ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΟΜΕΛΕΤΑ

Ο πόλεμος των αβγών

1.   2.   3.

Πάσχα σήμερα, και τα αβγά έχουν την τιμητική τους: κόκκινα, αλλά και πολύχρωμα, συνιστούν το απαραίτητο συμπλήρωμα του γιορταστικού τραπεζιού, μια νότα μάλλον αναίμακτη στο λίγο πολύ κανιβαλικό γεύμα που ακολουθεί την ετήσια γενοκτονία των αμνών. Το τελετουργικό τσούγκρισμά τους, ωστόσο, υποδεικνύει ήδη ότι τα αβγά παραπέμπουν σε συμπεριφορές λιγότερο ειρηνικές από ό,τι ομολογεί η δήθεν αθώα παρουσία τους στο πασχαλινό τραπέζι. Πόσο βαραίνουν άραγε οι παραδοσιακοί συμβολισμοί σε μια διαδικασία καθαρά ανταγωνιστική, όπου την ημέρα της αγάπης επιβραβεύεται αυτός που θα "σπάσει" τους περισσότερους από τους συνδαιτυμόνες του; Και ποιες οι σύγχρονες συνδηλώσεις που κουβαλούν άθελά τους σήμερα τα αβγά, θλιβερά προϊόντα της πιο σκληρής εκδοχής για τη βιομηχανική εκμετάλλευση των ζώων, μπογιατισμένα με βαφές που ενδέχεται να αποτελούν κίνδυνο για τη δημόσια υγεία;

Η μαγεία των αβγών

Δεν χρειάζεται ιδιαίτερη τριβή με τα λαογραφικά δεδομένα για να αντιληφθούμε ότι ο πλούσιος εθιμικός ρόλος των κόκκινων αβγών έχει από καιρό συρρικνωθεί, δίνοντας τη θέση του στην καθαρά συμπληρωματική χρήση τους στο πασχαλινό τραπέζι. Κάποτε, το βάψιμο των αβγών τη Μεγάλη Πέμπτη ακολουθούσε μια ειδική διαδικασία, καθορισμένη από πολύπλοκες λαϊκές δοξασίες που υπαγόρευαν τις κατά τόπους ποικιλίες του εθίμου. Σε πολλά μέρη, ο αριθμός των αβγών ήταν συγκεκριμένος και ως βαφές χρησιμοποιούνταν κόκκινα ξύλα (για κόκκινο) και φύλλα αμυγδαλιάς (για κίτρινο). Συχνά, τα αβγά διακοσμούνταν με λειωμένο κερί, χρωματιστό χαρτί και ζυμάρι. Το δοχείο με το χρώμα όφειλε να είναι καινούριο και η βαφή δεν έπρεπε να βγει από το σπίτι ή να περισσέψει και να χυθεί. Στα αβγά εν γένει απέδιδαν τότε οι άνθρωποι μια μαγική ζωική δύναμη, που ενισχυόταν στην περίπτωση των αβγών του Πάσχα. Το πρώτο βαμμένο αβγό, το "αβγό της Παναγίας", φυλασσόταν στο εικονοστάσι και οι γυναίκες το χρησιμοποιούσαν για να προφυλάξουν τα παιδιά από το κακό. Αβγό που παρέμεινε στο εικονοστάσι τρία χρόνια ήταν πια σε θέση να τοποθετηθεί στην κοιλιά μιας έγκυας γυναίκας και να αποκλείσει την περίπτωση αποβολής. Θαυματουργές ήταν και οι ιδιότητες των αβγών που έμεναν στην εκκλησία από τη Μεγάλη Πέμπτη ως την Ανάσταση (ένα για κάθε μέλος της οικογένειας) και μεταφέρονταν μετά στο σπίτι "ευαγγελισμένα". Τα τσόφλια τους τοποθετούνταν στις ρίζες των δέντρων για "να πιάσουν οι καρποί". Αλλού πάλι, τα αβγά βάφονταν τα μεσάνυχτα της Μεγάλης Τετάρτης και ένα από αυτά έμελλε να τοποθετηθεί στην πρώτη αυλακιά του χωραφιού, όταν άρχιζε η σπορά. Αλλά και τα αβγά που γεννιούνταν τη Μεγάλη Πέμπτη από μαύρη κότα είχαν εξαιρετικές ιαματικές δυνάμεις, ικανές να σώσουν τα αμπέλια από τα σκαθάρια ή να θεραπεύσουν τον πονόλαιμο. Σε άλλα μέρη, τα αβγά (πάντοτε σε αριθμό ίσο με τα μέλη της οικογένειας) μεταφέρονταν σε ένα καλαθάκι στην εκκλησία την ώρα της Ανάστασης, γεγονός που τα μετέτρεπε σε "ανεστημένα αβγά", άξια να αποτρέψουν κάθε κίνδυνο που παραφύλαγε την οικογένεια. Κάπου μάλιστα, για να γίνει ακόμη πιο αποτελεσματική η δράση του αβγού, κάθε κάτοικος του χωριού έσπαγε το αγιασμένο αβγό του στο ξύλινο σήμαντρο της εκκλησίας.

Αβγολάτρες και αβγοκλάστες

Πολύτιμο -γι' αυτό και βαρυφορτωμένο συμβολισμούς- προϊόν μιας αρχαϊκής κοινωνίας βασισμένης στην αυτοκατανάλωση, το αβγό διατήρησε για καιρό την αίγλη που του προσέδωσε η θρεπτική του, αξία αλλά και το μυστικό της ζωής που κρύβει το λεπτό του κέλυφος. Τον παραδοσιακό αυτό θαυμασμό απηχούν και οι σχετικές διατυπώσεις του περίφημου Τσελεμεντέ ("τα αυγά παρέχουν τις περισσότερες εκδουλεύσεις εις την μαγειρικήν και ζαχαροπλαστικήν τέχνην, άνευ αυτών δεν είναι δυνατόν να επιτύχωμεν πολυποίκιλα είδη φαγητών και γλυκισμάτων"), ενώ εξίσου επαινετική είναι για παράδειγμα και η στάση των ανώνυμων συγγραφέων του επίσημου "Κανονισμού μαγειρικής στρατού" που εκδόθηκε από το Γενικό Επιτελείο Στρατού μισόν περίπου αιώνα αργότερα (1953).

Πλησιάζοντας, ωστόσο, στις μέρες μας, παρατηρούμε τη σταδιακή απογύμνωση των αβγών από τους παλιούς συμβολισμούς και τη μετατροπή τους σε ένα από τα προβληματικότερα προϊόντα της σύγχρονης βιομηχανικής εκτροφής των ζώων. Κι αν τα πασχαλινά αβγά επιβιώνουν βαμμένα με επιτρεπόμενες αλλά ύποπτες χρωστικές ουσίες (ταρτραζίνη, καρμοϊζίνη, μπλε πατέντ V, ινδικοτίνη, λαμπρό κυανό FCF), η παρουσία τους στο πασχαλινό τραπέζι παραπέμπει σε νέες, άγνωστες στο παρελθόν, σημασίες. Η συστηματική χρήση των αβγών ως ενός όλο και πιο συχνού -και αναίμακτου- όπλου κατά της εξουσίας συνιστά εύγλωττη ένδειξη ότι οι παλιές μυστικιστικές προσεγγίσεις έχουν πια δώσει τη θέση τους σε καινοφανείς, απαξιωτικές για τα αβγά και για εκείνον που τα δέχεται, πρακτικές: όσο πιο αμφιλεγόμενη η πολιτική του, τόσο πιο πολλά τα αβγά που θα εισπράξει ο κάθε πολιτικός.

Γιατί, όμως, τέτοια απόρριψη ενός είδους που ως ένα βαθμό συνεχίζει να αποτελεί βασικό είδος διατροφής; Θα ήταν λάθος να αποδώσουμε την υποβάθμιση των αβγών στο περσινό σκάνδαλο με τις διοξίνες ή σε παλιότερες πληροφορίες για μολυσμένα αβγά και κοτόπουλα σε διάφορα σημεία του πλανήτη. Η σχετική ειδησεογραφία ανακυκλώνει απλώς ένα πρόβλημα το οποίο έχει γίνει πια ευρύτατα γνωστό, προκαλώντας την έντονη κινητοποίηση των μυημένων και την παθητική αποδοκιμασία των αμύητων: τα αβγά που βρίσκει κανείς σήμερα στην αγορά είναι συνήθως προϊόντα ενός απίστευτα απεχθούς συστήματος βασανισμού, απτές αποδείξεις της μαρτυρικής ζωής που επιφυλάσσουν στα ζώα οι σύγχρονες βιομηχανικές μέθοδοι εκμετάλλευσής τους.

Εξηγούμαστε: Στην Ευρωπαϊκή Ένωση εκτρέφονται 270 εκατομμύρια κότες για παραγωγή αβγών και το 93% από αυτές ζουν στοιβαγμένες σε μικρά συρμάτινα κλουβιά τοποθετημένα σε πολλούς ορόφους το ένα δίπλα στο άλλο. Οι άμοιρες αυτές κότες δεν αντικρίζουν ποτέ ήλιο και δεν έρχονται ποτέ σε επαφή με το χώμα. Τα κλουβιά είναι τόσο στενά, ώστε τα πουλιά δεν μπορούν να ανοίξουν τα φτερά τους, να κινηθούν ή να περπατήσουν. Εχει υπολογιστεί ότι στις περισσότερες περιπτώσεις, σε κάθε κότα αντιστοιχούν 450 τετραγωνικά εκατοστά, μικρότερο από μια κόλλα χαρτί Α4. Το δάπεδο είναι συρμάτινο και κεκλιμένο για να κυλούν έξω τα αβγά και τα πόδια των πουλιών είναι συνεχώς πληγωμένα, ενώ τα νύχια τους μεγαλώνουν επικίνδυνα και τα ταλαιπωρούν αφάνταστα. Από την ακινησία και τη συνεχή παραγωγή αβγών, τα κόκαλα των πουλιών γίνονται εξαιρετικά εύθραυστα, ενώ πολλές κότες ακινητοποιούνται στο βάθος του κλουβιού και πεθαίνουν από ασιτία, αφού δεν μπορούν να προσεγγίσουν την τροφή που περνά έξω από το κλουβί. Ο συνωστισμός και η αδυναμία να ικανοποιήσουν τις στοιχειωδέστερες ανάγκες τους οδηγούν τις κότες να αλληλοτραυματίζονται. Έτσι, σε πολλές μονάδες τους αφαιρείται ένα τμήμα του ράμφους, ακρωτηριασμός που τις κάνει να πονούν ακόμη και όταν πίνουν λίγο νερό. 

Στην Ελλάδα, σύμφωνα με στοιχεία της Ελληνικής Φυσιολατρικής Αντικυνηγετικής Πρωτοβουλίας (ΕΦΑΠ), σε αυτές τις συνθήκες εκτρέφονται 7 εκατομμύρια κότες, οι οποίες, όπως και οι αντίστοιχες των άλλων χωρών της ΕΕ, παράγουν αβγά που, αφού δεν τις βλέπει ο ήλιος, δεν περιέχουν βιταμίνη Β12 και είναι μολυσμένα από τα αντιβιοτικά και άλλα φάρμακα που περιέχουν οι ζωοτροφές, καθώς και από τις τοξίνες που δημιουργούν στα ζώα ο πόνος και το άγχος. Τη ζοφερή αυτή εικόνα ήρθε να καταγγείλει πριν από δύο χρόνια η πανευρωπαϊκή εκστρατεία για την κατάργηση του συστήματος των κλουβιών του μαρτυρίου. Ύστερα από μια πρώτη σχετική Οδηγία της Επιτροπής (Μάρτιος 1998), το Ευρωκοινοβούλιο ψήφισε στις 28 Ιανουαρίου 1999 την αντικατάσταση των κλουβιών, ενώ στις 15 Ιουνίου 1999 οι υπουργοί Γεωργίας δέχθηκαν τη σταδιακή κατάργηση του σημερινού συστήματος μέχρι το 2012.

Οι πιέσεις είναι, ωστόσο, πολλές και το μέλλον αβέβαιο. Εννέα χρόνια χρειάστηκαν στη Γερμανία για να αποφανθεί το Συνταγματικό Δικαστήριο ότι η εντατική βιομηχανική παραγωγή των αβγών αντίκειται στη νομοθεσία περί προστασίας των ζώων. Διστακτικές εμφανίζονται και οι αρχές σε όσες ευρωπαϊκές χώρες επενδύουν πολλά στην εκμετάλλευση των πουλερικών τους. Ο πόλεμος των αβγών έχει μόλις αρχίσει.

(Ελευθεροτυπία, 30/4/2000)