Η ΔΙΑΠΟΜΠΕΥΣΗ ΤΟΥ ΗΓΕΤΗ

1.    2.   3.

Η ελληνική ευρεσιτεχνία

Οι συνειρμοί που οδήγησαν πολλούς στην Ελλάδα να συγκρίνουν την παρουσία του Οτσαλάν στο δικαστήριο με την παραδειγματική στάση του Νίκου Μπελογιάννη ή του Νίκου Πλουμπίδη τις δικές τους κρίσιμες ώρες είναι προφανείς. Το μαρτυρολόγιο της ελληνικής αριστεράς διαθέτει πράγματι πάμπολλες περιπτώσεις ανδρών και γυναικών που δεν δείλιασαν μπροστά στη σίγουρη καταδίκη τους. Και είναι επίσης βέβαιο ότι ηγέτης του ΚΚΕ δεν βρέθηκε ποτέ στην οικτρή θέση του Από. Οσο κι αν την επιδίωξαν, ανάλογη επιτυχία δεν γνώρισαν ποτέ οι εγχώριες διωκτικές αρχές, οι οποίες ούτως ή άλλως είχαν να κάνουν με έναν κομματικό μηχανισμό που, ακόμη και στην εποχή της μεγαλύτερης προσωπολατρίας, δεν ταυτίστηκε ποτέ απολύτως με την εικόνα του αρχηγού.
Αν, ωστόσο, αδιαφορώντας για τις παγίδες της αυθαιρεσίας, επιμείνουμε για λίγο στο παιχνίδι των ιστορικών αναλογιών, θα δούμε πως στην Ελλάδα, οι απόπειρες για το γονάτισμα του "εσωτερικού εχθρού" πέρασαν στο παρελθόν μέσα από τις δηλώσεις μετανοίας, τις οποίες υποχρεώθηκαν να συντάξουν στελέχη και μέλη του ΚΚΕ, αλλά και απλοί οπαδοί του ή συμπαθούντες. Μέσα από τις δημόσιες αυτές "δηλώσεις αποκηρύξεως του κομμουνισμού", οι αρχές σκόπευαν να κάμψουν το φρόνημα όσων αναγκάζονταν να τις υπογράψουν, να τους απομονώσουν από τους συντρόφους τους, αλλά και να "παραδειγματίσουν" τους υπόλοιπους για το τι τους περίμενε αν "έπεφταν στο δόκανο του κομμουνισμού". Διαθέτοντας, πέρα από τις απτές τους συνέπειες στη ζωή των ανθρώπων, ένα μεγάλο συμβολικό βάρος, οι δηλώσεις μετανοίας, μαζί με ένα πολύπλοκο γραφειοκρατικό πλέγμα "χρωματισμού" και "αποχρωματισμού" των πολιτών, λειτούργησαν επί δεκαετίες ως βασική μέθοδος εξουδετέρωσης των κινδύνων που συνεπαγόταν για το έθνος η εξάπλωση της "κομμουνιστικής μάστιγας".
Μέτρο που ίσχυσε δοκιμαστικά στα τέλη της δεκαετίας του '20, οι δηλώσεις μετανοίας μετατράπηκαν την εποχή της μεταξικής δικτατορίας σε συστηματικό όπλο των αρχών ασφαλείας κατά του ΚΚΕ, εγκαινιάζοντας μια πολιτική διάρρηξης του κομματικού ιστού μέσα από τη δημόσια ηθική καταρράκωση των μελών και των οπαδών του. Η μαζική δημοσίευση στον καθημερινό τύπο της εποχής δηλώσεων αποκήρυξης του κομμουνισμού παρουσιάστηκε από τις διωκτικές αρχές ως το κορυφαίο τους πλήγμα κατά του κομμουνισμού. Κι αν οι δηλώσεις ορισμένων στελεχών διέθεταν ασφαλώς ένα ειδικό βάρος, εξίσου καλοδεχούμενες ήταν και όσες προέρχονταν από ανθρώπους που είχαν από ελάχιστη έως ανύπαρκτη σχέση με το κόμμα. Σύμφωνα με κείμενο του ειδικού αναλυτή της ασφάλειας Α. Παυλόπουλου που δημοσιεύτηκε στα 1972 ("Μελέται αναφερόμεναι εις την ιστορίαν του ΚΚΕ-ΕΔΑ, 1956-1969"), ο αριθμός των "μετανοησάντων κομμουνιστών" της μεταξικής περιόδου ανερχόταν σε 95.690, ενώ οι δηλώσεις μετανοίας αποτέλεσαν "μίαν εκ των βασικών μεθόδων ηθικής απογυμνώσεως του ΚΚΕ και οργανωτικής απισχνάνσεώς του".
Στον αντίποδα της θεατρικής "διαπόμπευσης" ενός αδιαμφισβήτητου αρχηγού, η τακτική της συσσώρευσης δηλώσεων μετανοίας από καθημερινούς ανθρώπους υπήρξε επί δεκαετίες μία από τις προσφιλέστερες αστυνομικές πρακτικές: "Διά των δηλώσεων το Κράτος εβοήθησεν εκείνους οι οποίοι παρεσύρθησαν υπό της κομμουνιστικής προπαγάνδας να διακόψουν τους δεσμούς των με το ΚΚΕ και έδωσε την δυνατότητα εις αυτούς να ζήσουν νομοταγώς και φιλησύχως", διαβάζουμε στο ίδιο ασφαλίτικο πόνημα, που, μεσούσης της χούντας, ανέτρεχε στη χρυσή μεταξική εποχή για να αντλήσει από αυτήν χρήσιμα διδάγματα. "Πολλά μέλη και στελέχη του ΚΚΕ, μετά την υποβολήν της δηλώσεως δύνανται να μεταβληθούν εις απηνείς πολεμίους του κομμουνισμού και του ΚΚΕ και να καταστούν πολύτιμοι συνεργάται του Κράτους εις την καταπολέμησιν του κομμουνισμού".

ΣΤΟ ΟΡΙΟ

ΡΩΜΗ. Οποιος αμφιβάλλει για την προέλευση των μεθόδων που χρησιμοποιούνται σήμερα στην Τουρκία για τη διαπόμπευση του Οτσαλάν, ας κάνει τον κόπο να μελετήσει τις λεπτομέρειες των "ρωμαϊκών θριάμβων". Να πώς περιγράφει ο Κυριάκος Σιμόπουλος τη διαπόμπευση του μακεδόνα βασιλέα Περσέα από το στρατηγό Αιμίλιο Παύλο το 168 π.Χ.: "Ο Περσεύς, ο αιχμάλωτος βασιλιάς, ακολουθούσε ντυμένος 'φαιόν ιμάτιον'. Και όπως γράφει ο Πλούταρχος, έδινε την εντύπωση πώς θόλωσε ο νους του κι είχαν σαλέψει τα λογικά του από τις φοβερές συμφορές. Είχε εκλιπαρήσει τον Ρωμαίο στρατηγό να μη τον διαπομπεύσει. Αλλά ο Αιμίλιος Παύλος του απάντησε με ωμότητα και κυνισμό, πως στο χέρι του είναι να αποφύγει αυτή την ατίμωση -'αν βούληται'- εννοώντας πως μπορούσε, αν ήθελε, να αυτοκτονήσει αντί να παρελάσει κι αυτός, λάφυρο ανάμεσα στα λάφυρα, του νικητή. (...) Μετέφεραν ύστερα τον Περσέα σε άλλο υπόγειο δεσμωτήριο και τον εγκατέλειψαν στη διάκριση των βασανιστών. (...) Τον επιτηρούσαν μέρα νύχτα, γράφει ο Πλούταρχος, κι όταν έκλεινε τα μάτια του για να κοιμηθεί, δεν τον άφηναν, τον κρατούσαν με κάθε τρόπο ξύπνιο, ώσπου εξαντλήθηκε και πέθανε." ("Βασανιστήρια και εξουσία", σελ. 165).

ΒΥΖΑΝΤΙΟ. "Η διαπόμπευση, η ατιμωτική δηλαδή περιαγωγή καταδίκου στους δρόμους και η παράδοσή του στη χλεύη, στους ονειδισμούς αλλά και στις βάναυσες επιθέσεις του όχλου ήταν το κατεξοχήν βυζαντινό βασανιστήριο." (στο ίδιο, σελ. 255). Η διαπόμπευση επιβαλλόταν σε άτομα όλων των κοινωνικών τάξεων, αλλά είχε ιδιαίτερη προβολή, όταν επρόκειτο για δημόσια πρόσωπα. Ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Ε' διαπόμπευσε δύο πατριάρχες πριν τους θανατώσει. Το έναν, μάλιστα, τον έδειρε ο ίδιος, πριν τον παραδώσει στους δημίους του. "Γίνονταν και ομαδικές διαπομπεύσεις, κυρίως ύστερα από καταστολή στρατιωτικών πραξικοπημάτων, όπως λ.χ. των συστασιωτών του στρατηγού Μανιάκη επί Κωνσταντίνου του Μονομάχου. Τους τριγύρισαν στην Αγορά ξουρισμένους ολότελα και γαϊδουροκαθισμένους ανάποδα με απορρίμματα του χασαπιού τυλιγμένα στο λαιμό τους. Και μπροστά-μπροστά σε κοντάρι η κεφαλή του επαναστάτη στρατηγού" (σελ. 259).

ΜΟΓΓΟΛΟΙ. Ενας από τους πρώτους ηγέτες που κατέληξαν σε κλουβί υπήρξε ο οθωμανός σουλτάνος Βαγιαζήτ, ο επονομαζόμενος "Κεραυνός". Μετά την ήττα των στρατευμάτων του από τους Μογγόλους στη "μάχη των εθνών" της Αγκυρας (2 Ιουλίου 1402) και την αιχμαλωσία του από το νικητή Ταμερλάνο, ο παραλίγο πορθητής της Κωνσταντινούπολης κλείστηκε σε σιδερένιο κλουβί ("καφάς") και περιφερόταν ως τρόπαιο μέχρι το θάνατό του (8 Μαρτίου 1403).

ΗΠΑ. Ιδιαίτερα εξευτελιστική ήταν η κατάληξη πολλών ινδιάνων αρχηγών, την επαύριο της ήττας τους από τις προελαύνουσες δυνάμεις της λευκής Αμερικής. Το Μαύρο Γεράκι, ηγέτης των ιθαγενών φυλών του Ιλλινόις (1829-32), μεταφέρθηκε μετά την αιχμαλωσία του στις ανατολικές Πολιτείες κι επιδεικνυόταν ως τρόπαιο. Στις περιοχές που είχαν πρόσφατα βιώματα από τους ινδιάνικους πολέμους, η παρουσία του προκάλεσε κινητοποιήσεις "αγανακτισμένων πολιτών" (στο Ντιτρόιτ, λχ, έκαψαν δημόσια ομοίωμά του, ζητώντας τον παραδειγματικό απαγχονισμό του). Αλλού, η αντιμετώπισή του υπήρξε πιο συγκαταβατική: "Καταπτοημένος, ευπροσήγορος, με τα μάχιμά του χρόνια χαμένα στο παρελθόν, χαμογελούσε και έκλινε την κεφαλή στους προσκεκλημένους στις παραστάσεις των ξενοδοχείων, ένα άκακο κατάλοιπο ενός φανταχτερού παρελθόντος" (Robert Utley & Wilcomb Washburn "Indian Wars", Βοστόνη 1977, σ.138). Οταν πέθανε το 1838, ο τότε κυβερνήτης της Αϊόβα προμηθεύτηκε το σκελετό του και τον τοποθέτησε στο γραφείο του (Dee Brown "Bury my heart at Wounded Knee", Ν.Υόρκη 1971, σ.5). Μισόν αιώνα μετά, ο ηττημένος αρχηγός των Σιού Καθιστός Ταύρος κλήθηκε από τον Μπάφαλο Μπιλ να συμμετάσχει στο διάσημο Wild West Show (1885-88). Οι αρχές ήταν επιφυλακτικές απέναντι στη χορήγηση της σχετικής άδειας, τελικά όμως πρυτάνευσε η άποψη του Γραφείου Ινδιάνικων Υποθέσεων, σύμφωνα με την οποία με αυτό τον τρόπο μπορούσε να υπονομευθεί η απήχηση του φυλάρχου μεταξύ των ηττημένων (Brown, όπ.παρ, σ.338).


ΔΙΑΒΑΣΤΕ

Κυριάκου Σιμόπουλου, "Βασανιστήρια και εξουσία. Από την Ελληνορωμαϊκή αρχαιότητα, το Βυζάντιο και την Τουρκοκρατία ως την εποχή μας" (Αθήνα 1987). Η διαπόμπευση του ηττημένου ως πρακτική της εξουσίας και η εξέλιξή της στο χρόνο. Οι διαφορετικές εκδοχές της διαπόμπευσης εκτείνονται σε ένα ευρύ χρονικό διάστημα, ξεκινώντας από τη ρωμαϊκή περίοδο και φθάνοντας στο Βυζάντιο και τους νεότερους χρόνους.

Giorgio Bocca, "Εμείς οι τρομοκράτες. Δώδεκα χρόνια ένοπλου αγώνα στην Ιταλία. Μιλούν οι πρωταγωνιστές" (εκδόσεις Index, Αθήνα 1993). Σε ειδικό κεφάλαιο που αφιερώνει στις δίκες των ερυθροταξιαρχιτών, ο ιταλός δημοσιογράφος αναλύει, μεταξύ άλλων, την άκρως συμβολική τοποθέτηση των -προφανώς άοπλων και ακίνδυνων- κατηγορουμένων μέσα σε κλουβιά φρουρούμενα από εκατοντάδες αστυνομικούς.

Dee Brown "Bury my heart at Wounded Knee" (Ν.Υόρκη 1971, εκδ. Picador). Η ιστορία των ινδιάνικων πολέμων μέσα από το βλέμμα των νικημένων. Βιβλίο κλασικό που άλλαξε για πάντα την κυρίαρχη εικόνα για την κατάκτηση της Αγριας Δύσης. Πλήθος στοιχείων για τον οργανωμένο εξευτελισμό των συμβόλων της ινδιάνικης αντίστασης από τους νικητές.

Republic of Turkey, Ministry of Foreign Affairs "PKK Terrorism" (Αγκυρα 1998). Η δαιμονοποίηση του Οτσαλάν και του ένοπλου αγώνα των Κούρδων από τον επίσημο μηχανισμό του τουρκικού κράτους. Προπαγανδιστική έκδοση, δημιουργημένη ειδικά για τις απαιτήσεις του διεθνούς κυνηγητού που ακολούθησε το διώξιμο του Απο από τη Δαμασκό.


ΔΕΙΤΕ

Μπούφαλο Μπιλ (Buffalo Bill and the Indians) του Ρόμπερτ Ολτμαν (1976). Ο εξευτελισμός του αγέρωχου Καθιστού Ταύρου, μέσα από τη μετατροπή του σε θέαμα του τσίρκου Wild West Show που έστησε ο πάλαι ποτέ διώκτης του.

Ο διάβολος στο κορμί της (Diavolo in corpo) του Μάρκο Μπελόκιο (1986). Εθνική συμφιλίωση αλά ιταλικά, υπό τη μορφή πολιτικοποιημένου σοφτ πορνό. Εντυπωσιακές σκηνές από τις δίκες των νικημένων ερυθροταξιαρχιτών, που είναι κλεισμένοι στα κλουβιά των δικαστηρίων.

(Ελευθεροτυπία, 20/6/1999)