτή η "εξέγερση" των "πολιτισμένων" μπροστά στα έθιμα των απολίτιστων και καθυστερημένων δεν είναι ούτε πάντα αυθόρμητη ούτε μπορεί πάντα να αποδοθεί σε ευγενή ελατήρια. Ο πρώτος, π.χ., που θέσπισε νόμο για την απαγόρευση της τελετουργικής σφαγής ζώων ήταν ο Χίτλερ στις 21.4.1933. Ο νόμος αυτός στρεφόταν κατά των Εβραίων, που κι αυτοί έχουν ένα αντίστοιχο έθιμο. Επρόκειτο για μια από τις βασικές μεθόδους για την απομόνωση του εβραϊκού στοιχείου από τον υπόλοιπο γερμανικό λαό. Το 1945 ο νόμος καταργήθηκε, αλλά η ρατσιστική φιλολογία που τον συνόδευε παρέμεινε ισχυρή.

(Ελευθεροτυπία, 21/5/1995)