Ο ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΣ ΧΟΥΣΕΙΝ

Επικήδειος σε έναν "Ειρηνιστή"

1.   2.   3.

Ο μεγάλος λογοκριτής

"Πριν από το νέο νόμο δεν μπορούσαμε βέβαια να πούμε ούτε λέξη για το βασιλιά, αλλά τουλάχιστον είχαμε τη δυνατότητα να κριτικάρουμε την κυβέρνηση για τις υποχωρήσεις της έναντι του Ισραήλ. Τώρα δεν μπορούμε να πούμε τίποτε", δήλωνε προς το περιοδικό Middle East Report ο διευθυντής μιας εφημερίδας της Ιορδανίας (Joel Campagna "Press Freedom in Jordan", άνοιξη 1998).
Πρόκειται για την τροποποίηση του Νόμου περί Τύπου (ΝπΤ) που πραγματοποιήθηκε το Μάιο του 1997, έξι μήνες πριν από τις βουλευτικές εκλογές, με προφανή στόχο να πλήξει την όποια αντιπολίτευση. Ο Νόμος περί Τύπου θεσπίστηκε το Μάιο του 1993, προκειμένου να καλύψει το κενό που άφησε η άρση του στρατιωτικού νόμου τον Απρίλιο του 1992. Στη θέση της επίσημης λογοκρισίας, με το νόμο αυτό οργανώθηκε ένας νέος έλεγχος. Το άρθρο 40 του νόμου καθιερώνει ένα ευρύ πεδίο λογοκρισίας σε 10 διαφορετικές περιπτώσεις, οι οποίες καλύπτουν το σύνολο των ενδεχόμενων δημοσιευμάτων. Θωρακίζεται από οποιαδήποτε κριτική ο βασιλιάς κι η οικογένειά του, οι ένοπλες δυνάμεις, οι εσωτερικές διαδικασίες του κοινοβουλίου, οι ηγέτες και η πολιτική των άλλων αραβικών, ισλαμικών ή "φιλικών" κρατών.
Σύμφωνα με την έκθεση της οργάνωσης "Αρθρο 19" (Διεθνές Κέντρο Εναντίον της Λογοκρισίας) από τον Ιούλιο του 1993 μέχρι τον Ιούλιο του 1996 ασκήθηκε δίωξη σε 63 περιπτώσεις εναντίον εντύπων της αντιπολίτευσης. Το εβδομαδιαίο Αλ-Μπιλάντ υποχρεώθηκε τον Σεπτέμβριο του '97 να κλείσει, μετά από 26 υποθέσεις δίωξης εναντίον του. Το εβδομαδιαίο μεγάλης κυκλοφορίας Αλ-Σιχάν αντιμετωπίζει 29 διώξεις. Δεκάδες δημοσιογράφοι οδηγήθηκαν στις φυλακές, αντιμετωπίζοντας κατηγορίες παράβασης του ΝπΤ, αλλά και του απλού ποινικού κώδικα.
Παρά τη σκληρή αυτή εφαρμογή του ΝπΤ, ο Χουσεϊν δεν ήταν ικανοποιημένος. Τον Ιούνιο του 1996 ζήτησε από το κοινοβούλιο να παρθούν αυστηρότερα μέτρα ελέγχου, για να φιμώσει όσους αντιδρούσαν στην πολιτική συνεργασίας με το Ισραήλ: "Πιστεύω ότι ο νόμος πρέπει να αναπεμφθεί στο κοινοβούλιο. Με τη θέληση του Θεού τα μέσα ενημέρωσης θα βρεθούν σε χέρια υπεύθυνων ανθρώπων, οι οποίοι θα παίξουν το ρόλο τους στην υπηρεσία της πατρίδας και του έθνους."
Με τις τροποποιήσεις του Μαϊου 1997, ο νόμος έγινε σαφώς σκληρότερος, ακολουθώντας τη βασιλική επιταγή. "Μέχρι τώρα δημοσιεύαμε τις ανακοινώσεις των κομμάτων της αριστεράς, αλλά μετά την τροποποίηση του νόμου υποχρεωθήκαμε να σταματήσουμε", δηλώνει Ιορδανός εκδότης στο Middle East Report. "Σταματήσαμε τη δημοσίευση γελοιογραφιών και ειδήσεων για το στρατό. Κόψαμε όλες τις αναφορές στην αστυνομία. Τελικά έπαψα να γράφω οτιδήποτε για τις υποθέσεις της χώρας."
Πρώτο θύμα των τροποποιήσεων, το εβδομαδιαίο σατιρικό Αμπντ Ράμπο που υποχρεώθηκε να κλείσει. Πενήντα δημοσιογράφοι από όλα τα μέσα επιχείρησαν μια ειρηνική διαμαρτυρία στις 20 Μαϊου μπροστά στο πρωθυπουργικό γραφείο, κρατώντας πλακάτ με το σύνθημα "Οχι στη δολοφονία του Τύπου". Η αστυνομία επιτέθηκε στους διαδηλωτές με βία. Οκτώ δημοσιογράφοι τραυματίστηκαν και άλλοι δέκα οδηγήθηκαν στην Ασφάλεια και ανακρίθηκαν. Το υπουργείο Ενημέρωσης έκλεισε 12 ακόμα έντυπα μέχρι τον Σεπτέμβριο του ίδιου χρόνου. Τον Ιανουάριο του 1998 το Ανώτατο Δικαστήριο έκρινε ότι οι τροποποιήσεις υπήρξαν αντισυνταγματικές, όμως η κυβέρνηση επανήλθε με νέες απαγορεύσεις.
Ακόμα και οι ξένες εφημερίδες βρίσκονται στο στόχαστρο των ίδιων λογοκριτικών μηχανισμών. Ενώ υποτίθεται ότι η λογοκρισία ξένων εκδόσεων έληξε τον Φεβρουάριο του 1997, η κυβέρνηση την επανέφερε αμέσως. Μόνο μέσα στον Οκτώβριο του ίδιου χρόνου κατασχέθηκαν 15 εκδόσεις της ημερήσιας Αλ- Κουντς Αλ-Αράμπι που τυπώνεται στο Λονδίνο.

ΣΤΟ ΟΡΙΟ

ΠΡΟΓΟΝΟΙ. Μολονότι το σόι του Χουσεϊν (χασεμίτες) αρέσκεται να επικαλείται την -άγνωστο πόσο πραγματική- καταγωγή του από τον Προφήτη, οι ρίζες της τωρινής εξουσίας του υπήρξαν πολύ λιγότερο θεόπνευστες. Το εμιράτο της Υπεριορδανίας δημιουργήθηκε το 1921 εκ του μηδενός από τη Βρετανία, προκειμένου να "στεγαστεί" κάπου ο προστατευόμενός της εμίρης Αμπντουλάχ (παππούς του Χουσεϊν). Το 1928 παραχωρήθηκε στη χώρα μια τυπική ανεξαρτησία, αφήνοντας στα χέρια του Λονδίνου τις διεθνείς σχέσεις και την οικονομία της. Η "εθνική κυριαρχία" του εμιράτου αναγνωρίστηκε το 1946 και τον επόμενο χρόνο ανακηρύχθηκε βασίλειο. Το όνομα Ιορδανία το απέκτησε το 1950, όταν προσάρτησε μονομερώς τη Δυτική όχθη του Ιορδάνη. Η τελευταία είχε καταληφθεί το Δεκέμβριο του 1948 από τα στρατεύματα του Αμπντουλάχ, ύστερα από μυστική συνεννόηση με τους ισραηλινούς εναντίον των οποίων (υποτίθεται ότι) πολεμούσαν.

ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ. Αγαθό με το οποίο ο εκλιπών δεν είχε τις καλύτερες δυνατές σχέσεις. Μοναδικός αρμόδιος για το διορισμό των μελών του ενός από τα δυο "κοινοβουλευτικά" σώματα της χώρας του (Γερουσία), ανοιγόκλεινε το άλλο (Βουλή) κατά βούληση. Τις πρώτες ελεύθερες εκλογές του 1956 διαδέχθηκε ύστερα από 7 μόλις μήνες η διάλυση του Κοινοβουλίου και η απαγόρευση όλων ανεξαίρετως των πολιτικών κομμάτων. Ο στρατιωτικός νόμος που επιβλήθηκε τότε διατηρήθηκε, χωρίς διακοπή, μέχρι το 1992. Οι επόμενες "εκλογές" (1963 και 1967) πραγματοποιήθηκαν χωρίς τέτοιες τυπικότητες. Εκτοτε και επί 22 συναπτά έτη, μέχρι το Νοέμβριο του 1989, η λαϊκή ψήφος αποτελούσε μακρινή ανάμνηση. Η Βουλή του 1967 συνεδρίασε μια και μοναδική φορά το 1976 για να εγκρίνει την αναβολή των εκλογών επ' αόριστον, ενώ από το 1978 ο Χουσεϊν διόριζε ανά διετία ένα βολικό "Εθνικό Συμβουλευτικό Συμβούλιο". Ακόμη και το επισήμως μοναδικό κόμμα "Εθνική Αραβική Ενωση" που λειτούργησε στα χαρτιά μεταξύ 1971 και 1978 διαλύθηκε τελικά από το μονάρχη, που προτιμούσε να "επικοινωνεί" άμεσα με το λαό "του", χωρίς ενοχλητικούς ενδιάμεσους.

ΚΟΛΛΗΤΟΙ. "Ο βασιλιάς παραμένει η συγκολλητική ουσία που κρατά συνδεδεμένη αυτή την κοινωνία", εκτιμούσε για το Χουσεϊν ο ανταποκριτής της Guardian στο Αμμάν, Αϊαν Μπλακ, λίγο μετά τις εξεγέρσεις του πληθυσμού ενάντια στο πρώτο "πακέτο" λιτότητας του ΔΝΤ. "Χάρη στην αποτελεσματικότητα της μυστικής υπηρεσίας Μουχαμπαράτ, εκείνοι που θα μπορούσαν να του επιτεθούν ανοικτά δεν έχουν την ελευθερία να κάνουν κάτι τέτοιο" (The Guardian Weekly 7/5/89).

ΦΟΙΤΗΤΕΣ. Οταν το Μάιο του 1986 οι φοιτητές στο Πανεπιστήμιο του Γιαρμούκ βγήκαν στους δρόμους ζητώντας περισσότερη δημοκρατία (με αιτήματα που κυμαίνονταν από την επαναπρόσληψη 30 συμφοιτητών τους, που είχαν διωχθεί από τις σχολές τους, ώς τη φοιτητική συμμετοχή στα όργανα των ΑΕΙ), ο Χουσεϊν έστειλε τις ειδικές δυνάμεις της αστυνομίας να καταλάβουν την Πανεπιστημιούπολη. Ο επίσημος απολογισμός (4 νεκροί) θεωρήθηκε εξαιρετικά χαμηλός.

ΕΚΡΗΞΕΙΣ. Η φιλοδυτική πολιτική του Χουσεϊν δεν έσωσε την Ιορδανία από τις πιέσεις των διεθνών χρηματοπιστωτικών οργανισμών. Τα δρακόντεια μέτρα λιτότητας που επέβαλλαν οι ανακτορικές κυβερνήσεις κατ' εντολήν του ΔΝΤ είχαν έτσι ως αποτέλεσμα δυο κοινωνικές εκρήξεις μέσα στην τελευταία δεκαετία. Τον Απρίλιο του 1989, ο διπλασιασμός της τιμής των καυσίμων και πολλών καταναλωτικών αγαθών πυροδότησε μια πενθήμερη εξέγερση του πληθυσμού στο λιγότερο αναπτυγμένο νότιο τμήμα της χώρας. Χιλιάδες διαδηλωτές πυρπόλησαν κυβερνητικά κτίρια, τράπεζες, κρατικά και ιδιωτικά αυτοκίνητα πριν επέμβει ο στρατός, σκοτώνοντας τουλάχιστον 11 άτομα και τραυματίζοντας πάνω από 100. Το καλοκαίρι του 1996, ο τριπλασιασμός της τιμής του ψωμιού σημαδεύτηκε από νέες ταραχές στα αστικά κέντρα (Κεράκ, Μαζάρ, Ταφίλα, Μάαν), που επίσης πνίγηκαν στο αίμα. "Η χώρα πρέπει να επιλέξει ανάμεσα στην τάξη και το χάος" δήλωσε σε τηλεοπτικό διάγγελμά του ο βασιλιάς, ντυμένος στρατιωτικά για την περίσταση και διαβεβαιώνοντας τους υπηκόους του ότι "θα επιδείξει δύναμη και σκληρότητα" απέναντι στους διαφωνούντες (Le Monde 20/8/96).

ΔΙΑΒΑΣΤΕ

Maxime Rodinson "Israel and the Arabs" (2η έκδοση, Ν.Υόρκη 1982, εκδ. Penguin). Αναμφίβολα η καλύτερη συνοπτική ιστορία του μεσανατολικού προβλήματος, περιέχει πλήθος πληροφοριών για τη σύμπλευση του Χουσεϊν με τη δυτική πολιτική στην περιοχή και μια λεπτομερή αφήγηση των γεγονότων του 1970. Η ελληνική μετάφραση της πρώτης έκδοσης του βιβλίου (Αθήνα 1974, εκδ. Αύριο) φτάνει δυστυχώς μόνο μέχρι τον πόλεμο του 1967.

Olivier Carre "Septembre Noir. Refus arabe de la resistance palestinienne" (Βρυξέλλες 1980, εκδ. Complexe). Μονογραφία ενός γνωστού κοινωνιολόγου του αραβικού κόσμου για το ολοκαύτωμα της παλαιστινιακής αντίστασης από τα στρατεύματα του Χουσεϊν, το "Μαύρο Σεπτέμβρη" του 1970.
William Blum "The CIA. A forgotten history" (Λονδίνο 1986, εκδ. Zed Press). Η δράση των αμερικανικών μυστικών υπηρεσιών στη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, με βάση αξιόπιστες αποκαλύψεις που έχουν γίνει κατά καιρούς είτε από πρώην πράκτορες είτε από τα αμερικανικά (κυρίως) ΜΜΕ. Ειδική αναφορά στη στρατολόγηση του Χουσεϊν από τη CIA το 1957.

Angus McKenzie "Secrets. The CIA's war at home" (Μπέρκλεϊ 1997, εκδ. University of California Press). Εμπεριστατωμένη εξιστόρηση των δραστηριοτήτων της CIA στο εσωτερικό των ΗΠΑ την ίδια εποχή. Επιβεβαίωση της στρατολόγησης του Χουσεϊν με βάση τα επίσημα πρακτικά της δίκης του βιβλίου του Μαρκέτι.

Amnesty International "Jordan. An absence of safeguards" (Λονδίνο 1998). Το βασίλειο του Χουσεϊν ως βασίλειο της ανασφάλειας και της ανελευθερίας. Εκθεση της Διεθνούς Αμνηστίας για τις παραβιάσεις των ανθρώπινων δικαιωμάτων στην Ιορδανία, που ουδέποτε απασχόλησαν ιδιαίτερα τα δυτικά ΜΜΕ.


ΔΕΙΤΕ

Το τέλος της φιλίας (Friendship's death) του Πίτερ Ουόλεν (1987). Μια από τις ελάχιστες ταινίες της διεθνούς φιλμογραφίας που αναφέρονται στο "Μαύρο Σεπτέμβρη" του 1970, έστω και ως "ντεκόρ" για την ανάπτυξη ενός στόρι διαπροσωπικών σχέσεων. Αποτύπωση κυρίως του κλίματος πολιτικής ρευστότητας και γενικευμένης ανασφάλειας των ημερών.

(Ελευθεροτυπία, 28/2/1999)