ΠΑΛΑΙΣΤΙΝΙΑΚΟ ΚΡΑΤΟΣ

Η Πατρίδα Αναβάλλεται;

1.   2.   3.


Ελευθερία σε θρύψαλα

Θα υπάρξει ή όχι; Μέσα στις ερχόμενες μέρες, η PLO καλείται να αποφασίσει αν η εκπνοή της πενταετούς μεταβατικής περιόδου που προέβλεπαν οι "ειρηνευτικές" συμφωνίες με το Ισραήλ θα σημάνει, ελλείψει ενός αμοιβαία αποδεκτού οριστικού διακανονισμού, την ανακήρυξη ενός ανεξάρτητου κράτους στα ήδη αυτόνομα εδάφη της Δυτικής Οχθης του Ιορδάνη και της Γάζας. Οι διπλωματικές παράμετροι που υπεισέρχονται στον προσδιορισμό αυτής της απόφασης είναι γνωστές. Δεν συμβαίνει όμως το ίδιο με την ουσία του ζητήματος: σε ποια πατρίδα, δηλαδή, και κάτω από ποιες ακριβώς συνθήκες πρόκειται να ζήσουν οι πολίτες του νέου κράτους; Δυστυχώς, ο απολογισμός της μέχρι τώρα πορείας δεν αφήνει ιδιαίτερα περιθώρια αισιοδοξίας. Η Παλαιστίνη που πρόκυψε από την "ειρηνευτική" διαδικασία των τελευταίων χρόνων μοιάζει περισσότερο με ένα πλήθος από άτυπα κελιά, απομονωμένα μεταξύ τους, παρά με κυρίαρχη και βιώσιμη οντότητα.
Κεντρικός άξονας των συμφωνιών του 1994-95 υπήρξε ο κατατεμαχισμός των Κατεχόμενων Εδαφών σε τρεις ζώνες, με διαφορετικό καθεστώς η καθεμιά:
* Η Ζώνη Α, που περιλαμβάνει επτά πόλεις της Δυτικής Οχθης και μόλις 3% του εδάφους της περιοχής, υπόκειται στον πλήρη έλεγχο της Παλαιστινιακής Αρχής. Στην ίδια κατηγορία υπάγεται και το 58% της λωρίδας της Γάζας, περιοχή που κυριολεκτικά αποτελεί ένα απέραντο -και εξαθλιωμένο- προσφυγικό στρατόπεδο: 1.050.000 κάτοικοι, πρόσφυγες οι περισσότεροι από το 1948, σε μια έκταση μόλις 360 τετραγωνικών χιλιομέτρων.
* Η Ζώνη Β περιλαμβάνει τα περισσότερα παλαιστινιακά χωριά της Δυτικής Οχθης (440 σε σύνολο 465) κι εκτείνεται σε 27% του εδάφους, χωρίς όμως οποιαδήποτε εδαφική συνέχεια ανάμεσα στα επιμέρους τμήματα που την απαρτίζουν. Η Παλαιστινιακή Αρχή είναι εδώ υπεύθυνη για τη δημόσια διοίκηση και την τήρηση της τάξης, παράλληλα όμως το Ισραήλ διατηρεί "το προβάδισμα της ευθύνης όσον αφορά την ασφάλεια, με σκοπό την προστασία των Ισραηλινών και την καταπολέμηση της απειλής της τρομοκρατίας" (άρθρο XIII (2α) του Οσλο-ΙΙ). Σύμφωνα με το πρώτο Παράρτημα περί Ασφαλείας του ίδιου κειμένου, ακόμη και για μια απλή μετακίνησή της μέσα στη Ζώνη Β, η παλαιστινιακή αστυνομία οφείλει να ζητεί την άδεια των ισραηλινών αρχών. Στην πράξη, "προβάδισμα της ευθύνης" σημαίνει πως, με πρόσχημα τη "καταπολέμηση της τρομοκρατίας", ο ισραηλινός στρατός είναι ελεύθερος να προχωρεί σε μαζικές συλλήψεις, κατεδαφίσεις σπιτιών, αναγκαστικές απαλλοτριώσεις γης, "αποψίλωση" του εδάφους για λόγους ασφαλείας (καταστροφές καλλιεργειών), πολυήμερες απαγορεύσεις της κυκλοφορίας και κάθε λογής άλλα αυθαίρετα μέτρα καταστολής, από αυτά που εφάρμοζε και πριν από τη δρομολόγηση της "ειρηνευτικής" διαδικασίας.
* Η Ζώνη Γ, τέλος, περιλαμβάνει το υπόλοιπο 70% του εδάφους της Δυτικής Οχθης και το 42% της Γάζας. Εκτός από τις παραμεθόριες περιοχές των δυο περιφερειών, σε αυτήν ανήκουν επίσης όλοι οι οικισμοί εβραίων εποίκων, το μεγαλύτερο μέρος του οδικού δικτύου, η πλειοψηφία των παλαιστινιακών χωραφιών που βρίσκονται έξω από χωριά, καθώς και όλα σχεδόν τα εδάφη που είναι πλούσια σε νερό. Εδώ, οι ισραηλινές αρχές έχουν κάθε εξουσία, όπως και πριν. Από τις τρεις ζώνες, η Γ είναι η μόνη που έχει εδαφική συνέχεια · ουσιαστικά περικυκλώνει τις άλλες δύο, κατακερματίζοντάς τις σε πολλούς μικροσκοπικούς θύλακες χωρίς άμεση επικοινωνία μεταξύ τους.

Οι συνέπειες αυτού του κατακερματισμού στην καθημερινή ζωή των Παλαιστινίων είναι κάτι παραπάνω από προφανείς. Κάθε μετακίνηση του πληθυσμού, ακόμη και για λίγα χιλιόμετρα από το σπίτι του, επιτηρείται αυστηρά. "Τα Κατεχόμενα Εδάφη έχουν γίνει μια χώρα φραγμάτων, υψωμένων ως επί το πλείστον από τις ισραηλινές υπηρεσίες ασφαλείας, ανάμεσα στη μια πόλη και την άλλη, ανάμεσα στο ένα χωριό και το άλλο", επισημαίνει σε πρόσφατη σχετική έκθεσή της η Διεθνής Αμνηστία. "Σε αυτά τα σημεία ελέγχου μπορεί να απαγορευτεί η διέλευση Παλαιστινίων, και εκεί είναι που σημειώνονται πολλές συλλήψεις, ξυλοδαρμοί και πυροβολισμοί στο ψαχνό". Εξαίρεση αποτελούν οι 26 παρακαμπτήριοι δρόμοι ταχείας κυκλοφορίας, που συνδέουν τους Οικισμούς των Εποίκων μεταξύ τους (και με τις πόλεις του Ισραήλ) και κατασκευάστηκαν μετά τις ειρηνευτικές συμφωνίες του 1993. Συνολικού μήκους 220 χιλιομέτρων, ελέγχονται από τον ισραηλινό στρατό και στην πράξη είναι κλειστές στους Παλαιστινίους. "Παρά την αποχώρηση του ισραηλινού στρατού από μεγάλο μέρος της λωρίδας της Γάζας και από τις περισσότερες πόλεις της Δυτ. Οχθης", συνοψίζει την κατάσταση ένας ερευνητής του περιοδικού Middle East Report (10-12/1996), "ο ισραηλινός έλεγχος πάνω στους Παλαιστίνιους ασκείται σήμερα με μεγαλύτερo σφρίγος από οποτεδήποτε άλλοτε".
Η οξύτερη μορφή αυτού του ελέγχου είναι οι αλλεπάλληλοι αποκλεισμοί που επιβάλλονται από τις κατοχικές αρχές σε τακτικά διαστήματα, τινάζοντας στον αέρα την κοινωνική ζωή και οικονομική δραστηριότητα των ημιαυτόνομων περιοχών. Στη διάρκεια της Ιντιφάντα (1987-1993) υπήρξαν συνολικά 17 απαγορεύσεις εισόδου Παλαιστινίων στο Ισραήλ (της Μείζονος Ιερουσαλήμ συμπεριλαμβανόμενης), συνολικής διάρκειας 145 ημερών. Με την πρόοδο των διαπραγματεύσεων, το καθεστώς αυτό σκλήρυνε. Την άνοιξη του 1993 η απαγόρευση μετακίνησης από τα Κατεχόμενα προς το Ισραήλ έγινε πλέον μόνιμη, με τη θεσμοθέτηση ενός συστήματος "αδειών εισόδου" για έναν περιορισμένο αριθμό Παλαιστινίων (60.000 εργάτες και 27.000 έμποροι κι επιχειρηματίες, σύμφωνα με την τελευταία αναθεώρηση του Ιανουαρίου 1999), που πρέπει υποχρεωτικά να είναι παντρεμένοι και πάνω από 35 χρονών (οι άντρες) ή 30 (οι γυναίκες). Κατά διαστήματα, η ισχύς αυτών των αδειών αναστέλλεται για λόγους ασφαλείας (παρόλο που, αποδεδειγμένα, κανένας από τους μέχρι σήμερα αυτόχειρες ισλαμιστές βομβιστές δεν ήταν κάτοχος τέτοιας άδειας): το 1994 υπήρξαν 8 τέτοιοι
"υπέρ-αποκλεισμοί", το 1996 έξι και το πρώτο εξάμηνο του 1997 τέσσερις.
Η πιο επώδυνη όμως καινοτομία που έφερε η "ειρηνευτική" διαδικασία είναι η επιβολή "εσωτερικών αποκλεισμών" στα ίδια τα Κατεχόμενα, με την απαγόρευση οποιασδήποτε μετακίνησης από τη μια Ζώνη σε άλλη. Με δεδομένο τον κατακερματισμό των "παλαιστινιακών" Ζωνών (Α και Β), το μέτρο αυτό ουσιαστικά ισοδυναμεί με εγκλεισμό των Παλαιστινίων στους τόπους κατοικίας τους. Στις 11 μέρες της πρώτης εφαρμογής αυτού του μέτρου, το Μάρτιο του 1996, υπολογίζεται πως 200.000 Παλαιστίνιοι της Δυτικής Οχθης (το 80% των εργαζομένων της περιοχής) δεν μπόρεσε να πάει στις δουλειές του · στη Γάζα το αντίστοιχο νούμερο ήταν 22.000, άλλοι όμως 40.000 εργάτες είχαν ήδη χάσει τις δουλειές τους στο Ισραήλ λόγω ενός παράλληλου "υπέρ-αποκλεισμού" τις προηγούμενες εβδομάδες. Τον Αύγουστο του 1987, πάλι, νέος πολυήμερος αποκλεισμός είχε ως αποτέλεσμα την καταστροφή μεγάλου μέρους της σοδειάς, ενώ στις αποκλεισμένες πόλεις τα ράφια ήταν άδεια και χρειάστηκε έκτακτη επιστιστική βοήθεια από διεθνείς ανθρωπιστικές οργανώσεις για να αποφευχθεί ο λιμός. Το πιο εντυπωσιακό είναι ωστόσο η ευρύτατη διακριτική ευχέρεια των κατοχικών αρχών στην επιβολή μικρότερων αποκλεισμών αυτού του είδους. Σύμφωνα λχ με πρόσφατο τηλεγράφημα του Assossiated Press (5/4/99), ο ισραηλινός στρατός είχε αποκλείσει το χωριού Ντέϊρ Αμπού Μεσάλ, στη Δυτική Οχθη, ως απάντηση στο λιθοβολισμό διερχόμενου ισραηλινού ΙΧ. Επί 5 ημέρες, οι 3.000 κάτοικοί του απαγορευόταν να απομακρυνθούν από τα όρια της κατοικημένης ζώνης, να πάνε στη γειτονική Ραμάλα ή ακόμη και στα χωράφια τους. Ο αποκλεισμός έληξε μονάχα ύστερα από τη σύλληψη 18 ατόμων που θεωρήθηκαν από το στρατό αναμιγμένα στο αρχικό επεισόδιο.

Με όλα αυτά δεδομένα, τα περιθώρια κινήσεων της παλαιστινιακής ηγεσίας είναι εξαιρετικά στενά. "Ακόμα κι αν η νεοσύστατη οντότητα -περιορισμένη στις Ζώνες Α και Β- αποκληθεί κράτος, στην πράξη λίγο θα διαφέρει από αυτό που ήδη υπάρχει", διαπιστώνει με θλίψη ο Αζμί Μπασάρα στο τελευταίο τεύχος της επιθεώρησης Journal of Palestine Studies, για να καταλήξει στο συμπέρασμα ότι μια τέτοια προοπτική "θα χαιρετιστεί από τη διεθνή και την ισραηλινή κοινή γνώμη ως ένα μεγάλο κατόρθωμα, ενώ οι Παλαιστίνιοι θα καταστούν, απεναντίας, αιχμάλωτοι του ίδιου τους του επιτεύγματος". Η συνέχεια δύσκολα μπορεί να προβλεφθεί.

(Ελευθεροτυπία, 25/4/1999)