Η ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗ ΥΦΕΣΗ

Μετά δέκα έτη

1.  2.  3.

Οι ανυποχώρητοι πολέμαρχοι του Μακεδονικού ασχολούνται τις τελευταίες μέρες με συλλαλητήρια για την ελληνορθόδοξη αστυνομική τους ταυτότητα. Ο φανατισμός του 1992-1994 έχει δώσει τη θέση του στη νηφάλια ανταλλαγή απόψεων. Ακόμα και τα θέματα ταμπού μπαίνουν στο τραπέζι του διαλόγου. Επιτέλους.

Σε δέκα χρόνια κανείς δεν θα θυμάται το "Μακεδονικό". Η τολμηρή αυτή προφητεία του κ. Μητσοτάκη επιβεβαιώθηκε πριν ακόμα συμπληρωθεί η δεκαετία. Και είναι ευτύχημα. Δεν συμμεριζόμαστε τη δυστυχία όσων επιθυμούσαν να συνεχίσουμε την πολιτική των συλλαλητηρίων ή ακόμα και να "εκστρατεύσουμε" για να συμμορφώσουμε το γειτονικό "κρατίδιο". Αυτή η "λήθη" που πρόβλεπε με κυνικό πραγματισμό ο πολύπειρος πολιτικός δεν οδήγησε σε πολιτική αδράνεια. Αντίθετα, μόλις τα προβλήματα άρχισαν να αντιμετωπίζονται με σοβαρότητα και χωρίς φανατισμό, οι λύσεις άρχισαν να διαφαίνονται στον ορίζοντα. Και αποδείχτηκε για μια ακόμα φορά ότι ο δρόμος της ειρήνης και της συνεννόησης είναι δυνατόν να αποβεί σε όφελος και των δύο αντίθετων πλευρών μιας εθνικής διαμάχης.

- Προηγήθηκε η μεταβολή των οικονομικών όρων. Το φοβερό "εμπάργκο" εις βάρος της Π.Γ.Δ. Μακεδονίας έδωσε τη θέση του σε μια στενότατη οικονομική συνεργασία, στην οποία μετέχουν με ορμή -όπως αναφέρουμε σε άλλες στήλες- ακόμα και οι μέχρι πρότινος σταυροφόροι του οικονομικού αποκλεισμού των "γυφτοσκοπιανών". Στην υπόθεση πρωτοστατούν και κρατικές οικονομικές επιχειρήσεις, τράπεζες, κλπ.

- Ακολούθησε μια σειρά διοικητικών μέτρων, με τα οποία επιδιώχθηκε η άρση των δυσχερειών στη διακίνηση κατοίκων και εμπορευμάτων στα σύνορα Ελλάδας-Π.Γ.Δ.Μακεδονίας.

- Η συνάντηση των τριών πρωθυπουργών (Ελλάδας, Π.Γ.Δ. Μακεδονίας, Αλβανίας) στις Πρέσπες τον περασμένο Φεβρουάριο επισφράγισε τη διακρατική επιθυμία να δοθούν λύσεις σε όλα τα χρονίζοντα προβλήματα και τις εθνικές αντιπαραθέσεις της περιοχής.

Μέσα σ' αυτή την απεμπλοκή από το φανατισμό και τη μισαλλοδοξία μπορούν να αναδειχτούν τα πραγματικά προβλήματα που εκκρεμούν, και κυρίως τα προβλήματα που αφορούν τους ίδιους τους κατοίκους της περιοχής, οι οποίοι έχουν το θλιβερό προνόμιο να εξαιρούνται μέχρι στιγμής από την απόφαση της πολιτείας να άρει τις συνέπειες του εμφυλίου πολέμου στην ελληνική κοινωνία. Δύο από τα "εκκρεμή" αυτά ζητήματα είναι ο επαναπατρισμός των πολιτικών προσφύγων που κατάγονται από σλαβόφωνες περιοχές της ελληνικής Μακεδονίας, αλλά και η αναγνώριση της ίδιας της γλώσσας τους. Πρόκειται για δυο θέματα-ταμπού, τα οποία, όμως, έχουν πλέον αρχίσει να συζητούνται ελεύθερα και ανοιχτά.

Η αλλαγή αυτή του πολιτικού κλίματος σημαδεύτηκε πριν από λίγες μέρες από μια χαρακτηριστική σκηνή στη αίθουσα της Ένωσης Ξένων Ανταποκριτών. Το "Ουράνιο Τόξο", η οργάνωση που διεκδικεί την έκφραση της εθνικής ταυτότητας των Μακεδόνων, έδινε για πρώτη φορά επίσημη συνέντευξη στην Αθήνα. Μέχρι πριν από λίγα χρόνια, η παρουσία των εκπροσώπων του "Ουράνιου Τόξου" σε δημόσιο βήμα της Αθήνας θα προκαλούσε "σκάνδαλο", με κινητοποιήσεις φανατικών εθνικιστών και εμπρηστικά δημοσιεύματα στον Τύπο. Τίποτα απ' αυτά δεν συνέβη. Η μοναδική αντίδραση ήταν ότι η υπόθεση πέρασε στα ψιλά ή εξαφανίστηκε εντελώς ως είδηση από τον αθηναϊκό Τύπο. Μόνο ένα μικρό μονόστηλο -για την τιμή των όπλων- του "Ελεύθερου Τύπου" μιλούσε για "συνέντευξη-πρόκληση".

Η πραγματικότητα είναι ότι η συνέντευξη του "Ουράνιου Τόξου", την οποία δυστυχώς δεν παρακολούθησαν παρά ελάχιστοι δημοσιογράφοι, υπήρξε αφορμή για μια αναπάντεχα νηφάλια συζήτηση μεταξύ των εκπροσώπων της οργάνωσης και ενός εκπροσώπου του ελληνικού κοινοβουλίου, ο οποίος είχε την πολιτική τόλμη να παρευρεθεί, για να εκθέσει τις δικές του απόψεις, του βουλευτή Φλώρινας του ΠΑΣΟΚ Γιώργου Λιάνη.

Το κεντρικό θέμα της συνέντευξης ήταν η συμμετοχή της αντιπροσωπείας του "Ουράνιου Τόξου" στις εργασίες της ευρωπαϊκής κοινοβουλευτικής ομάδας των Πρασίνων και της Ευρωπαϊκής Ελεύθερης Συμμαχίας στις 11 και 12 Μαΐου. Η κοινοβουλευτική αυτή ομάδα έχει συνολικά 48 ευρωβουλευτές. Από αυτούς οι δέκα ανήκουν στην Ευρωπαϊκή Ελεύθερη Συμμαχία, η οποία είναι ένας συνασπισμός μειονοτικών και περιφερειακών ομάδων. Στην αμέσως επόμενη σύνοδο της Ευρωπαϊκής Ελεύθερης Συμμαχίας το "Ουράνιο Τόξο" θα καταστεί πλήρες μέλος με ισότιμη συμμετοχή στις αποφάσεις της ομάδας. "Το ταξίδι μας στις Βρυξέλλες είχε ιδιαίτερη σημασία, διότι το ένα από τα θέματα της ατζέντας ήταν το ζήτημα της μακεδονικής γλώσσας στην Ελλάδα", είπε ο εκπρόσωπος της πολιτικής γραμματείας του "Ουράνιου Τόξου" Παύλος Βοσκόπουλος. Για το ζήτημα αυτό έχει αποσταλεί έκκληση της κοινοβουλευτικής ομάδας Πρασίνων - Ευρωπαϊκής Ελεύθερης Συμμαχίας προς τον Έλληνα πρωθυπουργό, με το αίτημα να αναγνωριστεί η μακεδονική γλώσσα. Ανάλογη ερώτηση έχουν υποβάλει οι εκπρόσωποι της κοινοβουλευτικής ομάδας στο Ευρωκοινοβούλιο. Ο κ. Βοσκόπουλος διευκρίνισε ότι τα ζητήματα αυτά υποβάλλονται ανοιχτά στην ελληνική κοινωνία, να τα συζητήσει και να τα αξιολογήσει. "Εμείς δεν πιστεύουμε ότι αν γίνουμε 10 ή 20 ή 50 χιλιάδες συνειδητοποιημένοι μειονοτικοί θα λυθούν τα προβλήματα των μειονοτήτων στη χώρα μας, πολύ δε περισσότερο τα ζητήματα της διαφορετικότητας. Τα ζητήματα αυτά πρέπει να ανοίγονται στο σύνολο της ελληνικής κοινωνίας".

Ο Γιώργος Λιάνης ξεκαθάρισε ότι "σχεδόν σύμπας ο νομός" ζητάει τον επαναπατρισμό όλων ανεξαιρέτως των πολιτικών προσφύγων, άνευ όρων: "Αυτοί οι άνθρωποι που έχουν φτάσει πια στις εσχατιές της ζωής τους θα πρέπει να γυρίσουν χωρίς όρους, όπως γύρισαν και οι άλλοι χωρίς όρους. Δεν έχουν τίποτα το διαφορετικό. Πρέπει να πω ότι υπήρξε κατά καιρούς τέτοιος προβληματισμός στο ΠΑΣΟΚ. Και ο αείμνηστος Ανδρέας Παπανδρέου είχε πει ότι πρέπει να γυρίσουν οι πολιτικοί πρόσφυγες, αλλά και ο αείμνηστος Γιώργος Γεννηματάς, του οποίου ο σχετικός νόμος ουσιαστικά εμποδίζει τον επαναπατρισμό των πολιτικών προσφύγων, στην τελευταία του πολιτική εμφάνιση στη Φλώρινα είχε πει ότι το ζήτημα πρέπει να το επανεξετάσουμε. Ακόμα, όμως, και ο κ. Πάγκαλος, πρώην υπουργός Εξωτερικών, έχει τοποθετηθεί υπέρ του επαναπατρισμού. Πιστεύω, λοιπόν ότι αργά ή γρήγορα το θέμα θα τεθεί. Και δεν είναι θέμα μόνο της Φλώρινας, ούτε καν θέμα των όμορων νομών. Είναι θέμα της Ελλάδας".

Βεβαίως ο κ. Λιάνης δεν συμμερίζεται την άποψη του Ουράνιου Τόξου περί μακεδονικής μειονότητας: "Δεν πιστεύω ότι υπάρχει εθνική μειονότητα. Υπάρχει συγκεκριμένο γλωσσικό ιδίωμα, γλώσσα, που μιλιέται στην περιοχή, αλλά δεν την αποκαλώ μακεδονική γλώσσα. Ο όρος μακεδονική είναι τόσο φορτισμένος από τα τελευταία 100 χρόνια, που όταν τον χρησιμοποιούμε δημιουργεί σύγχυση και δεν βοηθάει στην επίλυση κανενός ζητήματος. Αυτή η γλώσσα δημιούργησε μεγάλη φόρτιση, παρεξηγήσεις, κυνηγητά. Θα τολμούσα κι εγώ να την αποκαλέσω απαγορευμένη γλώσσα. Αλλά η καταστολή έφερε τα αντίθετα από τα επιδιωκόμενα αποτελέσματα. Επιχείρησαν να πλήξουν τα ήθη και τα έθιμα της περιοχής κι ο κόσμος χόρευε κρυφά και τραγουδούσε στη γλώσσα του χρόνια ολόκληρα. Η καταστολή έδινε και έναν αλυτρωτικό χαρακτήρα σε όσους συνέχιζαν να τραγουδούν και να χορεύουν τα δικά τους".

Ο αντίλογος από τον κ. Βοσκόπουλο ήταν ότι "η αναγνώριση ύπαρξης εθνικών μειονοτήτων στην Ελλάδα είναι το κλειδί για την εξέλιξη των πολιτικών πραγμάτων στη χώρα. Η προσπάθεια επί δεκαετίες για τη δημιουργία ενός ελληνορθόδοξου κράτους, όπου όλοι πρέπει να έχουμε πιστοποιητικά εθνικής καθαρότητας, πρέπει να αλλάξει. Οι εθνικές μειονότητες καλώς ή κακώς υπάρχουν, ανεξάρτητα από τη θέληση ή τις επιθυμίες κάποιων. Αν κάποιοι θέλουν να αισθάνονται σλαβόφωνοι ή δίγλωσσοι ή σλαβομακεδόνες, είναι δικό τους δικαίωμα. Αυτό, όμως, που είναι σαφές είναι ότι υπάρχει και μια μερίδα πληθυσμού, οι οποίοι εθνικά προσδιορίζονται διαφορετικά. Αυτοί -όσο λίγοι κι αν είναι- θεωρούμε ότι πρέπει να απολαμβάνουν όλα τα δικαιώματά τους".

Ο κ. Λιάνης διαφώνησε: "Εγώ δεν δέχομαι ότι το σλαβόφωνο κομμάτι του οποιουδήποτε νομού της Ελλάδας συνιστά εθνική μειονότητα. Ακόμα και στην καταγραφή του Σιγκουάν που έγινε με σχολαστικό τρόπο για λογαριασμό της Ευρωπαϊκής Ένωσης, σε ορισμένες γλωσσικές μειονότητες αποδόθηκαν εθνικά χαρακτηριστικά. Στη δική μας δεν αποδόθηκε. Συνεπώς η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει αντιμετωπίσει το ζήτημα και μιλάει για γλωσσική μειονότητα. Αυτά τα ζητήματα θα αντιμετωπιστούν πολιτικά. Και έχουμε ένα πρόσφατο παράδειγμα. Νομίζω ότι μπορέσαμε να επικοινωνήσουμε σε όλα τα ζητήματα με τη γειτονική χώρα, πριν ακόμα λυθεί το ζήτημα του ονόματος. Και το περασμένο καλοκαίρι έγιναν σημαντικές συναντήσεις και συζητήσεις σε επίπεδο πρωθυπουργών και υπουργών εξωτερικών".

Η συζήτηση δεν έμεινε καθόλου στα γενικά ή θεωρητικά στοιχεία της αντιπαράθεσης. Η πρόταση του "Ουράνιου Τόξου" να εισαχθεί στο εκπαιδευτικό σύστημα η "μακεδονική γλώσσα" προκάλεσε σχετική ερώτηση στο πρες-ρουμ. Ο κ. Ρέππας δήλωσε ότι "η ελληνική κυβέρνηση δεν αντιμετωπίζει τέτοιο θέμα". Ο κ. Βοσκόπουλος είχε διευκρινίσει ότι η οργάνωσή του δεν ζητάει την ίδρυση ενός παράλληλου εκπαιδευτικού συστήματος, αλλά "την εισαγωγή της μακεδονικής γλώσσας στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα, στη βασική και τη μέση εκπαίδευση, στις περιοχές εκείνες που ομιλείται, με παράλληλη ίδρυση έδρας γλώσσας σε πανεπιστημιακό επίπεδο". Ο εκπρόσωπος του "Ουράνιου Τόξου" εξήγησε ότι θα μπορούσαν να ζητήσουν την ίδρυση ξεχωριστού σχολείου με βάση τις συνθήκες που έχει υπογράψει η Ελλάδα, αλλά το αποφεύγει "επειδή μια τέτοια συμπεριφορά θα προκαλούσε καχυποψία ή και φόβους στον πλειοψηφικό πληθυσμό". Αυτό που τον απασχολεί είναι να υπάρξει γενική αποδοχή του αιτήματος: "Επειδή τα ζητήματα αυτά είναι ακόμα ταμπού και επειδή υπάρχει σχετική προκατάληψη και φοβία, ιδιαίτερα στις μειονοτικές περιοχές, η εισαγωγή της γλώσσας στο εκπαιδευτικό σύστημα θα λειτουργήσει θετικά και προς τις δυο κατευθύνσεις. Για τον ίδιο λόγο δεν κάνουμε δικά μας φροντιστήρια, διότι το ζήτημα είναι να γίνει αποδεκτή η γλώσσα από το σύνολο της ελληνικής κοινωνίας".

Ο κ. Λιάνης αντέτεινε ότι το ζήτημα της καλλιέργειας της γλώσσας δεν είναι της παρούσας στιγμής. "Είμαστε σε ένα σταυροδρόμι στις σχέσεις μας με την Π.Γ.Δ. Μακεδονίας, όπου η λυδία λίθος της όλης υπόθεσης είναι το θέμα του ονόματος. Νομίζω ότι είμαστε σ' ένα καλό σημείο και στο ζήτημα αυτό. Όταν λυθεί το ζήτημα του ονόματος, τότε τα δύο κράτη μπορούν να συζητήσουν όλα αυτά τα θέματα με τη μορφή διακρατικών συμφωνιών, πάντοτε βεβαίως στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης". Ο βουλευτής του ΠΑΣΟΚ, όμως, θεώρησε ότι η γλώσσα έπρεπε ήδη να έχει εισαχθεί στην ανώτατη εκπαίδευση: "Στη Σχολή Βαλκανικών Σπουδών που ιδρύθηκε εσχάτως στη Φλώρινα κακώς δεν διδάσκεται και η γλώσσα της Π.Γ.Δ. Μακεδονίας, ενώ διδάσκονται η βουλγαρική, η ρουμανική και η αλβανική. Είναι μια εξαίρεση κατά τη γνώμη μου απολύτως άδικη. Δεν βρίσκω για ποιο λόγο γίνεται αυτή η διάκριση και δεν διαβλέπω κανένα κίνδυνο εξ αυτού του γεγονότος. Η περιχαράκωση που έχει η Ελλάδα σ' αυτά τα ζητήματα έκανε ζημιά και μόνο ζημιά". 

Η συνέντευξη Τύπου στην Αθήνα δεν ήταν το πρώτο δείγμα του νέου κλίματος. Είχε προηγηθεί, τρεις μέρες νωρίτερα, μια εκπομπή του κρατικού ραδιοφώνου της Δυτικής Μακεδονίας, που φιλοξένησε -γεγονός πρωτοφανές- το "Ουράνιο Τόξο" και τις θέσεις του. Στην εκπομπή συνέβαλαν με τις απόψεις τους και οι δύο βουλευτές του νομού (ο Γιώργος Λιάνης, αλλά και ο πρωτοεκλεγμένος Νικόλαος Κορτσάρης της Νέας Δημοκρατίας), οι οποίοι θεώρησαν πρόωρο (ή ανεπίκαιρο) το ζήτημα της διδασκαλίας της γλώσσας και δήλωσαν ότι θα αντιμετωπιστεί στο πλαίσιο των ευρωπαϊκών δεδομένων, μαζί με την επίλυση όλων των εκκρεμών προβλημάτων Ελλάδας - Π.Γ.Δ. Μακεδονίας. Μια πραγματική πρόοδος, αν σκεφτεί κανείς ότι πριν από λίγα μόλις χρόνια οι "αγανακτισμένοι" εθνικόφρονες της πόλης, συνεπικουρούμενοι από εκπροσώπους όλου του πολιτικού φάσματος, έκαιγαν τα γραφεία της μειονοτικής οργάνωσης, με αφορμή την ανάρτηση μιας δίγλωσσης πινακίδας.

Αλλά και τα μεγάλα μέσα ενημέρωσης συμμετέχουν δειλά δειλά στην αλλαγή του κλίματος. Το ρεπορτάζ του Τάσου Τέλογλου για τους πολιτικούς πρόσφυγες (εκπομπή "Μαύρο Κουτί", Μέγκα 17/5) ήταν μια θαρραλέα παρουσίαση του προβλήματος των πολιτικών προσφύγων που ζουν στα Μπίτολα (Μοναστήρι), λίγα χιλιόμετρα από τα ελληνικά σύνορα, και τους απαγορεύεται ακόμα η επιστροφή. Για πρώτη φορά εμφανίστηκε στην ελληνική τηλεόραση ο Αλεξάνταρ Πόποφσκι, η ηγετική μορφή του κινήματος των "Μακεδόνων του Αιγαίου" και εξήγησε με απλά λόγια το αυτονόητο αίτημά του: να του αναγνωριστεί το δικαίωμα να επισκεφτεί το χωριό του (Ντόλνο Κότορι, σημερινή Κάτω Υδρούσα), να δει το σπίτι που γεννήθηκε και τους τάφους των δικών του. Ο κ. Πόποφσκι είναι γνωστός στους αναγνώστες του "Ιού". Νεαρός μαχητής του "Δημοκρατικού Στρατού" ακολούθησε μετά την ήττα την πορεία των περισσότερων συντρόφων του. Από την Τασκένδη, μετά τις εκκαθαρίσεις μεταφέρθηκε, όπως και οι περισσότεροι σλαβομακεδόνες, στα Μπίτολα. Και ζει, όπως και εκατοντάδες ή χιλιάδες παλιοί του σύντροφοι, με τη μοναδική επιθυμία να επισκεφτεί ελεύθερα και πάλι το χωριό του, χωρίς να του ζητηθεί καμιά δήλωση (εθνικής) μετανοίας. Φαίνεται ότι ήρθε η ώρα.

(Ελευθεροτυπία, 11/6/2000)