ΛΟΥΔΙΤΕΣ, ΤΟΤΕ ΚΑΙ ΤΩΡΑ

Η Αποκατάσταση του Στρατηγού Λουντ

1.   2.   3.


Οι λουδίτες του Πειραιά

Λουδίτες υπήρξαν και στην Ελλάδα. Οχι, βεβαίως, οι σύγχρονοι απεργοί της ΓΣΕΕ στους οποίους απένειμε προ ετών τον τίτλο ο Κώστας Λαλιώτης, επιχειρώντας μια ιστορική αναλογία που ούτε ο ίδιος δεν θα μπορούσε κατά πάσαν πιθανότητα να εξηγήσει. Αλλά εργάτες απελπισμένους από τις επιπτώσεις της εκμηχάνισης, έτοιμους να καταστρέψουν τις απτές αιτίες των δεινών τους, έχει να επιδείξει και το εγχώριο εργατικό χρονικό. Τα στοιχεία που παραθέτουμε στη συνέχεια θυμίζουν μια σελίδα της ιστορίας του ελληνικού λουδιτισμού, την οποία εντοπίσαμε στο αρχείο του Στέφανου Δραγούμη (Γεννάδειος Βιβλιοθήκη, Αρχείο Στ. Δραγούμη, φ. 71.2).

Ηταν αρχές του 1910, όταν ο τότε πρωθυπουργός Στέφανος Δραγούμης άρχισε να δέχεται μια διπλή πίεση: οι καπνέμποροι απαιτούσαν την παρέμβασή του για την προστασία των νέων τσιγαρομηχανών, ενώ τα εργατικά σωματεία διεκδικούσαν την απαγόρευση της χρήσης των νέων μηχανών προκειμένου να μη χάσουν τη δουλειά τους χιλιάδες τσιγαράδες. Στο πρωθυπουργικό γραφείο έφθαναν τηλεγραφήματα απόγνωσης από τον Πύργο, τον Βόλο, το Ναύπλιο, την Πάτρα κ.ο.κ. "Καπνεργάται Κερκύρας παρακαλώσι θερμώς κυβέρνησιν μεσολαβήση τεθώσιν αχρηστίαν μηχανήματα σιγαροποιίας μέλλοντα καταστρέψωσιν ολοσχερώς πτωχούς βιοπαλαιστάς και ρίψωσιν εις τους δρόμους συγχρόνως και καταστραφώσι πάντες οι μικροί καπνοπώλαι", ανέφερε ένα χαρακτηριστικό τηλεγράφημα από την Κέρκυρα, το οποίο μάλιστα κατέληγε και με μια πρωτότυπη πρόταση: "Εν περιπτώσει καθ' ην η κυβέρνησις εξαγοράση μηχανήματα πρόθυμοι πληρώσωμεν φόρον αντισηκώματος" (2/6/10).
Αυτή, βεβαίως, ήταν η μία όψη της εργατικής διαμαρτυρίας. Υπήρξε και άλλη, δυναμικότερη. Οταν έγινε γνωστό ότι στο τελωνείο βρισκόταν μια σύγχρονη τσιγαρομηχανή που προοριζόταν για το εργοστάσιο του Κ. Βάρκα, διακόσιοι απεργοί εργάτες προπάθησαν να την πλησιάσουν, εμποδίστηκαν όμως βίαια από την έφιππη χωροφυλακή. Αποτελεσματικότερη στάθηκε η επιχείρηση που κατέληξε στην καταστροφή μιας τσιγαρομηχανής που λειτουργούσε από καιρό στο εργοστάσιο Χρυσού και Γεωργόπουλου. Αντιγράφουμε την είδηση από την εφημερίδα "Σφαίρα" του Πειραιά:
"Εν Ελλάδι μία και μόνη σιγαροποιητική μηχανή ειργάζετο. [...] Η μηχανή αύτη ελειτούργει εν τω ενταύθα καπνοκοπτηρίω από τριετίας, σήμερον δε την πρωίαν κατεστράφη υπό τας εξής συνθήκας. Περί την 7ην πρωινήν ώραν, ότε ο αρμόδιος υπάλληλος ήνοιξε το ενταύθα εργοστάσιον, εισήλθον εν αυτώ μεταξύ άλλων ο Πέτρος Γαλανάκης, εργολάβος του καπνεμπόρου κ. Δ. Φούκα, μετά δύο άλλων, εξ ων ο έτερος εγνώσθη ότι είναι υπάλληλος του παρά τον κινηματογράφον Ζαχαράτου καπνοπώλου εν Αθήναις Αγησιλάου Σταμοπούλου. Ούτοι κατευθυνθέντες εις το διαμέρισμα του καπνεργοστασίου, εν ω ελειτούργει η σιγαροποιητική μηχανή των κ. κ. Χρυσού και Γεωργοπούλου, και διαρρήξαντες την θύραν έθραυσαν την μηχανήγ διά σιδηρών οργάνων.
Οι θρασείς καταστροφείς ξένης περιουσίας, εν δημοσίω μάλιστα καταστήματι, μετά την εγκληματικήν πράξιν των απήλθον ανενόχλητοι εν συνοδεία μετά δύο ετέρων συνενόχων, οίτινες παρέμειναν έξω του καπνεργοστασίου. Η αστυνομική αρχή, λαβούσα γνώσιν του γεγονότος τούτου απέστειλεν έφιππον δύναμιν εις το καπνεργοστάσιον και διέταξε τα όργανά της όπως καταδιώξωσι και συλλάβωσι τους εγκληματίας. [...]
Κατάπληξις κατέλαβεν άπασαν την ημετέραν κοινωνίαν και ιδίως τον καπνεμπορικόν κόσμον της πόλεώς μας επί τη εγκληματική ταύτη, τη καθαρώς επαναστατική, πράξει των πέντε κακοποιών. [...] Η κοινωνία αξιοί την ταχίστην σύλληψιν των καταστροφέων τούτων της ιδιωτικής περιουσίας και την παραδειγματικήν αυτών τιμωρίαν. Αναρχικά κινήματα δεν θα επιτραπώσι και εις τούτο θα συντελέση η ενέργεια της Κυβερνήσεως και των καταδιωκτικών αρχών, αίτινες οφείλουσι να εξασφαλίσωσι την περιουσίαν παντός πολίτου, τιμωρώσαι αμειλίκτως τους αναρχικούς, οίτινες μέχρι τούδε δεν είχον αναφανεί εις την ημετέραν χώραν" (17/5/1910).

ΟΡΙΟ

ΧΑΚΕΡΣ. Η πιο γνωστή μορφή σύγχρονου λουδιτισμού εκφράζεται ασφαλώς από τους χάκερς, οι οποίοι υπονομεύουν με διάφορους τρόπους τη λειτουργία του ηλεκτρονικού υπολογιστή. Μόνο που συνήθως οι χάκερς είναι απομονωμένα άτομα και δεν μπορούν να συγκροτηθούν σε κίνημα. Σκοπός τους είναι κυρίως να αποκτήσουν ατομική πρόσβαση στους κωδικούς σύνταξης κάποιας ιστοσελίδας του Ιντερνετ. Μια από τις λίγες εξαιρέσεις σημειώθηκε στα τέλη του Δεκεμβρίου 1997, όταν ξεσηκώθηκε ένα κίνημα ηλεκτρονικής διαμαρτυρίας μετά τη σφαγή 45 ιθαγενών στο Τσιάπας. Στάλθηκαν πλήθος e-mail σε κυβερνητικές ηλεκτρονικές διευθύνσεις του Μεξικού, με αποτέλεσμα -μάλλον ακούσιο- να μπλοκάρουν οι υπολογιστές σε πολλές από τις δημόσιες υπηρεσίες της χώρας. Πιο οργανωμένη ήταν η αντίδραση που οργάνωσε η Anonymous Digital Coalition τον Ιανουάριο του 1998. Σχεδιάστηκε μια εικονική διαδήλωση, ένα virtual sit-in στις δικτυακές σελίδες πέντε μεγάλων χρηματιστικών εταιρειών του Μεξικού. Δόθηκε ραντεβού μια συγκεκριμένη ώρα και μοιράστηκαν οδηγίες για τον τρόπο παρενόχλησης. Οταν πολλοί επισκέπτες μιας ιστοσελίδας ζητούν ταυτόχρονα να "κατεβάσουν" κάποιο πρόγραμμα απ' αυτήν, τότε μπορεί πραγματικά η σελίδα να μπλοκάρει.

ΑΓΡΟΤΕΣ. "Στα μέσα της δεκαετίας του '70, αγροτικές οικογένειες της βόρειας Μινεσότα, οι οποίες διαμαρτύρονταν για τις γραμμές του ηλεκτρικού που συνιστούσαν κίνδυνο τόσο για την υγεία τους όσο και για το περιβάλλον, χρησιμοποίησαν θεριζοαλωνιστικές μηχανές στην προσπάθειά τους να ανατρέψουν τους πυλώνες του ηλεκτρικού που είχαν τοποθετηθεί με το έτσι θέλω στην περιοχή. Ηττήθηκαν μονάχα ύστερα από συλλήψεις, ξυλοδαρμούς και καθημερινή επιτόπια αστυνομική παρουσία" (Kirkpatrick Sale "Rebels against the future", σ. 248).

ΕΡΓΑΤΕΣ. Κατά τη διάρκεια της "δεύτερης βιομηχανικής επανάστασης" στις ΗΠΑ, στις αρχές της δεκαετίας του '70, σημειώθηκαν ουκ ολίγα περιστατικά σαμποτάζ εναντίον της νέας τεχνολογίας που οδηγούσε στην απώλεια θέσεων εργασίας. Η πιο σημαντική εκδοχή "δημιουργικής δολιοφθοράς" εφαρμόστηκε από τους εργάτες στην αλυσίδα παραγωγής της αυτοκινητοβιομηχανίας General Motors, στο Λόρντστάουν του Οχάϊο. Επί έναν ολόκληρο χρόνο (1970), τα καινούρια αυτοματοποιημένα τμήματα του εργοστασίου βρίσκονταν διαρκώς χαλασμένα.

ΚΑΛΛΙΕΡΓΗΤΕΣ. Στο μάτι του κυκλώνα των εξεγερμένων μικροκαλλιεργητών της Νότιας Κορέας, της Ινδίας, της Σρι Λάνκα και της Μαλαισίας βρίσκονται τα τελευταία χρόνια αμερικανικές εταιρείες όπως η Cargill ή η W.R.Grace που μεταλλάσσουν γενετικά ιθαγενείς σπόρους και στη συνέχεια τους προωθούν στην τοπική αγορά, υποδουλώνοντας οικονομικά τους χρήστες και περιθωριοποιώντας όσους αντιστέκονται στη "γενετική εισβολή". Στην Ινδία, όπου έχουν αναπτυχθεί και οι πιο δυναμικές εκδοχές αυτού του κινήματος, αγρότες κατέλαβαν το 1992 τα γραφεία της Cargill στη Μπανγκαλόρ, καίγοντας όλα τα έγγραφα που βρήκαν εκεί · τον Ιούνιο του 1993 ήρθε η σειρά ενός εργοστασίου της ίδιας εταιρίας στην ίδια πόλη (που επίσης πυρπολήθηκε), ενώ τον Οκτώβριο μισό εκατομμύριο διαδηλωτές πλημμύρισαν τους δρόμους της Καρνατάκα, προειδοποιώντας για ακόμα αποφασιστικότερα χτυπήματα.

ΤΗΛΕΦΩΝΗΤΕΣ. Η σαφέστερη επίκληση της λουδίτικης παράδοσης σε σύγχρονους κοινωνικούς αγώνες σημειώθηκε το 1977, κατά τη διάρκεια της απεργίας των υπαλλήλων του αυστραλέζικου ΟΤΕ ενάντια στην εισαγωγή ενός συστήματος υπολογιστών που απειλούσε αρκετές θέσεις εργασίας. Με κεντρικό σύνθημα "τα μέλη μας δε θα φύγουν για ένα κομπιούτερ", το συνδικάτο των απεργών δε δίστασε να επικαλεστεί "το φάντασμα των λουδιτών μαρτύρων", το οποίο "επιστρέφει σήμερα για να καταδιώξει τους απογόνους εκείνων που τους μετέφεραν σιδεροδέσμιους στις ακτές του Μπότανι Μπέι" -στα αυστραλέζικα, δηλαδή, κάτεργα της τότε βρετανικής αυτοκρατορίας.


ΔΙΑΒΑΣΤΕ

E. P. Thompson "The Making of the English Working Class" (Penguin Books, 1983). Η κλασική ιστορική ανάλυση για το σχηματισμό της εργατικής τάξης στην Αγγλία περιλαμβάνει σημαντικά στοιχεία για το κίνημα των λουδιτών. Ο συγγραφέας υποστηρίζει ότι οι κοινωνικοί μετασχηματισμοί στο εργασιακό καθεστώς την περίοδο 1785-1830 υπήρξαν εντονότεροι από κάθε άλλη φορά και πραγματοποιήθηκαν "καθ' υπέρβαση της ανθρώπινης φύσης και των ανθρώπινων αναγκών".

Kirkpatrick Sale "Rebels against the future" (εκδ. Addison-Wesley, 1996). Η πιο ολοκληρωμένη μονογραφία για το κίνημα των λουδιτών έχει ανασυνθέσει αυτή τη σκοτεινή περίοδο αντίστασης στη βιομηχανική επανάσταση από τη σκοπιά ενός συγγραφέα που προσεγγίζει με συμπάθεια τους στόχους και τις μεθόδους δράσης τους. Το βιβλίο καταλήγει με την αναζήτηση αναλογιών σε σύγχρονα κινήματα και αντλεί από την ιστορική εμπειρία μαθήματα για τη σημερινή κατάσταση.

www.luddites.com. Μια από τις προσπάθειες να εξαπλωθούν οι ιδέες των νέο- λουδιτών στο δίκτυο. Βρίσκεται ακόμα σε πειραματικό στάδιο, αλλά διακρίνει κανείς ήδη τις "εμπορικές" διαστάσεις που αρχίζει να παίρνει η σύγχρονη αντίσταση στην παντοκρατορία του τεχνολογικού πολιτισμού. 


ΔΕΙΤΕ

Μητρόπολις (Metropolis) του Φριτς Λανγκ (1926). Η κλασική, αμφιλεγόμενη ταινία για τα "αδιέξοδα" της ταξικής πάλης και την "ανάγκη" συνεργασίας ανάμεσα στο κεφάλαιο και την εργασία. Καθόλου συμπτωματικά, ως σύμβολο της ταξικής πάλης προβάλλεται ο λουδιτισμός και η καταστροφή των μηχανών που μετατρέπουν τους εργάτες σε σκλάβους.

Πετροχημικά, οι καθεδρικές της ερήμου των Στάθη Κατσαρού & Γιώργου Σηφιανού (1981). Ντοκιμαντέρ για το νικηφόρο αγώνα των κατοίκων του Νιοχωρίου Αιτωλοακαρνανίας ενάντια στην προγραμματισμένη εγκατάσταση πετροχημικού εργοστασίου στην περιοχή τους. Μεταξύ άλλων, περιέχει και θεαματικές σκηνές από την καταστροφή του εργοταξίου από τους αγανακτισμένους κατοίκους.

Η γη της επαγγελίας (Ziemia Obiecana) του Αντρέϊ Βάϊντα (1974). Η τραυματική -μεταφορικά αλλά και κυριολεκτικά- για μια παραδοσιακή κοινωνία εμπειρία της εκβιομηχάνισης, σε μια από τις καλύτερες ταινίες του γνωστού πολωνού σκηνοθέτη.

(Ελευθεροτυπία, 2/5/1999)