ΟΔΗΓΙΕΣ ΠΡΟΣ ΠΟΛΙΤΕΥΟΜΕΝΟΥΣ



Πώς θα γίνετε Χάιντερ της Ελλάδας

1.   2.   3.

Με την περικοπή των κατά κεφαλήν προεκλογικών δαπανών οι υποψήφιοι αντιμετωπίζουν πρόβλημα επικοινωνίας με την εκλογική τους πελατεία. Η λύση βρίσκεται στην απομίμηση πετυχημένων μοντέλων του εξωτερικού. Για να βοηθήσουμε τους αναξιοπαθούντες ακροδεξιούς όλων των κομμάτων, παρουσιάζουμε σήμερα σε εύληπτα μαθήματα το "μοντέλο Χάιντερ".

Κακά τα ψέματα. Ακόμα κι εκείνοι (οι πολιτικοί ή δημοσιογράφοι) που έσπευσαν να κρούσουν τον κώδωνα του κινδύνου για το "φαινόμενο" Χάιντερ, δύσκολα έκρυψαν την έκπληξή τους (ή και το θαυμασμό και ίσως τη ζήλια τους) για το κατόρθωμα του Αυστριακού πολιτικού. Πώς διάβολο κατάφερε σε τόσο λίγα χρόνια να γοητεύσει με τόσο βάρβαρες ιδέες; Ποιο είναι το μυστικό της επιτυχίας του; 

Αποφασίσαμε να βοηθήσουμε τους δικούς μας πολιτικούς που θα ήθελαν να ακολουθήσουν τα χνάρια του αυστριακού συναδέλφου τους, ενόψει της εκλογικής αναμέτρησης του Απριλίου. Το μυστικό του Χάιντερ είναι ο λόγος του. Χάρη στον τρόπο που χειρίζεται τη γλώσσα και διατυπώνει τα πολιτικά του επιχειρήματα κατορθώνει να ξεπεράσει όλους τους φραγμούς της "περιθωριακής" ακροδεξιάς και να αναδειχθεί σε πρωταγωνιστή της πολιτικής σκηνής. Αρκούν, λοιπόν, τέσσερα μαθήματα και λίγη εξάσκηση για να φτάσετε στην επιτυχία.

Η πολιτική ως διασκέδαση

Μάθημα πρώτο: ο πολιτικός είναι σταρ ειδικού τύπου.

Είναι κοινός τόπος ότι η σύγχρονη πολιτική πρέπει να είναι και "διασκεδαστική", να μπορεί δηλαδή να εναλλάσσεται στην καθημερινότητα του κοινού με τα ριάλιτι σόου, τις αθλητικές εκπομπές, τις ιστορίες για σεξ, τα φρικτά εγκλήματα κλπ. Η τηλεόραση έχει κεντρικό ρόλο σ' αυτή την εξέλιξη της πολιτικής πράξης. Αλλά ο σύγχρονος πολιτικός δεν μπορεί να αρκεστεί στη μίμηση της συμπεριφοράς ενός οποιουδήποτε τηλεοπτικού αστέρα. Ο πολιτικός πρέπει ταυτόχρονα να προκαλεί μια αντιπαράθεση, δεν είναι δυνατόν να απευθύνεται εξίσου σε όλους, γιατί τότε μεταμορφώνεται σε "μη-πολιτικό". Όμως η αντιπαράθεση αυτή δεν μπορεί να γίνεται με πολιτικά επιχειρήματα, τα οποία δεν ταιριάζουν στην λογική της πολιτικής ως διασκέδασης. 

Στην εγγενή αυτή αντίφαση της σύγχρονης πολιτικής ο Χάιντερ απαντά με δυο γλωσσικά τεχνάσματα, τους υπαινιγμούς και τις λεκτικές προσωπικές επιθέσεις.

Με τους υπαινιγμούς που αναφέρονται σε κοινές εμπειρίες του πολιτικού στρατοπέδου της μαχητικής δεξιάς, ο Χάιντερ πετυχαίνει να συσπειρώνει τους πιο ένθερμους οπαδούς του, θυμίζοντάς τους την παραδοσιακή τους συστράτευση. Με τον τρόπο αυτό αποφεύγει να πει ρητά κάτι που ενδεχομένως θα τον έφερνε σε δύσκολη θέση. Οι οπαδοί των άλλων πολιτικών στρατοπέδων συνήθως δεν κατανοούν καν αυτούς τους υπαινιγμούς.

Με τις προσωπικές λεκτικές επιθέσεις υποκαθίσταται η (απούσα) πολιτική πόλωση με μια προσωπική πόλωση. Οι ψηφοφόροι είναι υποχρεωμένοι να πάρουν θέση. Είναι υπέρ αυτού που εξαπολύει την επίθεση ή υπέρ εκείνου που τη δέχεται;

Οι λεκτικές προσωπικές επιθέσεις του Χάιντερ και η εκστόμιση βρισιών προκαλεί το ενδιαφέρον του κοινού. Από την άλλη μεριά, οι υπαινιγμοί του αποτελούν το αγαπημένο θέμα των δημοσιογράφων, εφόσον μπορεί καθένας να συμπληρώσει όπως θέλει τα δυσκόλως εννοούμενα. Με τη διπλή αυτή μέθοδο, στις δημόσιες αντιπαραθέσεις υπάρχει η τάση να μη διαφωνούν οι εκπρόσωποι των κομμάτων για πολιτικά ζητήματα, αλλά για μια «εικονική πολιτική πραγματικότητα». 

Οσο πιο περίπλοκη, δύσκολη και αντιφατική είναι μια πολιτική κατάσταση, τόσο πιο εύκολο για τον κάθε Χάιντερ είναι να μεταθέσει το πρόβλημα και να εμφανιστεί ο ίδιος ως φορέας της «μεταπολιτικής». Ο χειρισμός αυτών των δύσκολων πολιτικών υποθέσεων προϋποθέτει συμβιβασμούς, υποχωρήσεις, ακόμα και πάλη συμφερόντων. Ο «μεταπολιτικός» κ. Χάιντερ μπορεί εύκολα να παρουσιάσει κάθε δύσκολο χειρισμό ως «διεφθαρμένο» και τελικά να αναγορεύσει τη «διαφθορά» σε πραγματικό πρόβλημα. Η εξαγγελία αυτή δεν συνδέεται με την υπόδειξη συγκεκριμένων σκανδάλων διαφθοράς. 

Το "μεταπολιτικό" τέχνασμα λύνει λοιπόν το πρόβλημα της πολιτικής ως διασκέδασης και σόου: 

- Εμφανίζει ως δυνατή μια πολύ απλή πολιτική, χωρίς βέβαια να απλοποιεί τις συνθήκες και τους συσχετισμούς.

- Αυτός που χρησιμοποιεί το τέχνασμα παύει να εμφανίζεται ως εκπρόσωπος κάποιου κόμματος. Αυτοπροσδιορίζεται ως υπεράνω κομμάτων.

- Παρουσιάζει ως γελοία τα (άλλα) κόμματα, κατηγορώντας τα ότι δεν είναι σε θέση να συλλάβουν τον πυρήνα του αποτυχημένου συστήματος.

Δεν είναι ανάγκη να διαθέτει κανείς γνώσεις πολιτικής θεωρίας για να καταλάβει ότι αυτό το τέχνασμα οδηγεί κατευθείαν στον λαϊκισμό και την ακροδεξιά. Ο λαϊκισμός προκύπτει από αυτή την έκδηλη καταφρόνηση της πολιτικής δραστηριότητας (των άλλων φυσικά) με το επιχείρημα ότι όλοι (οι άλλοι) είναι έτοιμοι να «συμβιβαστούν». Ο ακροδεξιός χαρακτήρας προκύπτει από την συνολική απόρριψη των πολιτικών κομμάτων και την προώθηση της ιδέας του «σωτήρα», δηλαδή του «φίρερ». 

Οι γλωσσικές μορφές του "μεταπολιτικού" τεχνάσματος που χρησιμοποιεί ο Χάιντερ (και όχι μόνο) είναι κυρίως τρεις:

- Συνολική και ισοπεδωτική επίθεση εναντίον όλων των πολιτικών αντιπάλων.

- Καταλογισμός ταπεινών κινήτρων στους αντιπάλους και πλήρης αγνόηση της επιχειρηματολογίας τους.

- Προσπάθεια να μην αντιμετωπίζεται ο πολιτικός αντίπαλος ως δρων υποκείμενο, αλλά ως μαριονέτα του "συστήματος". 

Οι λεκτικές επιθέσεις

Μάθημα δεύτερο: να βρίζετε με σύνθετες λέξεις.

Οι λεκτικές επιθέσεις του Χάιντερ μοιάζουν με την αγαπημένη φρασεολογία του Χίτλερ. Ακόμα και όταν δεν ταυτίζονται ως διατυπώσεις, παρουσιάζουν αξιοσημείωτη συντακτική ομοιότητα. Αυτό που τις χαρακτηρίζει είναι η "δημιουργικότητα" με την εφεύρεση καινούργιων σύνθετων επιθέτων. Για να είναι αποτελεσματική μια εξύβριση δεν πρέπει να διατυπώνεται με τη μορφή «ο Χ είναι ….» Το γνωρίζει αυτό ο κ. Χάιντερ και δηλώνει: «Στην Αυστρία υπάρχει ένα αδίστακτο υπαλληλικό κράτος με συμπίλημα εξουσιών, με οικονομία κομματικών καταλόγων και με προνόμια.» (24.4.91) Είναι χαμένος όποιος απαντήσει σ’ αυτή τη φράση λέγοντας απλώς ότι «το κράτος δεν είναι υπαλληλικό». Μένουν αναπάντητες άλλες τρεις καταγγελίες. Αλλά και όποιος απαντήσει ότι «δεν είναι δυνατόν να παίρνουμε στα σοβαρά παρόμοιες γενικές επιθέσεις», κινδυνεύει να εμφανιστεί αλαζονικός και σίγουρα δεν πείθει.

Οι τυπικές βρισιές του Χάιντερ έχουν μια αξιοσημείωτη ποικιλία έμπνευσης. Προέρχονται από διάφορες θεματικές περιοχές:

- Τα ζώα και τη σχέση ανθρώπων και ζώων: «ένα κουνέλι που τρέμει από φόβο μπροστά στην οχιά των συνδικάτων», «ο υπουργός έγινε άγριο θηρίο».

- Τα σωματικά χαρακτηριστικά: «κομψευόμενος», «δεν του κάνουν τα παντελόνια», «απολειφάδι», «εξάμβλωμα». 

- Βρόμικες καταστάσεις ή συμπεριφορές: «σκουπίζουν τα πόδια τους στη μνήμη των πεσόντων», «το κατακάθι των ανθρώπων», «κατουράει στο πόδι του».

- Τη σαπίλα: «το σαθρό εξουσιαστικό οικοδόμημα των παλιών κομμάτων», «η σάπια κάστα των πολιτικών».

- Τις κοινωνικά αξιοκαταφρόνητες ιδιότητες: «ξεσκονόπανα», «χάος», «αδίστακτοι», «λωποδύτες».

- Τις πολιτικά αξιοκατάκριτες ιδιότητες: «μανδαρίνοι», «μονάρχης», «ακροβάτης», «φασίστας».

- Την εγκληματικότητα: «δολοφόνοι», «βιασμός», «ληστρικός συρφετός», «βανδαλισμός».

-Τις αναφορές στο ναζιστικό παρελθόν: «παλιά κόμματα», «τελική λύση του αγροτικού ζητήματος». 

Η τακτική αυτή συμπληρώνεται με καλαμπούρια, τα οποία έχουν συχνά αφορμή το όνομα του πολιτικού αντιπάλου. Τον παλιό γενικό γραμματέα του SPO που ονομαζόταν Κέλερ, ο Χάιντερ συνήθιζε να τον αποκαλεί Killer. 

Το παιχνίδι των υπαινιγμών

Μάθημα τρίτο: να μιλάτε με διφορούμενα και υπαινιγμούς.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα για τον τρόπο που χρησιμοποιεί ο Χάιντερ τους υπαινιγμούς είναι η αναφορά του σε μια εκδήλωση του γερμανικού κόμματος CSU στο Μόναχο: «Η Πολωνία πήγαινε καλά μόνο όταν στάλθηκαν εκεί γερμανοί αγρότες κατά την ανατολική αποίκιση». (2.5.91). Οι ακροατές χειροκρότησαν θερμά και ο Χάιντερ πήρε θάρρος να συνεχίσει: «Τι σόι χώρα είναι αυτή όπου εκλέχθηκε ένας πρόεδρος που η φυσιογνωμία του γίνεται όλο και πλατύτερη αντί να ασχολείται με τα καθήκοντά του;". 

Η πρώτη πρόταση έχει σαφή σοβινιστικό χαρακτήρα, και μάλιστα ο Χάιντερ εμφανίζεται εδώ ως μέλος του γερμανικού έθνους. Υποδηλώνεται ότι μόνο με την επίδραση ενός ξένου έθνους θα μπορούσαν τα πράγματα να βελτιωθούν στην Πολωνία. Όσο για τη δεύτερη πρόταση, εδώ μιλάει μεν για "χώρα", υπονοεί όμως "λαό". Πρόκειται πάλι για ένα σαφή σοβινιστικό χαρακτηρισμό, εφόσον αποδίδεται συλλήβδην στο πολωνικό έθνος.

Αν εξετάσουμε πιο προσεκτικά τις διατυπώσεις, διαπιστώνουμε ότι ο Χάιντερ με τον όρο "ανατολική αποίκιση" παίζει ένα διφορούμενο παιχνίδι. Αναφέρεται στην κατοχή του πολωνικού εδάφους κατά τον 19ο αιώνα από την Αυστρία, την Πρωσία και τη Ρωσία, αλλά ταυτόχρονα κλείνει το μάτι στους υποψιασμένους: αυτό που γνωρίζουν όλοι είναι ότι το 1939 η ναζιστική Γερμανία κατέλαβε την Πολωνία και ότι ακόμα και σήμερα περιλαμβάνει στο έδαφός της ένα μέρος της γειτονικής χώρας. Ο στόχος της "ανατολικής αποίκισης" ήταν ένα από τα κύρια σημεία του ναζιστικού προγράμματος και περιλάμβανε την Πολωνία και τη Σοβιετική Ένωση. Η αναφορά σε "γερμανούς αγρότες" προδίδει ότι στο μυαλό του ο ομιλητής είχε μόνο τη ναζιστική περίοδο.

Η δεύτερη φράση μοιάζει κάπως ακατανόητη. Τι σχέση έχει το "πλάτος της φυσιογνωμίας" με την πολιτική ικανότητα; Εδώ ο Χάιντερ σπάει ακόμα ένα "ταμπού" και αναφέρεται σε σωματικά χαρακτηριστικά ενός πολιτικού (και μάλιστα αρχηγού άλλου κράτους). Ομως δεν λέει απλά ότι "είναι χοντρός". Διαλέγει να μιλήσει για χαρακτηριστικά της "φυσιογνωμίας" του, παραπέμποντας ευθέως στη ρατσιστική συλλογιστική της ναζιστικής περιόδου, όπου τα εξωτερικά χαρακτηριστικά των "υποδεέστερων φυλών" θεωρούνταν σημάδι πνευματικής υστέρησης και αδυναμίας. 

Με τον τρόπο αυτό ο Χάιντερ υποδηλώνει στους μυημένους ακροατές του ότι συμμερίζεται τον σύγχρονο ρατσιστικό και επεκτατικό πολιτικό λόγο της γερμανικής ακροδεξιάς εναντίον της Πολωνίας, χωρίς ωστόσο να πει λέξη συγκεκριμένη για το σήμερα. 

Η αυτοδιάψευση χωρίς διάψευση

Μάθημα τέταρτο: μπορείτε να διαψεύδετε χωρίς κανένα πρόβλημα τις δικές σας δηλώσεις, επιμένοντας ωστόσο στις απόψεις σας!

Η πιο γνωστή διατύπωση του Χάιντερ είναι η αναφορά στην "επιτυχημένη πολιτική απασχόλησης" που εφαρμόστηκε επί Τρίτου Ράιχ. Πρόκειται για απόσπασμα ομιλίας του Χάιντερ στην τοπική βουλή της Καρινθίας, σε απάντησή του προς τον εκπρόσωπο των Σοσιαλδημοκρατών: "Αυτά δεν θα συνέβαιναν στο Τρίτο Ράιχ, διότι στο Τρίτο Ράιχ υπήρχε νοικοκυρεμένη πολιτική απασχόλησης, πράγμα που δεν είναι σε θέση να καταφέρει η κυβέρνησή σας στη Βιέννη." (13.6.91) Με τα λόγια αυτά ο Χάιντερ έθιγε το μεγάλο ταμπού της αυστριακή πολιτικής ζωής, εμφανιζόταν δηλαδή ως υποστηρικτής (έστω και μιας πτυχής) του ναζιστικού καθεστώτος. Ακολούθησε πανδαιμόνιο στη βουλή, και ξαναπαίρνοντας το λόγο ο Χάιντερ τα πήρε όλα με ευκολία πίσω: «Είναι σαφές ότι δεν εννοούσα σε καμία περίπτωση ότι η πολιτική απασχόλησης του Τρίτου Ράιχ πρέπει να αξιολογηθεί ως θετική σε σύγκριση με την αυστριακή πολιτική απασχόλησης». Σε λίγη ώρα δεν δίστασε να ζητήσει και συγγνώμη: «Αν αυτό θα σας καθησυχάσει, τότε παίρνω πίσω τη δήλωσή μου, εκφράζοντας τη λύπη μου.»

Με την ίδια ευκολία, όμως, ο Χάιντερ διαψεύδει τη διάψευσή του και επανέρχεται στις προκλητικές θέσεις του. Τον βοηθούν οι πολιτικοί του αντίπαλοι και οι δημοσιογράφοι που τον ξαναρωτούν για το ζήτημα την επομένη. Το γεγονός ότι τον ξαναρωτούν σημαίνει ότι δεν πιστεύουν την ειλικρίνεια της συγγνώμης του. Αλλά τότε γιατί τον ξαναρωτούν; Για ποιο λόγο θα ήταν πιο αξιόπιστη η δεύτερη διάψευση; Η απαίτηση για μια νέα δήλωση-διάψευση στοχεύει στον εξευτελισμό του ερωτώμενου. Ταυτόχρονα, όμως, του δίνει τη δυνατότητα να πάρει πίσω τη διάψευση και να επανέλθει -με πιο ήπια διατύπωση- στην αρχική του θέση.

Την επομένη, σε συνέντευξη στο κρατικό ραδιόφωνο, ο Χάιντερ επανέρχεται δριμύτερος: «Αυτό που είπα ήταν μια διαπίστωση του γεγονότος ότι το Τρίτο Ράιχ δημιούργησε μεγάλο αριθμό θέσεων εργασίας μέσω μιας εντατικής πολιτικής απασχόλησης και έτσι εξάλειψε την ανεργία.» Ο δημοσιογράφος μένει έκπληκτος: «Για μια ακόμα φορά σας ρωτώ, πιστεύετε ότι η πολιτική απασχόλησης του Τρίτου Ράιχ ήταν καλή ή όχι;» Ο Χάιντερ συνεχίζει: «Εγώ δεν την έκρινα, απλώς είπα ότι δημιουργήθηκαν σε ελάχιστο χρόνο πολυάριθμες θέσεις εργασίας. Αυτό είναι μια ιστορική πραγματικότητα.» Απαντώντας στον απορημένο δημοσιογράφο που ρωτάει αν τελικά υπήρξε «γλωσσική παραδρομή» ή όχι, ο αυστριακός πολιτικός παραμένει αινιγματικός: «Έκανα μια διευκρίνιση για όσους με παρανόησαν. Όσοι άκουσαν την αρχική μου δήλωση προσεκτικά δεν θα είχαν ανάγκη αυτή τη διευκρίνιση.» 

Ο Χάιντερ παίζει αριστοτεχνικά αυτό το παιχνίδι αλήθειας και ψεύδους. Στηρίζεται σε διφορούμενες διατυπώσεις και είναι έτοιμος να ακροβατεί, όταν αναφέρεται στο ιστορικό παρελθόν του εθνικοσοσιαλισμού. Μ' αυτό τον τρόπο στρέφει κατά των αντιπάλων του το πολιτικό αυτό ταμπού, χωρίς να προδίδει τα πιστεύω των σκληροπυρηνικών του οπαδών. 

Τα ειδοποιά χαρακτηριστικά της πολιτικής του Χάιντερ δεν μας είναι ξένα. Τα συναντούμε αρκετά συχνά σε ομιλίες και συνθήματα ορισμένων εγχώριων πολιτικών. Λυπούμαστε αν στο μοντέλο αυτό αναγνωρίσουν τον εαυτό τους και κάποιοι έλληνες πολιτικοί που δεν αυτοπροσδιορίζονται στην ακροδεξιά. Να μας συμπαθούν, αλλά δεν είναι δικό μας το λάθος. 

(Ελευθεροτυπία, 19/3/2000)