8 MAΡΤΗ

Μια μέρα είναι, θα περάσει

1.   2.   3.

Οι μεταμφιέσεις μιας επετείου

Από την καθιέρωσή της στις αρχές του αιώνα έως τη σχετικά πρόσφατη αμφισβήτησή της, η 8 Μαρτίου έχει να παρουσιάσει ένα πλούσιο οδοιπορικό, το οποίο συνεχίζει να εμφανίζεται αλλοιωμένο στα χρονικά που συνοδεύουν κάθε χρόνο τα σχετικά αφιερώματα: Η Διεθνής Ημέρα της Γυναίκας εγκρίθηκε στα 1910 κατά τη Β' Συνδιάσκεψη των Σοσιαλιστριών στην Κοπεγχάγη ως ημέρα πάλης των σοσιαλιστριών για τα γυναικεία αιτήματα, και κυρίως την καθολική γυναικεία ψήφο, σε αντιπαράθεση με τον αγώνα των φεμινιστριών της εποχής για το ίδιο ζήτημα. Τα επόμενα χρόνια, η πραγματοποίηση του ετήσιου αυτού εορτασμού θα αντιμετωπίσει πολλές δυσκολίες, κυρίως στο πλαίσιο των διαφορετικών πτερύγων της γερμανικής σοσιαλδημοκρατίας, με αποτέλεσμα να ατονήσει ή και να καταργηθεί σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες.
Η 8 Μαρτίου επανεμφανίζεται στη δεκαετία του '20. Αυτή τη φορά γιορτάζεται συστηματικά από τα κόμματα της Γ' Διεθνούς ως ημέρα κοινού αγώνα ανδρών και γυναικών για τα γυναικεία ζητήματα, αφιερωμένη στην πάλη κατά του "αστικού φεμινισμού". Στην Ελλάδα, η Διεθνής Ημέρα της Γυναίκας γιορτάζεται από το ΚΚΕ σε όλη τη μεσοπολεμική περίοδο, ενώ περιορισμένη είναι η αναφορά στην ημέρα και από σοσιαλιστικά κόμματα ή ομάδες της εποχής. Με τις γυναίκες της αριστεράς και τις οργανώσεις τους συνδέεται η 8 Μαρτίου και στα μεταπολεμικά χρόνια, κατά τα οποία συνεχίζει να αγνοείται από τους υπόλοιπους γυναικείους φορείς.
Τα πράγματα αλλάζουν με την πτώση της χούντας. Η 8 Μαρτίου κινητοποιεί πλέον ένα ευρύ φάσμα γυναικείων οργανώσεων και φεμινιστικών ομάδων σε ολόκληρο τον πλανήτη. Είναι χαρακτηριστικό ότι, προτείνοντας στα 1977 την καθιέρωση μιας Διεθνούς Ημέρας της Γυναίκας, η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ αναφέρει την 8 Μαρτίου ως την πλέον ενδεδειγμένη ημερομηνία για τις περισσότερες χώρες του κόσμου. Στο κλίμα αυτό, οι μεταπολιτευτικές γυναικείες ομάδες επιχειρούν να δώσουν τη δική τους σφραγίδα στο γενικευμένο πανηγύρι: "Εμπρός να δώσουμε στις 8 του Μάρτη το αληθινό αγωνιστικό της νόημα που κινδυνεύει να ξεχαστεί μέσα στις γιορτές που διοργανώνονται", διαβάζουμε σε προκήρυξη της Κίνησης για την Απελευθέρωση των Γυναικών.
Η ανέφελη σχέση των φεμινιστριών με την επέτειο δεν θα διαρκέσει πολύ. Η μεγάλη συγκέντρωση για την αλλαγή του οικογενειακού δικαίου στα Προπύλαια (7 Μαρτίου 1980) αποτελεί κατά κάποιον τρόπο τομή. Στα επόμενα χρόνια θα αρχίσει η αντίστροφη μέτρηση, καθώς η 8 Μαρτίου μετατρέπεται όλο και περισσότερο από μια ημέρα των γυναικών σε μια ημέρα για τις γυναίκες. "Αν έχει νόημα η 8 του Μάρτη", αναφέρεται χαρακτηριστικά σε προκήρυξη του Σπιτιού των Γυναικών (8/3/82), "αυτό βρίσκεται στην έκφραση της αλληλεγγύης των γυναικών που συσπειρώνονται για να αμφισβητήσουν συλλογικά τα κοινωνικά πρότυπα, τις διακρίσεις σε βάρος των γυναικών, τις εξουσιαστικές σχέσεις και να διεκδικήσουν την πολύμορφη έκφρασή τους και την αυτόνομη ύπαρξη κάθε γυναίκας".
Τα περιθώρια είναι στο εξής ελάχιστα. Η κατάχρηση της ημέρας από τα μέσα ενημέρωσης και τα κόμματα δίνει το τελειωτικό χτύπημα. Βρισκόμαστε πια πολύ κοντά στο τόσο εύστοχο "8 Μαρτίου: Σήμερα δεν γιορτάζουμε και δεν δεχόμαστε επισκέψεις". Απόδειξη το παράθεμα που ακολουθεί από προκήρυξη της Κίνησης Δημοκρατικών Γυναικών για την 8 Μαρτίου 1986: "Ολοι μιλάνε για τη 'γιορτή', βγάζουν λόγους, πανηγυρίζουν, αφιερώνουν, καθησυχάζουν τη συνείδησή τους. Κάτι μεταξύ Εθνικής Εορτής και επετείου. Εμείς νιώθουμε αποστροφή για όλα αυτά. Η χρησιμοποίησή μας τη μέρα τούτη είναι το άλλοθι της κοινωνικής σιωπής για όλο τον άλλο χρόνο [...] Εμείς αρνιόμαστε να παίξουμε σ' αυτό το δοσμένο σκηνικό. Σαρκάζουμε την 'εξαιρετικά αφιερωμένη' Ημέρα ή Εβδομάδα".

ΣΤΟ ΟΡΙΟ

Αποσπάσματα από δηλώσεις, ευχές, σχόλια για τη Διεθνή Ημέρα της Γυναίκας:

ΝΙΚΟΣ ΡΙΖΟΣ. "Οι νέες να ευτυχήσουν στον έρωτά τους, οι... μεσαίες να τραβήξουν το κουπί της οικογένειας, όπως το τραβάνε, και τα περήφανα γηρατειά να 'χουν καλές μέρες και χαρούμενες. Πάντως, χωρίς να κακοφανεί στις μεγαλύτερες, εγώ λέω ναι στα... μανούλια και τους εύχομαι κάθε ευτυχία" ("Μεσημβρινή" 8/3/88).

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΑΠΑΜΙΧΑΗΛ. "Να είναι πάντα γυναίκες" (στο ίδιο).

ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΡΑΒΑΣ. "Να κρατήσουν το ανθρώπινο είδος ψηλά, γιατί αυτές είναι εκείνες που το μεταφέρουν. Εύχομαι δε σε όλες τις γυναίκες της γης, σαν μανάδες, να προσπαθήσουν για την εδραίωση της ειρήνης στον κόσμο" (στο ίδιο).

ΛΟΥΚΙΑ. "Ειδικότερα οι νέες κοπέλες, που μέχρι τώρα θεωρούσαν επίκεντρο της εμφάνισής τους το τζιν, σε όλες του τις παραλλαγές και εκκεντρικότητες, τώρα εξαίρουν τη γυναικεία τους ιδιότητα με πολυτελή και ευαίσθητα στην αφή υφάσματα. Η αντιγραφή ανδρικών προτύπων στο πλαίσιο ενός δυναμικού φεμινιστικού κινήματος, φαίνεται ότι αποτελεί πλέον παρελθόν" ("ΤΑ ΝΕΑ" 7/3/94).

ΒΥΡΩΝ ΠΟΛΥΔΩΡΑΣ. "Αγαπημένη μου γυναίκα, Σε σκέφτομαι πάντα με απεριόριστο σεβασμό. Είσαι το στολίδι που ομορφαίνει τη ζωή. Εσύ είσαι ο δέκτης της πιο πλατιάς αγάπης. Σε βλέπω σαν πηγή έμπνευσης ποιητών, ζωγράφων, πολιτικών σε όλους τους κύκλους της ιστορίας. Είσαι η αιώνια σύντροφος, μάνα, αδελφή, ερωμένη. Το πιο όμορφο τραγούδι μπορώ να γράψω για σένα, για κάθε μια από τις χίλιες μορφές που παίρνεις εσύ γυναίκα. Αλλά τους καλύτερους στίχους μου θα τους φυλάξω να τους αφιερώσω στη γυναίκα που έχει δεχθεί την αδικία και την ανισότητα. [...] Θέλω να σταθώ κοντά σου, αιώνια Ελληνίδα γυναίκα, αλλά και γυναίκα του κόσμου, και να σε βλέπω επίμονα με τη ματιά -ομολογώ την αντρική ματιά- του σεβασμού και της ισοτιμίας. Και στην πολιτική πράξη να βρω έτσι ώστε καμία αδικία να μη σε γονατίζει. Με αγάπη" ("Ελευθεροτυπία" 8/3/96).

ΝΙΚΟΣ ΣΗΦΟΥΝΑΚΗΣ. "Σήμερα, σε εσένα γυναίκα, μάνα και αδελφή της ακριτικής Ελλάδας γράφω. Σήμερα, όμως, στη γυναίκα των χαμένων πατρίδων [...] γράφω. Στη μάνα πρόσφυγα και χήρα, στην αδελφή. Στα νησιά -εκεί στην άκρη- στην αρχή της Ανατολής, που το δράμα το φρικτό της Ιστορίας έφερε μαζί τους νησιώτες και τους Μικρασιάτες να γίνουν ένα. Σήμερα, όμως, σε σένα την προσφυγοπούλα της Ανατολικής Θράκης, του Πόντου και της Μαύρης Θάλασσας, γράφω. Σήμερα, όμως, σε σένα τη μάνα, την αδελφή και τη σύζυγο του αγνοούμενου της Κύπρου γράφω. Σήμερα, όμως, και εσένα γυναίκα της Πίνδου θυμάμαι, που τη φανέλα του στρατιώτη έφτιαξες και ανέβασες εκεί, στην κορφή" (στο ίδιο).

ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΡΩΤΟΠΑΠΑΣ. "Πιστεύω ότι η 8η Μάρτη αποτελεί μια σημαντική ημερομηνία για τις γυναίκες - για το γυναικείο και εργατικό κίνημα. Είναι μια ημέρα σκέψης και απολογισμού. [...] Ως πρόεδρος της ΓΣΕΕ, δεσμεύομαι και σήμερα -πολιτικά και ηθικά- να στηρίξω και να ενθαρρύνω πρωτοβουλίες της Γραμματείας Γυναικών που θα δημιουργούν προϋποθέσεις πάλης για καλύτερες θέσεις εργασίας, για τη χειραφέτηση και την απελευθέρωση των γυναικών. Σας χαιρετώ όλες, εργαζόμενες, άνεργες, συνταξιούχες" (στο ίδιο).

ΛΕΥΤΕΡΗΣ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ. "Εγιναν, όμως, λάθη. Σοβαρά. [...] Που έδιναν την εντύπωση ότι βρισκόμαστε στις παραμονές ενός σκληρού, αδυσώπητου, πολέμου ανάμεσα στα δύο φύλα. Και είχαμε και μαχητικές συγκεντρώσεις, έξω από το 'Χίλτον', αν θυμάμαι καλά, για την κατάργηση των καλλιστείων... Αυτές οι εντάσεις φόβισαν πολλές γυναίκες, νοικοκυρές ιδίως, όχι μόνο στην επαρχία, αλλά και στην Αθήνα και τις έκαναν, την ώρα που είχαν αρχίσει να 'συνειδοποιούνται', να χωθούν και πάλι στο καβούκι τους. [...] Σήμερα, 8 Μαρτίου 1996, 'είκοσι χρόνια μετά', κοιτάζω τις εφημερίδες και θλίβομαι: ένα μονοστηλάκι, ένα διστηλάκι, άντε μισή σελίδα για τη 'Μέρα της Γυναίκας' και όσα αυτή σημαίνει!" ("ΤΑ ΝΕΑ" 8/3/96).



ΔΙΑΒΑΣΤΕ

"Το μήλο και το φίδι απ' τη σκοπιά της Εύας" (φεμινιστική περιοδική έκδοση, αριθμός φύλλου 3, Μάρτιος 1982). Εκτενές αφιέρωμα στην 8 Μαρτίου. Ιδιαίτερα χρήσιμο το χρονικό των φεμινιστικών κινητοποιήσεων με αφορμή την ημέρα κατά τα πρώτα μεταπολιτευτικά χρόνια.

"Γυναικείοι ψίθυροι της Ελευσίνας" (περιοδική έκδοση, χ.χ.). Αφιερωμένο στην Ημέρα της Γυναίκας. Ενδιαφέρουσες οι μαρτυρίες γυναικών που εξηγούν πώς νιώθουν την "ημέρα της γιορτής τους".

Ρ.[ένα] Λ.[άμψα], "Ημέρα της Γυναίκας" (περ. "Ο αγώνας της γυναίκας", τεύχος 13, Ιανουάριος-Μάρτιος 1982, σ. 21). Πρώιμη κριτική στο περιεχόμενο της ημέρας και στις υπαγορευμένες προτεραιότητές της.

"Η 8 Μάρτη: μια φανταστική ημερομηνία" (περιοδικό "Γαία", έκδοση του Σπιτιού Γυναικών Θεσσαλονίκης, Μάρτιος 1985, σ. 59-60). Μετάφραση σύντομου κειμένου της Φρανσουάζ Πικ, το οποίο αναλύει το μύθο των απαρχών της Παγκόσμιας Ημέρας της Γυναίκας. Το κείμενο προέρχεται από το βιβλίο "Terre des femmes. Panorama de la situation des femmes dans le monde" των εκδόσεων Maspero.


Liliane Kandel, Francoise Picq, "Le mythe des origines. A propos de la journee internationale des femmes" (περιοδικό "La revue d' en face" 12/φθινόπωρο 1982, σ. 67-80). Περισσότερο εκτεταμένη αναφορά στο ίδιο θέμα: οι απαρχές της Διεθνούς Ημέρας της Γυναίκας, και συγκεκριμένα η περίφημη απεργία των Αμερικανίδων εργατριών στα 1857, αποδεικνύεται ένας μύθος που κατασκευάστηκε πολύ αργότερα. Συνοπτική αναφορά στην πολιτική χρήση της ημέρας.

Αγγέλικας Ψαρρά, "8 Μαρτίου. Σχόλιο στο χρονικό μιας επετείου" ("Δίνη, φεμινιστικό περιοδικό" 7/1994, σ. 210-224). Το παράδοξο, όσο και άγνωστο, ελληνικό ιστορικό της επετείου: οι κομμουνιστικές μεσοπολεμικές απαρχές της και η σχέση της με τις γυναίκες της αριστεράς έως τη δεκαετία του '60. Οι αλλεπάλληλες εκδοχές του ιδρυτικού της μύθου. Οι μεταπολιτευτικές μεταμφιέσεις της.

(Ελευθεροτυπία, 7/3/1999)