ΟΙ ΜΗ ΚΥΒΕΡΝΗΤΙΚΕΣ ΟΡΓΑΝΩΣΕΙΣ ΣΤΟ ΚΟΣΟΒΟ

Ο Ανθρωπισμός πάει στον Πόλεμο

1.   2.   3.


Δέκα χρόνια ξεχνούσαν το Κόσοβο

Είναι ο πρώτος πόλεμος της μεταπολεμικής περιόδου που εξαπολύεται με τους "ανθρωπιστικούς λόγους" σαν πρώτο και τελευταίο "νομιμοποιητικό" επιχείρημα. Πώς αντιμετωπίζουν το γεγονός εκείνοι που έχουν αναδείξει την προάσπιση των ανθρώπινων δικαιωμάτων σε κεντρικό στοιχείο της πολιτικής τους στράτευσης; Μιλάμε με τον Κώστα Παπαϊωάννου, πρόεδρο του ελληνικού τμήματος της Διεθνούς Αμνηστίας.
"Αυτό που πρέπει να επισημανθεί ευθύς εξαρχής", τονίζει ο συνομιλητής μας, "είναι πως επί μια ολόκληρη δεκαετία η Διεθνής Αμνηστία, με μια πολύ συστηματική έρευνα, κατέγραψε όχι απλώς μεμονωμένες παραβιάσεις ανθρώπινων δικαιωμάτων στο Κοσσυφοπέδιο, αλλά ένα ολόκληρο σύστημα παραβιάσεων και καταπίεσης των Αλβανών του Κοσσυφοπεδίου. Τα στοιχεία αυτά η Διεθνής Αμνηστία τα παρείχε αφειδώς προς κάθε κατεύθυνση. Επί μια δεκαετία υπήρξε μια ουσιαστική, συνειδητή αδράνεια της διεθνούς κοινότητας απέναντι σε όλα αυτά. Αρα, το πρώτο που μπορεί να πει κανείς είναι πως η ένοπλη επέμβαση, τη στιγμή που γίνεται και με τον τρόπο που γίνεται, έχει έναν υποκριτικό χαρακτήρα. Ενα δεύτερο σημείο αφορά το χαρακτήρα και τα αποτελέσματα αυτής της επέμβασης: τους χωρίς διάκριση, υπέρμετρους φόνους αμάχων και τη μη αποτροπή, στην καλύτερη περίπτωση, του κύματος των προσφύγων (ενός κύματος προσφύγων που πρέπει να πούμε πως δεν είναι φαινόμενο των τελευταίων 50-60 ημερών, αφ' ότου δηλαδή ξεκίνησαν οι βομβαρδισμοί, αλλά η συνέχεια του προηγούμενου κύματος που ξεκίνησε πολύ νωρίτερα). Το τρίτο συμπέρασμα, είναι πως τις οργανώσεις και τους ακτιβιστές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων θα πρέπει να μας απασχολήσει τι σημαίνει αυτή η 'νέα εποχή', όπου η γλώσσα και η ορολογία που εμείς εισάγαμε στο πολιτικό λεξιλόγιο ύστερα από προσπάθειες δεκαετιών, χρησιμοποιείται πλέον για να δικαιολογήσει μια ένοπλη επέμβαση".
Συνεπής στις αρχές της, η Διεθνής Αμνηστία δεν παίρνει θέση απέναντι στον πόλεμο αυτόν καθ' εαυτό. "Ως οργάνωση αποφεύγουμε να πάρουμε θέση για οποιονδήποτε πόλεμο. Δεν είμαστε μια ειρηνιστική οργάνωση. Αυτό που ζητάμε, όπως έχουμε κάνει και στις αντίστοιχες συρράξεις του παρελθόντος, είναι οι στρατιωτικές επιχειρήσεις να διεξαχθούν όσο γίνεται μέσα στα πλαίσια του διεθνούς Δικαίου του Πολέμου. Αυτό το Δίκαιο παραβιάζεται αφ' ής στιγμής υπάρχουν άμαχοι-θύματα τυφλών βομβαρδισμών. Εξυπακούεται βέβαια πως αυτοί οι βομβαρδισμοί δεν μπορούν να χρησιμοποιούνται ως άλλοθι για τη συστηματική παραβίαση των ανθρώπινων δικαιωμάτων". Εξίσου κατηγορηματικός είναι ο συνομιλητής μας και για τα επιχειρήματα που επιστρατεύει η νατοϊκή πλευρά, για να δικαιολογήσει τις "παράπλευρες ζημιές": "Πρέπει να πούμε πως, αν και σαφώς εξακολουθούν να σημειώνονται μαζικές παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων εις βάρος των Αλβανών του Κοσσυφοπεδίου, καμιά από τις μαρτυρίες που έχουμε συγκεντρώσει δεν αποδεικνύει ότι υφίσταται ένα σχέδιο μαζικών βιασμών (όπως συνέβη στη Βοσνία) ή ότι υπάρχουν μαζικοί τάφοι, στην έκταση τουλάχιστον που αναφέρθηκε. Με δυο λόγια, δεν υπάρχει τίποτα που να μπορεί να δικαιολογήσει τη χρήση του όρου "γενοκτονία" αυτή τη στιγμή".
Με όλα αυτά δεδομένα, ποιες μπορούν να είναι πλέον οι επαφές μιας οργάνωσης όπως η Διεθνής Αμνηστία με χώρες και κυβερνήσεις που διατείνονται πως εκπροσωπούν τη διεθνή κοινότητα; "Το ΝΑΤΟ είναι ένας από τους εμπλεκόμενους στον πόλεμο της Γιουγκοσλαβίας. Αυτόματα, ως εκ τούτου, είναι υπόλογο για παραβιάσεις ανθρώπινων δικαιωμάτων, όπως και η ΟΔ Γιουγκοσλαβίας ή ο Απελευθερωτικός Στρατός του Κοσόβου -κατά περίπτωση, πάντα, και ανάλογα με τις καταγγελίες. Από κει και πέρα, προφανώς έχουμε επαφές με τις επιμέρους κυβερνήσεις, σε επίπεδο λόμπι, για συγκεκριμένα ζητήματα. Την περασμένη βδομάδα είχαμε λχ μια συνάντηση με τον Υπουργό Δημόσιας Τάξης, γύρω από θέματα προσφύγων του Κοσσυφοπεδίου. Εξακολουθούμε, ωστόσο, να θεωρούμε ότι ο ΟΗΕ είναι το κατεξοχήν όργανο που θα πρέπει να διαχειρίζεται κρίσεις ανθρώπινων δικαιωμάτων, και πως το Συμβούλιο Ασφαλείας είναι ο κύριος αρμόδιος για πρωτοβουλίες που θα αποσκοπούν στην αντιμετώπιση των προβλημάτων αυτού του είδους στην πρώην Γιουγκοσλαβία".


ΣΤΟ ΟΡΙΟ

ΓΙΑΤΡΟΙ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ. Η οργάνωση δραστηριοποιείται στην περιοχή του Κόσοβου από το 1993 προσανατολισμένη σε θέματα υγείας και συμμετέχοντας σε προγράμματα ανθρωπιστικής βοήθειας. Οι Γιατροί του Κόσμου διένειμαν από τον Μάρτιο του 1998 1300 τόνους τροφίμων, σκεπασμάτων και ειδών υγιεινής σε συνεργασία με την Υπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες και τους τοπικούς εκπροσώπους της οργάνωσης Μητέρα Τερέζα. Παραλήπτες της βοήθειας αυτής υπήρξαν 500.000 Κοσοβάροι που κατά το διάστημα αυτό εξαναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους. Τα σχέδια των Γιατρών του Κόσμου που διακόπηκαν με την αρχή των βομβαρδισμών περιλάμβαναν προγράμματα υγείας παιδιών και μητέρων και ένα πρόγραμμα ελέγχου της φυματίωσης.

ΓΙΑΤΡΟΙ ΧΩΡΙΣ ΣΥΝΟΡΑ. Διαθέτοντας περισσότερους από εκατό εθελοντές από διάφορες χώρες, οι οποίοι έφτασαν στην περιοχή για να πλαισιώσουν το μόνιμο προσωπικό της οργάνωσης, οι Γιατροί χωρίς Σύνορα δραστηριοποιούνται από την αρχή του πολέμου περιθάλποντας πρόσφυγες από το Κοσσυφοπέδιο που έχουν καταφύγει στην Αλβανία, το Μαυροβούνιο και την ΠΓΔΜ. Στην κινητοποίηση συμμετέχουν και εθελοντές του ελληνικού τμήματος της οργάνωσης. Εκπρόσωποι των Γιατρών χωρίς Σύνορα τονίζουν ότι, πέραν των άλλων προβλημάτων υγείας, οι πρόσφυγες υποφέρουν συχνά από ψυχικές διαταραχές, γεγονός που οδήγησε την οργάνωση στο σχεδιασμό ενός πιλοτικού προγράμματος εκπαίδευσης προσφύγων που θα μάθουν να βοηθούν όσους υποφέρουν από τραυματικό άγχος. Οι Γιατροί χωρίς Σύνορα είναι μία από τις τελευταίες διεθνείς οργανώσεις που παρέμειναν στην Πρίστινα και μετά το ξεκίνημα των βομβαρδισμών. Η πρόθεσή τους ήταν να μη φύγουν, αναγκάστηκαν ωστόσο να την εγκαταλείψουν στις 29 Μαρτίου. Στην περιοχή, η οργάνωση βρισκόταν από το 1993, ασχολούμενη με θέματα υγιεινής, προγράμματα εμβολιασμού και εφοδιασμού των νοσοκομείων με φαρμακευτικό υλικό. Από το 1998, άρχισαν να ασχολούνται με τα προβλήματα των προσφύγων και έθεσαν σε λειτουργία "κινητές κλινικές".

ΔΙΕΘΝΗΣ ΑΜΝΗΣΤΙΑ. Μακροχρόνια και σταθερή υπήρξε η ενασχόληση της οργάνωσης με τις παραβιάσεις των ανθρώπινων δικαιωμάτων στο Κόσοβο. Τον Οκτώβριο του 1993, οι σερβικές αρχές απαγόρευσαν σε εκπροσώπους της να μεταβούν στο Κόσοβο, καθώς η Διεθνής Αμνηστία είχε ήδη καταγγείλει τις συνεχείς κακοποιήσεις που υφίσταντο οι Αλβανοί από σέρβους αστυνομικούς. Η οργάνωση επανήλθε πολλές φορές στο ζήτημα, συλλέγοντας πληροφορίες για βασανισμούς αλβανών πολιτικών κρατουμένων στο Κόσοβο. Σχετικά πρόσφατα, τον Ιούλιο του 1998, η Διεθνής Αμνηστία κατηγόρησε τόσο τις σερβικές δυνάμεις ασφαλείας όσο και τους αλβανούς αντάρτες για επιθέσεις εναντίον αμάχων. Στην ίδια ανακοίνωση, η Διεθνής Αμνηστία κατήγγελλε τη σερβική αστυνομία για "συνοπτικές εκτελέσεις" Αλβανών και, επικαλούμενη αυτόπτες μάρτυρες, ανέφερε ότι ελικόπτερα με τα διακριτικά του Ερυθρού Σταυρού πυροβόλησαν πρόσφυγες σε δύο τουλάχιστον περιπτώσεις. Στην περυσινή της έκθεση, η οργάνωση τόνιζε ότι στο Κόσοβο διαδραματίζεται μία "ανθρωπιστική τραγωδία" και επισήμαινε ότι από χρόνια αποκαλύπτει χωρίς αποτέλεσμα τις παραβιάσεις των ανθρώπινων δικαιωμάτων στην περιοχή, γεγονός που καθιστά τη διεθνή κοινότητα συνυπεύθυνη για τις εξελίξεις. Παρά τον πόλεμο, η Διεθνής Αμνηστία συνεχίζει να συλλέγει πληροφορίες από το Κόσοβο: στις 27/4 ανακοίνωσε την απαγωγή της 48χρονης αλβανής παιδιάτρου Φλόρα Μπροβίνα από το σπίτι της στην Πρίστινα. Η παιδίατρος, γνωστή για την ανθρωπιστική δράση της, είναι ένα από τα ελάχιστα μέλη της αλβανικής κοινότητας που παρέμειναν στην πρωτεύουσα του Κόσοβου.

ΜΗ ΚΥΒΕΡΝΗΤΙΚΕΣ ΟΡΓΑΝΩΣΕΙΣ. Εντυπωσιακός είναι ο αριθμός των ΜΚΟ που δραστηριοποιούνται αυτή τη στιγμή για τη βοήθεια των κοσοβάρων προσφύγων. Σύμφωνα με πρόσφατο κατάλογο, οι αμερικανικές οργανώσεις που συλλέγουν βοήθεια ή στέλνουν επιτόπου εθελοντές είναι τουλάχιστον 53. Εκτός από τις γνωστές διεθνείς ανθρωπιστικές οργανώσεις που εκπροσωπούνται με το αμερικανικό παράρτημά τους, ο πίνακας περιλαμβάνει πολλές εκκλησιαστικές πρωτοβουλίες (καθολικές, εβραϊκές, ισλαμικές, ορθόδοξες, λουθηρανικές, πρεσβυτεριανές κ.ο.κ.). Ο συνολικός αριθμός των οργανώσεων που ασχολούνται με τους πρόσφυγες δεν είναι γνωστός. Για να έχουμε, ωστόσο, μια τάξη μεγέθους, αξίζει να σημειώσουμε ότι στο Σαράγεβο καταγράφηκαν πρόσφατα 400 μη κυβερνητικές οργανώσεις.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ

Bernars Hours "L' ideologie humanitaire" (εκδόσεις L' Harmattan, Παρίσι 1998). Κριτική των σύγχρονων ανθρωπιστικών κινημάτων, μέσα από την ανάλυση της ιδεολογίας τους. Ο συγγραφέας, ανθρωπολόγος με προσωπική πείρα από τη συμμετοχή του σε ιατρική ΜΚΟ, υποστηρίζει ότι πίσω από την παγκοσμιοποίηση των "καλών αισθημάτων", πολλές φορές κρύβονται αιματηρές συγκρούσεις, και ότι η ανθρωπιστική ιδεολογία είναι το ηθικό προσωπείο νέων μορφών οικονομικής εκμετάλλευσης. 

Martin Merz, Christian Wernicke "Die Neue Internationale" ("Die Zeit", 25.8. 1995). Αφιέρωμα της γερμανικής εφημερίδας στην ανάπτυξη των ΜΚΟ σ' όλο τον κόσμο. Σύμφωνα με τους υπολογισμούς των συντακτών, η δράση των ΜΚΟ αφορά πλέον 250 εκατομμύρια ανθρώπους. 

Δημήτρη Χριστόπουλου, "Σημεία των δικαιωμάτων του ανθρώπου και της Διεθνούς Κοινότητας στη μεταπολεμική Βοσνία" (περιοδικό "Θέσεις", τεύχος 67, 1999). Εισήγηση σε εκδήλωση της Ενωσης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου από τον νομικό Δημήτρη Χριστόπουλο, ο οποίος επί ένα χρόνο υπήρξε διευθυντής του περιφερειακού γραφείου του ΟΑΣΕ στη Βοσνία. Κριτική περιγραφή των μεθόδων εφαρμογής και δοκιμής των διεθνών αρχών περί ανθρωπίνων δικαιωμάτων από τους διεθνείς οργανισμούς σε ένα τμήμα της πρώην ενιαίας Γιουγκοσλαβίας.

Condamines Ch., "L' aide humanitaire entre la politique et les affaires" (εκδόσεις L' Harmattan, Παρίσι 1989). Απόπειρα προσέγγισης των συχνών πολιτικών και επιχειρηματικών διαπλοκών της ανθρωπιστικής βοήθειας.

M. Bettati και B. Kouchner (επιμ.), "Le devoir d' ingerence", (εκδόσεις Denoel, Παρίσι 1987). Συλλογικό έργο που αποτυπώνει τους προβληματισμούς της εποχής κατά την οποίαν οι μη κυβερνητικές οργανώσεις άρχισαν να εγκαταλείπουν την "τριτοκοσμική" αντίληψη.


ΔΕΙΤΕ

Μάρκο Φερέρι "Come sono buoni i bianchi" (1987). Πικρή σάτιρα των ανθρωπιστικών αποστολών της Δύσης σε χώρες του Τρίτου Κόσμου. Η οργάνωση "Γαλάζιοι Αγγελοι" μεταφέρουν σε αφρικανικές φυλές ανθρωπιστική βοήθεια (σπαγέτι, συμπυκνωμένο γάλα και τοματόζουμο). Πολύ γρήγορα αρχίζουν να πρωταγωνιστούν οι προσωπικές διαμάχες και τα πάθη των Δυτικών. Στο τέλος όλοι αποχωρούν. Μένει μόνο ένα ζευγάρι, το οποίο καταλήγει να φαγωθεί από μια άλλη φυλή μαύρων.

(Ελευθεροτυπία, 16/5/1999)