ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΚΑΙ ΕΓΚΕΛΑΔΟΣ


Ω Θεέ μου, σεισμός!

1.   2

 

Δεν διαφωνεί μόνο ο Βαρότσος με τον Παπαζάχο και ο Τσελέντης με τον Σταυρακάκη για του σεισμούς. Το καταστροφικό αυτό φαινόμενο χωρίζει και τις δοξασίες των λαών όλου του κόσμου. Σε ένα μόνο φαίνεται να συμφωνούν όλοι, στη θεϊκή του προέλευση.

 
Ητανε θέλημα Θεού;

Μπροστά στο κατεστραμμένο κτίριο στέκεται εκστατικός ένας άνδρας. "Ηταν μια κλασική πράξη του Θεού", δηλώνει με ύφος απόλυτο. Είναι σίγουρος ότι ο σεισμός της 17ης Ιανουαρίου 1994 που προκάλεσε την κατάρρευση του συγκροτήματος διαμερισμάτων Μίντοους στο Λος Αντζελες και κόστισε 16 νεκρούς ήταν "θέλημα Θεού". Ο κ. Μπράιαν Χέλερ που εκφράζει αυτή τη βεβαιότητα δεν είναι θρησκόληπτος ούτε ιδιαιτέρως ευσεβής. Είναι απλώς ο ιδιοκτήτης του συγκροτήματος, ο οποίος κινδυνεύει -αν το δικαστήριο δεν αποδεχθεί τη βεβαιότητά του- να υποχρεωθεί στην καταβολή ποσού 3 εκατομμυρίων δολαρίων ως αποζημίωση στους συγγενείς των θυμάτων.
Οι ασφαλιστικές εταιρείες των ΗΠΑ έχουν φροντίσει να περιλάβουν στα "ψιλά" των συμβολαίων τους ότι απαλλάσσονται από την καταβολή αποζημιώσεων, όταν "η καταστροφή είναι πράξη του Θεού". Και εναπόκειται στα δικαστήρια να κρίνουν από πόσα ρίχτερ και πάνω ένας σεισμός πρέπει να χρεωθεί στη θεία βούληση.
Ο,τι και να αποφανθεί η αμερικανική δικαιοσύνη, ο σεισμός παραμένει η προνομιακή μορφή της θεϊκής παντοδυναμίας σε όλες τις θρησκείες:
* Με το σεισμό ο Θεός επιδεικνύει την ασύγκριτη υπεροχή του απέναντι στον αδύναμο άνθρωπο.
* Με το σεισμό αποδεικνύεται ότι αυτός είναι ο δημιουργός του σύμπαντος και όποια ώρα θέλει μπορεί και να το καταστρέψει.
* Με το σεισμό εκδηλώνεται η δυσαρέσκειά του, η επιθυμία του, η διαφωνία του για το στραβό δρόμο που παίρνουν οι κάτοικοι της γης σε κάποιο δεδομένο τόπο και χρόνο.
* Αντίθετα από την πρόοδο της επιστήμης στην πρόβλεψη και την αντιμετώπιση άλλων φυσικών καταστροφών (μετεωρολογικών φαινομένων, πυρκαγιών, κλπ), η σεισμολογία βρίσκεται ακόμα στα πρώτα βήματα της πρόβλεψης και του εντοπισμού κάποιου ισχυρού σεισμικού φαινομένου. Μένει έτσι ανοικτός ο δρόμος στην προσευχή και την ...προφητεία.
Το κεντρικό μήνυμα που απευθύνουν στον αμερικανικό λαό οι πάσης φύσεως "τηλε- ευαγγελιστές", οι γνωστοί σόουμεν που συνδυάζουν το λόγο του Ευαγγελίου, όπως αυτοί τον καταλαβαίνουν, με το τηλεπαιχνίδι, είναι ότι η Δευτέρα Παρουσία του Χριστού είναι κοντά. Αδιάψευστο σημάδι αυτής της επικείμενης επιστροφής του Ιησού επί της γης θεωρείται ο πολλαπλασιασμός του αριθμού των σεισμών. Στηριγμένοι στο κεφάλαιο 24 από το Ευαγγέλιο κατά Ματθαίο, όπου προφητεύει ο Ιησούς την επάνοδό του εν μέσω "λοιμών και σεισμών", οι τηλε-ευαγγελιστές ζητούν απ' τους πιστούς τους να ετοιμάζονται.
Μικρό δείγμα από μια πρόσφατη σχετική θρησκευτική ομιλία στις ΗΠΑ: "Ισχυροί σεισμοί σκότωσαν χιλιάδες στο Ιράν και το Πακιστάν. Ενας σεισμός 6. 1 χτύπησε το βορειοδυτικό Ιράν την Κυριακή και συνοδεύτηκε από έναν μετασεισμό την Κυριακή. Υπήρξαν 3000 νεκροί και πάνω από 2000 τραυματίες. Οι σεισμοί στο Ιράν συνοδεύτηκαν από δυο ακόμα ισχυρότερους στο Πακιστάν την Πέμπτη το βράδυ. Ενας τερατώδης σεισμός έφτασε τα 7.1 της κλίμακας ρίχτερ. Σκοτώθηκαν τουλάχιστον 100. Αλλοι σεισμοί καταγράφηκαν στην Τουρκία, στην Κίνα, την Ιαπωνία και τα νησιά Κουρίλες. Καθώς φαίνεται οι σεισμοί συνεχίζουν να μεγαλώνουν σε ένταση και σε συχνότητα." Για να πείσουν μάλιστα το κοινό τους οι τηλε-ευαγγελιστές προβάλλουν και κάποιους στατιστικούς πίνακες, στους οποίους διακρίνουμε μια ραγδαία και συνεχή αύξηση του ετήσιου αριθμού σεισμών από το 10ο αιώνα μέχρι τις μέρες μας.
Τους πίνακες αυτούς αμφισβητούν οι επιστήμονες των επίσημων χριστιανικών δογμάτων και δίνουν στη δημοσιότητα τους δικούς τους πίνακες, απ' όπου συμπεραίνουμε το ακριβώς αντίθετο, ότι δηλαδή η συχνότητα και το μέγεθος των σεισμών δεν παρουσιάζουν καμιά κανονική ακολουθία ανά τους αιώνες. Οπως γράφουν οι Καρλ Ολοφ Τζόνσον και Βόλφγκανγκ Χερμπστ στο Sign of the last days-When? "δεν υπάρχει κανένα στοιχείο που να πιστοποιεί αυτό που υποστηρίζουν διάφορες θρησκευτικές πηγές, ότι δηλαδή η σεισμική δραστηριότητα είναι σημαντικά διαφορετική στον αιώνα μας απ' ό,τι ήταν σε προηγούμενους αιώνες. Ολες οι πληροφορίες που διαθέτουμε πιστοποιούν το αντίθετο."
Είναι πολύ φυσικό, σε ένα ζήτημα που δεν μπορούν να τα βρουν οι ίδιοι οι σεισμολόγοι, δηλαδή στη στατιστική προσέγγιση του σεισμικού φαινομένου, να τα χάνουν εντελώς οι θεολόγοι διαφορετικών πεποιθήσεων. Πώς να συμφωνήσουν οι ρωμαιοκαθολικοί π.χ. με τους Αντβεντιστές της 7ης Ημέρας και πώς να δεχθούν τον ίδιο στατιστικό πίνακα οι προτεστάντες και οι μάρτυρες του Ιεχωβά;
Η καθ' ημάς ανατολή δεν είχε ποτέ ιδιαίτερα καλές σχέσεις με τα μαθηματικά. Αποφεύγουμε λοιπόν και τις στατιστικές. Στην ορθόδοξη παράδοση ο σεισμός αντιμετωπίζεται από την εκκλησία με λιτανείες "υπέρ της του φιλανθρώπου Θεού μακροθυμίας", και εορτάζεται η μνήμη "της μετά φιλανθρωπίας επενεχθείσης ημίν μεγάλης απειλής του σεισμού, ου παρ' ελπίδα ελυτρώσατο ημάς ο φιλάνθρωπος Θεός". Υπάρχει ειδική ακολουθία του σεισμού, η οποία έχει ενσωματωθεί στην ακολουθία του Αγίου Δημητρίου και τελείται στις 26 Οκτωβρίου. "Ο επιβλέπων επί την γην και ποιών αυτήν τρέμειν, ρύσαι ημάς της φοβεράς του σεισμού απειλής, Χριστέ ο Θεός ημών", αναφέρει το ένα τροπάριο. Και ένα άλλο: "Η γη μαστίζεται ημών, κακώς διακειμένων, και αεί την οργήν σου, συγκινούντων καθ' ημών, οικτίρμον Παμβασιλεύ. Αλλά φείσαι, Δέσποτα των δούλων σου."
Ο σεισμός αντιμετωπίζεται ως έκφραση της δίκαιης οργής του Θεού, και το μόνο που μένει στον πιστό είναι να προσεύχεται και να ελπίζει ότι δεν θα βρίσκεται μεταξύ των θυμάτων του επόμενου χτυπήματος. Το θεολογικό πρόβλημα που προκύπτει είναι κοινό σε πολλές θρησκείες: πώς είναι δυνατόν να προσεύχεσαι για τη δική σου σωτηρία, και την ίδια στιγμή να σκοτώνεται ο γείτονάς σου; Και το χειρότερο: Πώς είναι δυνατόν να ευχαριστείς μετά το σεισμό το Θεό που σε έσωσε από την καταστροφή, και δίπλα σου να θρηνούν οι συγγενείς των θυμάτων; Είναι γνωστό και παγκόσμιο φαινόμενο η έκφραση ευχαριστίας των διασωθέντων της καταστροφής. Ομως αυτή η δοξολογία δεν ισοδυναμεί άραγε με μια επίδειξη αναισθησίας προς τα θύματα; Δεν είναι άραγε σαν να λέμε "εντάξει μπορεί ο γείτονάς μου να καταπλακώθηκε στα συντρίμμια, αλλά ο Θεός αξίζει τις ευχαριστίες μου που επέλεξε εμένα για να σωθώ."
Το θέμα απασχολεί τις θεολογικές συζητήσεις και αναθερμάνθηκε στην Ελλάδα μετά τους μεγάλους σεισμούς του '81. Στη "δημοσιογραφική" του μορφή εκδηλώθηκε αυτός ο διάλογος ανάμεσα στη στήλη "Εκκλησία και Κοινωνία" του Σπύρου Αλεξίου και το περιοδικό "Σωτήρ". Αντιγράφουμε απόσπασμα από σχόλιο του περιοδικού, όργανου της ομώνυμης παραεκκλησιαστικής ομάδας θεολόγων: "Οταν κανείς διαβάζη το άρθρον του θεολόγου κ. Σπυρ. Αλεξίου (2.4.81) αισθάνεται την ανάγκην να ερωτήση τον συντάκτην: Εφ' όσον είναι ορθά τα όσα υποστηρίζετε, τότε πώς πρέπει να δικαιολογήσωμεν την ακολουθίαν της Εκκλησίας και τας σχετικάς ευχάς εις περίπτωσιν σεισμού; Ο Θεός, ως δημιουργός του όσμου και νομοθέτης των νόμων που διέπουν το σύμπαν, δύναται να χρησιμοποιήση ένα φυσικόν φαινόμενον δια τον σωφρονισμόν του λαού του; Πέρυσι (αν ενθυμούμαι καλώς) ο ίδιος συντάκτης έγραφεν ότι δεν υπάρχει τιμωρία μετά θάνατον. Τώρα εις το ανωτέρω δημοσίευμά του γράφει: "Ο Θεός δεν τιμωρεί εδώ στην παρούσα ζωή τους αμαρτωλούς, αλλά στη μέλλουσα και μετά τη δίκαιη κρίση του". Ποίαν άποψιν δέχεται από τας δύο περί δικαιοσύνης του Θεού ο κ. Αλεξίου; Και κάτι άλλο: Βεβαίως είναι ορθή η άποψίς του ότι "όσοι έπαθαν ζημιές" από τους σεισμούς "δεν ήταν πιο άδικοι από όσους δεν έπαθαν". Πώς ερμηνεύει όμως τον λόγον του Κυρίου, ο οποίος εις ανάλογον δοκιμασίαν είπεν: Οι Γαλιλαίοι που εσφάγησαν εις το ιερόν από τον Πιλάτον δεν υπήρξαν αμαρτωλοί περισσότερον από όλους τους Γαλιλαίους. Δεν υπήρξαν οι χειρότεροι. Αλλ' ο θάνατός των -συνεπλήρωσεν ο Κύριος- συνέβη και ως παράδειγμα σωφρονιστικόν δια σας. Διότι εάν δεν μετανοήσετε, και σεις θα χαθήτε κατά τον ίδιον τρόπον (Λουκ. ιγ' 1-3). Χρειάζεται μία απάντησις εις τα ερωτήματα αυτά από τον κ. Αλεξίου." (15.4.81)
Αν καταλάβαμε καλά, υπάρχει κίνδυνος να τιμωρηθούν διά του σεισμού κάποιοι, για να σωφρονιστούν κάποιοι άλλοι, όχι απαραιτήτως λιγότερο "αμαρτωλοί". Κατά συνέπεια ούτε η μετάνοια δεν σώζει. Νομίζουμε ότι επείγει η επίσπευση των ερευνών για την πρόβλεψη των σεισμών.


Ο μεταδοτικός φόβος των Ιουδαίων

Απτό δείγμα της θεϊκής παντοδυναμίας, οι σεισμοί εμφανίζονται στην Παλαιά Διαθήκη ως μέσο τιμωρίας των ανθρώπινων αμαρτιών, θείο σημάδι που καλεί τους ενόχους σε μεταμέλεια. Αν στην Ιλιάδα έπρεπε να κουνήσει ο Δίας το κεφάλι του για να σεισθεί ο Ολυμπος, στους Ψαλμούς ο επουράνιος Θεός με ένα μόνο βλέμμα "επιβλέπει επί την γην και ποιεί αυτήν τρέμειν". Πρόκειται ασφαλώς για μεταφορικές χρήσεις της έννοιας του σεισμού, εικόνες ποιητικές που επιστρατεύονται συχνά για να περιγράψουν τη δυνατότητα του Θεού να προσφεύγει στην άμεση καταστολή των ανθρώπινων ανομημάτων.
Σύμφωνα ωστόσο με τους μελετητές της, η Παλαιά Διαθήκη περιλαμβάνει αναφορές και σε πραγματικούς σεισμούς, φροντίζοντας βέβαια να τους εντάξει στο σχήμα "ανθρώπινη αμαρτία" - "θεϊκή αντίδραση". Ο κατά πάσαν πιθανότητα παλαιότερος από τους ιστορικούς σεισμούς που αναφέρονται στη Γένεση (19, 24-28) είναι και ο πιο γνωστός: πρόκειται για την καταστροφή που εξαφάνισε από προσώπου γης δύο πόλεις που βρίσκονταν στις νοτιοανατολικές ακτές της Νεκρής Θάλασσας, τα Σόδομα και τα Γόμορρα. Η υπόθεση έμελλε να μείνει στην ιστορία ως σύμβολο της παραδειγματικής τιμωρίας που περιμένει τους αμαρτωλούς όπου γης. Από τα χολιγουντιανά σενάρια ως την πασίγνωστη ατάκα της Σαπφώς Νοταρά, τα Σόδομα και τα Γόμορρα εκλαμβάνονται ακόμη και σήμερα ως συνώνυμο μιας απώλειας γλυκιάς αλλά αναπότρεπτης.
Στη Γένεση, βέβαια, η περιγραφή του σεισμού που κατέστρεψε τις δύο πόλεις είναι λιτή: "Και έβρεξεν ο Κύριος επί τα Σόδομα και Γόμορρα θείον και πυρ παρά Κυρίου εκ του ουρανού. Και κατέστρεψε τας πόλεις ταύτας, και πάντα τα περίχωρα και πάντας τους κατοίκους των πόλεων και τα φυτά της γης. Αλλ' η γυνή αυτού (εν: του Λωτ) περιβλέψασα όπισθεν αυτού έγεινε στήλη άλατος. Ο δε Αβραάμ σηκωθείς ενωρίς το πρωί ήλθεν εις τον τόπον όπου είχε σταθή ενώπιον του Κυρίου. Και βλέψας επί τα Σόδομα και Γόμορρα και εφ' όλην την γην της περιχώρου, είδε, και ιδού, ανέβαινε καπνός από της γης, ως καπνός καμίνου".
Από τον προηγούμενο ήδη αιώνα, ορισμένοι μελετητές της Παλαιάς Διαθήκης υποστήριξαν ότι το παράθεμα αναφέρεται σε τεκτονικό σεισμό που προκάλεσε μεγάλες ρωγμές στο έδαφος από όπου έβγαιναν φλόγες και καπνοί, πιθανότατα από κάποια κοιτάσματα πετρέλαιου και ασφάλτου. Αλλοι απέδωσαν το σεισμό και την καταστροφή των πόλεων σε έκρηξη ηφαιστείου. Υπήρξαν και κάποιες προσπάθειες να αποδοθεί το γεγονός σε κατακλυσμό που προκλήθηκε από τα νερά της Νεκρής Θάλασσας, η υπόθεση ωστόσο δεν θεωρήθηκε πειστική, καθώς στη Γένεση δεν υπάρχει νύξη για νερά και πλημμύρες. Την εκδοχή του σεισμού πρότεινε και ο Βασ. Βέλας στη μελέτη του "Ο σεισμός εν τη Παλαιά Διαθήκη", εξηγώντας ότι στην άποψη αυτή τον οδήγησε η χρήση του ρήματος hafah στο πρωτότυπο (=ανατρέπω, αναμοχλεύω, δηλαδή επί λέξει "ανέτρεψε ο Θεός τις πόλεις"). Και συνεχίζει: "Εάν ο σεισμός ούτος προυκάλεσε ρήγματα του εδάφους, εξ ων φλόγες και καπνοί εξήρχοντο, ή αν συνωδεύετο υπό ηφαιστειώδους τινός εκρήξεως, είναι δι' ημάς ενταύθα όλως δευτερεύον ζήτημα. Αμφότεραι άι ερμηνείαι δύνανται να στηριχθώσιν επί του κειμένου και αμφότεραι είναι δυναταί προκειμένου περί των μερών εκείνων" (στο ίδιο, σ. 6).
Σύμφωνα με υπολογισμούς βασισμένους στο κείμενο της Γένεσης, ο σεισμός που εξαφάνισε τα Σόδομα και τα Γόμορρα τοποθετείται περί το 2.000 π.Χ. και πρέπει να ήταν πολύ ισχυρός, γιατί εκτός από τις δύο πόλεις προκάλεσε σοβαρές καταστροφές στην ευρύτερη περιοχή. Δεν είναι όμως ο μοναδικός σεισμός που αναφέρεται στην Παλαιά Διαθήκη. Δύο ακόμη πολιτείες, η Αδμά και η Σεβωείμ, δοκιμάστηκαν κατά τον ίδιο τρόπο από τη θεϊκή οργή, χωρίς όμως να έχουν καταγραφεί λεπτομέρειες για το τι ακριβώς συνέβη. Εξίσου προβληματικό είναι να ερμηνεύσουμε ως σεισμό το φαινόμενο που παρατηρήθηκε κατά την πασίγνωστη διάβαση της Ερυθράς Θάλασσας και τοποθετείται περί το 1.220 π. Χ.
Ας σταθούμε ακόμη σε κάποιους σεισμούς που μνημονεύονται στα κείμενα της Παλαιάς Διαθήκης. Στην Εξοδο, για παράδειγμα, αναφέρεται σεισμός με κέντρο το όρος Σινά, ο οποίος σημειώθηκε περί το 1.220, όταν οι Ισρηλίτες πλησίασαν το βουνό, όπου θα συνομιλούσαν με τον Θεό: "Το δε όρος Σινά ήτο όλον καπνός, διότι κατέβη ο Κύριος εν πυρί επ' αυτό. Ανέβαινε δε ο καπνός αυτού ως καπνός καμίνου και όλον το όρος εσείετο σφόδρα" (Εξ. 19,18). Μερικοί ερευνητές ερμηνεύουν ακόμη ως σεισμούς τα γεγονότα που συνόδευσαν τη διάβαση του Ιορδάνη ή την άλωση της Ιεριχούς (περί το 1.180 π. Χ.). Σεισμός, τέλος, συνέβη και επί Σαούλ (περί το 1.040 π. Χ.), προκαλώντας πανικό στα στρατεύματα των Φιλισταίων που είχαν μόλις ηττηθεί από τον Ιωνάθαν, γιο του Σαούλ, στα βόρεια της Ιερουσαλήμ.


Ποιός έριξε τα βουνά στη γη;

Οπως και στα χριστιανική παράδοση, έτσι και στο Κοράνι η εικόνα του σεισμού συνδέεται πρώτιστα με την ημέρα της τελικής Κρίσεως. Με τίτλο "ο Συγκλονισμός" (al-Zalzalah), η 99η σούρα του ιερού βιβλίου των μουσουλμάνων είναι αφιερωμένη στην ώρα που ζώντες και νεκροί θα κριθούν ξανά από τον Κύριο του σύμπαντος: "Οπόταν η γή κλονισθή υπό σφοδρού σεισμού / και αποσείση το επ'αυτής βάρος / τότε ο άνθρωπος θα ερωτίση αυτήν τι έχει; / και αυτή θα διηγηθή ό,τι γιγνώσκει / ό,τι παρά του Κυρίου σου απεκαλύφθη αυτή / Εν εκείνη τη ημέρα οι άνθρωποι θα προχωρώσιν αθρόοι όπως ίδωσι τα εαυτών έργα / ο ούν εργαζόμενος το αγαθόν κατά το βάρος ενός μορίου, ευρίσκει αυτό / ο δε εργαζόμενος το κακόν κατά το βάρος ενός μορίου, ευρίσκει αυτό ωσαύτως" ("Το Ιερό Κοράνιο", μετάφραση Γεράσιμου Πεντάκη (1879), επανεκδ. Αθήνα 1994, σ.468). Στις ερμηνευτικές σημειώσεις τους, οι ιεροδιδάσκαλοι της Μεδίνας φροντίζουν να επισημάνουν διακριτικά τη διαφορά ανάμεσα στους "τρέχοντες" σεισμούς και την επερχόμενη συντέλεια: "Για τον συνήθη άνθρωπο-παρατηρητή, ένας βίαιος σεισμός είναι ένα τρομαχτικό φαινόμενο (...) Το Κατακλυσμιαίο Γεγονός που θα οδηγήσει στην Κρίση θα είναι ένας μεγαλύτερος και πιο μεγαλεπίβολος Συγκλονισμός από κάθε σεισμό που έχουμε γνωρίσει. Ωστόσο, τα επεισόδια των σεισμών μπορεί να μας δώσουν μίαν ιδέα γι' αυτό το υπέρτατο Γεγονός που θα συγκλονίσει τον κόσμο" ("Τhe Holy Quran. English translation of the meanings and Commentary", Μεδίνα χχ, Κing Fahd Complex for the Printing of the Holy Quran, σ.1991).
Ομως οι αναφορές του ιερού βιβλίου στους σεισμούς δε σταματούν στην προφητεία της τελικής κρίσης του Αλλάχ. Περισσότερο αμφιλεγόμενος είναι ο επαναλαμβανόμενος ισχυρισμός του προφήτη ότι η ύπαρξη των βουνών οφείλεται στην επιθυμία του Θεού να προσφέρει αντισεισμική προστασία στην ανθρωπότητα: "Ούτος έριψεν επί της γής τα όρη, ίνα μη αύτη κλονίζηται όταν μένητε επ' αυτήν" (31:9) · "θέσαντες τα όρη επί της γής, κατεστήσαμεν την κίνησιν αυτής μη αισθητήν εις τους ανθρώπους" (21:32) · "δεν προσδιωρίσαμεν την γήν ως κλίνην / και τα όρη ως πασάλους;" (78:6-7). Σε συγγράμματα, άρθρα και sites του Ιντερνετ, πιστοί μουσουλμάνοι και σαρκαστικοί υπερασπιστές της κοσμικής επιστήμης διασταυρώνουν κάθε μέρα τα ξίφη τους, για το άν η ζωή μας θα ήταν ή όχι ασφαλέστερη άν η επιφάνεια της γής ήταν απολύτως λεία...

(Ελευθεροτυπία, 23/11/1997)

 

www.iospress.gr                                   ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΣΤΟ ΔΕΥΤΕΡΟ ΜΕΡΟΣ