"ΑΠΟΣΤΟΛΗ" ΣΤΙΣ ΦΕΡΡΕΣ

Τα άδεια μπερέ

1.  /  2.

Η επιβίωση στην προκάλυψη έχει κι αυτή τα μικρά της μυστικά

Η πολιτική οικονομία του στρατώνα

Χαμηλοφωτισμένο, το ΚΨΜ ανέδιδε μια - όχι απαραίτητα δυσάρεστη - αίσθηση εγκατάλειψης. Στο βάθος μια παρέα παρακολουθούσε 3-2-1, συνοδεύοντας τις επισημάνσεις της για την ποιότητα του προσφερόμενου θεάματος με μεγαλόφωνα σχόλια. Στους τοίχους, οι γνωστές κιτσαρίες: μια χοντροκομμένη απεικόνιση της Αγια-Σοφιάς, πορτραίτα ηρώων, ένας φαντάρος που υψώνει τη γαλανόλευκη μέσα στις φλόγες... Ο εύσωμος καψιμιτζής με ζύγισε για κάνα λεπτό με το μάτι: "Είσαι ο καινούριος λοχίας;" "Ναι" "Σε λυπάμαι. Οπως λυπάμαι τον εαυτό μου κι όλους όσοι είναι εδώ". Ο φίλος που με είχε υποδεχτεί πριν από λίγες ώρες με τις καλύτερες συστάσεις για τη μονάδα - γραφέας υπηρεσίας και φωτογράφος επιλαρχίας ο ίδιος - σήκωσε αμήχανα τους ώμους: "Δε γίνεται νάχουν όλοι την ίδια γνώμη!"

* * *

Το ίδιο αποκλίνουσες ήταν κι οι εκτιμήσεις των ανωτέρων μας για το ζήτημα. Αν πιστεύαμε τον αντισυνταγματάρχη Σίγμα Πί, η πατρίδα μάς είχε κάνει ιδιαίτερα μεγάλη τιμή που μας έστειλε να υπηρετήσουμε ειδικά στην Τρίτη Επιλαρχία Αναγνωρίσεως (Γ' ΕΑΝ), στις Φέρρες του Εβρου: "Είναι γνωστό ότι στα τεθωρακισμένα έρχεται το καλύτερο ανθρώπινο υλικό του ελληνικού στρατού Σε μονάδες όπως η Γ ΕΑΝ, έρχεται το καλύτερο υλικό των τεθωρακισμένων!" Σε εντελώς άλλο μήκος κύματος κινούνταν, αντίθετα, οι κατ'ιδίαν εκτιμήσεις του Τεχνικού Υπασπιστή της Επιλαρχίας: "Οσοι έρχονται εδώ πάνω", δήλωσε ορθά - κοφτά στους φαντάρους του Ουλαμού Συντηρήσεως, "είναι για τον πούτσο. Οποιος είναι κάπως χρήσιμος στην κοινωνία κι έχει κάνει κάτι στη ζωή του, έχει τις διασυνδέσεις του κι αυτές τον κρατάνε κάτω, δε φτάνει ποτέ στη Γ' ΕΑΝ..."

* * *

Τα προγράμματα είναι για να παραβιάζονται, έλεγε το παλιό, μποέμικο ευφυολόγημα - μόνο που εδώ το νόημα είχε επώδυνα αντιστραφεί. Οι δουλειές που πρέπει να γίνουν θα γίνουν, ανεξάρτητα αν υπάρχει ή όχι το αναγκαίο προσωπικό. Από το Μάρτιο και μετά, η κατάσταση θα εκτροχιαστεί εντελώς - εν μέρει λόγω βελτίωσης του καιρού, που επιτρέπει τη συνέχιση των ημιτελών οικοδομικών έργων, κυρίως όμως ενόψει των αναμενόμενων επιθεωρήσεων: κυριακάτικα ξυπνήματα από τις 5:30 πμ ώστε να εξασφαλιστεί περισσότερος εργάσιμος χρόνος, ομαδικό κόψιμο της εξόδου για αρκετές ημέρες, σταθερή πλέον κατάργηση του προβλεπόμενου από το πρόγραμμα μεσημεριανού ύπνου. Οι απολυόμενοι δωδεκαμηνίτες της σειράς, αντικείμενο απεριόριστης ζήλειας: καλά, εσείς προλάβατε και φύγατε νωρίς...

* * *

Περαστικοί από τη Γ' ΕΑΝ, οι (στρατιώτες) Κοινωνιολόγοι της 12ης Μεραρχίας παρουσιάστηκαν στο 3ο Γραφείο κι εξήγησαν ότι είχαν σταλεί για να δουν τους φαντάρους, μήπως κάποιοι έχουν ψυχολογικά προβλήματα. Η αντίδραση του Ιλαρχου Πί Εψιλον ήταν ακαριαία: "Ψυχολογικά προβλήματα; Ακούστε να δείτε, εδώ είναι τεθωρακισμένα. Οι στρατιώτες έχουν πολλή δουλειά, δεν έχουν καιρό για ψυχολογικά προβλήματα! Οσοι είχαν, έφυγαν!"
Τους εγκατέστησαν κάπου, μακριά από ανεπιθύμητα βλέμματα; Τους έδιωξαν αμέσως; Πάντως, κανείς από μάς δεν ήρθε σ' επαφή μαζί τους.

* * *

Μάρτιος 1995. Ωρα "εφόδου", τρεις με πέντε το πρωί. Στον Ουλαμό Συντηρήσεως, ο στρατιώτης Νι Πι δουλεύει ακόμα - περνά πλακάκια στο καινούριο γραφείο του ανθυπασπιστή. Χθες ήταν ο Πι Κάπα, που έβαφε, προχθές ο Νι Μι, με τα μάτια πρησμένα απ' την ηλεκτροκόλληση. Αύριο το πρωί στο εγερτήριο, ο Νι Πι δε θα μπορεί ούτε να σύρει τα πόδια του για να σηκωθεί απ' το κρεβάτι...

* * *

Πώς μπορεί ν' αντισταθεί κανείς σ' αυτούς τους εξοντωτικούς ρυθμούς ζωής κι αγγαρείας; Μια πρώτη λύση είναι η υπομονή - κι η αναμονή της πολυπόθητης "σειράς απαλλαγής", των "νέων" δηλαδή στρατιωτών που θα "πάρουν επ' ώμου" τις πιο απεχθείς αγγαρείες (μαγειρεία, σκουπίδια, τουαλέτες) και τη μερίδα του λέοντος από τις σκοπιές και τις πρωινές καθαριότητες. Πολύ περισσότερο από μια εκδήλωση προσωπικών ή συλλογικών συμπλεγμάτων κι απωθημένων (παρόλο που και τέτοια δε λείπουν), η καταπίεση των "νέων" από τους "παλιούς" - καψόνια, "τρέξιμο", ομαδικό "σπάσιμο του τσαμπουκά" - αποσκοπεί ακριβώς στην απρόσκοπτη μετακύλιση αυτού του βάρους στις πλάτες των άλλων.

* * *

"Ψηλά - ψηλά τα μαύρα τα μπερέ" φωνάζαμε κατακαλόκαιρο στην Αυλώνα - κι ονειρευόμασταν να πάμε στη μονάδα και ν' αντικαταστήσουμε επιτέλους αυτό το μαύρο, ολόμαλλο τσουβαλάκι που τράβαγε τον ήλιο κι έκανε τα κεφάλια μας να βράζουν, με το βολικότερο τζόκεϊ. Ελα όμως που εκεί ο μπερές αποτελούσε διακριτικό γνώρισμα των "παλιών" και των "στελεχών", τουτέστιν σύμβολο εξουσίας - οπότε νάσου οι τσαμπουκάδες κι οι πιέσεις των παλιών ("έ, μάγκες, να πέφτουν οι μπερέδες"), νάσου οι δικές μας άμυνες σ' αυτό το συμβολικό πλην κρίσιμο πεδίο... Τη λύση έδωσε, ευτυχώς, η ασυνεννοησία των ανωτέρων: ο διοικητής ήθελε να φοράμε όλοι μπερέ για να διακρινόμαστε από τις άλλες μονάδες του στρατοπέδου, ο υποδιοικητής επέμενε να φοράνε μπερέ μόνο τα "στελέχη". Με τέτοια σημειολογική σύγχυση, ο μπερές έχασε κάθε συμπαραδήλωση κι ο καθένας μας φόρεσε ό,τι τράβαγε η ψυχή του, χωρίς περαιτέρω επιπλοκές.


* * *

Η αξιοποίηση των αντιθέσεων ανάμεσα στα στελέχη και, πολύ περισσότερο, της ανάγκης τους να καπαρώσουν πρώτοι ένα σεβαστό μέρος της διαθέσιμης (αλλά σπανίως επαρκούς) εργατικής δύναμης, προκειμένου να ξεπετάξουν τη δική τους δουλειά, είναι μια δεύτερη μέθοδος φανταρίστικης αυτοάμυνας. Ενα ιδιόρρυθμο είδος τσατσιλικιού αναφύεται από αυτή τη διαδικασία: η αποκλειστική προσκόλληση του στρατιώτη στον Α ή το Β μόνιμο βαθμοφόρο, με αντάλλαγμα την απαλλαγή από τρίτες αγγαρείες ή την παροχή "κάλυψης" σε περίπτωση επιπλοκών με άλλα στελέχη. Στις πιο επιτυχημένες εκδοχές, ο φαντάρος μπορεί να προσδοκά μέχρι και την πλήρη απαλλαγή του από υπηρεσίες (αφού "παλιώσει", φυσικά) ή τουλάχιστον την ατιμωρησία έτσι και τον τσακώσουν να έχει πάρει κανέναν υπνάκο στη σκοπιά.

* * *

Καμιά φορά, το σύστημα στραβώνει. Ο στρατιώτης Χι Κάπα λ.χ. είχε ένα αναπάντεχο πρόβλημα. Ο ίλαρχος Αλφα Κάπα, μη εκτιμώντας την ευτραφή κόμη του, τούριξε δέκα μέρες φυλακή - κι ύστερα άρχισε τα παζάρια, καθότι ο άρτι τιμωρηθείς τυγχάνει ηλεκτρολόγος και το χέρι του πιάνει: "αν φτιάξεις μέχρι τη Δευτέρα το ΚΕΠΙΚ, θα στις σβήσω". Ελα όμως που ο Τεχνικός Υπασπιστής δεν ήτανε μαλάκας, να κάτσει και να χάσει τον Χι Κάπα μέσα απ' τα χέρια του! Αλλα 5Φ λοιπόν απ'τον ανθυπασπιστή, με την υπόσχεση ότι κι αυτά θα σβηστούνε αν ο Χι Κάπα, αντί ν'α σχοληθεί με το ΚΕΠΙΚ, μείνει και δουλέψει στον Ουλαμό. Υστερα από ώριμη σκέψη, ο άμεσα ενδιαφερόμενος δε δυσκολεύτηκε ν' αποφασίσει: "Θα πάω στο ΚΕΠΙΚ να γλυτώσω το δεκάρικο, και με τον ανθύπα θα το παζαρέψω μετά. Στο κάτω-κάτω της γραφής, 5Φ είναι μόνο..."


* * *

Αναφορά, ή η ώρα του παιδιού. Ο ίλαρχος Αλφα Κάπα στις καλύτερές του. Στον τάκο, μεταξύ άλλων, ο γνώριμός μας στρατιώτης Χι Κάπα. Κατηγορείται από το λοχία τάδε ότι, την ώρα που αυτός ο τελευταίος επέδραμε στο θάλαμο προς άγραν έκτακτων αγγαρειομάχων, ο Χι Κάπα κρυβόταν ανάμεσα στα φύλλα της ντουλάπας προσποιούμενος ότι ψάχνει στο σάκο με τα ατομικά του είδη...Ο ίλαρχος Αλφα Κάπα ενθουσιάζεται, προς τέρψιν των φαντάρων που συνωθούνται στις πρώτες γραμμές για να μη χάσουν το θέαμα: "Ωραία! Ψάχναμε να βρούμε λεφτά για να φτιάξουμε την Ιλη και δεν ξέραμε πού θα βρούμε. Τώρα βρήκαμε: θα τα πάρουμε απ' τον Χι Κάπα! Επιλοχία, γράφε: ο Χι Κάπα έσπασε μια ντουλάπα και υποχρεούται να την πληρώσει. Η μάλλον όχι. Εσπασε όλες τις ντουλάπες της Ιλης. Αύριο το πρωί, κακομοίρη μου, θα φέρω ιδιώτη μαραγκό να πάρει μέτρα - και θα τον πληρώσεις εσύ. Θα σε γδάρω κανονικά, θα τα παραγγείλω όλα πολυτελείας. Θα βάλω μέχρι και πόμολα Βοημίας!"
 

Ολα τα ζώα είναι ίσα αλλά μερικά είναι πιο ίσα από τα άλλα...

ΠΟΣΟ ΠΑΕΙ Η ΑΔΕΙΑ;

Η αρχή έγινε μ' ένα πλυντήριο Indesit, μέσα στις γιορτές των Χριστουγέννων - κι ο στρατιώτης που το έφερε, γόνος ευκατάστατης αθηναϊκής οικογένειας με αντιπροσωπεία ηλεκτρικών ειδών, έφυγε με 20 μέρες άγραφη άδεια. Ισως επειδή ο δράστης δεν είχε καλά-καλά προλάβει να κλείσει μήνα στη μονάδα, ίσως επειδή λόγω γιορτών οι άδειες των "παλιών" κατά κανόνα περιορίζονταν σ' ένα φτωχό πενθήμερο άνευ οδοιπορικών έτσι ώστε να προλάβουν να εξυπηρετηθούν όλοι, το συμβάν έκανε πάταγο. Παρά την αδιαμφισβήτητη χρησιμότητα του προσφερόμενου αγαθού, η αποστροφή υπήρξε σχεδόν καθολική. Ελάχιστοι έδωσαν σημασία στο γεγονός ότι, λίγες βδομάδες νωρίτερα, η μονάδα είχε εφοδιαστεί με ηλεκτρονικούς υπολογιστές χάρη σε μια παρεμφερή - κι ίσως πιό γαλαντόμα - διαπραγμάτευση με τους γραφείς του 1ου Γραφείου...
Δεν πρόλαβαν ωστόσο να περάσουν τα Φώτα κι άρχισε το μεγάλο παζάρι. Προσφορές κι αντιπροσφορές για μια χούφτα οδοιπορικά. Το δαιμόνιο της Φυλής μεγαλουργεί, καθώς ολόκληροι ουλαμοί πέφτουν με τα μούτρα στην αναζήτηση των αναγκών εκείνων της μονάδας, η κάλυψη των οποίων θα προσφέρει την ολιγοήμερη απαλλαγή από την τιμή της περιφρούρησης των συνόρων. "Στο κάτω- κάτω της γραφής ρε σειρά", φιλοσοφεί ο ευέλικτος της παρέας, "δες το κι έτσι: τους ακουμπάω ή δεν τους ακουμπάω ένα πεντακοσάρικο τουλάχιστον την ημέρα στο ΚΨΜ για καφέδες, τυρόπιτα το πρωί και κάνα σάντουιτς το απόγευμα; Δίνω άλλα τόσα, την κάνω για το σπιτάκι μου και τα γλυτώνω από τα τηλέφωνα..."
Η ανταπόκριση της διοίκησης υπήρξε ενθαρρυντικότατη - αν πιστέψουμε μάλιστα τους ίδιους τους συναλλασσόμενους, συχνά οι πρωτοβουλίες προέρχονταν από τα ίδια τα στελέχη της μονάδας. Στον πίνακα που παραθέτουμε εκτίθενται δώδεκα επιβεβαιωμένες περιπτώσεις τέτοιων "προσφορών" προς τη μονάδα - ως επί το πλείστον από φαντάρους της Ιλης Διοικήσεως - μεταξύ Δεκεμβρίου 1994 και 15ης Απριλίου 1995. Ο κατάλογος φυσικά δεν είναι πλήρης.
Υπήρξαν άλλωστε και οι λιγότερο τυχεροί αυτής της υπόθεσης."Πάω στο Διοικητή και του προτείνω να φύγω με άδεια και να φέρω το κομπιούτερ μου στη μονάδα", διηγείται φίλος από τη σειρά μου. "Αυτός όμως με κόβει: "από κομπιούτερ είμαστε πια πλήρεις μπας κι έχεις καμιά άκρη σε ανταλλακτικά για τα τζιπάκια;" Του απάντησα ότι δεν έχω ούτε επαγγελματική ούτε άλλη σχέση μ' αυτό το χώρο κι έφυγα. Τί να γίνει, θα περιοριστώ στο υπόλοιπο αδείας..."
"Και τι πειράζουν όλα αυτά;" θ' αναρωτηθούν ίσως κάποιοι. Καθήκον του φυλακισμένου δεν είναι άλλωστε να δραπετεύει; Η εικόνα του ταλαίπωρου φαντάρου που βρίσκει τον τρόπο, έστω κι ανορθόδοξο, να γλυτώσει για μερικές μέρες παραπάνω από τον παραλογισμό του στρατώνα, φυσικό είναι να προκαλεί αυθόρμητα τη συμπάθεια. Υπάρχει όμως και η άλλη, η αθέατη πλευρά του φεγγαριού: καθώς ο αριθμός των υπηρεσιών και των αγγαρειών που πρέπει να "χτυπήσουν" οι φαντάροι της μονάδας παραμένει σταθερός, κάθε αγοραπωλησία άδειας συνεπάγεται τη μετακύλιση του βάρους που αναλογεί στον "φευγάτο" στις πλάτες αυτών που μένουν το ίδιο μπορεί να ειπωθεί και για τις άδειες των τελευταίων, καθώς κάποιοι πρέπει να μείνουν πίσω και να λειτουργήσουν τη μονάδα. Με αποτέλεσμα, όσοι δεν έχουν την υλική δυνατότητα ή δεν θέλουν (για λόγους αξιοπρέπειας) να μπουν σ' αυτό το παζάρι, να φορτώνονται τη δουλειά και τις υπηρεσίες των άλλων. "Χώσιμο" κανονικό δηλαδή...
Στις όποιες πάντως διαμαρτυρίες των ριγμένων, μόνιμα στελέχη της μονάδας απαντούσαν συνήθως ότι "πρόκειται για διαταγή της Μεραρχίας" κι ότι υπάρχει σχετική εγκύκλιος για να "διευκολύνονται" όσοι προσφέρουν υλικά στις μονάδες τους. Από συναδέλφους άλλων μονάδων μάθαμε, άλλωστε, ότι το φαινόμενο είναι μάλλον συνηθισμένο - στον Εβρο και όχι μόνο...
 

ΒΡΑΚΑΔΕΣ
 

Ηταν Σεπτέμβριος του '94, κι εγώ ταξίδευα ως συνοδηγός σε αρματοφορέα Μ- 911 στη διαδρομή Φέρρες - Θεσσαλονίκη. Στο ραδιόφωνο, κάποιος σταθμός της συμπρωτεύουσας ζητούσε απ' τους ακροατές του να εκφράσουν τη γνώμη τους για το πρόσωπο της ημέρας, το σμήναρχο Βρακά: "Τρελός ή ήρωας;" Στο ακουστικό, εξοργισμένοι απόστρατοι και άλλοι υπέρμαχοι της "δυναμικής λύσης"- ώσπου μια γυναίκα σπεύδει να καταθέσει τη διαφωνία της και την προτίμησή της για την ειρήνη. Ο οδηγός του οχήματος, μόνιμος λοχίας, "τα παίρνει στο κρανίο" - "Μωρή καριόλα, να σου χώσω έναν π... στο στόμα να κόψεις μια και καλή τις μαλακίες" - και κλείνει το ράδιο. Καθώς περνάμε από μουσουλμανικά χωριά της Ροδόπης, βγάζει το χέρι του έξω απ' το παράθυρο και μουτζώνει τους θαμώνες των καφενείων.
Δεν πρόκειται ούτε για μεμονωμένη, ούτε για ακραία περίπτωση - πολύ μάλλον για κάτι που να απέχει από τη συνολικότερη αντίληψη που διακατέχει εν έτει 1995 τις ένοπλές μας δυνάμεις. Στις περισσότερες Ιλες Νεοσυλλέκτων του ΚΕΤΘ μπορούσες να θαυμάσεις κάτι κακότεχνες τοιχογραφίες όπου Ανατολική Θράκη, Δυτική Μικρασία, FYROM, Nότια Αλβανία και, σε ορισμένες περιπτώσεις, η μισή Βουλγαρία ήταν βαμμένες με τα χρώματα της ελληνικής σημαίας. Στο ίδιο μήκος κύματος κινούνταν και τα συνθήματα που ακούγαμε να φωνάζουν οι νεοσύλλεκτοι των άλλων επιλαρχιών (στη δικιά μας ο διοικητής, προς τιμήν του, τα είχε απαγορεύσει):
*"2α Ιλη, 1η Επιλαρχία, δώστε μας τα άρματα να μπούμε στην Τουρκία"
*"1η Ιλη, 1η Επιλαρχία, θα σπάσουμε τα σύνορα να μπούμε στην Τουρκία"
*"Με τ' άρματα στην Πόλη θα μπούμε μια βραδιά, παρέλαση να κάνουμε μπρος στην Αγιά Σοφιά"
*"Σκόπια - Σόφια - Βελιγράδι, θα σπάσουμε τα σύνορα να πάμε σ' ένα βράδι"
Οσο για το μουσικό μέρος του πατριωτικού μας ρεπερτορίου, αυτό φάνηκε ιδιαίτερα ευπροσάρμοστο στά εκάστοτε προτάγματα της συγκυρίας. Οταν καταταχθήκαμε (Μάρτιος '94), γενικό σουξέ ήταν η "Μακεδονία". Δυο μήνες αργότερα, οι νεοσύλλεκτοι τραγουδούσαν ομαδικά τη "Βόρεια Ηπειρο" - εξαγγέλλοντας ότι, σε πείσμα του στρατιωτικού κανονισμού και κατά παράβαση της ιεραρχίας, "θα φύγουν μιαν αυγή / χωρίς διαταγή / για ν' αγκαλιάσουν τη μικρή / και δόλια τους αδερφή". Είχε, γαρ, μεσολαβήσει το γνωστό επεισόδιο της Επισκοπής...
 

(Ελευθεροτυπία, 6/8/1995)