ΒΙΑΙΗ ΟΜΟΦΩΝΙΑ

Ο Διάλογος του Πολέμου

1.   2.   3.

Ο μονόλογος του αυτονόητου

Ενα από τα αναμφισβήτητα αποτελέσματα που είχε στην Ελλάδα η εξαπόλυση της νατοϊκής επίθεσης είναι η ανανέωση του πολιτικού ενδιαφέροντος ενός κοινού που έμοιαζε μπουχτισμένο από την παραδοσιακή πολιτική σκηνή και τους πρωταγωνιστές της και στρεφόταν, όλο και περισσότερο, στην αναζήτηση προτύπων και λύσεων σε εξωπολιτικούς θεσμούς και ηγέτες. Ο ίδιος κόσμος που πριν από λίγες βδομάδες δήλωνε στερεότυπα ότι δεν τρέφει καμιά εκτίμηση στους πολιτικούς και δεν έχει κανένα πολιτικό ενδιαφέρον, τώρα επανέρχεται με ορμή στο πολιτικό προσκήνιο. Οι πιο ευαίσθητοι δέκτες των μεταστροφών του κοινωνικού σώματος, κάποιοι αστέρες των τηλεοπτικών εκπομπών λόγου, σπεύδουν να ικανοποιήσουν τις νέες ανάγκες. Και τα πολιτικά τοκ-σόου αρχίζουν και πάλι να πρωταγωνιστούν στα δελτία της AGB και να κλέβουν την παράσταση από τα αδελφά ριάλιτι-σόου.
Tα σημερινά όμως τοκ-σόου έχουν μια εντελώς διαφορετική μορφή από εκείνη που είχαμε συνηθίσει. Η παλιά συνταγή των τηλεοπτικών αυτών διαλόγων συνοψιζόταν στην επιλογή των κατάλληλων συνομιλητών, έτσι ώστε να προκληθούν εντάσεις και αντεγκλήσεις. Επιτυχημένος παρουσιαστής ήταν εκείνος που πιστοποιούσε τη δημοσιογραφική του αντικειμενικότητα με την επίδειξη αυστηρής ουδετερότητας έναντι των καλεσμένων του που μαλλιοτραβιόνταν. Ηταν η περίοδος που βασίλευαν τα παράθυρα στις ειδήσεις των οκτώμισι. Η εικόνα είναι πολύ οικεία: δυο φανατικοί αντίπαλοι στα παράθυρα δεξιά-αριστερά και στο μέσον ο οικοδεσπότης. Οι καλεσμένοι επιλέγονταν με κριτήριο το βαθμό αντίθεσης μεταξύ τους. Οσοι διατύπωναν ακραίες θέσεις γίνονταν "ανάρπαστοι". Ο συνήθως πολύλογος τηλεπαρουσιαστής έμενε επί ώρα σιωπηλός, αφήνοντας το κοινό του να απολαύσει την κόντρα.
Ολα αυτά τώρα αλλάζουν. Ο παρουσιαστής του μοντέρνου τοκ-σόου μιλάει, μιλάει πολύ. Δεν αρκείται στην ανάπτυξη αντιθέσεων μεταξύ των καλεσμένων του. Πώς, άλλωστε, να αναπτυχθούν αντίθετες απόψεις, όταν το κλίμα είναι τόσο αφόρητα μονοσήμαντο; Οι καλεσμένοι δεν είναι δύο αντίθετοι, αλλά πολλοί, πάρα πολλοί, που περιμένουν κατά κανόνα υπομονετικά να εκφράσουν παραπλήσιες απόψεις. Δεν μιλούν μεταξύ τους. Ανταλλάσσουν απλώς ένας ένας με τη σειρά απόψεις με τον παρουσιαστή, ή μάλλον, συμφωνούν με την άποψή του. Κι εκείνος, αδιαφιλονίκητος πρωταγωνιστής του θεάματος, φαίνεται να τους απευθύνει το λόγο μόνο και μόνο για να τους δώσει την ευκαιρία να επιβεβαιώσουν τα δικά του λεγόμενα.
Ο παρουσιαστής στο σύγχρονο τοκ-σόου παίζει λοιπόν ένα είδος σιμουλτανέ με καμιά δεκαριά καλεσμένους, οι οποίοι περιμένουν υπομονετικά τη σειρά τους να συγκατανεύσουν στις απόψεις του οικοδεσπότη. Μετρήσαμε το χρόνο ομιλίας του παρουσιαστή σε ορισμένες χαρακτηριστικές εκπομπές "νέου τύπου", και διαπιστώσαμε ότι ο παρουσιαστής κρατά για τον εαυτό του το 1/3-2/5 του συνολικού χρόνου της εκπομπής. Οσο περισσότεροι οι καλεσμένοι, τόσο μεγαλύτερος και ο χρόνος ομιλίας του παρουσιαστή.
Κοινό χαρακτηριστικό των εκπομπών αυτών η διατύπωση ενός ερωτήματος στο οποίο καλείται να απαντήσει με ένα ναι ή ένα όχι το κοινό:
- Πιστεύετε ότι οι Αμερικάνοι που σκοτώνουν αμάχους είναι καλοί ή κακοί;
- Πιστεύετε ότι οι Αμερικάνοι πρέπει να εξανδραποδίσουν όλα τα Βαλκάνια;
- Συμφωνείτε που η Ελλάδα έχει γίνει προτεκτοράτο του ΝΑΤΟ;
Από τη διατύπωση, ήδη, του ερωτήματος, είναι σαφές ότι ο συσχετισμός θα είναι συντριπτικός υπέρ της μιας πλευράς. Συνήθως 95% έναντι 5%. Αλλά αυτή είναι ακριβώς η σκοπιμότητα των ερωτημάτων. Να δώσουν την ευκαιρία στον "ελληνικό λαό" να διατρανώσει την ομοψυχία του.
Φυσικά, υπάρχουν και οι "άλλοι", οι "ετερόδοξοι". Ομως η παρουσία τους στις εκπομπές και η αντιμετώπισή τους αναλογεί σ' αυτό το 3-5% που απαντούν αρνητικά στα ρητορικά ερωτήματα. Για ένα διάστημα καλούσαν ορισμένους "ενδεικτικούς" Αλβανούς, για να τους βάλουν να απολογούνται εκ μέρους του ΝΑΤΟ, και να δώσουν την ευκαιρία σε όλους τους άλλους να τους κατακεραυνώσουν. Βρέθηκε ένας καθηγητής ΤΕΙ και ένας συγγραφέας που επιχειρηματολογούν υπέρ της φυλετικής συγγένειας Ελλήνων και Αλβανών, και επί μια βδομάδα έγιναν ο αγαπημένος σάκος προπόνησης όλων των άλλων, που δεν σήκωναν κουβέντα για τη (θρησκευτική, πολιτική, ιστορική, αλλά και φυλετική) συγγένειά μας με τους Σέρβους.
Επιστέγασμα της νέας αυτής μορφής τοκ-σόου είναι η διατύπωση πολιτικής πρότασης από τον παρουσιαστή, ο οποίος κρατά για τον εαυτό του το δικαίωμα να εκφράζει αυθεντικά το λαϊκό αίσθημα: "Μη συνεργάζεστε με τις αμερικανικές δυνάμεις κατοχής", μάς επαναλαμβάνει μονότονα κάθε μέρα ο κ. Τράγκας, υπονοώντας ταυτόχρονα ότι μας διοικούν δοσίλογοι. Τον ακούν αδιαμαρτύρητα οι καλεσμένοι του που εκπροσωπούν όλο το πολιτικό φάσμα και περιμένουν πειθαρχημένοι τη σειρά τους για να συμφωνήσουν με τον οικοδεσπότη τους.



Βαλκανικά καλλιστεία

Μοιάζει παρωνυχίδα μπροστά στις τραγικές συνέπειες ενός πολέμου, αλλά δεν είναι: Στο κλίμα των ημερών, οι απόψεις βασίζονται όλο και συχνότερα σε "αυταπόδεικτες" αλήθειες και ανταποκρίνονται όλο και περισσότερο στις συναισθηματικές ανάγκες ενός κοινού που από καιρό έχει εθιστεί να αντιμετωπίζει με καχυποψία τις αποχρώσεις. Το χορό σέρνουν και αυτή τη φορά διανοούμενοι, από εκείνους που ξιφουλκούν συστηματικά μέσω του Τύπου. Δικαίωμά τους. Δεν μπορεί, όμως, να μείνει ασχολίαστη η ευκολία με την οποία ορισμένοι λόγιοι ανατρέχουν σε παμπάλαια στερεότυπα, εμφανίζοντάς τα μάλιστα ως ρηξικέλευθη ανάγνωση της πραγματικότητας.
Ακούγεται, για παράδειγμα, ότι οι Ελληνες στηρίζουν τους Σέρβους επειδή είναι ομόδοξοι και αδελφοί. Στην επιχειρηματολογία αυτή, ο Κωστής Παπαγιώργης ήλθε να προσθέσει έναν ακόμη ατράνταχτο λόγο για τη συστράτευση των δύο λαών: "Οντως, οι Σέρβοι είναι ο πιο ωραίος λαός της περιοχής, αν όχι όλης της ηπείρου. Γυναίκες ψηλές, με σωματικά προσόντα ανάμεσα στη μεστωμένη μητέρα και την περίβλεπτη καλλονή, εντυπωσιακά μήλα, ερωτική αφθονία στο στήθος, στη μέση, στους γλουτούς. Οσο για τον αρρενωπό πληθυσμό, [...] είναι δύο κλάσεις πάνω από όλους τους γείτονες, των Ελλήνων μη εξαιρουμένων. Ψηλοί, προς το ρωμαλέο, φάτσες για σινεμά, αρρενωποί και ζόρικοι, θα έλεγε κανείς ότι είναι μέλη ευγονικής ομάδας. Τέτοιοι πρόσφυγες είναι απολύτως απαραίτητοι, σε αντίθεση προς το γένος των Αλβανών" ("Αθηνόραμα" 16/4/1999). Αρεσαν πολύ αυτά τα λόγια, κι ας πρότειναν το ξεσκαρτάρισμα των προσφύγων με κριτήρια που ορίζει η -αλήστου μνήμης- ευγονική.
Για να λειτουργήσει, βέβαια, ένα θετικό στερεότυπο, χρειάζεται απαρεγκλίτως να κατασκευαστεί το αρνητικό του: Αν όλοι οι Σέρβοι είναι ψηλοί και κούκλοι, τότε όλοι οι Αλβανοί είναι κοντοί και τέρατα. Αν οι Τούρκοι μπαμπέσηδες, τότε οι Ελληνες μπεσαλήδες. Υπάρχουν άπειρες παραλλαγές, όρεξη να έχει ο εκάστοτε συγγραφέας να προσδώσει σε ολόκληρους λαούς τα χαρακτηριστικά που τον βολεύουν. "Και η φιλοκαλία των Ελλήνων", που έγραφε και ο Κώστας Ζουράρις, "αυτήν τη στιγμή συναντά την ευ-μορφία των Σέρβων απέναντι στην α-μορφία, στο α-σχημον του πτώματος του ΝΑΤΟ" ("Ε" 14/4/1999). Ιδού πώς φαντάζεται ο Γιώργος Διαλεγμένος τους Τούρκους: "Ο Τούρκος είναι Τούρκος και θα το κάνει κάποια στιγμή το μπραφ! Ετσι κι αλλιώς, το ξέρει καλά, δεν έχει τίποτα να χάσει, ούτε πολιτισμό ούτε τέχνες ούτε μεγάλους στοχαστές, μια μάζα ανθρώπων είναι που οι στρατηγοί τους πλάθουν και τους φέρνουν στα μέτρα τους" ("Εξουσία" 3/4/1999). Οσο για τον Σαράντο Καργάκο, εκείνος περιορίστηκε να αποκαλέσει τους δυτικούς ηγέτες "τσόλια, τσογλάνια και τσουλιά" ("Ελεύθερος Τύπος" 23/4/1999).
Με τους όρους αυτούς συζήτηση δεν γίνεται. Υπάρχουν, εξάλλου, και κάποιοι που όχι μόνο διεκδικούν το μονόλογο, αλλά προτείνουν και τον παραδειγματικό στιγματισμό όσων έχουν διαφορετική γνώμη: "Να μην ξεχαστούν τα ονόματα των σημερινών Κουίσλινγκ στην Ελλάδα", πρότεινε από την "Καθημερινή" ο Χρήστος Γιανναράς. Και διευκρίνιζε: "Οι συγκεκριμένοι δημοσιογράφοι, τηλεπαρουσιαστές, εκδοτικά συγκροτήματα, αλλά και φανταχτερά ονόματα της διανόησης που προπαγανδίζουν αδιάντροπα τη 'Νέα Τάξη', το τυφλό ρατσιστικό μένος για τους Σέρβους, χλευάζουν και υπονομεύουν όποιο ήθος και πολιτισμό κομίζει η ελληνορθόδοξη αρχοντιά" (18/4/1999).

(Ελευθεροτυπία, 9/5/1999)