ΜΟΝΤΕΛΟ ΝΕΑ ΥΟΡΚΗ

Η Πόλη και οι Ανθρωποι-Σκουπίδια

1.   2.   3.



"Μηδενική ανοχή" αλά ελληνικά

Στη σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα, η θεωρία της "μηδενικής ανοχής" και των "σπασμένων τζαμιών", αν και επισήμως δεν υιοθετείται συνολικά, εν τούτοις κατά κάποιο τρόπο ήδη εφαρμόζεται. Ακριβώς επειδή η αμερικάνικη συνταγή είναι τόσο απλή στη σύλληψη και την εφαρμογή της, και φαινομενικά τόσο αποτελεσματική, αναλογεί απόλυτα στις ανάγκες του εγχώριου λαϊκισμού. Δεν είναι κρυφό ότι οι πάσης φύσεως δημαγωγοί των τηλεοπτικών "παραθύρων" επενδύουν συστηματικά στην όποια αύξηση της παραβατικότητας και της εγκληματικότητας για να ανεβάσουν τις προσωπικές τους μετοχές στο δημόσιο χώρο. Στην πραγματικότητα, περισσότερο κινδυνολογούν, για να ανταποκριθούν -υποτίθεται- στα φοβικά σύνδρομα των μαζών (που οι ίδιοι έχουν διογκώσει), παρά βάζουν σε εφαρμογή όλο το πακέτο των βάρβαρων σχεδίων τους. Οπως είναι γνωστό, στην ντόπια αγορά ιδεών και πολιτικών προγραμμάτων, ελάχιστα ενδιαφέρουν οι αιτίες ή, έστω, το είδος της εγκληματικότητας που αυξάνεται.
Σε ένα τέτοιο κλίμα, οι (πραγματικές ή επί χάρτου) "αναβαθμίσεις" και "αναπλάσεις" των κακόφημων περιοχών (ιδίως της πρωτεύουσας), αποτελούν μια "ενδεδειγμένη" και αβανταδόρικη αισθητική αλλά και αντεγκληματική πρακτική, στον ίδιο καμβά με τις απλοϊκές δοξασίες του κ. Ουϊλσον. Οι αλλεπάλληλες επιχειρήσεις σκούπας εναντίον των φτωχών μεταναστών, το καθάρισμα των πόλεων από τους μικροπωλητές χωρίς άδεια, το κατά καιρούς κυνήγι των "περιθωριακών", όπως και η καθαριότητα των τοίχων από τα συνθήματα ή τις αφίσες, είναι παραλλαγές πάνω στην ίδια ιδέα: Καμιά ανοχή προς τους "δυνάμει εγκληματίες"- Ευταξία, καθαριότητα, φωτισμός και "αισθητική βελτίωση" δεν επιτρέπουν την παρουσία φτωχών τοξικοεξαρτημένων, ζητιάνων, μεταναστών που ψάχνουν για μεροκάματο, παιδιών των φαναριών κ.λπ. Το γεγονός -όπως έχει επανειλλημένα διαπιστωθεί και γραφεί από σοβαρούς μελετητές- ότι η δυστυχία και η παραβατικότητα μετακομίζει λίγο πάρα κάτω, πιθανότατα σε πιο άγρια εκδοχή, δεν απασχολεί τους διάφορους "οραματιστές της εξυγίανσης". Τους αρκεί να μη φαίνεται στις περιοχές τους η δυστυχία, γεγονός που ταυτόχρονα ικανοποιεί την εκλογική τους πελατεία, όπως αυτή εκφράζεται μέσω των ευκαιριακών συνασπισμών οικονομικών συμφερόντων - π.χ κερδοσκόποι γης, έμποροι, επιχειρηματίες του τουρισμού και της διασκέδασης.
Παράλληλα, άλλες "αντεγκληματικές" δημόσιες (αλλά και ιδιωτικές) δαπάνες διοχετεύονται αφειδώς για τη φύλαξη περιουσιών, την αστυνόμευση και τον "εκσυγχρονισμό" του ποινικού και σωφρονιστικού συστήματος. Ο ταξικός προσανατολισμός αυτών των χρημάτων και ο ορισμένος κατασταλτικός μηχανισμός που παράγει, φυσικά, δεν προβληματίζει το κυρίαρχο πολιτικό προσωπικό. Η πρόβλεψη ότι οι κοινωνικά αποκλεισμένοι έχουν πολύ περισσότερες πιθανότητες να βρεθούν (τα επόμενα λίγα χρόνια) στα χέρια της κατασταλτικής κρεατομηχανής και από 'κει σε μια νέα φυλακή και όχι στις αγκαλιές του (έτσι κι αλλιώς διαλυμένου) συστήματος πρόνοιας, δεν ανησυχεί την πλειοψηφία των φιλήσυχων. Οι φασίζουσες κραυγές για "προληπτικά πογκρόμ", που οδηγούν στην ξενοφοβία και το ρατσισμό, κερδίζουν έδαφος στην πάλαι ποτέ δημοκρατική και ανεκτική ελληνική κοινωνία. Επαναφέρουν στην ημερήσια διάταξη την πιο σκληρή εκμετάλλευση, την υποτίμηση της ίδιας της ανθρώπινης υπόστασης και την αυτοδικία, σπρώχνοντας όλο και πιο βαθιά στην αθέατη πλευρά της ζωής όσους περισσεύουν στο νεοφιλελεύθερο οικονομικό "θαύμα". Οπως ακριβώς και στο αμερικάνικο πείραμα, έτσι κι εδώ, το οργανωμένο έγκλημα, οι μεγάλες οικονομικές απάτες και η διαφθορά, στην ουσία δεν θίγονται καθόλου. Τα εγκλήματα του "λευκού κολάρου", άλλωστε, ποτέ δεν διαπράττονται σε κακόφημες περιοχές, δεν προσβάλλουν, επομένως, την αισθητική, ούτε απειλούν την ατομική ασφάλεια του μέσου -λεγόμενου- πολίτη. Οσο για τις επιπτώσεις στη χώρα και τον κοινωνικό της ιστό, πάλι δεν θα βρεθούν και πολλοί να συζητήσουν.
Είναι πιο πιθανό, με αφορμή τη συναίνεση και την ευφορία με την οποία η κοινή γνώμη υποδέχεται το νοικοκύρεμα Αβραμόπουλου (και την επιλεκτική καταστολή που το συνοδεύει), οι πολλοί να αρχίζουν να νοσταλγούν τους αυθεντικούς εκφραστές της ευταξίας και της αισθητικής αναβάθμισης. Να αρχίσουν να υμνούν τα "δεκαήμερα καθαριότητας" του εκλεκτού της χούντας, δημάρχου Αθηναίων Δ. Ρίτσου, την καταδίωξη -προσωπικά από τον Παττακό- όσων πέταγαν τις γόπες των τσιγάρων τους στο δρόμο και την ποινικοποίηση των ατάκτων. Να δικαιώσουν επί τέλους το πνεύμα Σκυλίτση. Το πλαστικό γκαζόν, τα κάγκελα, τους ασπροντυμένους ταλαίπωρους οδοκαθαριστές. Να αναπολήσουν τη σιωπή νεκροταφείου ενός καθεστώτος πυγμής, αδιαφορώντας για τον πλούτο που χάθηκε περνώντας σε βρώμικα χέρια, και για οποιαδήποτε άλλη καταστροφή σε θεσμούς, πόρους και ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Η δικτατορία ήταν, ας μη το ξεχνάμε, το σοβαρότερο παράδειγμα των πολιτικών της "μηδενικής ανοχής".

Η αναβίωση του εκφοβισμού

Δειλά δειλά η αμερικάνικη "μαγική συνταγή" για την πάταξη της εγκληματικότητας φτάνει και στη χώρα μας. Στις νομικές σχολές η σχετική συζήτηση έχει ήδη ανοίξει. Το σύντομο σχόλιο του επίκουρου καθηγητή της Εγκληματολογίας στο Πανεπιστήμιο της Θράκης Βασίλη Χ. Καρύδη που ακολουθεί δεν καλοδέχεται τη "νέα φιλοσοφία". Ούτε νέα τη θεωρεί, ούτε καν αποτελεσματική.

Τη δεκαετία του 1980 αναβιώνουν -κυρίως στις ΗΠΑ- οι παλιές θεωρίες της εκφοβιστικής αποτροπής του δράστη μέσω της αυστηρής τιμωρίας του εγκλήματος, συνδυασμένες με τη θετικιστική προσέγγιση που αναζητά τις αιτίες τις εγκληματογένεσης στα ατομικά χαρακτηριστικά του εγκληματία.
Αντιπροσωπευτικό έργο θεωρείται το "Εγκλημα και Ανθρώπινη Φύση" των J. G. Wilson και R.J. Herrnstein (1985), όπου υιοθετείται η βιοκοινωνική ερμηνεία που αποδίδει έμφαση στην ιδιοσυστασία του εγκληματία. Οπως αναφέρουν οι ίδιοι, "το έγκλημα δεν μπορεί να κατανοηθεί χωρίς να ληφθούν υπόψη προδιαθέσεις και οι βιολογικές τους ρίζες" (σ. 103).
Αυτή η αναβίωση και η επιρροή που άσκησε στη συνέχεια, σχετίζεται ορθά με τον "Ρηγκανισμό" και την κυριαρχία συντηρητικών αξιών, όπως ο σεβασμός στην παράδοση, η κοινωνική ευταξία και η ατομική ευθύνη. Το άτομο ευθύνεται για την κατάστασή του, είτε είναι φτωχός είτε εγκληματίας. Ιδιάιτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι συνέπειες αυτών των απόψεων στο πεδίο της ποινικής πολιτικής. Χάριν παραδείγματος, μεταξύ των κριτηρίων που θέτει ο Wilson για την "επιλεκτική εξουδετέρωση" των επικίνδυνων εγκληματιών συμπεριλαμβάνει την ανεργία του δράστη, χωρίς να θεωρεί ότι αυτό εξισώνει ουσιαστικά τον άνεργο με τον εγκληματία. Αφού -ισχυρίζεται- η ύπαρξη ενός καλού ιστορικού απασχόλησης χρησιμοποιείται υπέρ κάποιων κατηγορουμένων, "τότε προφανώς η ανεργία μπορεί να μετρήσει εις βάρος κάποιων άλλων".
Η λογική αυτή οδήγησε στον υπερδιπλασιασμό του πληθυσμού των κρατουμένων κατά την τελευταία εικοσιπενταετία, και σήμερα ανέρχεται σε ένα εκατομμύριο άτομα. Οι μισοί από αυτούς είναι μαύροι, που σημαίνει ότι το 3,4% του συνολικού ανδρικού μαύρου πληθυσμού βρίσκεται στις φυλακές, στη δε ηλικιακή κατηγορία 20-25 ετών, το ποσοστό αγγίζει το ιλιγγιώδες 6%. Υπό τις συνθήκες αυτές, αναφέρει ένας αμερικανός εγκληματολόγος, "οι νεαροί αφροαμερικάνοι άνδρες αποτελούν είδος υπό εξαφάνιση". Την ίδια περίοδο, η εγκληματικότητα μειώθηκε λιγότερο από 10%. Πολύ ισχνό αποτέλεσμα (που ενδεχομένως οφείλεται σε άλλους παράγοντες) για την πρόκληση τόσο μεγάλου κοινωνικού και οικονομικού κόστους.
Μια τέτοια κατασταλτική και επιλεκτική αντεγκληματική πολιτική μπορεί να κολακεύει τα ανταποδοτικά ένστικτα του ευάλωτου ανασφαλούς πολίτη, μπορεί να προσφέρεται προς εύκολο δημοσιογραφικό εντυπωσιασμό, σε ουδεμία περίπτωση μπορεί να αποτελέσει μοντέλο για την ελληνική κοινωνία.

(Ελευθεροτυπία, 24/1/1999)