8 MAΡΤΗ

Μια μέρα είναι, θα περάσει

1.   2.   3.

Η ετήσια διέγερση των κομματικών οργάνων

Πονοκέφαλος για τα κόμματα η 8 Μαρτίου. Κάθε χρόνο την ίδια ημέρα είναι υποχρεωμένα να σκαρφίζονται κάποια ανακοίνωση που φαντάζονται πως θα ικανοποιήσει τη μισή τους πελατεία, πραγματική ή φαντασιακή, για την οποία τον υπόλοιπο καιρό δείχνουν μια λίγο πολύ παγερή αδιαφορία. Και να ήταν μόνον αυτό. Την ίδια στιγμή έχουν να αντιμετωπίσουν και τις πιέσεις των γυναικείων τμημάτων τους που βρίσκουν κι αυτά ευκαιρία να απαιτήσουν από τις κομματικές ηγεσίες να ασχοληθούν έστω και για μία ημέρα με τα "ιδιαίτερα" αιτήματά τους. Στο σημείο αυτό, οι ετήσιες "θέσεις" για τη Διεθνή Ημέρα της Γυναίκας διαφοροποιούνται από τις άλλες επετειακές ανακοινώσεις των κομμάτων: οφείλουν να ικανοποιήσουν μια συγκεκριμένη κατηγορία πολιτών, κάτι που προφανώς δεν ισχύει για τα πανηγυρικά δελτία τύπου που συντάσσουν τα κόμματα κάθε χρόνο την 25η Μαρτίου ή την 28η Οκτωβρίου. Υπάρχουν, ωστόσο, και ομοιότητες: σε κάθε περίπτωση, η δήλωση μιλά περισσότερο για τις ευρύτερες επιλογές ενός κόμματος στη δεδομένη συγκυρία και λιγότερο για την τιμώμενη επέτειο.
Στην υπηρεσία των κομματικών προτεραιοτήτων, λοιπόν, η 8 Μαρτίου έχει από καιρό μεταβληθεί σε ένα υποκριτικό χαϊδολόγημα των γυναικείων αφτιών και, ταυτόχρονα, σε μια σταθερή αφορμή για να ισχυριστούν οι πολιτικοί ότι η δική τους ενασχόληση με τα γυναικεία προβλήματα είναι σοβαρότερη από εκείνη του αντιπάλου. "Η κυβέρνηση, παλεύοντας μαζί με το λαό για τον σοσιαλιστικό μετασχηματισμό, έχει εντάξει στις προτεραιότητες της κοινωνικής της πολιτικής την πραγματοποίηση της ισότητας ανάμεσα στα Δύο Φύλα", κόμπαζε για παράδειγμα ο Ανδρέας Παπανδρέου στις 8 Μαρτίου 1984. Και δήλωνε βέβαιος ότι η λύση των ακόμη εκκρεμών ζητημάτων είναι θέμα χρόνου: "Στο Πενταετές Πρόγραμμα της κυβέρνησης για κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη του τόπου που συντάχθηκε με την ευρύτερη λαϊκή συμμετοχή, τα προβλήματα αυτά έχουν αναδειχθεί, και η κυβέρνηση προχωρεί σταθερά στην επίλυσή τους". 
Την ίδια χρονιά, ο τότε πρόεδρος της ΝΔ Ευάγγελος Αβέρωφ εκδήλωνε εμμέσως πλην σαφώς τη δυσαρέσκεια της παράταξής του για τον κατήφορο που κατά τη γνώμη του είχαν πάρει οι γυναίκες του ΠΑΣΟΚ και υποστήριζε την επάνοδο των Ελληνίδων στους παραδοσιακούς τους ρόλους: "Σαν σύζυγος και σαν μάνα η Ελληνίδα υπήρξε και είναι το θεμέλιο της ελληνικής οικογένειας. Και έτσι έχει καταξιωθεί στη συνείδησή μας". Να συνεχίσουμε; "Η Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας γιορτάζεται φέτος κάτω από τη σκιά των Πέρσινγκ, Κρουζ και SS-20", διαβάζουμε στην ανακοίνωση της ΕΔΑ, ενώ εκείνη τη χρονιά η ΚΕ του ΚΚΕ καλούσε τις γυναίκες της Ελλάδας "σαν μάνες, σαν εργαζόμενες και σαν υπεύθυνοι πολίτες" να παλέψουν "με όλο το λαό για να απαλλαγούμε από την ιμπεριαλιστική εξάρτηση και την απειλή του πολέμου. Για να φύγουν οι ξένες βάσεις και τα πυρηνικά όπλα από τη γη μας. Για Ελλάδα ειρηνική και απύραυλη Βαλκανική". Δεν τελειώνουν, όμως, εδώ οι γυναικείες υποχρεώσεις: "Εκλαϊκεύστε το ρόλο και τους αγώνες του ΚΚΕ", συνέχιζε το ίδιο κείμενο. "Αντιπαλέψτε τις αντιδραστικές και τις νεοφεμινιστικές θεωρίες".
Και ισότιμοι πολίτες, λοιπόν, και μάνες και σύζυγοι, και αντιιμπεριαλίστριες και φεμινίστριες και κατά των φεμινιστριών. Κάθε χρόνο στις 8 Μαρτίου, τα κόμματα φέρνουν τον γυναικείο πληθυσμό της χώρας αντιμέτωπο με τις πιο αντιφατικές εικόνες του, αναθέτοντάς του ταυτόχρονα τα πιο ποικίλα καθήκοντα που απορρέουν από τους ρόλους του που κατά περίπτωση επιλέγονται. Στην πραγματικότητα αντιμετωπίζουν τις γυναίκες ως μια ενιαία και αδιαφοροποίητη κατηγορία πολιτών, δεύτερης προφανώς κατηγορίας, που την ημέρα της γιορτής τους μαζί με τα "χρόνια πολλά" καλόν είναι να εισπράττουν και μια έγκυρη συμβουλή για το πώς πρέπει να πορευτούν στη ζωή τους: ποιο κοινωνικό πρόσωπο να επιλέξουν, τι να πιστέψουν και τι να καταγγείλουν, και, κυρίως, με ποιους να πάνε και ποιους να μαυρίσουν.
Η πατερναλιστική αυτή πρακτική των ηγεσιών έχει αμφισβητηθεί ακόμη και από κόμματα. (Χαρακτηριστικές είναι οι αυτοκριτικές ανακοινώσεις του ΚΚΕ εσωτ. και των σχημάτων που το διαδέχθηκαν). Μολαταύτα, η 8 Μαρτίου συνέχισε και συνεχίζει να προσφέρει την αφορμή για δηλώσεις που, αν μη τι άλλο, θίγουν τη νοημοσύνη των γυναικών. Δηλώσεις υπερβολικά αμετροεπείς: "Στη χώρα μας συντελέστηκε τα τελευταία χρόνια μια ειρηνική επανάσταση" (Α. Παπανδρέου, 8/3/87). Δηλώσεις υπερβολικά γενικόλογες: "Το χρέος όλων είναι να δώσουν στις γυναίκες τις δυνατότητες για να αξιοποιήσουν κάθε προσωπική τους ικανότητα χωρίς εμπόδια και αναστολές" (Κωστής Στεφανόπουλος, ΔΗΑΝΑ, 8/3/88). Δηλώσεις υπερβολικά κολακευτικές: "Ελληνίδες, στον αγώνα για την Ελλάδα του αύριο προπορεύεσθε" (Κ. Μητσοτάκης, 8/3/88). Δηλώσεις υπερβολικά ανυπόστατες: "Το υπουργείο Εθνικής Αμυνας πρωτοστατεί και στην ισότητα των δύο φύλων" (Ι. Βαρβιτσιώτης, 8/3/93). Δηλώσεις, τέλος, υπερβολικά ακατάληπτες: "Θεωρούμε πως η ίδια η γυναίκα θα πρέπει ν' αποδεσμευτεί απ' όλες τις αναχρονιστικές αντιλήψεις και με τη συμπεριφορά της ως μητέρα και σύντροφος ν' αποκτήσει τη θέση που δικαιωματικά της ανήκει" (Μ. Εβερτ, 8/3/97).
Οσο περισσότερο μετατρέπεται σε μια ανούσια -αν όχι προσβλητική για τις γυναίκες- γιορτή, τόσο η 8 Μαρτίου μοιάζει να κινητοποιεί τους πολιτικούς άνδρες της χώρας. Κανείς δεν αντιστέκεται πια στον πειρασμό να προσθέσει το μικρό του λιθαράκι στον αμφιλεγόμενο εορτασμό. Ακόμη και ο Κ. Καραμανλής φρόντισε να μας κληροδοτήσει τη σοφή του υποθήκη για τα νοήματα της Διεθνούς Ημέρας της Γυναίκας: "Ως Ελληνες μπορούμε και πρέπει να είμεθα υπερήφανοι, δεδομένου ότι πρώτο το αρχαίο ελληνικό πνεύμα αναγνώρισε την προσωπικότητα της γυναίκας" (8/3/92).



Οταν η γιορτή ήταν εθνικώς ύποπτη

Στις μέρες μας, κόμματα και κρατικοί φορείς συναγωνίζονται ποιος θα τιμήσει περισσότερο την 8 Μαρτίου. Δεν ήταν πάντα έτσι. Πριν από τη χούντα, η Διεθνής Ημέρα της Γυναίκας, μια επέτειος ούτως ή άλλως συνδεδεμένη ιστορικά με τις γυναίκες της αριστεράς, ήταν για το κράτος μια γιορτή ύποπτη, μια επικίνδυνη παγίδα που είχαν σκαρφιστεί οι ιθύνοντες του παράνομου τότε ΚΚΕ για να παρασύρουν στα δίχτυα τους ανυποψίαστες γυναίκες. Ετσι, οι εκδηλώσεις που διοργάνωνε κάθε Μάρτιο η αριστερή Πανελλαδική Ενωση Γυναικών (ΠΕΓ) παρακολουθούνταν στενά από ασφαλίτες που φρόντιζαν να ενημερώνουν σχετικά τους προϊστάμενούς τους -και τους φακέλους των παριστάμενων γυναικών.
"Αι υπό της ΠΕΓ διοργανούμεναι εορταί, όπως η εορτή της γυναίκας, έχουν καθορισθή υπό της κομμουνιστικής της ηγεσίας και έχουν σκοπόν την προβολήν και ανάπτυξιν της ΠΕΓ και την διοχέτευσιν της γραμμής της ΕΔΑ και του ΚΚΕ", διαβάζουμε σε μπροσούρα με τίτλο "ΠΕΓ. Τι είναι, τι θέλει, πώς εργάζεται", που εκδόθηκε στα 1966 από το υπουργείο Δημόσιας Τάξης με στόχο την ενημέρωση των αξιωματικών των σωμάτων ασφαλείας και των κρατικών λειτουργών. "Εις τας εορτάς αυτάς καλούνται γυναίκες αδιακρίτως ιδεολογικής τοποθετήσεως. Η πρόσκλησις, η οποία αποστέλλεται διά τον εορτασμόν της ημέρας της Γυναίκας είναι εντελώς αθώα και η παραλήπτρια μιας τοιαύτης επιστολής ευκόλως θα αποδεχθή μίαν τοιαύτην πρόσκλησιν. [...] Είναι βέβαιον ότι ο εορτασμός θα λάβη εις την πράξιν άλλην χροιάν. Η ομιλήτρια, κατ' αρχάς, εκ των προτέρων καθωρισμένη και καταλλήλως ενημερωμένη, αρχίζει την ομιλίαν διά τα δικαιώματα των γυναικών και καταλήγει εις τα 'εγκλήματα των Αμερικανών', τον 'γενικόν αφοπλισμόν', την 'ειρήνην' ή τον 'πόλεμον' του Βιετνάμ. Τα άλλα θέματα, και εάν συζητηθούν, θα αποτελέσουν δευτερευούσης σημασίας συζητήσεις. Η επωδός θα είναι εν ψήφισμα με αιχμάς εναντίον της αμερικανικής πολιτικής" (σ. 31-33).

(Ελευθεροτυπία, 7/3/1999)