ΤΟ ΜΥΣΤΗΡΙΟ ΤΟΥ ΚΑΝΙΒΑΛΙΣΜΟΥ

1.   2.   3.

Με γλυκόξινη σάλτσα 

Ποιοι, πώς και κάτω από ποιες συνθήκες έφαγαν ανθρώπους στη διάρκεια της κινέζικης Πολιτιστικής Επανάστασης; Το ερώτημα τέθηκε για πρώτη φορά το 1993, όταν δημοσιεύθηκε το βιβλίο "Κόκκινα Χρονικά" του Τζενγκ Γι. Σύμφωνα με το συγγραφέα, που παρέθετε αποσπάσματα από σχετική υπηρεσιακή έκθεση του 1987 αλλά και στοιχεία από προσωπική του έρευνα στην περιοχή Βουσουάν της επαρχίας Γκουανσί, μεταξύ Μαϊου και Ιουλίου 1968 τουλάχιστον 64 μέλη της ηττημένης οργάνωσης "Επαναστατικός Στρατός της 22ας Απριλίου" καταναλώθηκαν, εν όλω ή εν μέρει, στο τραπέζι των νικητών της "Μεγάλης Συμμαχίας" του τοπικού κομματικού ηγέτη Ουέι Γκουοτσίνγκ. Το γεγονός επιβεβαιώθηκε λίγο αργότερα από το δημοσιογράφο Τζον Γκίτινγκς, που επισκέφθηκε επί τούτου την περιοχή. "Εδώ στο Βουσουάν", τον διαβεβαίωσε με περηφάνια ένας συνταξιούχος υπάλληλος, "φάγαμε περισσότερους ανθρώπους από κάθε άλλο μέρος της Κίνας" (The Guardian 27/11/93).
Οπως ήταν φυσικό, οι πληροφορίες αυτές τροφοδότησαν αμέσως μια ενθουσιώδη παραφιλολογία γύρω από τις σκοτεινές πτυχές της επανάστασης που απέβλεπε στην οικοδόμηση μιας αταξικής κοινωνίας, εμποδίζοντας τη δημιουργία μιας "κόκκινης αστικής τάξης" στα ηγετικά κλιμάκια του κόμματος. Μέσα στο κλίμα της γενικευμένης (και γενικευτικής) μεταμοντέρνας ερμηνευτικής ευκολίας, άλλωστε, ποιος να αναλογιστεί τις ιδιαιτερότητες που περικλείει η ανάπτυξη ανταγωνιστικών πολιτικών κινημάτων στο πλαίσιο ενός μονοκομματικού κράτους - το γεγονός, δηλαδή, ότι (όπως ακριβώς και στην περίπτωση της σοβιετικής περεστρόικα, δύο δεκαετίες αργότερα), εντελώς διαφορετικά πολιτικά και κοινωνικά υποκείμενα διασταύρωσαν τα ξίφη τους, επιδιώκοντας τους δικούς του το καθένα στόχους αλλά επικαλούμενα την (πραγματική ή προσχηματική) συμφωνία τους με την τυπικά "ενιαία" επίσημη κρατική γραμμή που επέτρεπε αυτή την ιδιόρρυθμη πολυφωνία;
Χρειάστηκε να περιμένουμε τις εργασίες ειδικευμένων επιστημόνων για να μελετήσουμε κάπως πιο σοβαρά τα κρούσματα αυτά της "επαναστατικής ανθρωποφαγίας". Σινολόγος με ειδίκευση στην κοινωνική ιστορία, ο Ντόναλντ Σάτον προσπάθησε σε εκτενές άρθρο του να μελετήσει όχι μόνο τις πολιτικές περιστάσεις αλλά κυρίως τα πολιτισμικά συμφραζόμενα του γεγονότος ("Consuming Counterrevolution: the ritual and culture of cannibalism in Wuxuan, Guanxi (May-July 1968)", Comparative Studies in Society and History, Ιανουάριος 1995). Ορισμένες από τις διαπιστώσεις του είναι όντως εξαιρετικά διαφωτιστικές όσον αφορά τα ερωτήματα που θέτουμε παραπάνω.
Πρώτα απ' όλα, το ζήτημα της ταυτότητας δραστών και θυμάτων. Αξίζει να θυμηθεί κανείς ότι στο Γκουανσί -μια καθυστερημένη, παραμεθόρια επαρχία δίπλα στο Βιετνάμ- η Πολιτιστική Επανάσταση πήρε τη μορφή ενός μαζικού κινήματος για την ανατροπή του Ουέι Γκουοσίνγκ, του κομματικού ηγέτη που κυβερνούσε την επαρχία χωρίς διακοπή από το 1954. Τη συντριβή των εξεγερμένων, το 1968, ακολούθησε η κτηνώδης καταστολή με 90.000-300.000 νεκρούς. Στις σχετικά απομονωμένες κοινότητες του Βουσουάν, κατοικούμενες από μέλη της μειονότητας των Ζουάνγκ, η εξόντωση των επαναστατών κορυφώθηκε με τον τεμαχισμό και τη συλλογική, τελετουργική καταβρόχθισή τους.
Εξίσου ενδιαφέρουσα είναι η αναζήτηση του πολιτισμικού υποστρώματος που καθόρισε αυτή τη διαδικασία. Μεταξύ άλλων, ο Σάτον εντοπίζει τέτοια στοιχεία στους παραδοσιακούς κινεζικούς θρύλους για την τελετουργική υπέρβαση δυναστικών κρίσεων, στη λαϊκή αγιογραφία (όπου ο κανιβαλισμός αποτελεί σταθερό συστατικό στοιχείο της κόλασης), καθώς και στην απουσία ενδιάμεσων "διατροφικών ταμπού" όσον αφορά τα "κοντινά" προς τον άνθρωπο ζώα. Ενας τελευταίος παράγοντας, εκτιμά, συνδέεται με τα κινέζικα εθνικιστικά στερεότυπα που (παρά την απουσία συγκεκριμένων στοιχείων) θέλουν τους Ζουανγκ κανίβαλους ώς την κατάκτησή τους απ' τη μοναρχία των Χαν: πολύ πιθανόν ορισμένα μέλη της μειονότητας να θεώρησαν την ανθρωποφαγία στοιχείο επιβεβαίωσης της ταυτότητάς τους, "μετατρέποντας τον κινεζικό μύθο σε πραγματικότητα"...

(Ελευθεροτυπία, 5/12/1999)