ΜΟΝΤΕΛΟ ΝΕΑ ΥΟΡΚΗ

Η Πόλη και οι Ανθρωποι-Σκουπίδια

1.   2.   3.



Η θεωρία της αποστείρωσης

Η περιβόητη "μηδενική ανοχή", δηλαδή η σκληρή αστυνομική αντιμετώπιση της μικρής παραβατικότητας που διαφημίστηκε ως βασικός λόγος της μείωσης της εγκληματικότητας στη Νέα Υόρκη, στηρίζεται στη θεωρία των "σπασμένων τζαμιών". Η σχετική φιλοσοφία διατυπώθηκε για πρώτη φορά από τους εγκληματολόγους Τζέιμς Ουίλσον και Τζορτζ Κέλινγκ στα 1982 στη σύντομη μελέτη τους με τίτλο "Η αστυνομία και η ασφάλεια της γειτονιάς: Σπασμένα τζάμια". Είχε προηγηθεί, στα 1975, το βιβλίο του Ουίλσον "Σκέψεις για το έγκλημα", το οποίο εκ των υστέρων αναγορεύτηκε σε "Βίβλο" των συντηρητικών εγκληματολόγων. Πιο πρόσφατα, η θεωρία των "σπασμένων τζαμιών" αναπτύχθηκε σε βιβλίο από τον Κέλινγκ και την Κάθριν Κόουλς: "Φτιάχνοντας τα σπασμένα τζάμια: Η αποκατάσταση της τάξης και η μείωση του εγκλήματος στις κοινότητές μας" (1996).
"Οι γειτονιές περνούν στην αταξία και το έγκλημα, όταν κανείς δεν ασχολείται μαζί τους", εξηγεί ο πατριάρχης της θεωρίας Τζ. Ουίλσον. "Οταν ένα εργοστάσιο ή ένα γραφείο έχει έστω και ένα σπασμένο τζάμι, οι περαστικοί θεωρούν ότι κανείς δεν ενδιαφέρεται και ότι κανείς δεν έχει λόγο σ' αυτήν την ιστορία. Σε λίγο καιρό βρίσκονται σπασμένα και τα υπόλοιπα τζάμια, και τότε οι περαστικοί σκέφτονται πως όχι μόνο στο συγκεκριμένο κτίριο, αλλά και σε ολόκληρο το δρόμο, δεν έχει κανείς τον έλεγχο. Στη συνέχεια, όλο και περισσότερο πολίτες παύουν να περνούν από εκεί και μόνο νεαροί, εγκληματίες και ηλίθιοι κυκλοφορούν στον αφύλακτο δρόμο. Οι μικρές παραβάσεις οδηγούν έτσι σε μεγαλύτερες, ακόμη και στο έγκλημα".
Αν, λοιπόν, δεν παταχθούν τα πρώτα, ανεπαίσθητα, σημάδια της "αταξίας", τότε σύντομα θα επικρατήσει αναρχία, υποστηρίζουν οι θεωρητικοί των "σπασμένων τζαμιών": στους δρόμους συχνάζουν πια μόνο νεαροί και ζητιάνοι, ενώ σύντομα κάνουν την εμφάνισή τους και οι πρώτοι έμποροι ναρκωτικών. Σε λίγο καιρό, οι εγκληματίες παίρνουν το πάνω χέρι στη γειτονιά. Οταν ερωτηθούν ποια είναι αυτά τα πρώτα ίχνη παραβατικότητας που πρέπει να τιμωρούνται παραδειγματικά, ο Ουίλσον και οι οπαδοί του δεν διστάζουν να κατονομάσουν φύρδην μίγδην την επαιτεία, την πορνεία, τη δημόσια ούρηση, το μεθύσι σε κοινή θέα, το γράψιμο στους τοίχους, την χωρίς άδεια αγοραπωλησία αντικειμένων στο δρόμο κ.ο.κ.
Η ένταξη τόσο διαφορετικών δραστηριοτήτων σε μία ενιαία κατηγορία και η άποψη ότι συνιστούν εκληματικές, επομένως αξιόποινες, πράξεις είναι προφανώς ιδεολογικού περιεχομένου. Η θεωρία έχει ήδη δεχθεί την τεκμηριωμένη κριτική εκείνων που πιστεύουν ότι όλη η φασαρία γίνεται για να δοθεί στους πολίτες μια ψευδαίσθηση ασφάλειας, ενώ η πραγματική εγκληματικότητα δεν θίγεται με το άσπρισμα των τοίχων και τη σύλληψη κάθε μεθυσμένου που κυκλοφορεί ανυποψίαστος στο δρόμο. Αλλά οι ενστάσεις αυτές δεν πτοούν τους εμπνευστές των "σπασμένων τζαμιών", οι οποίοι δεν αποκρύπτουν ότι το βασικό τους μέλημα δεν είναι η μείωση του αριθμού των εγκλημάτων. Στο δικό τους εκκαθαριστικό σχέδιο, η αστυνομία πρέπει να φροντίζει πρώτα και κύρια για την τήρηση της δημόσιας τάξης και δευτερευόντως να ασχολείται με τον εντοπισμό και τη σύλληψη των εγκληματιών.
Στο σημείο αυτό, οι Ουίλσον και Κίλινγκ είναι ρητοί σε σημείο κυνισμού: "Το αίτημα για αποποινικοποίηση της προβληματικής συμπεριφοράς ατόμων που δεν έχουν βλάψει κανέναν είναι, κατά τη γνώμη μας, σοβαρό λάθος. Η σύλληψη ενός μεμονωμένου μέθυσου ή ενός αλήτη που δεν έχει σε βάρος του καμία κατηγορία μοιάζει άδικη. Από μία άποψη μπορεί και να είναι άδικη. Αλλά αν δεν αναλάβουμε δράση εναντίον κάμποσων μεθυσμένων ή εκατό αλητών, τότε κινδυνεύουμε να οδηγήσουμε στην καταστροφή μια ολόκληρη κοινότητα". 


ΣΤΟ ΟΡΙΟ

ΒΑΛΤΙΜΟΡΗ. Οι εμπνευσμένες από τη νεοϋορκέζικη εμπειρία αστυνομικές πρακτικές είναι μάλλον πρόσφατες στην πόλη. Μέχρι πριν από λίγο καιρό, ο αστυνομικός διευθυντής Τόμας Φρέιζιερ θεωρούσε ότι η "μηδενική ανοχή" είναι μια αντίληψη που καλλιεργεί σοβαρές κοινωνικές και φυλετικές διακρίσεις. Πολιτικές, όμως, πιέσεις, καθώς και ο ζήλος κάποιων στελεχών της αστυνομίας που έχουν ενστερνιστεί τα διδάγματα της θεωρίας των "σπασμένων τζαμιών", οδήγησαν στην όλο και πιστότερη αντιγραφή της νεοϋορκέζικης μεθοδολογίας. Αποτέλεσμα: στους έξι πρώτους μήνες του 1997, η αστυνομία της Βαλτιμόρης είχε ήδη πυροβολήσει περισσότερους από 70 πολίτες.

ΝΕΑ ΟΡΛΕΑΝΗ. Ενάμιση μόλις χρόνο μετά την υιοθέτηση της "μηδενικής ανοχής", τα αποτελέσματα ήταν ήδη ορατά στην πόλη. "Μέσα σε τρεις μήνες δέχθηκα περισσότερες διαμαρτυρίες από όσες μαζεύονταν σε δύο χρόνια", δηλώνει η Μαίρη Χάουελ, επικεφαλής της νομικής υπηρεσίας που ασχολείται με τα κρούσματα αστυνομικής αυθαιρεσίας. Επειδή πολλοί αστυνομικοί της περιοχής είχαν βρεθεί ένοχοι για σοβαρά εγκλήματα (βιασμό, φόνο κ.ο.κ.), η "μηδενική ανοχή" άρχισε να εφαρμόζεται μόλις πριν από δύο χρόνια. Το καλοκαίρι πάντως του 1997, οι φτωχές αφροαμερικανικές κοινότητες της πόλης είχαν ήδη μεταβληθεί σε εμπόλεμες ζώνες. "Πιστεύω ότι η 'μηδενική ανοχή' κινδυνεύει να προκαλέσει φυλετικές ταραχές", εξηγεί η Χάουελ. "Στα μέσα Ιουλίου, δύο αξιωματικοί της αστυνομίας στραγγάλισαν ένα 14χρονο κορίτσι, όταν εισέβαλαν στο σπίτι του κυνηγώντας κάποιον άσχετο. Παρενέβη τότε ένας νεαρός μαύρος. Η αστυνομία του επιτέθηκε και τον συνέλαβε χωρίς λόγο. Σε λίγη ώρα είχαν μαζευτεί 300 άτομα, ζητώντας να γλιτώσουν το δικό τους άνθρωπο από τα χέρια της αστυνομίας".

ΙΝΔΙΑΝΑΠΟΛΗ. Από την πλευρά της, η αστυνομία ισχυρίζεται ότι δεν έχει την επάρκεια προσωπικού που απαιτεί η εκτεταμένη εφαρμογή της "μηδενικής ανοχής". Διαφορετική είναι η άποψη της Σίλα Κένεντι, στελέχους της τοπικής Ενωσης για τις Ελευθερίες του Πολίτη. Κατά τη γνώμη της, η "μηδενική ανοχή" είναι ήδη παρούσα στην πόλη και οι επίσημες στατιστικές για τις αυθαιρεσίες των αστυνομικών οργάνων είναι ψευδείς. Απόδειξη το γεγονός ότι όλο και περισσότεροι πολίτες της αφροαμερικανικής κοινότητας διαμαρτύρονται για τις διακρίσεις σε βάρος τους από τους αστυνομικούς, κυρίως σε ό,τι αφορά την ανεμπόδιστη κυκλοφορία τους στους δρόμους. Εξίσου πολλές είναι και οι σχετικές καταγγελίες που προέρχονται από την τοπική κοινότητα των ομοφυλοφίλων.

ΣΑΝ ΦΡΑΝΣΙΣΚΟ. Η εκδοχή του συστήματος αστυνόμευσης που υιοθετήθηκε τελικά στην πόλη θυμίζει σε πολλά σημεία το νεοϋορκέζικο μοντέλο, αλλά διαφοροποιείται αρκετά από αυτό. Μία από τις πιο σοβαρές τροποποιήσεις του προτύπου αφορά το στόχο των αστυνομικών εκκαθαρίσεων: στο Σαν Φρανσίσκο, η "μηδενική ανοχή" εφαρμόζεται κατά κύριο λόγο κατά των αστέγων της πόλης.

ΒΕΡΟΛΙΝΟ. Τέλη του 1997, ο ομοσπονδιακός υπουργός Εσωτερικών Μάνφρεντ Κάντερ ανακάλυπτε τη γοητεία της "μηδενικής ανοχής" και φαντασίωνε την άμεση εφαρμογή της στη Γερμανία. Σε επιστολή που απηύθυνε τότε προς τους ομολόγους του των τοπικών κρατιδίων πρότεινε τη συγκρότηση ενός "δικτύου ασφαλείας" και την υιοθέτηση του νεοϋορκέζικου μοντέλου αστυνόμευσης σε όλες τις γερμανικές μεγαλουπόλεις. Κατά τη γνώμη του υπουργού, έπρεπε να ξεκινήσει γρήγορα η αυστηρή τιμωρία των καθημερινών "μικροεγκληματιών", μεταξύ των οποίων οι λαθρεπιβάτες του μετρό ή εκείνοι που... λερώνουν με γκράφιτι τους τοίχους. Στο σχέδιο αυτό, η αστυνομία θα μπορούσε να βοηθηθεί από την ασφάλεια των συνόρων και ιδιωτικές εταιρείες. Πολλές και διάφορες ήταν οι αντιδράσεις που ξεσήκωσαν οι υπουργικές αυτές προτάσεις, μεταξύ των οποίων ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει εκείνη του Χάγκεν Σαμπερσίνσκι, αστυνομικού διευθυντή Βερολίνου: "Μια σκληρή αστυνομική συμπεριφορά σε βάρος των μεμονωμένων μικροεγκληματιών, όπως αυτή που έχει υιοθετήσει η αστυνομία της Νέας Υόρκης, δεν πρόκειται να γίνει αποδεκτή από τη γερμανική κοινωνία", δήλωνε με βεβαιότητα ο Σαμπερσίνσκι.



ΔΙΑΒΑΣΤΕ

James Q. Willson, George L. Kelling "The Police and Neighbourhood Safety, Broken Windows" (Atlantic Monthly, Μάρτιος 1982). Η πρώτη δημόσια παρουσίαση της θεωρίας των "σπασμένων τζαμιών", η οποία εφαρμόστηκε τη δεκαετία του '90 στη Νέα Υόρκη και απέκτησε οπαδούς σε όλο τον κόσμο.

William Bratton, Peter Knobler "Turnaround, How Americas Top Cup reversed the crime epidemic." (Random House, 1998). Αυτοβιογραφικό και αυτοεπαινετικό έργο του αστυνομικού διευθυντή της Νέας Υόρκης που εφάρμοσε την πολιτική της "μηδενικής ανοχής". Τη χρειάζεται τη διαφήμιση, εφόσον τώρα δουλεύει ιδιωτικά, ως σύμβουλος ασφαλείας μεγάλων επιχειρήσεων και δημάρχων σ' όλο τον κόσμο.

Christian Parenti "The Revolution in American Policing" (περιοδικό "Z", 1997). Κριτική της εφαρμογής των νέων κατασταλτικών μεθόδων στις αστυνομίες των αμερικανικών μεγαλουπόλεων.

Michael Hahn "Die Stadt, der Muell, und das Verbrechen" ("ΑΚ", 23 Οκτωβρίου 1997). Ανατροπή της θεωρίας των "σπασμένων τζαμιών", μέσα από τα στοιχεία των εγκληματολογικών στατιστικών. 

Τάκη Μίχα "Η αμερικανική συνταγή για μείωση της εγκληματικότητας" ("Ελευθεροτυπία", 30/3/98). Δημοσιογραφική έρευνα που περιλαμβάνει συνέντευξη του Τζέιμς Ουίλσον, εκ των εισηγητών της θεωρίας των "σπασμένων τζαμιών" και κριτική τοποθέτηση της καθηγήτριας εγκληματολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών Καλλιόπης Σπινέλλη.



ΔΕΙΤΕ

"Μια αιωνιότητα και μια μέρα" του Θόδωρου Αγγελόπουλου (1998). Η τελευταία πολυβραβευμένη ταινία του Ελληνα σκηνοθέτη παρουσιάζει, μεταξύ άλλων, μια επιχείρηση σκπούπας της ελληνικής αστυνομίας στους δρόμους της Θεσσαλονίκης με θύματα τα παιδιά των φαναριών.

"Το μίσος" (La haine) του Ματιέ Κασοβίτς (1995). Το αδιέξοδο και η καθημερινή βία στη ζωή των νέων στο κοινωνικό περιθώριο της γαλλικής πρωτεύουσας. Εικονογραφείται η αντίθεση των νέων αυτών με το λουστραρισμένο πλούσιο κέντρο της "πόλης του φωτός".

(Ελευθεροτυπία, 24/1/1999)