ΛΟΥΔΙΤΕΣ, ΤΟΤΕ ΚΑΙ ΤΩΡΑ

Η Αποκατάσταση του Στρατηγού Λουντ

1.   2.   3.


Μια Πρωτομαγιά τον Γενάρη

Πριν από 110 ακριβώς χρόνια, στο διεθνές σοσιαλιστικό συνέδριο στο Παρίσι, καθιερώθηκε ο γιορτασμός της εργατικής Πρωτομαγιάς, σε ανάμνηση της μεγάλης απεργίας για τη διεκδίκηση του οκταώρου από τους εργάτες του Σικάγου την 1η Μαϊου 1886. Ισως θα ήταν πιο ορθό η γιορτή των εργατών να είχε οριστεί στις 16 Ιανουαρίου και να τιμούσε κάποιους άλλους εργάτες, που πολύ νωρίτερα είχαν δώσει το αίμα τους για να υπερασπίσουν τα στοιχειώδη δικαιώματα της τάξης τους. Μιλάμε για τους 14 Αγγλους υφαντουργούς που εκτελέστηκαν στο Γιορκ, το 1812, με την κατηγορία ότι κατέστρεψαν τις νέες μηχανές που τους καταδίκαζαν σε ανεργία και λιμοκτονία. Ηταν η κορύφωση του κινήματος των "λουδιτών" (1811-1813).
Η λέξη "λουδίτης" έχει επανέλθει στο διεθνές λεξιλόγιο, εδώ και λίγες δεκαετίες, για να χαρακτηρίσει κάποια νέα φιλοσοφικά, πολιτικά και κοινωνικά κινήματα, τα οποία αρνούνται τη λατρεία της τεχνολογικής προόδου και αντιστέκονται στην παντοκρατορία του ηλεκτρονικού υπολογιστή. Δεν υπάρχει σοβαρό διεθνές περιοδικό που να μην έχει αφιερώσει ένα τεύχος στο νέο φαινόμενο. Από το Newsweek ("Οι λουδίτες επέστρεψαν") μέχρι το Wired ("Η επιστροφή των λουδιτών"), το New Age ("Σπάστε τον υπολογιστή σας") και το Whole Earth Review ("Οι λουδίτες είχαν δίκιο").
Υπάρχει, όμως, μια σοβαρή παρεξήγηση που συνοδεύει την ιστορική μνήμη του κινήματος των λουδιτών. Εχουν μείνει στην ιστορία ως οι "αφελείς" ή "πρωτόγονοι" εργάτες που έσπαγαν τις μηχανές, και έτσι στρέφονταν εναντίον άψυχων αντικειμένων. Η επιφύλαξη του εργατικού κινήματος και της Αριστεράς απέναντι στους λουδίτες έχει τις ρίζες της στον ίδιο τον Μαρξ, ο οποίος στον πρώτο τόμο του "Κεφαλαίου" αναφέρει ότι το κίνημα των λουδιτών "πρόσφερε στην αντιγιακωβίνικη κυβέρνηση των Σίντμουθ, Κέσλρυ κλπ, το πρόσχημα για να πάρει τα πιο αντιδραστικά μέτρα βίας." (μετάφραση Παναγιώτη Μαυρομμάτη, εκδ. Σύγχρονη εποχή, Αθήνα 1978, σελ. 445). Ο Μαρξ προβάλλει την ανάγκη να ανατραπεί η λογική των λουδιτών: "Χρειάζεται χρόνος και πείρα για να μάθει ο εργάτης να διακρίνει τις μηχανές από την κεφαλαιοκρατική τους χρησιμοποίηση κι έτσι να στρέψει τις επιθέσεις του όχι ενάντια στα ίδια τα υλικά μέσα παραγωγής, αλλά ενάντια στην κοινωνική μορφή της εκμετάλλευσής τους." (στο ίδιο).
Η εικόνα αυτή αδικεί ασφαλώς το κίνημα των λουδιτών. Ο σύγχρονος Αγγλος ιστορικός E.P.Thompson, ο πρώτος που μελέτησε σε βάθος την ιστορία τους, αποφαίνεται ότι η υπόθεση των λουδιτών είναι ακόμα απολύτως αδιαφανής. Χάρη στις δικές του έρευνες και την πολύ πρόσφατη μονογραφία του Kirkpatrick Sale αρχίζουμε σιγά σιγά να αποκαθιστούμε την ιστορική πραγματικότητα. Διαπιστώνουμε ότι δεν πρόκειται για απλά αυθόρμητα ξεσπάσματα μεμονωμένων ταραχοποιών ή απελπισμένων καταστροφέων, αλλά για μια πραγματική εξέγερση με στοιχεία που θα ζήλευαν πολλές από τις μεταγενέστερες εργατικές εξεγέρσεις. Απαριθμούμε ορισμένα στοιχεία της δράσης τους που αρχίζει να ξεκαθαρίζει:
- Η παράδοση αναφέρει ότι το όνομα των Λουδιτών οφείλεται στον αρχηγό της εξέγερσης των υφαντουργών στην περιοχή του Νότιγχαμ, του Γιορκ και του Μάντσεστερ, τον "στρατηγό" Νεντ Λουντ. Ομως οι σύγχρονοι ιστορικοί καταλήγουν ότι αυτό το πρόσωπο δεν υπήρξε ποτέ. Πρόκειται για ένα συλλογικό ψευδώνυμο των εξεγερμένων.
- Οι λουδίτες δεν "έσπαγαν" απλώς τις μηχανές. Η πρακτική τους στρεφόταν ενάντια στην ανεργία που προκαλούσαν οι νέες μηχανές και ενάντια στην εντατικοποίηση της ήδη πολύωρης εργασίας τους.
- Η μέθοδος δράσης των λουδιτών υπήρξε μοναδική. Προειδοποιούσαν με ανώνυμες επιστολές τον ιδιοκτήτη του υφαντουργείου που επρόκειτο να χτυπήσουν και του ζητούσαν να αποσύρει τις μηχανές του. Οταν αυτός δεν συμμορφωνόταν, συγκεντρώνονταν οι υφαντουργοί της περιοχής σε κάποιο κοντινό χώρο, μουτζούρωναν τα πρόσωπά τους για να μην αναγνωρίζονται και εφορμούσαν με ό,τι εργαλείο ή όπλο διέθεταν.
- Είναι εκπληκτικό το γεγονός, ότι παρά την πληθώρα των επιθέσεων, κανένας ηγέτης της εξέγερσης δεν συνελήφθη. Οι εφημερίδες της εποχής δέχθηκαν εκατοντάδες προκηρύξεις του κινήματος με αποστολέα τον "Νεντ Λουντ", αλλά οι διωκτικές αρχές δεν μπόρεσαν να εντοπίσουν κανέναν. Αδιάψευστο στοιχείο που μαρτυρά ότι οι λουδίτες δεν ήταν μια "τρομοκρατική" μειοψηφία, αλλά εξέφραζε απόλυτα το λαϊκό πνεύμα και στηριζόταν σε μια αδιάσπαστη λαϊκή αλληλεγγύη.
- Για να καταστείλει το κίνημα των λουδιτών, η κυβέρνηση του Σπένσερ Πέρσιβαλ κατέφυγε σε πρωτοφανή μέτρα. Θέσπισε ειδικό νόμο, που τιμωρούσε το σπάσιμο των μηχανών με την ποινή του θανάτου, και μετέφερε στην περιοχή των ταραχών τεράστιες στρατιωτικές δυνάμεις. Οι 14.400 στρατιώτες που στάλθηκαν σ' αυτή τη μικρή περιοχή είναι πράγματι τεράστιο μέγεθος αν συγκριθεί με τους μόλις 8.739 άνδρες που αποτελούσαν το εκστρατευτικό σώμα του Δούκα του Ουέλιγκτον εναντίον της Γαλλίας, τέσσερα μόλις χρόνια νωρίτερα. Εφαρμόστηκαν όλες οι μέθοδοι της κρατικής τρομοκρατίας: μαζικές συλλήψεις, στημένες δίκες, εκτελέσεις με συνοπτικές διαδικασίες.
- Το κίνημα των λουδιτών κατάφερε να συγκινήσει τα ανήσυχα πνεύματα της εποχής: Τον Λόρδο Μπάιρον, ο οποίος τους αφιέρωσε τον παρθενικό του λόγο στη Βουλή των Λόρδων. Τον Πέρσι Σέλεϊ, ο οποίος οργάνωσε ταμείο για να βοηθήσει τα παιδιά των εκτελεσμένων Λουδιτών. Και τη Μαίρη Σέλεϊ που με τον "Φρανκεστάιν" εκφράζει την αδυναμία του ανθρώπου να νικήσει τη μηχανή.

Είναι, λοιπόν, εντελώς άδικη και ιστορικά ανακριβής η ταύτιση των λουδιτών με απλούς βανδάλους. Το κίνημά τους συνοδεύθηκε από άλλες μορφές δράσης, όπως η αρπαγή και η διανομή τροφίμων, που ολοκλήρωνε την πρακτική της αλληλεγγύης μέσα στις κοινότητες των υφαντουργών. Ως κίνημα εξορισμού παράνομο, δεν μας άφησαν κανένα ολοκληρωμένο πολιτικό πρόγραμμα. Ομως τα πολυάριθμα "απειλητικά" γράμματα και οι προκηρύξεις του Νεντ Λουντ συγκροτούν το πολιτικό πλαίσιο ενός γνήσιου κοινοτισμού με αντιεξουσιαστικές προεκτάσεις. Σε μια από τις τελευταίες προκηρύξεις γίνεται η έμμεση αναφορά στο όνειρο μιας επανάστασης: "Ας ακολουθήσουμε το ευγενές παράδειγμα των πολιτών του Παρισιού, οι οποίοι δεν δίστασαν μπροστά σε 30.000 στρατό και γκρέμισαν τον τύραννο." (9.3.1812)


Η άγνωστη ωδή του Λόρδου Μπάιρον

Στις 14 Φεβρουαρίου 1812 η κυβέρνηση των Τόρις αποφάσιζε να θέσει προς συζήτηση ένα νομοσχέδιο που θα επέτρεπε την "πλέον παραδειγματική τιμωρία" των ατόμων που κατέστρεφαν τις μηχανές. Η αντιπολίτευση δεν φάνηκε να διαφωνεί ριζικά με την προοπτική της θανάτωσης των απείθαρχων εργατών και στις 27 Φεβρουαρίου το νομοσχέδιο κατατέθηκε στη Βουλή των Λόρδων, όπου κανείς δεν περίμενε ότι θα συναντούσε σοβαρή αντίδραση. Εκεί, ωστόσο, την κυβέρνηση περίμενε μια έκπληξη: κατά της εσχάτης των ποινών για τους λουδίτες επρόκειτο να ταχθεί ο Μπάιρον, ένας νεαρός λόρδος που δεν είχε μιλήσει ποτέ έως τότε στα τρία χρόνια που κατείχε το βουλευτικό του αξίωμα. Γνωρίζοντας από κοντά το πρόβλημα και έχοντας εξασφαλίσει την άδεια του πολιτικού του προστάτη Λόρδου Χόλαντ, ο Μπάιρον μίλησε για τους λουδίτες με ανθρωπιά, εξηγώντας πειστικά, αλλά χωρίς το παραμικρό αποτέλεσμα, τους λόγους που τους ωθούσαν στην καταστροφή των μηχανών. Παραθέτουμε στη συνέχεια το μικρό απόσπασμα από τη θερμή αυτή συνηγορία του Λόρδου Μπάιρον προς τους λουδίτες που περιέλαβε ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος στη μονογραφία του για τον ποιητή ("Λόρδος Βύρων. Η ζωή και το έργο του", 1983, σ. 92):
"Ονομάζετε τους ανθρώπους αυτούς όχλο, απελπισμένο, επικίνδυνο, και αγράμματο, και μοιάζετε να σκέπτεστε ότι ο μόνος τρόπος για να ηρεμήσει η 'Bellua multorum capitum' (το 'ζώο με τις πολλές κεφαλές') είναι να κρεμάσετε μερικές από τις κεφαλές αυτές. Αλλά ακόμα κι ένας όχλος μπορεί καλύτερα να μπει στο δρόμο της λογικής μ' ένα κράμα διαλλακτικού πνεύματος και σταθερού χεριού παρά με πρόσθετο εξερεθισμό και αυξημένες ποινές. Εχουμε, τάχα, συνειδητοποιήσει τι οφείλουμε σ' αυτόν τον όχλο; Είναι ο όχλος που δουλεύει στους αγρούς σας και υπηρετεί στα σπίτια σας, που επανδρώνει το στόλο σας και προμηθεύει άνδρες στο στρατό σας, που σας έκαμε ικανούς να αψηφήσετε ολόκληρο τον κόσμο και που μπορεί επίσης να αψηφήσει και σας, όταν η παραμέληση και η δυστυχία θα τον οδηγήσει σε απόγνωση! Ονομάστε, αν θέλετε, τους ανθρώπους αυτούς όχλο. Αλλά μην ξεχνάτε, ότι ένας όχλος εκφράζει πολύ συχνά τα αισθήματα του λαού." 

(Ελευθεροτυπία, 2/5/1999)