ΧΑΚΙ ΣΤΟΛΗ ΠΑΙΔΙΚΟΥ ΜΕΓΕΘΟΥΣ


1.   2.   3.


Τα όρια του διεθνούς δικαίου


Τι προβλέπει για τη στρατολογία των ανηλίκων το ισχύον σήμερα Διεθνές Δίκαιο; Μια σειρά διατάξεις, θεσπισμένες ως επί το πλείστον την επαύριο του Β' Παγκόσμιου Πολέμου, όρισαν ως κατώτατη ηλικία στράτευσης τα 15 χρόνια, ηλικία που τότε αντιστοιχούσε στη μέση ηλικία εξόδου από την εκπαίδευση για τα παιδιά των περισσότερων δυτικών χωρών. Από κει και πέρα, ορατές είναι τόσο οι προσπάθειες διάφορων φορέων και μη κυβερνητικών οργανώσεων να ανεβάσουν αυτό το όριο στα 18, όσο και οι αντιστάσεις των de facto οπαδών της παιδικής στρατολόγησης.
Αξιοσημείωτη είναι πάντως η σχετική διάκριση που γίνεται στο διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο που διέπει τις πολεμικές συγκρούσεις, ανάμεσα σε διακρατικές και εμφύλιες συρράξεις. Στην πρώτη περίπτωση, τα εμπόλεμα κράτη υποχρεώνονται απλώς "να λάβουν όλα τα δυνατά μέτρα" για να αποτρέψουν την "άμεση συμμετοχή" παιδιών κάτω των 15 ετών στις εχθροπραξίες. Επιπλέον, στην περίπτωση που στρατολογήσουν εφήβους 15-18 ετών, τα ίδια αυτά κράτη καλούνται να δώσουν προτεραιότητα στις μεγαλύτερες ηλικίες. Σαφέστερα είναι τα πράγματα όσον αφορά τις εμφύλιες ή διακοινοτικές συρράξεις. Εκεί, η απαγόρευση στρατολογίας παιδιών κάτω των 15 χρόνων είναι κατηγορηματική. Σύμφωνα με την κρατούσα διεθνώς άποψη, οι εν λόγω κανόνες συνιστούν πλέον εθιμικό δίκαιο και δεσμεύουν όλα τα κράτη, ανεξάρτητα από το αν αυτά έχουν ή όχι υπογράψει τις σχετικές συμβάσεις.
Η διεθνής Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού θέτει κι αυτή τα 15 χρόνια ως κατώτατο όριο για τη στράτευση. Οι προσπάθειες μη κυβερνητικών οργανώσεων, της Διεθνούς Επιτροπής του Ερυθρού Σταυρού, διαφόρων υπηρεσιών του ΟΗΕ και αρκετών κρατών για αύξηση αυτού του ορίου στα 18 έχουν μέχρι σήμερα αποτύχει, μπροστά στη συστηματική άρνηση ενός σχετικά περιορισμένου αριθμού κυβερνήσεων. Αξίζει εδώ να τονιστεί πως οι ΗΠΑ είναι μία από τις δύο μοναδικές χώρες της υφηλίου (μαζί με το -εικονικό, πλέον- κράτος της Σομαλίας) που δεν έχουν καν υπογράψει αυτή τη Σύμβαση μέχρι σήμερα.
Αυτές οι προσπάθειες για αύξηση του ορίου στρατολόγησης στα 18 έχουν ενταθεί την τελευταία δεκαετία. Το 1992, η Επιτροπή Δικαιωμάτων του Παιδιού πρότεινε για πρώτη φορά τη θέσπιση ενός σχετικού προαιρετικού Πρωτοκόλλου, το οποίο θα λειτουργούσε συμπληρωματικά προς την ισχύουσα Σύμβαση. Η πρόταση επαναλήφθηκε και την επόμενη χρονιά, με αποτέλεσμα το 1995 να συσταθεί από την Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ μια ειδική ομάδα εργασίας για την επεξεργασία της προτεινόμενης ρύθμισης. Ύστερα από 3 χρόνια διαπραγματεύσεων ανάμεσα στους ενδιαφερόμενους, ένα πρώτο σχέδιο υποβλήθηκε στην Επιτροπή τον Φεβρουάριο του 1998. Ακολουθώντας τη συνήθη γραφειοκρατική διαδικασία του Οργανισμού, η τελευταία ζήτησε από όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη να υποβάλουν τις παρατηρήσεις τους. Ενάμιση χρόνο αργότερα, οι σχετικές διαβουλεύσεις συνεχίζονται ακόμη.


ΣΤΟ ΟΡΙΟ

ΟΛΛΑΝΔΙΑ
. Η εμμονή κάποιων δυτικών χωρών να επιβάλουν το σεβασμό των ανθρώπινων δικαιωμάτων ανά την οικουμένη, έρχεται σε προφανή αντίθεση με την άρνησή τους να πάρουν μέτρα για την προστασία των δικών τους παιδιών από τη στρατολόγηση. Ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα είναι εδώ η σύγκριση ανάμεσα στις σχετικές ρυθμίσεις όσον αφορά τα κατώτατα ηλικιακά όρια κατάταξης στο στρατό και τα αστυνομικά σώματα. Η Ολλανδία λ.χ. ανέβασε πρόσφατα το όριο κατάταξης στην αστυνομία από τα 16 χρόνια στα 19, ύστερα από τη δημόσια έκφραση ανησυχίας για την ωριμότητα των νεαρότερων αστυφυλάκων · την ίδια στιγμή, ωστόσο, ως όριο ηλικίας για την κατάταξη στο στρατό τέθηκαν μόνο τα 17 χρόνια. Ανάλογες διαφοροποιήσεις συναντάμε επίσης στις ΗΠΑ (όπου οι 17χρονοι μπορούν να καταταγούν στις ένοπλες δυνάμεις, ενώ πρέπει να έχουν κλείσει τα 18 ή και τα 21 για να γίνουν αστυνομικοί) και στη Βρετανία (όπου τα αντίστοιχα όρια είναι 16 και 18).

ΟΥΓΚΑΝΤΑ. Η πιο συστηματική περίπτωση βίαιης στρατολόγησης παιδιών στο σύγχρονο κόσμο προέρχεται από τον Στρατό Αντίστασης του Κυρίου (LRA) της βόρειας Ουγκάντα. Κάπου 5-8.000 παιδιά έχουν απαχθεί από τους συμμορίτες της μεσσιανικής παραχριστιανικής αυτής οργάνωσης από το 1995 μέχρι σήμερα, κάτω από ανατριχιαστικές συνήθως συνθήκες. Τα αγόρια κατά κανόνα υφίστανται μια βίαιη εκπαίδευση -με ξυλοδαρμούς και αναγκαστική συμμετοχή στο φόνο άλλων παιδιών, τα οποία αρνούνται να πάρουν μέρος στις πολεμικές επιχειρήσεις- ενώ για τα κορίτσια επιφυλάσσεται συνήθως ο ρόλος της "γυναίκας του (ενήλικου) πολεμιστή".

ΜΟΖΑΜΒΙΚΗ. Ιδιαίτερα προβλήματα συναντά η αποστράτευση των παιδιών- πολεμιστών, ύστερα από τη συνομολόγηση της ειρηνευτικής διαδικασίας και τον τερματισμό των εχθροπραξιών. Καθώς ελάχιστες από τις εμπόλεμες πλευρές είναι διατεθειμένες να ομολογήσουν ότι κατέφυγαν στη στρατολόγηση ανηλίκων, η επιστροφή των τελευταίων στην πολιτική ζωή γίνεται ως επί το πλείστον άτυπα - συχνά, με αποτέλεσμα τη δημιουργία νέων προβλημάτων. Στη Μοζαμβίκη, λ.χ, χιλιάδες νέοι αντιμετωπίζουν τον κίνδυνο να κληθούν να υπηρετήσουν εκ νέου στο στρατό, αφού η αποστράτευσή τους μετά τον τερματισμό τού εκεί εμφυλίου το 1992, δεν συνοδεύτηκε από χορήγηση των αντίστοιχων απολυτηρίων.

ΔΙΕΘΝΕΣ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ. Μολονότι η στρατολόγηση ανηλίκων απαγορεύεται από πολλές χώρες, σπάνιες είναι οι περιπτώσεις τιμωρίας των υπεύθυνων για την παραβίαση αυτής της απαγόρευσης. Η κατάσταση αυτή θα μπορούσε (θεωρητικά τουλάχιστον) να αλλάξει με τη σύσταση του μόνιμου Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου για εγκλήματα πολέμου και κατά της ανθρωπότητας, το καταστατικό του οποίου εγκρίθηκε τον Ιούλιο του 1998. Μεταξύ των εγκλημάτων που καλείται να εκδικάσει, συγκαταλέγονται η "στρατολογία παιδιών κάτω των 15 ετών σε ένοπλες δυνάμεις ή η χρησιμοποίησή τους έτσι ώστε να συμμετέχουν ενεργά σε εχθροπραξίες". Το Δικαστήριο θα αρχίσει να λειτουργεί όταν το καταστατικό του επικυρωθεί από 60 χώρες. Σύμφωνα με την προβλεπόμενη διαδικασία, οι (τέως) ανήλικοι στρατιώτες δεν πρόκειται να οδηγηθούν στο σκαμνί για συμμετοχή στην παραβίαση της απαγόρευσης, καθώς το Δικαστήριο ρητά δεν έχει δικαιοδοσία επί ατόμων που ήταν κάτω των 18 όταν διέπραξαν αδικήματα της αρμοδιότητάς του.


ΔΙΑΒΑΣΤΕ

International Labour Conference "Report IV (2A)"
(Geneva, June 1999). Οι προπαρασκευαστικές διακρατικές αψιμαχίες για τους όρους στράτευσης των παιδιών στο πλαίσιο της πρόσφατης Συνόδου της ΔΟΕ.

International Labour Conference "Report of the Committee on Child Labour" (Geneva, June 1999). Αναλυτική έκθεση της διακρατικής επιτροπής που συνέταξε το τελικό κείμενο της Σύμβασης που πρoέκυψε από την 87η Σύνοδο της ΔΟΕ. Αποτυπώνονται οι προσπάθειες των ΗΠΑ και των συνεργατών τους να αποτρέψουν την απαγόρευση της χρήσης των παιδιών ως στρατιωτών.

Περίληψη της Μελέτης Graca Machel για τις Επιπτώσεις των Ενόπλων Συρράξεων στα Παιδιά (έκδοση της Ελληνικής Επιτροπής της Unicef, Νοέμβριος 1996). Τα βασικά σημεία της σημαντικής έκθεσης που ανατέθηκε από τον γενικό γραμματέα του ΟΗΕ στην πρώην υπουργό Παιδείας της Μοζαμβίκης. Στα δέκα βήματα που προτείνει η έκθεση περιλαμβάνεται η ανάγκη "μιας παγκόσμιας εκστρατείας για να σταματήσει η στρατολόγηση των παιδιών κάτω των 18 ετών και να διασφαλιστεί ότι οι αντιμαχόμενες πλευρές θα αποστρατεύσουν αμέσως όλα αυτά τα παιδιά." Προτείνεται επίσης άμεση αύξηση της ηλικίας κατάταξης στο στρατό στα 18 έτη.

R. Brett, M.McCallin "Children: The Invisible Soldiers" (Radda Barnen, Stockholm 1996). Εκθεση για τη συμμετοχή των παιδιών σε ένοπλες συρράξεις. Πρόκειται για προπαρασκευαστικό κείμενο για τη σχετική μελέτη του ΟΗΕ. Περιλαμβάνει αναλυτικές περιγραφές για το είδος στράτευσης των παιδιών και τους τρόπους συμμετοχής τους στους πολέμους.



ΔΕΙΤΕ

Τα παιδικά χρόνια του Ιβάν
(Ivanovo Detstvo) του Αντρέι Ταρκόφσκι (1962). Ενας ανήλικος στρατιώτης στο Ανατολικό Μέτωπο απορρίπτει πεισματικά τις προσπάθειες των συμπολεμιστών του να του εξασφαλίσουν μια φυσιολογική ζωή στα σοβιετικά μετόπισθεν, καθώς ύστερα από την απώλεια των γονιών του ο πόλεμος αποτελεί γι' αυτόν τη μόνη επιθυμητή πραγματικότητα. Εκπληκτική αποτύπωση της διαδικασίας παραγωγής του (κατά Σαρτρ) "παιδιού-τέρατος" μέσα στον πόλεμο, απαλλαγμένη από κάθε πατριωτική μεγαλοστομία.

(Ελευθεροτυπία, 4/7/1999)

 

www.iospress.gr                                  ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ   -   ΔΕΥΤΕΡΟ ΜΕΡΟΣ