Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΜΠΕΙΡΙΑ 1945-46

Ποιον βοηθάει η βοήθεια;

1.   2. 

 
Οταν ήμασταν Αλβανοί

Ποιες είναι οι πολιτικές σκοπιμότητες της ανθρωπιστικής βοήθειας που συνήθως συνοδεύει τις "ειρηνευτικές" εξορμήσεις των εκάστοτε χωροφυλάκων της υδρογείου; Πόσο καθορίζουν την έκβαση των εν λόγω εγχειρημάτων και σε ποιο βαθμό ομολογούνται από τους ίδιους τους αυτουργούς τους; Αν η μελέτη του παρελθόντος μπορεί να συνεισφέρει στην κατανόηση του παρόντος, τότε η μελέτη της ελληνικής εμπειρίας του 1944 από την ξένη επιστιστική βοήθεια σίγουρα έχει πολλά να μας διδάξει για όσα συμβαίνουν στις μέρες μας, από τη γειτονική μας Αλβανία ώς την κάπως εξωτική Σομαλία. Μια πρόσφατη μεταπτυχιακή εργασία του ιστορικού Αγγελου Βλάχου στο πανεπιστήμιο του Σάσεξ ("The political economy of food. Relief supply in Greece at the aftermath of World War II"), στηριγμένη στα αρχεία του Φόρεϊν Οφφις και -κυρίως- του βρετανικού Υπουργείου Πολέμου, μας προσφέρει τη δυνατότητα για μια εκ των ένδον ματιά στο θέμα.

Είναι λίγο-πολύ γνωστή η κατάσταση που επικρατούσε στην Ελλάδα στις παραμονές της απελευθέρωσης. Υστερα από τον πολύνεκρο λιμό του πρώτου χειμώνα της Κατοχής, η κατάσταση είχε κάπως βελτιωθεί, χάρη στις προσπάθειες του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού και της οργάνωσης "Εθνική Αλληλεγγύη" του ΕΑΜ, που οργάνωνε τη διανομή τροφίμων και ρουχισμού στις πόλεις και συντόνιζε τους διεκδικητικούς αγώνες των εργαζομένων. Παρόλα αυτά, στα μέσα του 1944 μια τάση επιδείνωσης είναι ξανά ορατή, ως αποτέλεσμα της πλήρους αποδιάρθρωσης της αγροτικής οικονομίας και της καταστροφής περίπου 2.200 χωριών εξαιτίας των εκκαθαριστικών επιχειρήσεων κατά των ανταρτών. Τουλάχιστον 1.500.000 εσωτερικοί πρόσφυγες, οι 150.000 άστεγοι και εντελώς άποροι (το 75% των οποίων ήταν γυναίκες και παιδιά), βρίσκονταν σε κατάταση έκτακτης ανάγκης. Από την άλλη, η ραγδαία αναδιανομή εισοδήματος υπέρ των δοσιλόγων και των κερδοσκόπων στα τρία χρόνια της Κατοχής γεννούσε την απαίτηση των μαζών για ριζική εκκαθάριση των συνεργατών του Αξονα. Εννιά μήνες πριν την απελευθέρωση (14/1/1944), έκθεση του Υπουργείου Πολέμου περιέγραφε με εξαιρετική διαύγεια το κλίμα που επρόκειτο να επικρατήσει με την αποχώρηση τωψν γερμανικών στρατευμάτων: "Πρέπει να περιμένουμε να βρούμε σημαντική ερήμωση και αποδιοργάνωση σε όλη τη χώρα, που θα έχει ως αποτέλεσμα συγκρούσεις ανάμεσα σε αντίπαλες πολιτικές ομάδες και αντίποινα κατά των πρώην συνεργατών των Γερμανών". Στις παραμονές της απελευθέρωσης, στις ανησυχίες της βρετανικής κυβέρνησης προστίθεται ένας ακόμα παράγοντας: η προσπάθεια του ΕΑΜ, της μοναδικής αντιστασιακής οργάνωσης με παρουσία σε ολόκληρη τη χώρα, να οργανώσει συσσίτια και διανομή τροφίμων στον πληθυσμό. Η Ελλάδα, επισημαίνει ο διπλωμάτης Χάρολντ Μακμίλαν τον Αύγουστο του 1944, είναι η μόνη βαλκανική χώρα όπου υπάρχει "κάποια ελπίδα να εγκαθιδρυθεί μη- κομμουνιστική κυβέρνηση" · ως εκ τούτου, η "έγκαιρη κι αποτελεσματική οργάνωση" της επισιτιστικής βοήθειας εκ μέρους των συμμάχων καθίσταται αναγκαία. Οι κανόνες του παιχνιδιού είχαν σκιαγραφηθεί από έναν ανώτερο βρετανό αξιωματούχο ήδη τον Ιανουάριο του 1943: "Πρέπει πάντοτε να θυμόμαστε", έγραφε, "ότι παρόλο που η σοβιετική κυβέρνηση είναι όσον αφορά τα Βαλκάνια σε μια θέση ισχύος να επιβάλει τους όρους της, έχουμε κι εμείς ένα ή δυο χαρτιά να παίξουμε ... το γεγονός ότι εμείς και οι Αμερικανοί θα ελέγχουμε την οργάνωση της βοήθειας που θα αναλάβει να θρέψει τους λιμοκτονούντες πληθυσμούς σε όλα τα Βαλκάνια".

Ο μηχανισμός που ανέλαβε να διεκπεραιώσει το "ανθρωπιστικό" αυτό καθήκον είναι λίγο-πολύ γνωστός. Ο στρατιωτικός σύνδεσμος του συμμαχικού στρατηγείου (Μilitary Liaison, ή εν συντομία ML) ανέλαβε από το Δεκέμβριο του 1943 να συντονίσει τις προετοιμασίες για ένα εξαμηνιαίο πρόγραμμα βοήθειας προς τον ελληνικό λαό, αμέσως μετά την απελευθέρωση · συνολικά, προβλεπόταν η διανομή 540.000 τόννων αγαθών συνολικής αξίας 200 περίπου εκατομμυρίων λιρών. Παρά την προβλεπόμενη διοικητική υπαγωγή της ML στις ελληνικές αρχές, η συμβολή των τελευταίων στην κατάστρωση του προγράμματος της βοήθειας θα είναι το λιγότερο υποτυπώδης. "Εξαιτίας της απόλυτης εξάρτησής τους από τους Βρετανούς και της περιφρόνησης αυτών των τελευταίων για τις δικές τους ευαισθησίες, ο Παπανδρέου και οι συνεργάτες του δε μπόρεσαν ούτε να συμμετάσχουν ουσιαστικά στα γεγονότα, πόσο μάλιστα να τα επηρεάσουν", συμπεραίνει ο κ. Βλάχος ύστερα από λεπτομερή εξέταση των συνεννοήσεων ανάμεσα στις δυο πλευρές. Παρά τις επανειλημμένες συστάσεις τους προς τα στελέχη της κυβέρνησης Παπανδρέου να αποφύγουν τις "υπερβολικές υποσχέσεις" προς τους κατοίκους των απελευθερωμένων περιοχών, στη μεταξύ τους αλληλογραφία οι βρετανικές υπηρεσίες δείχνουν ωστόσο να κατανοούν τις ανάγκες των εκπροσώπων του παλιού πολιτικού κόσμου για ένα διαπραγματευτικό χαρτί απέναντι στο ΕΑΜ. "Πρέπει να θυμόμαστε", γράφει ο σύνδεσμος Σμίθ-Ντόριεν στις 16/9/44, "ότι το προσωπικό μέλλον κάθε υπουργού εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την επιτυχία του σχεδίου της ML. Κάποιοι από αυτούς έχουν καθήσει για ένα αξιόλογο διάστημα στον παράδεισο της Αιγύπτου και, αν γυρίσουν με αδειανά χέρια στην ταλαιπωρημένη τους χώρα, δε θα είναι και τόσο δημοφιλείς..." Μιλώντας με το σύνδεσμο της ML δώδεκα μέρες αργότερα, ο ίδιος ο Παπανδρέου θα ξεκαθαρίσει ότι του είναι αδύνατο να στείλει τους εκπροσώπους του στην ελληνική επαρχία αν αυτοί δε συνοδεύονται από κάποιου είδους εφόδια προς διανομήν.

Το κρίσιμο ζήτημα που αναδεικνύεται, λοιπόν, είναι ποιος θα κάνει τη διανομή της βοήθειας. Δεδηλωμένος στόχος της βρετανικής προσπάθειας είναι να εμποδιστεί ο έλεγχος της βοήθειας από το δίκτυο των ΕΑΜικών οργανώσεων και η ανεξέλεγκτη "διασπορά" της στον πληθυσμό. Ετσι, ο πρεσβευτής Λίπερ συνιστά στις 22/9 το πάγωμα της αποστολής τροφίμων πριν οι άνθρωποι του Παπανδρέου καταφέρουν να ελέγξουν το μηχανισμό της διανομής · "αλλοιώς", διευκρινίζει, "το ΕΑΜ θα κάνει τις δικές του αυθαίρετες ρυθμίσεις". Στο ίδιο μήκος κύματος, οι άγγλοι αξιωματικοί στην Ελλάδα εντέλλονται στις 30/9 να προπαγανδίσουν ότι, επειδή "η παγκόσμια έλλειψη εφοδίων μαζί με την απελευθέρωση της Ευρώπης δεν επιτρέπουν τη διασπάθιση που αναμφίβολα θα γινόταν αν τα εφόδια στέλνονταν πριν από την εγκαθίδρυση της αναγκαίας οργάνωσης", ο πληθυσμός πρέπει "να κάνει υπομονή και ταυτόχρονα να κατανοήσει ότι, μέχρι να αποκατασταθεί ξανά ο νόμος και η τάξη, ΔΕΝ είναι δυνατό να σταλούν εφόδια".
Δεν πρόκειται για τη μοναδική επίκληση της "τάξης" προκειμένου να διασφαλιστεί ο πολιτικός έλεγχος του πληθυσμού και να αναδιοργανωθεί το μπλοκ εξουσίας των παραδοσιακών ελίτ, τα συμφέροντα των οποίων απειλούνταν από την εαμική λαοκρατία. Παρόλες τις επανειλημμένες επίσημες διακηρύξεις για "αντικειμενική" διανομή της βοήθειας "χωρίς διακρίσεις όσον αφορά φυλή, θρησκεία, εθνικότητα ή πολιτικά πιστεύω", στην πράξη ήταν προφανές ότι η διακριτική ευχέρεια των "ανθρωπιστών" δεν ήταν και τόσο ουδέτερη. Καταρχήν, οι ίδιες οι επίσημες γενικές οδηγίες προέβλεπαν ότι οι διοικητές των συμμαχικών στρατευμάτων μπορούσαν κατά βούληση να αρνούνται τη διανομή αγαθών σε πολίτες περιοχών στις οποίες "επικρατούν κατά τη γνώμη τους συνθήκες χάους και αναρχίας". Ακόμα σαφέστερες είναι οι αποφάσεις της Ανώτατης Συμμαχικής Διοίκησης ειδικά για την Ελλάδα (7/10/44), που ορίζουν ότι "ρουχισμός και ιδιαίτερα μπότες (...) μπορούν να διανεμηθούν μονάχα σε εκείνο το τμήμα του πληθυσμού που είναι προετοιμασμένο να βοηθήσει στην τήρηση του νόμου και της τάξης". Σίγουρα πάντως όχι στο ΕΑΜ, που η ML εκτιμά (11/11/44) ότι "είναι αποφασισμένο να πάρει ει δυνατόν στα χέρια του τη διανομή των εφοδίων" και του οποίου οι κινητοποιήσεις έξω από τον Ερυθρό Σταυρό, για άμεση διανομή τροφίμων και ρούχων, αντιμετωπίζονται σαν "οχλοκρατικές" εκδηλώσεις. Μέσα στο Νοέμβριο, ML και ΕΑΜ θα συγκρουστούν ανοιχτά στη Μυτιλήνη για τη διανομή των εφοδίων, ενώ στην Καλαμάτα η Εθνική Αλληλεγγύη διαμαρτύρεται για τη χορήγηση γάλακτος "στα παιδιά των πλουσίων".
Η αντίθεση επιλύθηκε, όπως ξέρουμε, με το γνωστό δυναμικό τρόπο στην σύγκρουση του Δεκέμβρη, με κατάληξη τη συντριβή του εαμικού κινήματος από τα βρετανικά όπλα και την παλινόρθωση του παλιού πολιτικού κόσμου. Πριν παραδόσει (1/4/45) τη σκυτάλη στην αμερικανική βοήθεια, η ML θα προλάβει να διανείμει συνολικά 387.000 τόνους εφοδίων -σχεδόν αποκλειστικά στην πρωτεύουσα. "Ο πραγματικός αριθμός των τροφίμων ήταν σαφώς μικρότερος, οι δε συνολικές επιπτώσεις του προγράμματος αισθητά κάτω από τις ελληνικές προσδοκίες και ανάγκες", συνοψίζει ο κ. Βλάχος. "Επιπλέον, τουλάχιστον μια φορά, τα εφόδια της ML χρησιμοποιήθηκαν ωμά προκειμένου να εκβιαστεί η ελληνική κυβέρνηση να προωθήσει τα βρετανικά αιτήματα". Πρόκειται για ένα έγγραφο του στρατηγού Σκόμπι προς το νέο πρωθυπουργό Πλαστήρα, με ημερομηνία 2/2/45. Τρεις μέρες πριν από τη Βάρκιζα, ο διοικητής τωψν συμμαχικών δυνάμεων στην Ελλάδα εξαρτά τη συνέχιση της επισιτιστικής βοήθειας από την προθυμία της ελληνικής κυβέρνησης να επιβάλει "έκτακτα μέτρα" για την πάταξη των κομμουνιστοσυμμοριτών.


Αλλαγή ανθρωπιστικής φρουράς

Οσοι σοκάρονται από τον πρόσφατο σκυλοκαβγά μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών για τις θέσεις στο εκστρατευτικό σώμα της Αλβανίας, μάλλον δεν έχουν ιδέα για το ανάλογο παρασκήνιο μεταξύ των ανθρωπιστικών υπηρεσιών που είχαν αναλάβει τη σωτηρία του ελληνικού λαού πριν από μισό αιώνα. Κι όμως. Ξεφυλλίζοντας τη μελέτη του Αγγελου Βλάχου ("The political economy of food"), διαπιστώνει κανείς ότι οι επιδόσεις της βρετανικής ML και της "Υπηρεσίας των Ηνωμένων Εθνών για την Ανακούφιση και Αποκατάσταση" (United Nations Relief & Rehabilitation Administration, UNRRA), της πασίγνωστης ΟΥΝΡΑ, στο αλληλοφάγωμα δεν έχουν τίποτα να ζηλέψουν από τα εσωτερικά της "επιχείρησης Αλμπα". Ας δούμε τα πράγματα από κοντά.
Η προσπάθεια της ML αποσκοπούσε, όπως έχουμε δεί σε διπλανή στήλη, στην προσπάθεια παλινόρθωσης του παλιού πολιτικού κόσμου της Ελλάδας κάτω από αγγλική ηγεμονία. Η ΟΥΝΡΑ, απ'την πλευρά της, παρά την `πολυεθνική" θεωρητικά φύση της, στην πραγματικότητα εξαρτιόταν σε τέτοιο βαθμό από την αμερικανική χρηματοδότηση (73% των εσόδων της), ώστε να συνιστά ουσιαστικά το ανθρωπιστικό "χέρι" της πολιτικής των ΗΠΑ. Ενας τρίτος πόλος της αντιπαράθεσης ήταν οι υπηρεσίες του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού στην Ελλάδα, με επικεφαλής τη Μικτή Ελβετό-σουηδική Επιτροπή. Παρούσες στη χώρα από το 1942, διέθεταν όχι μόνο πείρα αλλά και μια εκτεταμένη υποδομή για τη διαχείρηση και προώθηση της βοήθειας: προσωπικό 550 ατόμων, από τα οποία 140 επιθεωρητές, και 1.600 τοπικές επιτροπές. Ωστόσο, η στελέχωσή τους από μέλη των ευπορότερων τάξεων, η αρνητική προδιάθεσή τους απέναντι στο ΕΑΜ και την Εθνική Αλληλεγγύη και οι αρκετά στενές σχέσεις τους με τις κατοχικές αρχές, αποτελούσαν έναν παράγοντα τριβής με το αντιστασιακό κίνημα.
Η πρώτη αντιπαράθεση βρετανών κι αμερικανών "ανθρωπιστών" έγινε ακριβώς γύρω από το μέλλον των επιτροπών του Ερυθρού Σταυρού. "Το Στέιτ Ντιπάρτμεντ είναι της γνώμης ότι δεν πρόκειται να υπάρξει χώρος για ανεξάρτητη δράση της Επιτροπής από τη στιγμή που η Ελλάδα θα απελευθερωθεί", διαβάζουμε σε μήνυμα προς το Λονδίνο (13/7/44), "συνεπώς οι Σουηδοί θα πρέπει να ενημερωθούν ότι η Επιτροπή δεν πρόκειται να συνεχίσει να λειτουργεί ως αυτόνομος οργανισμός, αλλά θα υπαχθεί στον έλεγχο της ΟΥΝΡΑ και θα ενσωματωθεί σ' αυτήν". Οι Βρετανοί, αντίθετα, διεκδικούν για δικό τους λογαριασμό το επίζηλο δίκτυο, και συμφωνούν με την κυβέρνηση Παπανδρέου, τυπικά ρυθμιστή της παρουσίας του ΔΕΣ στη χώρα, να αξιοποιηθεί ο μηχανισμός του από την ΜL. Πέρα από την έτοιμη υποδομή, αυτό προσφέρει στη βρετανική παρουσία -και στον Παπανδρέου- ένα ακόμα χαρτί: τα γερμανικά αποθέματα τροφίμων που ο κατοχικός στρατός, εγκαταλείποντας τη χώρα, παραδίδει επισήμως στους ανθρώπους του Ερυθρού Σταυρού. Η σημασία τους μπορεί να γίνει αντιληπτή αν αναλογιστεί κανείς ότι, για λόγους επιμελητείας, τα πρώτα φορτία της καθεαυτό βρετυανικής βοήθειας δε θα αρχίσουν να διανέμονται πριν από τις 30 Οκτωβρίου, μισό μήνα δηλαδή μετά την απελευθέρωση της Αθήνας.
Η δεύτερη αναμέτρηση διεξάγεται γύρω από την προοπτική του προγράμματος της βοήθειας. Στηριζόμενοι στις μακροπρόθεσμες δυνατότητές τους, οι αμερικανοί ευνοούν τη σταδιακή αναβάθμιση της αποστολής τους · ο Σκόμπι, αντίθετα, υποστηρίζει πως σκοπός της όλης προσπάθειας είναι να μπορέσουν οι Ελληνες να σταθούν από μόνοι τους στα πόδια τους και "όχι να εξαρτώνται από τη βοήθεια επ' άπειρον". "Ανεξάρτητα από την αλήθεια που απεικονίζεται σ' αυτή τη διατύπωση", επισημαίνει ο Αγγ. Βλάχος, "τελικός στόχος της ήταν να κρατήσει την Ελλάδα μέσα στη βρετανική σφαίρα επιρροής. Εφόσον η παροχή εφοδίων μέσω της ML συνιστούσε πολιτικό πλεονέκτημα στα χέρια των Βρετανών, κάθε απόκλιση ή μοιρασιά του εγκυμονούσε κινδύνους για τα τότε σχέδιά τους αναφορικά με τη ΝΑ Ευρώπη. Με δεδομένες τις συνθήκες λιμού που έχουν περιγραφεί, η εκτίμηση ότι μια αντιδημοφιλής πολιτική θα μπορούσε να χωνευτεί αν συνδυαζόταν με τρόφιμα, έπαιζε σημαντικό ρόλο σ' αυτό".
Το καθοριστικό πρόβλημα ωστόσο υπήρξε η στάση των ανθρώπων της ΟΥΝΡΑ στα Δεκεμβριανά. Στελεχωμένη κυρίως από πολίτες εθελοντές με ειλικρινείς -ως επί το πλέίστον- προθέσεις, η πρώτη αποστολή της στην Ελλάδα δε διακρίνεται για την ιδιαίτερη συμπάθειά της προς τις βρετανικές επιλογές για μετωπική αναμέτρηση με το εαμικό κίνημα. Η ανοιχτή ρήξη ανάμεσα στις δυο αποστολές θα ολοκληρωθεί στη διάρκεια των μαχών της Αθήνας. "Αναγνωρίζουμε πως υπάρχει ένοπλη εξέγερση κατά της ελληνικής κυβέρνησης από μέρους μιας πολιτικής ομάδας", αναφέρει στις 12/12/44 ο επικεφαλής της ΟΥΝΡΑ στην Αθήνα, Λέρντ Αρτσερ. "Η συμμαχική στρατιωτική διοίκηση, ως πράκτορες της οποίας ενεργούμε, λαμβάνει μέτρα για την καταστολή αυτής της εξέγερσης. Ως εκ τούτου, εμείς, ως ΟΥΝΡΑ, αναπόφευκτα συνδεόμαστε με ένα καθεστώς βίας και διακρίσεων (...) Νιώθουμε υποχρεωμένοι να αποστασιοποιηθούμε από τις τωρινές δραστηριότητες της 3ης Στρατιάς, μέχρι η θέση μας να ξεκαθαριστεί". Δυο μέρες αργότερα, η πρώτη αποστολή της ΟΥΝΡΑ εγκαταλείπει εσπευσμένα την Αθήνα για το Κάϊρο.
Από κεί και πέρα, οι εξελίξεις μονάχα σαν ειρωνεία της τύχης μπορούν να χαρακτηριστούν. Η ΟΥΝΡΑ θα επιστρέψει στην Ελλάδα την άνοιξη του 1945, στελεχωμένη πλέον σε μεγάλο βαθμό από επαγγελματίες και ταυτισμένη με την παλινόρθωση του αστικού πολιτικού κόσμου. Χάρη στην αμερικανική οικονομική ισχύ, η συμβολή της στην καταστολή της "κομμουνιστικής ανταρσίας" θα είναι τόσο αποφασιστική, όσο οι επιτελείς της ML δε θα μπορούσαν ποτέ να φανταστούν για δικό τους λογαριασμό.



Ο απαγορευμένος έρανος

Στις αρχές του 1946, την ώρα που είχε πια γενικευτεί η κριτική στις μεθόδους διανομής της ανθρωπιστικής βοήθειας, οι γυναικείοι σύλλογοι της χώρας που αποτέλεσαν τον κορμό της αριστερής Πανελλαδικής Ομοσπονδίας Γυναικών (ΠΟΓ) αποφάσιζαν να διοργανώσουν πανελλήνιο έρανο για τα παιδιά-θύματα πολέμου. Το σχέδιο, εμπνευσμένο από τον παγκόσμιο έρανο που είχε αναγγείλει η Παγκόσμια Δημοκρατική Ομοσπονδία Γυναικών, φάνηκε για ένα διάστημα να απορροφά τις γυναικείες δυνάμεις της εποχής, οι οποίες ούτως ή άλλως θεωρούσαν τη σωτηρία των παιδιών πρώτιστο μέλημα της δράσης τους.
"Εχουμε ιερό καθήκον όλοι οι μεγάλοι, άντρες και γυναίκες, αφήνοντας κατά μέρος τις πολιτικές διαφορές μας, έξω από κόμματα και πάνω από παρατάξεις, να δώσουμε μεταξύ μας τα χέρια και όλοι μαζύ ν' αγωνιστούμε για τα παιδιά μας θύματα πολέμου. Και σε μας όλα τα παιδιά είναι θύματα πολέμου", έγραφε στο περιοδικό "Ελληνίδες" η συγγραφέας και εκπαιδευτικός Κατίνα Παπά (τ. 3, Απρίλιος '46). Σε διπλανές στήλες του ίδιου περιοδικού, οι διοργανώτριες του εράνου έδιναν τις επίσημες στατιστικές του προβλήματος: 400.000 ερειπωμένα σπίτια, 2.400 καμένα χωριά, δεκάδες χιλιάδες παιδιά στο δρόμο, 60.000 ορφανά, 76% του συνολικού παιδικού πληθυσμού με αδενοπάθεια. Στο κλίμα αυτό, ο έρανος αποκτούσε ιδιαίτερη βαρύτητα, κυρίως ως κίνηση αυτοπροστασίας της μεταπελευθερωτικής ελληνικής κοινωνίας.
Αν και είχε επιτραπεί από την κυβέρνηση Σοφούλη, ο προγραμματισμένος για τη Μεγάλη Εβδομάδα του 1946 έρανος δεν έμελλε να πραγματοποιηθεί. Η κυβέρνηση Τσαλδάρη έσπευσε αρχικά να τον "αναστείλει" και στη συνέχεια ανακοίνωσε την απόφασή της να τον απαγορεύσει. Η επίσημη δικαιολογία ήταν ότι στο εξής το κράτος αναλάμβανε να λύσει όλα τα προβλήματα των εξαθλιωμένων παιδιών της χώρας. "Γιατί να στερηθούν τα παιδιά μας τα 200-300 εκατομμύρια του εράνου;", διαβάζουμε στο τεύχος Μαϊου του περιοδικού "Ελληνίδες". "Τι θα έβλαπταν μερικοί παιδικοί σταθμοί ακόμα κι αν μοιράζονταν ρουχαλάκια και παπούτσια στα μικρά; Πώς θ' αντικρίσει η ξένη κοινή γνώμη αυτό το σταμάτημα του εράνου; Και δε θα έχει δυσάρεστο αντίχτυπο στην απόφαση της Παγκόσμιας Δημοκρατικής Ομοσπονδίας Γυναικών ν' αφιερώσει ένα σημαντικό ποσό για την Ελλάδα;"
Ενας έρανος απαγορευόταν, ένας άλλος άρχιζε. Την ίδια στιγμή, η ελληνική κυβέρνηση προσέφερε κάθε δυνατή στήριξη στον έρανο για την ανέγερση μνημείου αφιερωμένου στους βρετανούς στρατιώτες που πολέμησαν στην Ελλάδα...

(Ελευθεροτυπία, 22/6/1997)