ΠΩΣ ΠΑΡΑΓΕΤΑΙ Η ΦΗΜΗ

1.   2.   3.

Ο τζόγος του τρόμου 


Αν η αντιμετώπιση του φαινομένου των αυθόρμητων μετασεισμικών ράδιο- αρβύλα είναι σχετικά εφικτή, με τις φήμες που διοχετεύουν τα δήθεν έγκυρα ΜΜΕ, δεν τα βγάζει κανείς πέρα εύκολα. Σε τουλάχιστον δύο περιπτώσεις, μετά το σεισμό της 7ης Σεπτεμβρίου, ορισμένα μέσα ενημέρωσης δημιούργησαν χάος και αγωνία.
Νωρίς το μεσημέρι της Τετάρτης 8.9, χιλιάδες άνθρωποι στην Αθήνα και τον Πειραιά άρχισαν μαζικά να εγκαταλείπουν τις δουλειές και τα σπίτια τους, βέβαιοι ότι έρχεται το μεγάλο κακό. Μια δήθεν είδηση περί επικείμενου νέου ισχυρού σεισμού μεταξύ 1 και 3 το μεσημέρι εκείνης της μέρας, την οποία είχαν δήθεν μεταδώσει ξένα δίκτυα, άρχισε να εξαπλώνεται στην πόλη. Μετά, το κακό μεγάλωσε, όταν την "είδηση" την άρπαξαν για τα περαιτέρω (έστω και με επιφυλάξεις) και κάποιοι από τους συνήθεις τερατολόγους των ηλεκτρονικών μέσων με αποκορύφωμα το ραδιοσταθμό SKY, ρεπόρτερ του οποίου -σύμφωνα με το Βήμα της επομένης- είπε "στον αέρα" το εξής: "Ο καθηγητής κ. Π. Βαρώτσος ανακοίνωσε ότι θα γίνει νέος μεγάλος σεισμός σήμερα μεταξύ 1.00 και 3.00 το μεσημέρι στην περιοχή της Αθήνας". Χρειάστηκε να επιστρατευθεί αμέσως ο ίδιος ο κ. Βαρώτσος. Γύρω στη μία διέψευσε κατηγορηματικά κάθε ανάμειξη της ομάδας ΒΑΝ στην υπόθεση. Το Γεωδυναμικό Ινστιτούτο μίλησε για κακόγουστη φάρσα, η φήμη ωστόσο δεν έπαψε να διαδίδεται σε όλες τις δυνατές (αλλά εξίσου αγχογόνες) παραλλαγές: "Το είπε το CNN", "ένας γάλλος σεισμολόγος το ανακοίνωσε", "η αστυνομία εκκενώνει δημόσια κτίρια" κ.ο.κ.
Επειτα ήρθε ο δυνατός μετασεισμός στην Τουρκία, οι μικροσεισμοί στην Αλβανία και το Λουτράκι και το έδαφος ήταν έτοιμο για να δουλέψει εκ νέου το σεσημασμένο δίδυμο του πανικού: προβλέψεις σεισμολόγων-Τύπος. Εδωσε στη δημοσιότητα ο Κ. Λαλιώτης, στις 15.9, ένα ακατανόητο σήμα του ΒΑΝ από τη Λαμία, για να αποτρέψει τη σπερμολογία και τις διαρροές, και ξαναξεσπάθωσαν οι έμποροι του φόβου. Στο όνομα πάντοτε της έγκαιρης ενημέρωσης, η ανυπόστατη κινδυνολογία έγινε πρώτο θέμα, κραυγή για την αύξηση της θεαματικότητας και του τζίρου. Ποιος νοιάζεται σε τέτοιες εποχές για τη δεοντολογία;



Η συντέλεια που δεν έγινε

Αν οι κάτοικοι των νοτιοδυτικών Πολιτειών των ΗΠΑ ήταν σε θέση να πληροφορηθούν την φημολογία των τελευταίων εβδομάδων γύρω από το επικείμενο ενός νέου μεγάλου σεισμού στην Αθήνα, θα ένοιωθαν χωρίς αμφιβολία ότι αυτό το έργο κάπου το έχουν ξαναδεί... Δεν έχει κλείσει, γαρ, ούτε δεκαετία από τότε που εκατομμύρια Αμερικανοί περίμεναν με κομμένη την ανάσα τη συντέλεια του (δικού τους) κόσμου. Η διαχείριση των σχετικών "επιστημονικών προβλέψεων" από τα ΜΜΕ ήταν τότε από κάθε άποψη αποκαλυπτικές για τις σύγχρονες μορφές του φαινομένου των "ηλεκτρονικών ψιθυριστών". Ας πάρουμε όμως τα πράγματα με τη σειρά.
Ολα ξεκίνησαν στις 28 Νοεμβρίου 1989, όταν η εφημερίδα The Commercial Appeal δημοσίευσε άρθρο, σύμφωνα με το οποίο "ένας επιστήμονας, που είχε προβλέψει σωστά το σεισμό του Σαν Φρανσίσκο" τον προηγούμενο μήνα, ανακοίνωσε ότι κάποια απροσδιόριστα "γήινα ρεύματα" επρόκειτο να προκαλέσουν μεγάλο σεισμό στη ζώνη του ρήγματος της Νέας Μαδρίτης, "γύρω" στις 3 Δεκεμβρίου 1990. Καθώς το εν λόγω ρήγμα διαπερνά ούτε λίγο ούτε πολύ πέντε Πολιτείες (Ιλινόις, Μισούρι, Τενεσί, Κεντάκι και Αρκάνσας), οι επιπτώσεις μιας τέτοιας δόνησης δεν θα ήταν καθόλου αμελητέες. Ο επιστήμονας που έκανε την πρόβλεψη λεγόταν Ιμπεν Μπράουνινγκ, ήταν μετεωρολόγος στο Νέο Μεξικό και στην επαγγελματική του ζωή ασχολούνταν με την προμήθεια μακροπρόθεσμων δελτίων καιρού σε επιχειρήσεις.
Οπως θα περίμενε κανείς, οι σεισμολόγοι βγήκαν αμέσως και διέψευσαν κατηγορηματικά τα λεγόμενα του κυρίου Μπράουνινγκ. Ηταν όμως ήδη αργά. "Ο Σεισμός" της 3.12.90 έγινε ένα από τα αγαπημένα θέματα των ΜΜΕ σε όλα τα ΜΜΕ των μεσοδυτικών και νότιων Πολιτειών των ΗΠΑ. Μολονότι ο ίδιος ο επιστήμων προφήτης σύντομα άρχισε να πέφτει σε αντιφάσεις και να βάζει νερό στο μελλοντολογικό κρασί του (τον Ιούλιο του 1990, λχ, εκτιμούσε πλέον ότι "υπάρχουν 50% πιθανότητες για ένα μεγάλο σεισμό κατά το 5νθήμερο πριν και μετά τις 3.12.90, αν όχι στο ρήγμα της Νέας Μαδρίτης, τότε κοντά στο Τόκιο, στην Καλιφόρνια ή κάπου αλλού στο βόρειο ημισφαίριο"), τα πράγματα εξελίχθηκαν με τη μορφή χιονοστιβάδας. Κάθε φορά που τα ΜΜΕ μετέδιδαν τις δηλώσεις του αμφιλεγόμενου μετεωρολόγου, έσπευδαν στη συνέχεια να καταγράψουν τις εκδηλώσεις του πανικού που -τα ίδια- προκάλεσαν, ανακυκλώνοντας την ένταση. Ακόμα και οι συνήθεις αντισεισμικές ασκήσεις των αρμόδιων υπηρεσιών, που παλιότερα περνούσαν απαρατήρητες, αποτελούσαν πλέον είδηση για τα τοπικά δελτία -πολλαπλασιάζοντας την ανησυχία του πληθυσμού και γιγαντώνοντας τη σχετική φημολογία.
Σιγά σιγά, οι κάτοικοι των πόλεων της "απειλούμενης ζώνης" άρχισαν να σχεδιάζουν την απόδρασή τους από τη μέλλουσα επίγεια κόλαση τις κρίσιμες ημέρες. Οποιαδήποτε ενασχόληση με το θέμα, ακόμη κι όταν αποσκοπούσε στην αποκλιμάκωση του φόβου, τελικά λειτουργούσε προς την αντίθετη κατεύθυνση. Οταν τον Οκτώβριο του 1990 οι εφημερίδες δημοσίευσαν πρωτοσέλιδα την επίσημη ανακοίνωση του Εθνικού Συμβουλίου Πρόβλεψης & Εκτίμησης Σεισμών, σύμφωνα με την οποία ο Μπράουνινγκ ήταν κοινός απατεώνας και ουδέποτε είχε προβλέψει το σεισμό του Σαν Φρανσίσκο, απλώς όξυναν την κατάσταση: αν τα πράγματα ήταν τόσο απλά, τότε προς τι όλη αυτή η αναστάτωση; Θέλοντας να προλάβουν την καταστροφή, πολλά σχολεία έκλεισαν στις αρχές Δεκεμβρίου, ενώ άλλα ειδοποίησαν τους μαθητές να κουβαλάνε μαζί τους ξηρά τροφή για τρεις μέρες, έτσι ώστε να είναι σε θέση να επιβιώσουν κάτω από τα ερείπια. Οι περισσότερες επιχειρήσεις έκλεισαν κι αυτές. Εμφιαλωμένα νερά, μπαταρίες, φακοί, κεριά και άλλα είδη (προβλεπόμενης) πρώτης ανάγκης, εξαφανίστηκαν από τα σουπερμάρκετ.
Τελικά, βεβαίως, ο μεγάλος σεισμός δεν έγινε. Η 3η Δεκεμβρίου 1990 παρήλθε αναίμακτα. Μοναδικά θύματά της ήταν οι δημοσιογράφοι που μαζεύτηκαν στο "επίκεντρο" της δόνησης, τη Νέα Μαδρίτη: με τους περισσότερους γηγενείς να έχουν ήδη εγκαταλείψει την πόλη, τα λαγωνικά των "ζωντανών συνδέσεων" δεν βρήκαν τίποτα καλύτερο να κάνουν από το να δίνουν συνεντεύξεις ο ένας στον άλλον, σχετικά με το μη-γεγονός της δεκαετίας...

(Ελευθεροτυπία, 3/10/1999)