ΠΩΣ ΠΑΡΑΓΕΤΑΙ Η ΦΗΜΗ

1.   2.   3.

ΣΤΟ ΟΡΙΟ

ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΩΡΑ. Σε όργανο δημιουργίας πανικού αναδείχθηκε τον τελευταίο μήνα η γνωστή θαυμάστρια των Απριλιανών. Εχοντας την εργολαβία της προβολής των θεωριών και των "εύστοχων προβλέψεων" του "ερευνητή σεισμολόγου" Ηλία Τσιάπα, κατάφερε να υπερδιπλασιάσει την κυκλοφορία της. Την επομένη του σεισμού έγραφε: "Το πλέον ανησυχητικό, είναι ότι ο κ. Τσιάπας, με τον οποίο επικοινώνησε εκ νέου η 'Ε.Ω', προβλέπει στις επόμενες ημέρες και συγκεκριμένα μέσα στην επόμενη εβδομάδα, νέο σεισμό, ΑΚΟΜΗ ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΟ, από τον χθεσινό" (8.9). Στο φύλλο της 9ης Σεπτεμβρίου συνεχίζει τη διασπορά εκτιμήσεων Τσιάπα: "6 Ρίχτερ στις 11 Οκτωβρίου", γράφει ο ξύλινος τίτλος. "Αφετηρία αυτού του σεισμού είναι αυτός της 20.8, σύμφωνα με τη θεωρία μου, μεγέθους 6,5 Ρίχτερ στα σύνορα Κόστα Ρίκα-Ονδούρα-Νικαράγουα. Κατόπιν εκτενέστερης ανάλυσης των δεδομένων, οι πιθανότητες να γίνει στην νοτιοδυτική Ελλάδα και στον Κορινθιακό κόλπο νέος ισχυρός σεισμός, όπως αναμενόταν, μειώνονται σημαντικά εξαιτίας της εκρήξεως της Αίτνας, την περασμένη Κυριακή". Συμπέρασμα δεν βγαίνει, επιβεβαίωση δεν υπάρχει, ωστόσο ο κ. Τσιάπας έγινε δημοφιλής στα καφενεία και τα κομμωτήρια όλης της Αττικής.


ΥΠΟΥΡΓΟΣ. Σε δύσκολη θέση βρέθηκε ο Κ. Λαλιώτης μετά το σεισμό. Ηταν αυτός που έπρεπε να αντιμετωπίσει πειστικά τις πάσης φύσεως "προβλέψεις" που διέσπειραν "επιστήμονες" και το ράδιο-αρβύλα. Η εμπειρία του τον έκανε κουρέλι. "Η ακατάσχετη φημολογία μπορεί να διαλύσει μια κοινωνία, γιατί λειτουργεί ως χιονοστιβάδα. Τα τηλεφωνήματα στο υπουργείο και στο σπίτι μου ήταν εκατοντάδες από επώνυμους και ανώνυμους πολίτες, από δημοσιογράφους, από νομάρχες και δημάρχους, από φίλους, από βουλευτές, από υπουργούς. Εγώ απαντούσα ότι δεν υπάρχει τέτοια πρόβλεψη, ότι δεν κρύβω τίποτα. Από τα τηλεφωνήματα στο σπίτι μου είχαν τρομοκρατηθεί και η γυναίκα μου και η κόρη μου, τόσο πολύ που δεν πίστευαν ούτε κι αυτές την ίδια την αλήθεια" ("Κ.Ε", 19.9.99).


ΤΙΤΛΟΙ. Μικρή συλλογή από την πρόσφατη σεισμική δραστηριότητα στο χώρο του Τύπου. Απλά μαθήματα δημοσιογραφικής ...δεοντολογίας: "ΤΡΟΜΑΖΕΙ τους σεισμολόγους η συνέχεια του 5,9. Λέκκας: Κι άλλος μεγάλος σεισμός στην Ελλάδα σε ενάμιση μήνα" (ΝΕΑ, 8.9). "6 ρίχτερ στις 11 Οκτωβρίου" (Ελεύθερη Ωρα, 9.9) "28 ρήγματα απειλούν με μεγάλο σεισμό" (Απογευματινή, 13.9). "Ερχεται μεγάλος σεισμός" (Αυριανή, 16.9). "Μεγάλος σεισμός στην Κεντρική Ελλάδα" (Αδέσμευτος Ρίζος, 16.9). "Θα γίνει μεγάλος σεισμός" (Αδέσμευτος Ρίζος, 21.9). "Η άλλη πλευρά του σεισμού: Ενας στους 4 Αθηναίους κινδυνεύει να παρουσιάσει ψυχολογικά προβλήματα" (Απογευματινή Κυριακής, 19.9)!


ΜΑΝΤΕΙΣ. Ενδιαφέρουσα η ανάλυση του "Διόδωρου" στο ΒΗΜΑ (19.9) για τη γοητεία που ασκεί στην ελληνική κοινωνία, 18 χρόνια τώρα, το πείραμα του ΒΑΝ: "Η αποτυχημένη επιστήμη μετατράπηκε σε μυστικιστική αίρεση: τους Βανιστές, με γκουρού τον Βαρώτσο, υπογκουρού κάποιον Τσελέντη και διάφορους ανθυπογκουρού -η οποία αίρεση καταγγέλλει τους 'άπιστους' ότι δεν μπορούν να συλλάβουν το νόημα των Γραφών τους, των σημάτων του ΒΑΝ δηλαδή, ακριβώς επειδή είναι άπιστοι- όπως οι μη χριστιανοί δεν καταλαβαίνουν την Καινή Διαθήκη και οι μη μουσουλμάνοι το Κοράνι. Και όπως άλλες αιρέσεις προφητεύουν το Τέλος του Κόσμου, Βανιστές προαναγγέλλουν μετά από κάποιον καταστροφικό σεισμό, τον Μεγάλο Σεισμό -έρχονται πάντα με έναν σεισμό καθυστέρηση, βέβαιοι ότι κάποιος μεγάλος μετασεισμός θα τους δικαιώσει, ότι η αγωνία και ο φόβος του κοινού και η βουλιμία των μέσων για καταστροφές θα τους κάνει για άλλο ένα τέταρτο διάσημους και ίσως εξασφαλίσει συνέχιση των κονδυλίων για το ερευνητικό πρόγραμμα...".


ΔΙΑΒΑΣΤΕ

Jean-Noel Kapferer, "Rumeurs. Le plus vieux media du monde" (εκδόσεις Seuil, Παρίσι 1995). Κοινωνιολογική ανάλυση των μηχανισμών με τους οποίους δημιουργούνται και διαδίδονται οι φήμες βασισμένη σε πολλά πρόσφατα παραδείγματα από διαφορετικές χώρες. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στις τεχνικές ελέγχου και διάψευσης των φημών, διαδικασία η οποία αποδεικνύεται τελικά πολύ δυσχερέστερη από ό,τι θα μπορούσε κανείς να υποθέσει.


Edgar Morin, "La rumeur d' Orleans" (εκδόσεις Seuil, Παρίσι 1969). Κλασική μελέτη γύρω από μια φήμη που είχε συνταράξει την Ορλεάνη: σύμφωνα με αυτήν, οι εβραίοι έμποροι γυναικείων ρούχων της γαλλικής πόλης εξαφάνιζαν νεαρές πελάτισσές τους με στόχο να τις προωθήσουν σε δίκτυα πορνείας. Η συγκεκριμένη φήμη ως σύμπτωμα κοινωνικής ψυχοπαθολογίας και έκφραση ενός συγκαλυμμένου αλλά πανίσχυρου αντισημιτισμού.


"Rumeurs et legendes contemporaines" (περιοδικό "Communications", τ. 52, 1990). Αφιέρωμα στις φήμες και τους σύγχρονους μύθους από την πλευρά της κοινωνιολογίας, της εθνολογίας και της κοινωνικής ανθρωπολογίας. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα κείμενα που ασχολούνται με τα αυτοκόλλητα με LSD, τις φήμες του χρηματιστηρίου και τις σύγχρονες μορφές του υπερφυσικού.



ΔΕΙΤΕ

Η τελευταία νύχτα του κόσμου (Last night) του Ντον Μακέλαν (1998). Η συντέλεια του κόσμου έχει εξαγγελθεί για συγκεκριμένη μέρα και ώρα, και οι κάτοικοι του Τορόντο προσπαθούν -με τον τρόπο του ο καθένας- να οργανώσουν το τελευταίο τους εικοσιτετράωρο. Εξαιρετικά πρωτότυπη -και αρκετά απαισιόδοξη- ματιά πάνω στην ψυχοπαθολογία των σύγχρονων μεγαλουπόλεων.

Σεισμός (Earthquake) του Μαρκ Ρόμπσον (1974). Ταινία καταστροφής κλασικών χολιγουντιανών προδιαγραφών. Χαρακτηριστική αποτύπωση του κλίματος γενικευμένης ανασφάλειας, πανικού και αχαλίνωτης κινδυνολογίας που συνοδεύει τις φυσικές καταστροφές μεγάλης κλίμακας.

Στη βοή της καταιγίδος (Kee largo) του Τζον Χιούστον (1948). Ενας φυγόδικος γκάνγκστερ και οι όμηροί του, εγκλωβισμένοι όλοι τους σ' ένα ξενοδοχείο των ακτών της Φλόριντα, οχυρώνονται για να αντιμετωπίσουν τον επερχόμενο τυφώνα.

(Ελευθεροτυπία, 3/10/1999)