ΟΙ ΕΥΡΩΠΑΙΟΙ ΔΙΑΝΟΟΥΜΕΝΟΙ ΣΥΖΗΤΟΥΝ

1.   2.   3.

Με τα μάτια των Γάλλων 

Η μάλλον απροσδόκητη, για χώρα μέλος του ΝΑΤΟ, καθολική αντίθεση της ελληνικής κοινής γνώμης στους βομβαρδισμούς κατά της Γιουγκοσλαβίας, έφερε τον δημοσιογράφο Φιλίπ Βαλ και το γνωστό σκιτσογράφο Βολίνσκι στην Αθήνα. Σε μια τρισέλιδη έρευνά τους στο γαλλικό σατιρικό περιοδικό Charlie Hebdo (19/5/1999), προσπαθούν να καταλάβουν την ιδιαιτερότητά μας. Κοιτούν τα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων (αυτά για τον Χίτλερ Κλίντον), καταγράφουν τις αντιαμερικανικές εκδηλώσεις, ακούν απλούς ανθρώπους και συζητούν διεξοδικά με ορισμένους διανοούμενους. Τον ιστορικό Αγγελο Ελεφάντη, τον σκηνοθέτη Θόδωρο Αγγελόπουλο τον καθηγητή Νεοκλή Σαρρή, τους γελοιογράφους Κ. Μητρόπουλο και ΚΥΡ, την δικηγόρο και συντάκτρια του περιοδικού "Δρομολόγια" Ελένη Κολιοπούλου, τον Αλβανό επιστήμονα Γκασμέντ Καπλάνι που ζει στην Ελλάδα και έναν ψυχαναλυτή, συνεργάτη των Γιατρών του Κόσμου. Τους κάνει εντύπωση η χρήση απ' όλους τους συνομιλητές τους, της έκφρασης "Ξέρετε, τα Βαλκάνια είναι πολύπλοκα". Αλλωστε, αυτός είναι και ο τίτλος του ρεπορτάζ.
"Εάν ήμουν στη Σερβία, θα ήμουν αντίθετος στον Μιλόσεβιτς. Αλλά λέω όχι στην εισβολή του ΝΑΤΟ. Το ΝΑΤΟ βρήκε το πρόσχημα της υποτιθέμενης εθνοκάθαρσης για να επέμβει στη Γιουγκοσλαβία", εξηγεί ο εκδότης του περιοδικού "Ο Πολίτης" Αγγελος Ελεφάντης. Ούτε εθνοκάθαρση, ούτε απαρτχάιντ υπάρχει, επιμένει. "Πρέπει απλώς να γίνονται σεβαστά τα δικαιώματα των μειονοτήτων, αλλά στο πλαίσιο των υπαρκτών κρατών. Οχι σε νέα κράτη".
Τη σερβοφιλία των Ελλήνων περιγράφει ο Κ. Μητρόπουλος: "Εχετε δει τη 'Γυναίκα της διπλανής πόρτας' του Τριφό; Για μας, η διπλανή γυναίκα είναι η Σερβία". Οσο για τη γενική καχυποψία των συμπατριωτών μας απέναντι στους δυτικούς, ο ΚΥΡ έχει επίσης μια απλή απάντηση: "Πώς να σας εξηγήσω ότι όλοι όσοι υπερασπίζονται τους Κοσοβάρους είναι εγκληματίες; Οι Γάλλοι υπήρξαν εγκληματίες στην Αλγερία, οι Αμερικανοί στο Βιετνάμ" κ.λπ.
Οι απεσταλμένοι του Charlie Hebdo παρατήρησαν ότι τα ελληνικά ΜΜΕ δεν αναφέρονται στα εγκλήματα των σερβικών δυνάμεων και παρουσιάζουν τους Αλβανούς του Κοσόβου σαν θύματα του ΝΑΤΟ. "Είναι αλήθεια, μετά τη Βοσνία τα μέσα δεν έδειξαν την πραγματικότητα", παραδέχεται ο ψυχαναλυτής που συνάντησαν. Ο Νεοκλής Σαρρής παρουσίασε τις "αξίες μας". "Θαυμάζουμε τον Διαφωτισμό, όπως όλοι οι χριστιανοί αυτής της περιοχής: Σεβασμός στις μειονότητες, δικαιώματα του Ανθρώπου, έννοια του έθνους κ.λπ. Στους μουσουλμάνους οι αξίες είναι διαφορετικές (...) Δεν είμαι καθόλου κατά των Τούρκων, απλώς είμαι με τους Κούρδους. Είμαι στο πλευρό των αδυνάτων, άρα και υπέρ της Σερβίας". Οπαδός των απόψεων του Τσόμσκι για τη νατοϊκή επέμβαση δηλώνει ο Θόδωρος Αγγελόπουλος, επιμένοντας ότι "η Ελλάδα δεν είναι με τον Μιλόσεβιτς, είναι κατά των βομβαρδισμών και των συνεπειών τους στα Βαλκάνια".
Ωστόσο, όπως ήταν αναμενόμενο, οι τρεις σελίδες των διαλόγων με έλληνες διανοούμενους δεν αρκούν για να αλλάξουν τα γαλλικά στερεότυπα. Το συμπέρασμα του ρεπορτάζ είναι σκληρό: Η επίκληση της βαλκανικής πολυπλοκότητας από τους Ελληνες κρύβει μια σειρά από "πολύ απλοϊκές στάσεις". "Ο καθένας στον τόπο του, έξω οι ξένοι, οι χριστιανοί δεν θέλουν τους μουσουλμάνους οι οποίοι αποτελούν το 90% των θυμάτων τα τελευταία δέκα χρόνια" κ.ά. "Διαδηλώνουν κατά των βομβαρδισμών του ΝΑΤΟ, αλλά, σιωπηρά, επιδοκιμάζουν τον πρωθυπουργό τους όταν πηγαίνει στις Βρυξέλλες να ψηφίσει μαζί με τους νατοϊκούς συμμάχους του".


ΣΤΟ ΟΡΙΟ

ΙΣΠΑΝΟΙ. Από τις στήλες της El Pais, οι διανοούμενοι συμπατριώτες του Χαβιέ Σολάνα διασταυρώνουν κι αυτοί τα ξίφη τους όπως όλοι οι Ευρωπαίοι. Για τον υπέρμαχο της νατοϊκής επέμβασης Χουάν Γκοϊτισόλο, η εμπειρία του παρελθόντος λειτουργεί αποτελεί το καθοριστικό επιχείρημα, καθώς "ο λόγος του πάλαι ποτέ κομμουνιστή Μιλόσεβιτς θα μπορούσε να ανήκει σε οποιονδήποτε επίσκοπο ή στέλεχος της Σωτήριας Σταυροφορίας του Φράνκο" (23/4). Στην αντίπερα όχθη, ο κοινωνιολόγος Ιγνάσιο Σοτέλο δεν κουράζεται να καταγγέλλει τη "διπλωματία των κανονιοφόρων" και το "δημοκρατικό έλλειμμα του πολέμου", ενώ ο Μανουέλ Καστέλς αντικρούει την κυρίαρχη επιχειρηματολογία περί δικαιώματος στην ανθρωπιστική επέμβαση: "Πριν συγκροτήσουμε μια διεθνή αστυνομία, πρέπει να ιδρύσουμε ένα διεθνές δικαστήριο, με εξουσία επιβολής των αποφάσεών του. Σε αντίθετη περίπτωση, παραχωρούμε στην αστυνομία τη διακριτική ευχέρεια να αποφασίζει ποιόν θα πιάνει, πότε, πώς και γιατί" (1/5). Στην ίδια παρομοίωση καταφεύγει και ο Μανουέλ Βάσκες Μονταλμπάν, για να διαπιστώσει (24/4) ότι "το ΝΑΤΟ απένειμε στον εαυτό του τον ρόλο του κακού μπάτσου της αυτοκρατορίας, ο δε ΟΗΕ ανέλαβε το ρόλο του καλού μπάτσου".

ΒΡΕΤΑΝΟΙ. Σχετικά περιορισμένη η δημόσια συζήτηση στη χώρα που διεκδικεί το ρόλο του κατεξοχήν "γερακιού" της Συμμαχίας. Αντιρρήσεις στον φιλοπόλεμο κυρίαρχο λόγο εξέφρασαν λιγοστοί διανοούμενοι, όπως ο πανεπιστημιακός Τίοντορ Ζέλντιν ή η φεμινίστρια συγγραφέας Ζερμαίν Γκρίρ. Την παράσταση έκλεψε φυσικά ο Χάρολντ Πίντερ, αποφαινόμενος (Guardian 8/4) ότι "η εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ διατυπώνεται ως εξής: φίλησέ μου τον κώλο ή σου σπάω τα μούτρα". Μετριοπαθέστερος, ο σκηνοθέτης Κεν Λόουτς θεωρεί "κατανοητή" την υποστήριξη των αλβανών προσφύγων στους νατοϊκούς βομβαρδισμούς ("λαμβάνοντας υπόψη τις θηριωδίες που έχουν υποστεί"), αλλά δεν τη δέχεται ως το καθοριστικό κριτήριο για τη στάση της διεθνούς κοινότητας απέναντι στην κρίση (L' Humanite 17/5).

ΙΤΑΛΟΙ. Πλούσια η σχετική συζήτηση στους κόλπους της ιταλικής διανόησης, σημαδεύεται κυρίως από τις επιπτώσεις της ολοκλήρωσης του "ιστορικού συμβιβασμού" και τις κυβερνητικές ευθύνες της Αριστεράς. Δίπλα σε αιρετικούς στοχαστές όπως η Ροσάνα Ροσάντα, ο Λουϊτζι Πιντόρ και η εναπομείνασα ομάδα του Il Manifesto, κατά του πολέμου εκδηλώθηκαν -και διαδήλωσαν- επίσης ο συγγραφέας Στέφανο Μπένι και οι σκηνοθέτες Πάπι Κορσικάτο και Ντάριο Αρτζέντο.

ΡΩΣΟΙ. Πιστοί σε μια παράδοση που θέλει τους διανοούμενους να εκπροσωπούν το λαό, ο Ρόϊ Μεντβέντεφ και ο Εβγκένι Γιεφτουσένκο στις παρεμβάσεις τους προσπαθούν να εξηγήσουν στο δυτικό κοινό τη στάση των συμπατριωτών τους απέναντι στον πόλεμο. "Πάνω από 95% του ενήλικου ρωσικού πληθυσμού καταδικάζει τις ενέργειες του ΝΑΤΟ κατά της Σερβίας", θυμίζει ο πρώτος (El Pais 21/4), αποδίδοντας αυτή τη στάση όχι μόνο σε ένα αίσθημα δικαίου ("οι δυνατοί χτυπάνε τον αδύνατο") ή τους ιστορικούς δεσμούς των δυο λαών, αλλά και στην απτή εμπειρία των Ρώσων από την επαφή της τελευταίας δεκαετίας με τον δυτικό "παράδεισο". Λυρικός ο δεύτερος, ανατρέχει στις αναμνήσεις του από την τιτοϊκή "ανταρσία" κατά του Στάλιν, για να καταλήξει στο συμπέρασμα πως "η μόνη σωστή θέση είναι να είσαι ταυτόχρονα φιλοαλβανός και φιλοσέρβος, τουτέστιν να παίρνεις μια θέση υπέρ των ανθρώπων" (Repubblica 22/4).

"ΤΡΙΤΟΚΟΣΜΙΚΟΙ". Αξιόλογη, τέλος, είναι η συνεισφορά στην ευρωπαϊκή συζήτηση για τον πόλεμο μιας πλειάδας διανοουμένων που γεννήθηκαν (και ορισμένοι ακόμη ζουν) σε χώρες της "περιφέρειας". Βασικός υπερασπιστής των βομβαρδισμών στις ισπανικές εφημερίδες έχει αναδειχθεί λχ ο περουβιανός Μάριο Βάργκας Γιόσα, θέση που συμμερίζονται επίσης ο Σαλμάν Ρουσντί και ο Ταχάρ Μπεν Ζελούν. Αντίθετος στη νατοϊκή επέμβαση έχει κηρυχθεί, αντίθετα, ο τούρκος συγγραφέας Νεντίμ Γκιουρσέλ.


ΔΙΑΒΑΣΤΕ

Πέτερ Χάντκε "Χειμωνιάτικο ταξίδι στους ποταμούς Δούναβη, Σάβο, Μοράβα και Δρίνο ή Δικαιοσύνη για τη Σερβία" (Αθήνα 1998, εκδ. Εξάντας). Το πολυσυζητημένο βιβλίο του αυστριακού συγγραφέα που υιοθέτησε στην ολότητά τους τα ("ιστορικά" και άλλα) επιχειρήματα του σερβικού εθνικισμού. Γράφτηκε την επαύριο του Ντέιτον και η γερμανική του έκδοση κυκλοφόρησε το 1996.

Χανς Μάγκνους Εντσενσμπέργκερ "Υπό την απειλή εμφυλίων πολέμων" (Αθήνα 1994, εκδ. Οδυσσέας). Η πολιτική πλατφόρμα ενός από τους υπέρμαχους της νατοϊκής επέμβασης, διατυπωμένη κι αυτή πολύ πριν από την έναρξη των βομβαρδισμών. Αμηχανία μπροστά στην "αποϊδεολογικοποιημένη" βία της μεταψυχροπολεμικής εποχής, στοχασμοί πάνω στα "ανθρωπιστικά καθήκοντα" της (δυτικής) Ευρώπης και τις -μόλις ομολογημένες- νεοαποικιακές τους προεκτάσεις, καθώς και μια ενδιαφέρουσα διατύπωση περί συλλογικής ευθύνης των λαών για τα εγκλήματα των εθνικών τους ηγετών.

"Ο πόλεμος στην Γιουγκοσλαβία" (αφιέρωμα του περιοδικού "Ο Πολίτης", Απρίλιος 1999, τεύχος 63). Οι θέσεις των συνεργατών του περιοδικού για τον πόλεμο, πολλές από τις οποίες επιχειρούν να συνομιλήσουν με τις απόψεις που διατυπώνονται την εποχή αυτή στην υπόλοιπη Ευρώπη. Στα τεύχη του "Πολίτη" αυτής της περιόδου, καθώς και στα σχετικά δημοσιεύματα των "Ενθεμάτων" της "Κυριακάτικης Αυγής" και της "Εποχής" μεταφέρονται οι αναλύσεις αριστερών ευρωπαίων διανοουμένων για τον πόλεμο στη Γιουγκοσλαβία και φιλοξενούνται οι θέσεις και τα σχόλια ελλήνων συναδέλφων τους.


ΔΕΙΤΕ

Bosna! του Μπερνάρ Ανρί-Λεβί (1994). Στρατευμένο ντοκιμαντέρ με κεντρικό άξονα τη σύγκριση της εθνοκάθαρσης των Βοσνίων μουσουλμάνων από τους σέρβους εθνικιστές. Το χαρακτηριστικότερο ίσως δείγμα γραφής του πολιτικοϊδεολογικού εκείνου ρεύματος που, έχοντας δαιμονοποιήσει το σερβικό εθνικισμό, υποστηρίζει σήμερα με ενθουσιασμό τους βομβαρδισμούς της Νέας Γιουγκοσλαβίας.

Underground του Εμίρ Κουστουρίτσα (1995). Η αμφιλεγόμενη ταινία του μεγάλου γιουγκοσλάβου σκηνοθέτη, που θεωρήθηκε από πολλούς ως μια έμμεση συνηγορία του σερβικού εθνικισμού -και σαν τέτοια αγαπήθηκε ή μισήθηκε από την ευρωπαϊκή διανόηση.

(Ελευθεροτυπία, 13/6/1999)