ΠΡΙΓΚΙΠΙΚΕΣ ΑΓΑΘΟΕΡΓΙΕΣ

Οι καλύτεροι φίλοι του ανθρώπου

1.   2. 

Κάποτε οι πριγκίπισσες εξαντλούσαν την καλωσύνη τους με το φίλημα των βατράχων στους βασιλικούς βάλτους. Σήμερα δεν καθαρίζουν αν δεν οργανώσουν ολόκληρο δίκτυο φιλανθρωπικών ιδρυμάτων.

 
Η φιλανθρωπία της φρίκης

Οφείλουμε να επανορθώσουμε μια αδικία. Βλέποντας την τεράστια κοσμοσυρροή στην κηδεία της πριγκίπισσας της Ουαλλίας και τον πρωτοφανή παγκόσμιο θρήνο για την ανθρωπιά της που χάσαμε, δεν μπορούμε να μη θυμηθούμε τη μίζερη κηδεία της "δικιάς" μας, της Φρειδερίκης. Μια ταφή στα κλεφτά, στο Τατόι, χωρίς να κλάψει κανείς, ούτε καν οι όψιμοι κολαούζοι του Γλίξμπουργκ. Και όμως, η Φρειδερίκη δεν έχει τίποτα να ζηλέψει από τη φιλάνθρωπη δραστηριότητα της Νταϊάνα. Αν πιστέψουμε το αυτοβιογραφικό της "Μέτρον Κατανοήσεως", ολόκληρη η ζωή της ήταν αφιερωμένη σε έργα ευεργεσίας στην υπηρεσία του χειμαζόμενου ελληνικού λαού. Εστω και καθυστερημένα, η μνήμη της πρέπει να αποκατασταθεί.
Αναζητήσαμε τις ρίζες της φιλανθρωπίας των εστεμμένων στο ίδιο βιβλίο. Η Φρειδερίκη εξηγεί με απλά λόγια ότι ακριβώς επειδή γεννήθηκε πριγκίπισσα ήταν υποχρεωμένη να γίνει φιλάνθρωπη. Η εκπαίδευσή της προς το σκοπό αυτό υπήρξε ιδιαίτερα σκληρή: "Οποτεδήποτε κάποιος γηραλέος υπηρέτης ή ο κηπουρός μας πέθαινε, με πήγαιναν να δω το πτώμα μέσα στο ανοιχτό φέρετρο. Γινόταν άραγε αυτό για να με διδάξουν τη συμπόνοια προς την πενθούσα οικογένεια; Ημουν μόλις έξι ετών όταν είδα τον παππού μου νεκρό στο κρεβάτι του."
Αυτή η εκπαίδευση στη φιλανθρωπία δεν υπήρξε ανέφελη. Κάθε Κυριακή, στην εκκλησία, οι γονείς τής έδιναν δύο νομίσματα να τα ρίξει στο σακούλι του παπά κατά τη διάρκεια της λειτουργίας. "Είτε δεν μου είχαν πει είτε δεν είχα καταλάβει το σκοπό της χειρονομίας αυτής. Με ντροπή το λέω, πως το ένα νόμισμα πήγαινε στο σακούλι, ενώ το άλλο έμενε στην τσέπη μου. Σιγά-σιγά, μια μικρή περιουσία διοχετευόταν προς το κατάστημα και μια προμήθεια από σοκολάτες αποθηκευόταν μυστικά στο δωμάτιό μου." Η μικρή Φρειδερίκη είχε ανακαλύψει το μυστικό της φιλανθρωπίας των εστεμμένων. Η εμπειρία της αυτή επρόκειτο να της φανεί πολύ χρήσιμη αργότερα, όταν θα διαχειριζόταν τα σημαντικά κονδύλια της κοινωνικής πρόνοιας.
Ποτέ δεν θεώρησε αρκετά τα χρήματα που της διέθεταν για να προβάλει το φιλάνθρωπο πρόσωπό της. "Στη σύγχρονη μοναρχία", γράφει η Φρειδερίκη, με μια σαφή νοσταλγία προς την παλιά μοναρχία, "ο Βασιλεύς δεν διαθέτει υλική δύναμη. Δεν μπορεί να προσφέρει χρήματα στον πάσχοντα λαό του, δεν μπορεί να του προσφέρει ιματισμό ή να διατάξει να κατασκευασθούν καινούργια σπίτια." Βρήκε όμως γρήγορα τη λύση. "Εμαθα πως υπήρχε κάτι που μπορούσαμε να κάνουμε. Η αθλιότης τους ήταν θεμελιωμένη επάνω στις αναμνήσεις των φρικαλεοτήτων, τις οποίες είχαν ζήσει. Μπορούσαμε να φέρωμεν μίαν αλλαγή στις αναμνήσεις αυτές κι έτσι να ελαφρύνωμε λίγο τον πόνο τους. 'Χθες ήλθε εδώ ο Βασιλεύς. Ακουσε τον πόνο μου. Και η Βασίλισσα μου χαμογέλασε'. Τέτοιες απλές σκέψεις είχαν τη δύναμη να σπάσουν, έστω και για ένα μικρό μέρος της ημέρας, τη μονοτονία της απελπισίας τους. Αφού δεν υπήρχε τίποτ' άλλο, αυτό ήταν το μόνο που έπρεπε να κάμωμε γι' αυτούς." Αυτή την ανέξοδη φιλανθρωπία την είχε διδαχθεί και από τον Παύλο, ο οποίος την Πρωτοχρονιά του '41 έστειλε ως δώρο στους στρατιώτες στο μέτωπο από μια φωτογραφία του νεογέννητου Κωνσταντίνου!
Φυσικά, την ίδια περίοδο, η Φρειδερίκη δεν ζούσε με ιδιαίτερες στερήσεις. Το πρώτο πράγμα που της έρχεται στο νου σε επιστολή που έγραψε μετά την επίθεση των Γερμανών τον Απρίλιο του '41 είναι η τύχη της βασιλικής θαλαμηγού: "Διερωτώμαι ποιος θα πάρει τη θαλαμηγό μας. Ισως ο Γκαίριγκ." Στην αμέσως επόμενη παράγραφο θυμάται και τη δυστυχία του λαού "της".
Την εποχή της κατοχής, τις αρχές της φιλανθρωπίας τις διδάχθηκε από τον νοτιοαφρικανό στρατηγό Γιαν Σματς. Εμείς τον ξέρουμε ως θιασώτη και συνεχιστή του απαρτχάιντ, αλλά η Φρειδερίκη ανακάλυψε σ' αυτόν έναν "μνημειώδη στοχαστή, προφήτη και ανθρωπιστή". Ως απόδειξη της φιλάνθρωπης δράσης του, περιγράφει τη μεσολάβησή του για να σωθεί ένας νοτιοαφρικάνος ναζί, ο οποίος είχε αποβιβαστεί στις ακτές της χώρας από γερμανικό υποβρύχιο.
Την προϋπηρεσία της στη χιτλερική νεολαία μας τη θυμίζει η Φρειδερίκη με την περιγραφή μιας άλλης ανθρωπιστικής της δραστηριότητας. Οταν πρωτοεπισκέφθηκε τους ανήλικους κομμουνιστές που είχαν φυλακίσει στη Λέρο την περίοδο του εμφυλίου, αισθάνθηκε πραγματική φρίκη. "Οι περισσότεροι από τους νεαρούς αυτούς είχαν δολοφονήσει, λεηλατήσει, βιάσει και κλέψει. Η εντύπωσις που μου προεκάλεσαν ήταν ότι επρόκειτο περί υπανθρώπων. Κοίταζαν σαν αγρίμια. Η έκφρασίς τους ήταν αποβλακωμένη και βάδιζαν σκυφτοί. Ποτέ δεν τους είχαν μάθει να τραγουδούν, δεν ήξεραν τον Εθνικό Υμνο, δεν εγνώριζαν καμιά προσευχή και κανένα παιχνίδι." Περιττό να προσθέσουμε ότι τρεις μήνες αργότερα, κατά τη Φρειδερίκη, οι υπάνθρωποι είχαν μεταβληθεί σε αγγελούδια.
Λιγότερο ενθουσιώδης είναι η εκτίμησή της για τα αναμορφωτήρια του κοινού ποινικού δικαίου: "Η χειραγώγησις των παιδιών εκείνων δεν ήταν καθόλου εύκολη. Αν όχι τίποτα άλλο, διαπιστώσαμε πως η θεραπεία ενός κλέφτη είναι σχεδόν αδύνατη. Θυμάμαι ένα αγοράκι που είχε κλέψει κάτι παπούτσια. Πήγε στην ανοιχτή σχολή και η αναμόρφωσίς του υπήρξε πάρα πολύ δύσκολη, γιατί η κλοπή του άρεσε. Επεσε πολλές φορές στο ίδιο σφάλμα. Παρ' όλες τις προσπάθειές μας, μ' αυτά τα παιδιά μάλλον αποτύχαμε παρά πετύχαμε."
Σε μια κρίση ειλικρίνειας η Φρειδερίκη ομολογεί ότι αυτό το διαρκές καθήκον να εμφανίζεται φιλάνθρωπη και φιλεύσπλαχνη την κούραζε, σε σημείο που επέλεξε να κάνει εγχείριση σκωληκοειδίτιδας, αν και δεν την πονούσε, μόνο και μόνο για να αποφύγει κάποια κοινωνική υποχρέωση. Αλλοτε, πάλι, διάλεγε να κινείται μεταμφιεσμένη, μακριά από τους φακούς των παπαράτσι της εποχής. Κάποιο βράδυ, παραμονή Δεκαπενταύγουστου στην Τήνο κυκλοφόρησε με μαύρα γυαλιά και μαντίλι ανάμεσα στους πιστούς, για να "αφουγκραστεί τον πόνο τους". Και κάποια άλλη μέρα, καθ' οδόν για το μοναστήρι της Πάτμου, διάλεξε να κάνει το δικό της θαύμα. "Την ώρα που ανεβαίναμε είχα παρατηρήσει ένα μικρό καμπουράκι, που αγωνιζόταν να μας παρτακολουθήσει αλλά δεν το κατόρθωνε. Το έσπρωχνε ο κόσμος. Διέκρινα στα μάτια του ένα απελπισμένο βλέμμα. 'Σας παρακαλώ πάρτε με μαζί σας'." Οι φιλάνθρωποι βασιλείς αμέσως ενέδωσαν. Τον πήραν στο αντιτορπιλλικό και τον έστειλαν στις περιβόητες παιδοπόλεις.
Αυτή την επιλεκτική δυνατότητα του βασιλικού βλέμματος την εκμεταλλεύθηκε στο έπακρο η Φρειδερίκη. "Εμαθα να αναζητώ πάντοτε τέτοια διψασμένα μάτια ανάμεσα στους πολυάριθμους ανθρώπους που συνήθως μας περιστοίχιζαν. Ενα πλήθος δεν είναι ένα πράγμα. Είναι ζωντανά άτομα, που το καθένα τους αναζητεί ιδιαίτερη προσοχή, ένα ιδιαίτερο βλέμμα ή ένα ιδιαίτερο χαμόγελο, για να γίνει η ημέρα του μια ιδιαίτερη ημέρα."
Το τελικό συμπέρασμα είναι ότι η περίφημη αυτή φιλάνθρωπη πλευρά της Νταϊάνα, που τόσο συγκίνησε τα μέσα ενημέρωσης όλου του κόσμου, δεν περιέχει τίποτα λιγότερο και τίποτα περισσότερο από την υποχρεωτική ("επαγγελματική") ενασχόληση των γαλαζοαίματων, ιδιαίτερα των γυναικών. Είναι κάτι που το "μαθαίνουν". υπάρχουν ιδιαίτερες "τεχνικές" στις οποίες ασκούνται, και -το σπουδαιότερο- το βαριούνται όσο τίποτα άλλο. Απ' αυτή την άποψη, η τελευταία δικιά μας βασίλισσα δεν έχει τίποτα να ζηλέψει από την παρολίγο βασίλισσα της Αγγλίας.



Επάγγελμα αγαθή πριγκίπισσα 

Κλασική επαγγελματική ενασχόληση των κατά τεκμήριο αργόσχολων εστεμμένων, η επιδεικτική φιλανθρωπία παίρνει σε κάθε χώρα τις μορφές που κρίνονται σκόπιμες για τη μακροημέρευση του θεσμού. Αν, για παράδειγμα, η Νουρ της Ιορδανίας στήνει ολόκληρο ίδρυμα για να διδάξει στις συμπατριώτισσές της τα καλά της εργασίας σε παραδοσιακούς γυναικείους τομείς (1), η Σοφία της Ισπανίας φροντίζει να συμπεριφέρεται με τη δέουσα αυτοκρατορική μεγαθυμία στους αλλοτινούς υπηκόους, μεταξύ των οποίων και η φυλή Κόκι της Κολομβίας (2). Τα παιδιά, ως πιο πιασάρικο θέμα, αποτελούν ασφαλώς μόνιμο στόχο της βασιλικής μέριμνας: Τα τυφλά παιδάκια της Πράγας για τη Σόνια της Νορβηγίας (3), τα μικρά της Πνομ Πενχ για το ζεύγος Νοροντόμ και Μονίκ της Καμπότζης (4), τα σχολιαρόπαιδα του Σαρλερουά για την Πάολα του συγκλονισμένου από τα σκάνδαλα παιδεραστίας Βελγίου (5). Στο πλαίσιο ωστόσο της ευγενούς αγαθοεργίας προκύπτουν και οι ιδιαιτερότητες προσώπων και αυλών: Η πριγκίπισσα Μαργαρίτα της Βρετανίας δεν χάνει την ευκαιρία να δοκιμάσει την τύχη της στον κουλοχέρη κατά τη διάρκεια ενός φιλανθρωπικού δείπνου (6), ενώ η δούκισσα Σάρα του Γιορκ δεν βρίσκει τίποτε καλύτερο να δωρήσει σε άρρωστα παιδάκια από τα προσωπικά της Απομνημονεύματα (7). Εμφανής είναι, τέλος, και ο κατά φύλο καταμερισμός των υψηλών καθηκόντων. Την ώρα που ο Αλβέρτος του Μονακό προσφέρει αντρίκια το γαλάζιο του αίμα (8), οι αδελφές του προωθούν με ζήλο το φιλανθρωπικό έργο των Γκριμάλντι: Η Στεφανί πασχίζοντας για τη σωτηρία ενός βραζιλιάνικου παιδικού ιδρύματος (9) και η Καρολίνα ενισχύοντας με τη βοήθεια ενός πρόθυμου δούκα το έργο του Ερυθρού Σταυρού στο Μόντε Κάρλο (10).



Το επίγειο χέρι του Βούδα 

Οι αγαθοεργίες προς πάσης φύσεως αναξιοπαθούντες υπηκόους δεν περιορίζονται στην εστεμμένη χριστιανοσύνη και μόνο. Ενα από τα πιο φιλάνθρωπα βασιλικά ζεύγη της σήμερον το συναντάμε στην Απω Ανατολή και συγκεκριμένα στην Ταϋλάνδη. Οι ύμνοι των επίσημων κι ανεπίσημων αυλοκολάκων δεν αφήνουν κανένα περιθώριο παρερμηνείας: οι Αυτών Μεγαλειότητες, Μπουμιμπόλ (Ράμα ο 9ος) και Σουκρίτ, μπορεί να βασιλεύουν σε μια χώρα βάρβαρου καπιταλισμού, εκτεταμένης διαφθοράς και γενικευμένης πορνείας, μοναδική τους έγνοια ωστόσο δεν είναι άλλη από την προστασία των φτωχών και των αδυνάτων. Η ιδιότητά τους αυτή τονίζεται ακόμα κι από συγγραφείς που απευθύνονται στο δυτικό κοινό. "Ο βασιλιάς αξιοποίησε τη βουδιστική αντίληψη περί αρετής και τη θρησκευτική παράδοση που θέλει τους πλούσιους να εξασφαλίζουν μίαν επίλεκτη θέση στην επόμενη ζωή χαρίζοντας μεγάλα χρηματικά ποσά σε αξιόλογες αγαθοεργίες", διαβάζουμε σε ένα πόνημα του είδους. "Θέσπισε μια σειρά βασιλικές αγαθοεργίες, με πρώτη την παροχή υποτροφιών σε ταϋλανδούς φοιτητές της ιατρικής. (...) Επιπλέον, διοχετεύοντας κονδύλια σε αξιόλογους σκοπούς, αντί για λαδώματα και διαφθορά (στα οποία οι πολιτικοί και οι αξιωματούχοι είναι εθισμένοι), ο βασιλιάς έθεσε ένα ηθικό παράδειγμα για την ελίτ της Ταϋλάνδης, κερδίζοντας την αγάπη και την πίστη των κατώτερων τάξεων, που αποτελούν τους κύριους αποδέκτες των αγαθοεργιών" (Joseph Wright "The balancing act. A history of modern Thailand, Μπανγκόκ 1991, σ.193-4).
Περισσότερο εύγλωττα είναι τα αφιερώματα των τοπικών εφημερίδων για το βασιλικό ζεύγος. "Πιστή βουδίστρια, η Αυτής Μεγαλειότης πιστεύει στην πραγματοποίηση αγαθοεργιών χωρίς να περιμένει οποιαδήποτε ανταμοιβή", διαβάζουμε σε ειδική έκδοση της Bangok Post για τα γενέθλια της βασίλισσας Σουκρίτ (12/8/1993). "Μέσα από την ακούραστη αφοσίωσή της στη βελτίωση των συνθηκών ζωής των συμπολιτών της και τη διατήρηση της ειδικής κληρονομιάς και του πλούσιου πολιτισμού του έθνους, η βασίλισσα Σουκρίτ έχει κερδίσει μια εκλεκτότατη θέση στις καρδιές του λαού της (...) Πολλοί έχουν δεί την Α.Μ. να κρατά το χέρι ενός λεπρού -ουδέποτε αποτραβιέται και το αξιαγάπητα συμπονετικό χαμόγελό της δε σβήνει ποτέ. Σύμφωνα με τον προσωπικό της γραμματέα Τανπουνίν Σουπραπάντα Κασεμσάντ, η Αυτής Μεγαλειότης έχει μίαν απόκοσμη ικανότητα να εντοπίζει ανθρώπους που έχουν απεγνωσμένα ανάγκη και βρίσκονται συνήθως καθισμένοι στο βάθος του πλήθους στο οποίο μιλάει. Ορισμένοι από αυτούς δεν είναι μόνοι πολύ ντροπαλοί, έχουν καταληφθεί από δέος από τη βασιλική παρουσία. Η Αυτής Μεγαλειότης θα ζητήσει τότε από ένα μέλος του επιτελείου της να της φέρει το άτομο ή την οικογένεια, για να μιλήσει μαζί τους"...

(Ελευθεροτυπία, 28/9/1997)