ΤΗΛΕΟΡΑΣΗ ΚΑΙ ΜΑΘΗΤΙΚΗ ΕΞΕΓΕΡΣΗ

Οι Καταλήψεις χωρίς Μοντάζ

1.   2.   3.

Διάλογος με πουλημένη διαιτησία

Αφιερωμένη στις μαθητικές κινητοποιήσεις, η εκπομπή "Μαύρο κουτί" (Τσίμας, Τέλογλου, Παπαχελάς) του Mega που προβλήθηκε στις 16 Δεκεμβρίου ήταν πραγματικά συναρπαστική. Οσες αντιρρήσεις κι αν έχει κανείς για την ιστορική αναδρομή που επιχειρήθηκε στο πρώτο της μέρος, η παρουσία των παιδιών υπήρξε καταλυτική και η καταγραφή της αντιπαράθεσής τους με τον υπουργό Παιδείας αποκαλυπτική. Κυρίως, γιατί κατέρριψε το μύθο σύμφωνα με τον οποίο οι μαθητές, θύματα άγνοιας ή παραπληροφόρησης, δεν ξέρουν γιατί αγωνίζονται και απλώς βρήκαν μια ακόμη αφορμή για παιχνίδι και κοπάνα. Ηταν, λοιπόν, καλή η ιδέα του "Μαύρου κουτιού" να εμφανίσει τα ίδια τα παιδιά να μιλούν για την περιβόητη μεταρρύθμιση όπως τη ζουν στο πετσί τους. Και η εντύπωση εκείνων που παρακολούθησαν την εκπομπή ήταν πως τα παιδιά τα πήγαν πολύ καλά: δεν απέδειξαν απλώς ότι ξέρουν γιατί διαμαρτύρονται, αλλά έφεραν και σε δύσκολη θέση τον υπουργό, ο οποίος συχνά φάνηκε να αγνοεί σημαντικές πτυχές του πολυδιαφημισμένου νόμου του. Ακόμη και όσοι ενοχλήθηκαν από την εκπομπή, γιατί, όπως ο Κώστας Γεωργουσόπουλος ("Νέα", 22/12/98), δεν άντεξαν ολόκληρος υπουργός να "δικάζεται από καταληψίες", είχαν εντέλει την ίδια γνώμη: ο κύριος Αρσένης δεν μπόρεσε να αντιμετωπίσει πειστικά τους μαθητές.
Πώς βίωσαν, όμως, την όλη ιστορία οι πραγματικοί πρωταγωνιστές της, οι είκοσι δηλαδή μαθητές που βρέθηκαν στο Αρσάκειο για το γύρισμα του "Μαύρου κουτιού"; Ακούμε τον Φάνη Κιρκινέζο, το μαθητή της Β' Λυκείου που γνωρίσαμε στις προηγούμενες σελίδες, να μας αφηγείται την εμπειρία του: "Μας είπαν ότι η εκπομπή θα καταδικάσει το νόμο Αρσένη και ότι οι ίδιοι είναι υπέρ των κινητοποιήσεών μας. Οι διαβεβαιώσεις αυτές υπήρξαν βασικός λόγος για τη συμμετοχή μας. Μας ζήτησαν να μιλήσουμε χωρίς αναστολές, με παρρησία, με τη γλώσσα του δεκαεξάχρονου. Στο διάστημα που περιμέναμε γνωριστήκαμε μεταξύ μας. Το κλίμα ήταν ζεστό. Μας ετοίμασαν και μας εξήγησαν αναλυτικά τι έπρεπε να κάνουμε μπροστά στην κάμερα.
Ο,τι δεν μπορούσε να απαντήσει ο υπουργός κόπηκε στο μοντάζ. Η κουβέντα ξεκίνησε με μια μαθήτρια του Πειραματικού που τον ρώτησε για ποιο λόγο προχώρησε στη μεταρρύθμιση: για την κυβέρνηση (α), για την υστεροφημία του (β), για τους μαθητές (γ), δεν ξέρω, δεν απαντώ (δ). Απέφυγε να απαντήσει και είπε ότι ήρθε το πλήρωμα του χρόνου, ότι θέλησε να καταργήσει ένα σύστημα τεσσάρων μόνο μαθημάτων που δημιουργούσε αμόρφωτους. Ενας μαθητής της Γ' Λυκείου είπε τότε στον υπουργό ότι είναι από τους αμόρφωτους και ότι η φουρνιά του θυσιάζεται στο βωμό του νέου συστήματος. 'Θα περάσουν', του είπε, 'του χρόνου 20% από την Γ' Λυκείου και 80% από τη Β''. Τον προκαλέσαμε να το διαψεύσει, ο υπουργός δεν απάντησε, και αυτό το κομμάτι κόπηκε.
Ο υπουργός προσπαθούσε να μας κάνει να χάσουμε τον έλεγχο. Οταν μίλησε για παραπληροφόρηση, σηκώθηκε ένας μαθητής και του είπε: 'Οπου πάτε για πληροφόρηση, εκεί οι καταλήψεις γίνονται από πέντε δεκαπέντε, γιατί μαθαίνουν το νόμο καλύτερα'. Ολα αυτά κόπηκαν επίσης. Γενικώς κόπηκε ό,τι δεν μπορούσε να απαντήσει ο υπουργός ή ό,τι θα αποδείκνυε στους τηλεθεατές ότι έχει άδικο. Ακόμη κι αν ο υπουργός δεν ήξερε πού θα πάει η κουβέντα, από τη στιγμή που οι δημοσιογράφοι καθοδηγούσαν τη συζήτηση διαθέτοντας πολύ χρόνο σε θέματα της επιλογής του, στην ουσία έπαιζαν το παιχνίδι του. Ετσι, στο πιο ανώδυνο θέμα των σχολικών βιβλίων δεν κόπηκε τίποτα. Οταν, όμως, μπήκαμε στο δεύτερο μέρος και σηκώθηκα πάνω και του λέω 'ρίχνετε 45.000 μαθητές στο δρόμο', πετάγεται ο Τσίμας και με κόβει.
Στη συνέχεια ζήτησαν να γίνονται ερωτήσεις, όχι τοποθετήσεις. Κάποιες φορές που πήγαμε να μιλήσουμε για τα νυχτερινά κ.λπ., ο υπουργός προσπάθησε να το αποφύγει και απαντούσε σε τμήματα των ερωτήσεών μας, ενώ οι δημοσιογράφοι, παρά τις διαμαρτυρίες μας, ούτε μία φορά δεν του είπαν ότι δεν απαντά. Ο ρόλος του Τσίμα και του Λαζόπουλου ήταν ρόλος πυροσβεστήρα. Οταν έβλεπαν ότι ο κύριος Αρσένης έχει κολλήσει στον τοίχο, τον διευκόλυναν με άλλες ερωτήσεις. Δύο φορές, για παράδειγμα, ο Τσίμας επέμεινε στη σημασία του βαθμού των θρησκευτικών. Και οι διαφημίσεις έπεσαν σε μια στιγμή όξυνσης της κουβέντας για τα νυχτερινά. Στο τέλος, οι δημοσιογράφοι είδαν ότι ο υπουργός δεν απαντούσε και ρώτησαν στη σειρά δέκα παιδιά. Ετσι ο υπουργός απάντησε σε ένα-δύο και αποχώρησε, αφού δεν υπήρχε, υποτίθεται, χρόνος.
Μας είπαν ότι η εκπομπή θα βγει μιάμιση ώρα. Τελικά ήταν εξήντα λεπτά. Το γύρισμα διήρκεσε πέντε ώρες, με διακοπές μισής ώρας. Ψαλιδίστηκαν επομένως τα τρία τέταρτα. Ξέραμε ότι τα μέσα παίζουν το δικό τους παιχνίδι, αλλά δεν περιμέναμε κάτι τέτοιο από ανθρώπους που μας υπόσχονταν ότι δεν θα αφήσουν τον υπουργό να κάνει μονόλογο και παραπληροφόρηση. Κι εδώ δέχθηκα να έρθω γιατί θα μιλούσαμε για το συγκεκριμένο θέμα. Στο εξής θα συμμετέχουμε μόνο σε ζωντανές εκπομπές. Γιατί στο 'Μαύρο κουτί' νιώσαμε ότι έγινε σφαγή. Νικήσαμε τον κύριο Αρσένη, αλλά οι οργανωτές της συζήτησης δεν άφησαν να φανεί ο διασυρμός του. Να το διατυπώσω με όρους ποδοσφαιρικούς: Το αποτέλεσμα της εκπομπής ήταν μια νίκη 2-0 εκτός έδρας με πουλημένη διαιτησία. Αν είχαν βγει όλα στον αέρα, θα ήταν μια πρόκριση 7-0."

Στήσιμο αλά γαλλικά

Οχι μόνο αθώα δεν είναι τα τρικ που επιστρατεύουν οι υπεύθυνοι ειδησεογραφικών δελτίων και ενημερωτικών εκπομπών, αλλά ούτε καν αυθόρμητα. Απεναντίας, περιλαμβάνονται στα εφόδια που θεωρούνται αναγκαία για κάθε ειδικευμένο εργάτη στη σύγχρονη βιομηχανία της ηλεκτρονικής ενημέρωσης. Το διαπιστώνουμε ξεφυλλίζοντας τις εξαιρετικά σαφείς οδηγίες προς τους δημοσιογράφους που επρόκειτο, εν έτει 1988, να επανδρώσουν τον ραδιοφωνικό Sky. Πρόκειται για ένα συνοπτικό εγχειρίδιο με τον τίτλο "On Air. Η τεχνική της ραδιοφωνικής επικοινωνίας" (Παλλήνη, Μάρτιος 1988) που συντάχθηκε καθ' υπαγόρευση των Γάλλων δημοσιογράφων Πιερ Κριζόλ, Φρανκ Μαλέ και Ζακ Ντιπόν, που είχαν αναλάβει και το στήσιμο του σταθμού. Στις σελίδες του αναλύονται με τη μεγαλύτερη δυνατή σαφήνεια (και) οι δυο "τεχνικές" που ενόχλησαν περισσότερο τους μαθητές συνομιλητές μας: (α) η αποδιάρθρωση του λόγου των εξεγερμένων και η μετατροπή του σε λακωνικά σλόγκαν, και (β) η πάει θυσία "εξισορρόπηση" της συζήτησης Αρσένη-μαθητών:
* "Οταν παίρνουμε συνέντευξη δεν θέλουμε να αναλύσουμε κάποιο θέμα, ψάχνουμε μια μαρτυρία. Το πιο επικίνδυνο είναι στον κοινωνικό τομέα. Εχετε πχ απολύσεις στη σιδηρουργία. Αν ρωτήσετε τον γενικό γραμματέα του συνδικάτου, θα έχετε έναν μονόλογο, βαρετό. Αν όμως ρωτήσετε έναν εργάτη, που θα του έχετε πριν μιλήσει και που είναι έτοιμος να εκφράσει το θυμό του στο μικρόφωνο, θα έχετε ένα μικρό ντοκουμέντο 40'' που θα είναι όμως πιο αποτελεσματικό" (σ.45).
* "Στις συζητήσεις στο στούντιο πρέπει να ελέγχετε την ισορροπία της διάρκειας της ομιλίας των ομιλητών, γιατί στο τέλος το βάρος των λόγων του κάθε συζητητή θα πρέπει να είναι ίσο. Σε αντίθετη περίπτωση θα αρχίσει να αμφισβητείται η αντικειμενικότητά σας. (...) Με αυτή την έννοια καταλαβαίνει κανείς την χρησιμότητα να προβλέπεται πάντοτε σε μία συζήτηση μία ή δύο διακοπές. Οι διακοπές αυτές πρέπει να έρχονται φυσικά. Αν περάσετε ένα δίσκο στη μέση μιας πολιτικής συζήτησης θα είναι κάτι το τεχνητό γιατί οι άνθρωποι ακούνε εκείνη την ώρα το πολιτικό θέμα κι όχι τη μουσική. Τουναντίον, αν υπάρχει μια σελίδα με διαφήμιση, μια σφήνα ή μια διακοπή για να δοθούν νέα σχετικά με την κυκλοφορία, αυτό φαίνεται πιο φυσικό" (σ.48).

(Ελευθεροτυπία, 10/1/1999)