Η κιβωτός της Φρειδερίκης 

1.   2.  

Κρουαζιέρα για γαλαζοαίματους


Η επίσκεψη του βασιλικού ζεύγους της Ισπανίας στην Ελλάδα προκάλεσε αληθινό σεισμό στα τηλεοπτικά δελτία των 8-8.30. Για μια βδομάδα παραμερίστηκαν έως εξαφανίσεως οι συνήθεις τρόφιμοι των φιλόξενων παραθύρων, και το ενδιαφέρον των δαιμόνιων ρεπόρτερ συγκεντρώθηκε στις λεπτομέρειες των επαφών και των περιηγήσεων του Χουάν Κάρλος και της Σοφίας το γένος Γλίξμπουργκ.
Ο απρόσεκτος παρατηρητής θα είχε κάθε λόγο να θορυβηθεί. Για ποιο λόγο αυτή η εξαιρετική προβολή του ζεύγους; Μήπως πίσω από τα πολύωρα ρεπορτάζ και τα πολυσέλιδα άρθρα κρύβεται κάποια νέα επιχείρηση των "νοσταλγών" της μοναρχίας; Μήπως πρέπει να αποδώσουμε αυτές τις συνεχείς "ζωντανές συνδέσεις" των καναλιών με κάθε σημείο της ελληνικής επικράτειας που διάλεξε να επισκεφθεί η Σοφία και ο σύζυγός της, σε μια νέα συνωμοσία των διαπλεκομένων με στόχο την αποσταθεροποίηση της δημοκρατίας;
Τίποτα απ' αυτά δεν συμβαίνει. Με τον κίνδυνο να απογοητεύσουμε τον κ. Ανδρεουλάκο ή τον κ. Μανωλάκο, δεν πιστεύουμε ότι σημειώθηκε κάποια άνοδος της "φιλοβασιλικής παράταξης" στη χώρα μας. Τα ίδια αυτά ρεπορτάζ που εστίαζαν την προσοχή των τηλεθεατών και των αναγνωστών στη μικρή λεπτομέρεια της βασιλικής επίσκεψης (τι φορούσαν, τι είπαν, τι άκουσαν, τι έφαγαν κλπ οι υψηλοί ξένοι), μας έδειξαν και το προφίλ των συμπολιτών μας που περίμεναν υπομονετικά να ζητωκραυγάσουν τους προσφιλείς τους. Αν εξαιρεθεί το παλιό υπηρετικό προσωπικό των Ανακτόρων, εκείνοι που κινητοποιήθηκαν δεν ήταν άλλοι, παρά οι γνωστοί υπερήλικες βασιλόφρονες, οι οποίοι κινούνται μεταξύ γραφικότητας και παράνοιας. Είδος υπό εξαφάνιση, και χωρίς κανένα λόγο να προστατευθεί.
Αλλά τότε, σε ποιο κοινό απευθύνονταν όλα αυτά τα ρεπορτάζ με τις ανούσιες λεπτομέρειες της επίσκεψης; Την απάντηση την έχει δώσει από το 1954 ο Ρολάν Μπαρτ σε ένα ιστορικό κείμενό του, στο οποίο είχε ως αφορμή τη δραστηριότητα των τότε βασιλέων της Ελλάδας, του Παύλου και της Φρειδερίκης. Σ' αυτό το μικρό δοκίμιο ("Η κρουαζιέρα των Γαλαζοαίματων"), ο Γάλλος σημειολόγος παρατηρεί ότι όσο πιο "καθημερινή" και "ανθρώπινη" είναι κάποια δραστηριότητα των βασιλιάδων, τόσο πιο έντονο το ενδιαφέρον της κοινής γνώμης. "Οι βασιλιάδες είναι στην ουσία υπεράνθρωποι και όταν πρόσκαιρα δανείζονται μορφές δημοκρατικές, πρόκειται χωρίς άλλο για μια παρά φύση ενσάρκωση, που γίνεται μονάχα από συγκατάβαση."
Το παλιό θέμα της λογοτεχνίας, όπου ο βασιλιάς μεταμφιέζεται σε απλό ζητιάνο για να διαπιστώσει τις πραγματικές διαθέσεις του λαού απέναντί του, ο Μπαρτ το μεταφέρει στη σύγχρονη εποχή, μέσα από το παράδειγμα της κρουαζιέρας που οργάνωσαν τον Αύγουστο του 1954 οι Ελληνες βασιλείς στο Αιγαίο, με καλεσμένους όλους τους γαλαζοαίματους που μπόρεσαν να συγκεντρώσουν. Τελικά καμιά εκατοστή πρίγκιπες κάθε λογής επιβιβάστηκαν στη θαλαμηγό "Αγαμέμνων", και η κρουαζιέρα τους έγινε το κύριο θέμα για τον ευρωπαϊκό Τύπο επί πολλές μέρες.
"Οι κοινότατες πράξεις της καθημερινής ζωής απόκτησαν, πάνω στον 'Αγαμέμνονα', το χαρακτήρα μιας υπέρμετρης τόλμης, όμοιας με τις παραξενιές εκείνες της Φύσης όπου παραβαίνονται οι ίδιοι οι νόμοι της: οι βασιλιάδες ξυρίζονται μόνοι τους! Το περιστατικό τούτο αναφέρθηκε από τον γαλλικό Τύπο σα να 'ταν απίστευτη ιδιορρυθμία, σα να δέχονταν μ' αυτό τον τρόπο οι βασιλιάδες να ριψοκινδυνεύσουν τη βασιλεία τους, αποδείχνοντας έτσι, έμμεσα, την πίστη τους στην ακατάλυτη φύση της βασιλείας." Ο Ρολάν Μπαρτ εξηγεί ότι το κοντομάνικο πουκάμισο που φορούσε ο Παύλος και το πλουμιστό τσιτάκι της Φρειδερίκης, τράβηξε το ενδιαφέρον των αναγνωστών του διεθνούς Τύπου, μόνο και μόνο επειδή είναι παρόμοια με τα ρούχα που φορούν οι κοινοί θνητοί.
Την ίδια αυτή κρουαζιέρα διηγείται απ' τη δική της σκοπιά η Φρειδερίκη στο αυτοβιογραφικό "Μέτρον Κατανοήσεως". Οπως υποστηρίζει η Φρειδερίκη, κατά την παραμονή της στη Νότιο Αφρική, την περίοδο του πολέμου, γνώρισε τον εφοπλιστή Ευγενίδη. Ο ηλικιωμένος άντρας συμπάθησε πολύ -πάντα κατά τη Φρειδερίκη- τον γιο της, Κωνσταντίνο Γλίξμπουργκ. Κράτησε, μάλιστα, και ενθύμιο ο Ευγενίδης: τα βρεφικά παπούτσια του Κωνσταντίνου. "Χρόνια αργότερα, μου είπε ότι από τότε το είχε πάντα κρεμασμένα επάνω από το κρεβάτι του", σημειώνει η Φρειδερίκη. Το 1954, ο Ευγενίδης κάλεσε τη Φρειδερίκη στο υπερωκεάνειο που είχε βαφτίσει με το όνομά της. Ως δώρο για την επίσκεψη αυτή, η Φρειδερίκη ζήτησε από τον εφοπλιστή τα μέσα για τη διοργάνωση μιας κρουαζιέρας για όλες τις βασιλικές οικογένειες της Ευρώπης. Ο επίσημος στόχος αυτού του σχεδίου ήταν η τουριστική προβολή της χώρας. Πίσω όμως απ' αυτό κρυβόταν η πρόθεση να γνωριστούν και να συντονιστούν οι βασιλικές οικογένειες που είχαν αποδιαρθρωθεί εξαιτίας του πολέμου. Οπως ομολογεί η Φρειδερίκη, "όταν ήμουν νέα, συναντούσα μόνο τις γερμανικές βασιλικές οικογένειες, και το αποτέλεσμα ήταν να γνωρίζω ελάχιστα τις άλλες: και όμως, ήμαστε όλοι συγγενείς." Φυσικά η μεγάλη πλειοψηφία των 110 γαλαζοαίματων που επιβιβάστηκαν τελικά στον 'Αγαμέμνονα' ήταν έκπτωτοι, τέως, ή κατά φαντασίαν εστεμμένοι.
Στο βάθος κρυβόταν και η διάθεση κάποιων συνοικεσίων, εφόσον είναι η μοίρα των ετσεμμένων που σέβονται τον εαυτό τους να φροντίζουν για τη "ράτσα" τους. Διαβάζουμε πάλι στον Μπαρτ: "Οι βασιλιάδες ορίζονται από τη γνησιότητα της ράτσας τους (γαλάζιο αίμα), σαν τα σκυλάκια, και το πλοίο -προνομιούχος χώρος για κάθε κλείσιμο- είναι ένα είδος σύγχρονης κιβωτού, όπου διατηρούνται οι διάφορες ποικιλίες του μοναρχικού είδους." Με το κλείσιμο αυτό τα όποια ζευγαρώματα είναι ασφαλή: "Εγκλωβισμένοι μέσα στο πλεούμενο ιπποτροφείο τους, οι καθαρόαιμοι είναι προφυλαγμένοι από μπάσταρδες επιμιξίες, τα πάντα είναι ταχτοποιημένα. Καθώς είναι τόσο ολιγάριθμοι όσο και τα σκυλάκια νάνοι, το πλοίο τους συγκεντρώνει και τους καθηλώνει, αποτελεί ένα είδος πρόσκαιρης 'απαγορευμένης περιοχής', όπου φυλάγονται, κι όπου, κατά τύχη, κινδυνεύει να διαιωνιστεί κάποια σπάνια εθνογραφική παραλλαγή, που προστατεύεται τόσο καλά, όσο και μια περιοχή των Σιου."
"Η επιτυχία υπήρξε τεράστια", εκτιμά η Φρειδερίκη. Και δεν βρίσκει καμιά σκιά στην πολυήμερη κρουαζιέρα, παρά μόνο τη δυσκολία στις ...πόρτες: "Εκεί όπου συναντήσαμε μεγάλη δυσκολία ήταν όταν οι Βασίλισσες επρόκειτο να περάσουν από πόρτες. Είναι τόσο ευγενείς η μία προς την άλλη, ώστε δεν εννοούν να περάσουν πρώτες. Ησαν εκεί η Βασίλισσα Τζουλιάνα, η Βασίλισσα Ελένη της Ρουμανίας, η Βασίλισσα της Ιταλίας, η Μεγάλη Δούκισσα του Λουξεμβούργου -που επίσης είχε τη βασιλική ιδιότητα- κι εγώ: και θα μπορούσαμε να στεκόμαστε επ' άπειρον μπροστά σε μια πόρτα, γιατί καμιά δεν ήθελε να κάνει το πρώτο βήμα."
Η προσοχή του κοινού σ' αυτές τις μικρές λεπτομέρειες της ζωής των πριγκίπων δεν μένει χωρίς πολιτικές συνέπειες. Διότι την ίδια στιγμή που όλοι ασχολούνται με το ντύσιμο ή το φέρσιμο κάποιου γαλαζοαίματου, ξεχνούν τις πραγματικές πολιτικές του δραστηριότητες. Μας το θυμίζει κι αυτό ο Ρολάν Μπαρτ: "Ολη αυτή η ανεκδοτολογική πολυλογία, με την οποία ο Τύπος απονεκρώνει τους αναγνώστες του δεν προβάλλεται χωρίς λόγο. Αντλώντας τη δύναμή τους από την ανανεωμένη θεϊκότητά τους, οι πρίγκιπες, δημοκρατικότατα, ασκούν και πολιτική: ο Κόμης των Παρισίων εγκαταλείπει τον 'Αγαμέμνονα' και ξαναγυρίζει στο Παρίσι για να 'επιβλέψει' την καλή οργάνωση της άκρας δεξιάς CED, και ο νεαρός Χουάν της Ισπανίας στέλνεται επειγόντως στην πατρίδα του για να στηρίξει τον ισπανικό φασισμό." Και η Φρειδερίκη -προσθέτουμε εμείς- επιστρέφει στις εμφυλιοπολεμικές δραστηριότητές της: την οργάνωση των φασιστικής έμπνευσης παιδουπόλεων και την προβολή του Μακρονησιώτικου "Νέου Παρθενώνος".

(Ελευθεροτυπία, 5/7/1998)