Ο ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΣ ΧΟΥΣΕΙΝ

Επικήδειος σε έναν "Ειρηνιστή"

1.   2.   3.

Ο χασάπης των Παλαιστινίων

Ο "Μαύρος Σεπτέμβρης" του 1970 αποτελεί χωρίς αμφιβολία την πιο σκοτεινή περίοδο της βασιλείας του Χουσεϊν. Ο ίδιος μονάρχης που, δυο μόλις χρόνια πριν -σε μια έξαρση ενθουσιασμού αλλά και δημόσιων σχέσεων προς την κυρίαρχη τότε τάση του αραβικού κόσμου- διαβεβαίωνε με στόμφο τη διεθνή κοινή γνώμη ότι "σε λίγο όλοι θα είμαστε φενταγίν" (Financial Times 25/3/68), εξαπέλυσε εν μια νυκτί τους πραιτοριανούς του ενάντια στην παλαιστινιακή Αντίσταση, κερδίζοντας την ανοιχτή υποστήριξη του Ισραήλ -μη διστάζοντας να μετατρέψει σε ερείπια μεγάλο μέρος της ίδιας του της πρωτεύουσας.
Η κατάσταση που επικρατούσε στην Ιορδανία ύστερα από την εξευτελιστική ήττα του στρατού της το 1967 και την κατάληψη της Δυτικής Οχθης του Ιορδάνη από το Ισραήλ είχε όλα τα χαρακτηριστικά μιας δυαδικής εξουσίας. Μεγάλο μέρος της χώρας είχε περάσει de facto στα χέρια των εξεγερμένων Παλαιστινίων που εγκατέστησαν μια δικιά τους, παράλληλη διοίκηση, ενώ οι μονάδες των φενταγίν κινούνταν κατά βούληση σε όλα τα μήκη και πλάτη του βασιλείου. Η κατάσταση περιπλεκόταν ακόμη περισσότερο από το γεγονός ότι το 65% του πληθυσμού της Ιορδανίας ήταν (κι εξακολουθεί να είναι) Παλαιστίνιοι, που ταυτίζονταν περισσότερο με τις οργανώσεις της PLO παρά με τους χασεμίτες μονάρχες που είχε διορίσει ως ηγεμόνες τους η Μεγάλη Βρετανία πριν από μισόν αιώνα. Σιγά σιγά, διάφοροι κύκλοι στη Δύση άρχισαν να συζητούν το ενδεχόμενο επίλυσης του παλαιστινιακού προβλήματος με τη μετατροπή της Ιορδανίας σε ανεξάρτητο, παλαιστινιακό κράτος. Οι οργανώσεις που συγκροτούσαν την αριστερά της PLO συνέκλιναν κι αυτές στο ίδιο σενάριο, θεωρώντας την προοπτική μιας ιορδανικής επανάστασης ως ένα αναγκαίο στάδιο για την τελική "καταστροφή του σιωνιστικού κράτους" και τη δημιουργία μιας δημοκρατικής, μη θεοκρατικής Παλαιστίνης. Ακόμη και οι κάθε άλλο παρά "ακραίες" προσωπικότητες της ιορδανικής πολιτικής ζωής, όπως ο πρόεδρος της (διορισμένης από το βασιλιά) Γερουσίας ή οι δήμαρχοι δυο από τις σημαντικότερες πόλεις της χώρας (της Ιρμπίλ και της Σαλτ) προσχώρησαν κι αυτοί στην ίδια λογική, ζητώντας τον Αύγουστο του 1970 τη δημιουργία "μιας αντιπροσωπευτικής, δημοκρατικής κυβέρνησης εθνικής ενότητας" η οποία "θα στήριζε τους φενταγίν και θα στηριζόταν απ' αυτούς".

Λογάριαζαν όλοι χωρίς το Χουσεϊν. Στηριγμένος στο σκληρό πυρήνα του στρατού του και στο 35 % του πληθυσμού που αποτελούσαν οι καθυστερημένες νομαδικές φυλές των βεδουϊνων κατοίκων της ερήμου, ο "μικρός βασιλιάς" -όπως τον αποκαλούσαν τα ΜΜΕ- αποφάσισε να επαναφέρει τα πράγματα στη "φυσική" τους κατάσταση. "Αν δεν καταφέρω να κυβερνήσω αυτή τη χώρα, θα την κάψω", δήλωνε χαρακτηριστικά στο περιοδικό Time (5/10/70). Η αποδοχή από την Αίγυπτο του αμερικανικού ειρηνευτικού Σχεδίου Ρότζερς για τη Μέση Ανατολή (αναγνώριση του Ισραήλ με αντάλλαγμα την επιστροφή των κατειλημμένων εδαφών του 1967, χωρίς επίλυση του παλαιστινιακού), τον Ιούλιο του 1970, του πρόσφερε ένα στήριγμα ενάντια στους "εξτρεμιστές". Στις 29 Αυγούστου απευθύνει τελεσίγραφο στην PLO, απαιτώντας το σεβασμό της εξουσίας του και της "εθνικής ενότητας του βασιλείου". Την επομένη, το πυροβολικό αρχίζει να ισοπεδώνει "προειδοποιητικά" τα προσφυγικά στρατόπεδα της πρωτεύουσας. Η αποφασιστική στροφή θα έρθει στις 16 Σεπτεμβρίου, με το σχηματισμό μιας καθαρά στρατιωτικής κυβέρνησης και την κήρυξη στρατιωτικού νόμου σε όλη την επικράτεια. Οχυρωμένος στο ανάκτορό του, ο -πάντοτε κοσμοπολίτης- ραδιοερασιτέχνης μονάρχης θα φροντίσει να ενημερώσει με τον τρόπο του το διεθνές κοινό για όσα πρόκειται να συμβούν. "Εδώ JY1, Χουσεϊν στο μικρόφωνο", ακούστηκε να λέει στους βρετανούς χομπίστες συνομιλητές του στο απόγειο της κρίσης. "Εχουμε μπόλικες εκρήξεις εδώ, είναι μια μάλλον άσχημη στιγμή. Βάζουμε όμως το σπίτι μας σε τάξη και σύντομα θα οργανωθούμε" (Newsweek και Time 28/9/70).
Για τις λεπτομέρειες αυτής της "τακτοποίησης" μαθαίνουμε από τα ρεπορτάζ της εποχής. "Βλοσυροί, οι βεδουϊνοι του στρατού σάρωναν τους δρόμους, αναζητώντας αντάρτες και λεηλατώντας πού και πού καταστήματα", μας πληροφορεί το Time της 5/10. "Πολλοί είχαν τα πρόσωπά τους μαυρισμένα, ένα παραδοσιακό μέσο αποτροπής της αναγνώρισης και αποφυγής της βεντέτας με τις οικογένειες των θυμάτων τους. Το Αμμάν μετατράπηκε σε μια πολιτεία αποκρουστικών ήχων -η κατάρρευση πέτρινων σπιτιών κάτω από τα πυρά του πυροβολικού, οι κραυγές των τραυματισμένων και το κλάμα των γυναικών που είδαν τις οικογένειές τους να σφάζονται". Στο ίδιο τεύχος του Newsweek, ο απεσταλμένος του Αρνό ντε Μπογκρέϊβ θα επικαλεστεί την 25χρονη εμπειρία του από πολέμους σε όλα τα σημεία της υδρογείου για να υποστηρίξει ότι "τίποτα, ούτε το Βιετνάμ ή η Βουδαπέστη του 1956 δε μπορούν να συγκριθούν με την καταστροφή ενός αστικού κέντρου, όπως αυτή που υπέστη το Αμμάν" από το πυροβολικό του Χουσεϊν. Η ιορδανική ημισέλινος μέτρησε 3.500 νεκρούς, εκατοντάδες ή χιλιάδες άλλοι όμως έμειναν κάτω από τα ερείπια. Ετσι κι αλλιώς, ήταν πολύ περισσότεροι από τα μόλις 162 θύματα του βασιλικού στρατού στον τελευταίο πόλεμό του με το Ισραήλ.
Με δεδομένο τον αμείλικτο συσχετισμό δυνάμεων ανάμεσα στην παλαιστινιακή Αντίσταση και τα ανακτορικά στρατεύματα (10.000-20.000 αντάρτες με ελαφρό οπλισμό ενάντια σε 56.000 στρατιώτες με βαρύ πυροβολικό και 920 τανκς), η μάχη του Αμμάν κρίθηκε μέσα στο Μαύρο Σεπτέμβρη. Ο επίλογος γράφτηκε το καλοκαίρι του 1971, με την εκκαθάριση των παλαιστιναικών θυλάκων της βόρειας Ιορδανίας από το Χουσεϊν. Γνωρίζοντας καλά τι τους περιμένει αν πέσουν στα χέρια των πραιτοριανών του, οι επιζήσαντες φενταγίν, όσοι δεν έγινα παρανάλωμα των ναπάλμ της βασιλικής αεροπορίας, προτίμησαν να παραδοθούν στα μεθοριακά φυλάκια του Ισραήλ.

Ο ελεήμων μονάρχης

Ο σπαραγμός των Ιορδανών για το χαμό του μονάρχη τους μονοπώλησε την ειδησεογραφία για το θάνατο του Χουσεϊν και οι σχετικές εικόνες κυριάρχησαν στα ρεπορτάζ της κηδείας. Δεν πρόκειται για σκηνοθεσία. Ο Χουσεϊν είχε κατορθώσει να στήσει έναν πανίσχυρο προπαγανδιστικό μηχανισμό, ο οποίος απέβλεπε στην προβολή του ως "φιλάνθρωπου" και "προστάτη" των αναξιοπαθούντων.
Φυσικά όλη αυτή η εικόνα χτίστηκε μεθοδικά και μετά από μακρόχρονες προσπάθειες. Στήθηκε στο παλάτι μια ειδική υπηρεσία, στην οποία μπορούσαν να καταφύγουν οι απλοί πολίτες και να ζητήσουν βοήθεια για κάθε πρόβλημά τους, παρακάμπτοντας όλες τις άλλες κρατικές υπηρεσίες. 
Σύμφωνα με την Washington Post, "με όποιον Ιορδανό κι αν μιλήσεις, θα δεις ότι πιστεύει πως τον έχει προσωπικά βοηθήσει ο βασιλιάς Χουσεϊν." (8.2.99) Και η πρόσφατη βιογραφία του που γράφτηκε από τον Ρόλαντ Ντάλας, ως πεμπτουσία της πολιτείας του Χουσεϊν αναφέρει ένα περιστατικό που συνέβη στους δρόμους του Αμάν, όταν μια γυναίκα τον πλησίασε και ζητιάνεψε λίγα χρήματα. Τότε ο βασιλιάς, που δεν είχε βέβαια ψιλά μαζί του, έβγαλε το βαρύτιμο ρολόι του και της το πρόσφερε.
Οι προσωπικές αυτές πελατειακές σχέσεις ανέδειξαν τον Χουσεϊν σε πατριάρχη της χώρας και κορυφή μιας πυραμίδας, η οποία διαχειριζόταν σοβαρά κονδύλια, με μόνο στόχο τη δική του προβολή. Αυτή η υπερσυγκέντρωση είχε ως αποτέλεσμα τη σκανδαλώδη διαχείριση του δημόσιου χρήματος, και ταυτόχρονα την υποτίμηση όλων των οργανωμένων θεσμών κοινωνικής πρόνοιας. Φυσικά αυτό που μέτραγε είναι η προβολή της εικόνας του "μεγαλόψυχου μονάρχη".

(Ελευθεροτυπία, 28/2/1999)