ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ COINTELPRO

Η πολύτιμη πείρα του FBI

 1. 2.

Μόνιμο επιχείρημα των ελληνικών αρχών απέναντι στις αμερικανικές επικρίσεις περί "υπόθαλψης τρομοκρατών" στη χώρα μας είναι ότι στις σχετικές έρευνες συμμετέχει (ή και προΐσταται) το FBI. Πολλοί λίγοι αναρωτιούνται για τις μεθόδους που εφαρμόζει το FBI. Ποια είναι αλήθεια η "τεχνογνωσία" του στην ανακάλυψη και την εξόντωση του "εσωτερικού εχθρού";

Όπως πληροφορηθήκαμε την επαύριο της δολοφονίας του βρετανού ταξίαρχου Σόντερς, το αμερικανικό FBI ανέλαβε να μας σώσει από την εγχώρια "τρομοκρατία", που οι ημέτεροι κατασταλτικοί μηχανισμοί δεν είναι σε θέση να εξαλείψουν. Μια συμφωνία αντιτρομοκρατικής συνεργασίας ανάμεσα στην ΕΛΑΣ και το Ομοσπονδιακό Γραφείο Ερευνών των ΗΠΑ έχει ήδη συνταχθεί και αναμένεται η υπογραφή της. Στο κείμενο αυτού του "μνημονίου κατανόησης", όπως δημοσιεύθηκε προ μηνός στην "Ε" (18/6/00), προβλέπεται όχι μόνο η "ανταλλαγή πληροφοριών κι εμπειριών" ανάμεσα στις δύο υπηρεσίες, αλλά και ο "προγραμματισμός και υιοθέτηση συντονισμένων δράσεων κατά παράνομων δικτύων", η ακριβής ταυτότητα των οποίων δεν προσδιορίζεται. 

Δεν είμαστε βέβαια σε θέση να γνωρίζουμε κατά πόσο θα μπορέσει η πολυδιαφημισμένη αυτή υπηρεσία των ΗΠΑ να συμβάλει στην εξάρθρωση μιας απόλυτα στεγανής οργάνωσης-φάντασμα, όπως η "17 Νοέμβρη". Εκείνο που ξέρουμε καλά, απεναντίας, είναι ότι οι υπερατλαντικοί συνεργάτες της ΕΛΑΣ έχουν στο μητρώο τους μια καθόλου ευκαταφρόνητη προϊστορία καταπολέμησης του εν γένει "εσωτερικού εχθρού", και μάλιστα με μέσα και μεθόδους που κάθε άλλο παρά προσιδιάζουν στις δημοκρατικές αντιλήψεις μιας ευνομούμενης πολιτείας. Ο λόγος για το περίφημο "Πρόγραμμα Αντικατασκοπίας" (Counterintelligence Program, γνωστότερο με την υπηρεσιακή του συντομογραφία ως COINTELPRO), που το FBI εφάρμοσε επί δεκαετίες με σκοπό τη "συστηματική αποδιοργάνωση" κάθε είδους "ανατρεπτικής" κοινωνικής αντιπολίτευσης στο εσωτερικό των ΗΠΑ. Παρόλο που η ονομασία του προγράμματος παραπέμπει στην αντιμετώπιση εξωτερικών απειλών, στόχος του υπήρξαν αποκλειστικά και μόνο οργανώσεις, πολιτικά κόμματα, συνδικάτα, κινήσεις πολιτών και άλλες συλλογικότητες που δραστηριοποιούνταν νόμιμα στο εσωτερικό της χώρας. Τυπικά καταργημένο ύστερα από την αποκάλυψή του το 1971, το COINTELPRO εξακολουθεί να αποτελεί, ως μεθοδολογία, τον ανεπίσημο κορμό της κατασταλτικής πολιτικής των αμερικανικών υπηρεσιών ασφαλείας.

Αν και η ιστορία της πολιτικής καταστολής στις ΗΠΑ ξεκινά πολύ πριν από το ξέσπασμα του Ψυχρού Πολέμου, η γέννηση του COINTELPRO υπήρξε -τυπικά τουλάχιστον- απόρροια του τελευταίου. Το πρώτο σχετικό πρόγραμμα εγκρίθηκε από τη διεύθυνση του FBI στις 28 Αυγούστου 1956 και είχε στόχο το (ήδη ημιδιαλυμένο από τις απίστευτες διώξεις της μακαρθικής περιόδου) ΚΚ ΗΠΑ. Στα επόμενα χρόνια επεκτάθηκε διαδοχικά για να βάλει στο στόχαστρό του το αυτονομιστικό κίνημα του Πουέρτο Ρίκο (5/8/1960), το τροτσκιστικό Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα (SWP, 12/10/61), το SCLC του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ (6/1/62), τις "μαύρες εθνικιστικές ομάδες" (25/8/67) και το Κόμμα των Μαύρων Πανθήρων (ΒΡΡ) ειδικότερα (27/9/68), τις οργανώσεις και προσωπικότητες της Νέας Αριστεράς (9/5/68) και το Αμερικανικό Ινδιάνικο Κίνημα (ΑΙΜ). Στα δεκαπέντε χρόνια της επίσημης διάρκειάς του, περιέλαβε τουλάχιστον 1.388 διαφορετικές "επιχειρήσεις" κατά του ΚΚ ΗΠΑ, 46 κατά του SWP, 233 κατά των Μαύρων Πανθήρων, 62 εναντίον άλλων μαύρων οργανώσεων ή ατόμων, καθώς κι έναν απροσδιόριστο αριθμό επιμέρους "προγραμμάτων" εναντίον της Νέας Αριστεράς, των Πορτορικανών και του ΑΙΜ. Η όλη διαδικασία υπήρξε εξαιρετικά ιεραρχημένη και γραφειοκρατικά οργανωμένη: ύστερα από τη δρομολόγηση κάποιου προγράμματος, τα αρμόδια κατά τόπους γραφεία του FBI καλούνταν να υποβάλουν γραπτώς εισηγήσεις στη διεύθυνση της υπηρεσίας, εξειδικεύοντας στόχους και μεθόδους στη βάση της τοπικής εμπειρίας. Ακολουθούσε η έγκριση (ή η διόρθωση) των εισηγήσεων από τα κεντρικά, η εφαρμογή των σχεδίων και η υποβολή τακτικών εκθέσεων για την πορεία του εγχειρήματος. Σε περίπτωση "ολιγωρίας", τα τοπικά γραφεία υποβάλλονταν σε εξαντλητική κριτική και πιέσεις για αύξηση της "απόδοσής" τους εις βάρος των επιλεγμένων στόχων.

Ποιο ήταν όμως το περιεχόμενο της αθόρυβης αυτής εκστρατείας για την "αποδιάρθρωση" των αντιφρονούντων; Η συστηματική μελέτη των φακέλων και των εγγράφων που έχουν έρθει μέχρι σήμερα στο φως αφήνει να διαφανεί μια λίγο-πολύ ενιαία πρακτική, με συστατικά στοιχεία αρκετά γνώριμα από το καθ' ημάς αστυνομικό κράτος του παρελθόντος - κι όχι μόνο...

"Συνήθεις ύποπτοι" και κατασκευή ενόχων

Πρώτη σταθερά των προγραμμάτων ήταν η απλούστερη των μεθόδων: συντονισμός μιας συστηματικής "παρενόχλησης" των αντιφρονούντων από όλες τις υπηρεσίες ασφαλείας, με σκοπό να καταστεί ο βίος τους αβίωτος, να παροπλιστούν πολιτικά και να εξωθηθούν στη διάπραξη του μοιραίου λάθους που θα τους οδηγούσε για τα καλά στη φυλακή. Ένα μνημόνιο του Γραφείου του FBI στη Φιλαδέλφεια (30/8/67) σχετικά με το πρόγραμμα που εφαρμόστηκε εκεί για την αποδιάρθρωση μιας μικρής ομάδας μαύρων ακτιβιστών, του "Κινήματος Επαναστατικής Δράσης" (RAM), είναι εξαιρετικά αποκαλυπτικό γι' αυτή τη μεθοδολογία: "Με την εμφάνιση των γνωστών νέγρων εξτρεμιστών στο σπίτι του [...], μπήκε σε εφαρμογή 24ωρη παρακολούθηση. Οι αριθμοί κυκλοφορίας των αυτοκινήτων που σταματούσαν εκεί καταγράφονταν. Μόλις έφευγαν από την περιοχή, υφίσταντο ελέγχους από την αστυνομία. Γινόταν εξακρίβωση ταυτότητας των επιβατών τους. Οι επιβάτες γινόντουσαν στόχος παρενόχλησης. [...] Κάθε δικαιολογία για σύλληψη αξιοποιούνταν πάραυτα. Μόλις η παρακολούθηση επισήμαινε την άφιξη μιας καινούριας ομάδας στην πόλη, οδηγούνταν σε ανάκριση και οι κατοικίες τους περνούσαν από έρευνα. Άλλα μέλη του RAM συλλαμβάνονταν και αφήνονταν ελεύθερα με εγγύηση, ξανασυλλαμβάνονταν όμως αρκετές φορές μέχρις ότου δεν ήταν σε θέση να καταβάλουν εγγύηση. Οι παραπάνω ενέργειες φαίνεται προς το παρόν ότι έχουν περιορίσει τις δραστηριότητες αυτής της ομάδας. Επρόκειτο προφανώς για μια πολύ απογοητευτική εμπειρία για τα εν λόγω άτομα. Οταν ανακοινώθηκε στον [...] ότι συλλαμβανόταν για μια ακόμη φορά, και πως η γυναίκα κι η αδερφή του συλλαμβάνονταν επίσης, ξάπλωσε στο πάτωμα της κατοικίας του, χτυπούσε το πάτωμα με τις γροθιές του κι έκλαιγε... Οι παραπάνω ενέργειες μέσω της τοπικής αστυνομίας αναφέρονται ως παράδειγμα για μια αποτελεσματική τεχνική αντικατασκοπίας". Όλα αυτά σε επίσημο υπηρεσιακό έγγραφο - και για μια πολιτική ομάδα χωρίς την παραμικρή παράνομη δραστηριότητα, που απλώς θεωρούνταν "επιρρεπής στη βία" από το FBI. 

Χωρίς να διαθέτουν την ωμότητα του παραπάνω ντοκουμέντου, πλήθος υπηρεσιακά έγγραφα πιστοποιούν πως το μοντέλο εφαρμόστηκε όντως σε μαζική κλίμακα, με αλλεπάλληλες διώξεις των κάθε λογής αντιφρονούντων. Μονάχα μέσα στο 1969, τουλάχιστον 348 Μαύροι Πάνθηρες συνελήφθησαν κατά τη διάρκεια αστυνομικών επιδρομών σε σπίτια και γραφεία του ΒΡΡ, συχνά για αδικήματα όπως η παράνομη χρήση ηχητικών συστημάτων ή η κατοχή μικροποσοτήτων μαριχουάνας. Καθόλου συμπτωματικά, γι' αυτή την τελευταία περίπτωση προνοεί ειδικά μια εγκύκλιος του διευθυντή του FBI Εντγκαρ Χούβερ, στην οποία ανακεφαλαιώνονται 12 άξονες δράσης κατά του αντιπολεμικού κινήματος και της Νέας Αριστεράς (5/7/68): "Εφόσον η χρήση μαριχουάνας κι άλλων ναρκωτικών είναι διαδεδομένη μεταξύ των μελών της Νέας Αριστεράς, θα πρέπει να επαγρυπνείτε για την ευκαιρία να βάλετε τις τοπικές αστυνομικές αρχές να τους συλλάβουν με κατηγορίες για ναρκωτικά. Κάθε πληροφορία που αφορά κατοχή μαριχουάνας ή συμμετοχή σε πάρτι με ναρκωτικά θα πρέπει να διαβιβάζεται αμέσως στις τοπικές αρχές κι αυτές να ενθαρρύνονται να αναλάβουν δράση".

Στην περίπτωση πιο νομοταγών συλλογικοτήτων, έχει καταγραφεί μια απίστευτη γκάμα από (σαφώς ηπιότερες, αλλά παρόλα αυτά εξαιρετικά οδυνηρές) παρεμβάσεις των "οργάνων" στον οικογενειακό ή εργασιακό περίγυρο των μελών τους: ανώνυμες επιστολές για την απόλυση ή το μπλοκάρισμα της υπηρεσιακής ανέλιξης μελών του SWP και "εθνικά απαράδεκτων" πανεπιστημιακών της Νέας Αριστεράς, παρεμβάσεις για την αποτροπή της πώλησης γης στην οργάνωση "Δημοκρατία της Νέας Αφρικής" (RNA) στην πολιτεία του Μισισιπή, κ.ο.κ. "Ανώνυμες επιστολές θα πρέπει να στέλνονται στις πανεπιστημιακές αρχές, σε μέλη του τοπικού κοινοβουλίου και στον Τύπο", εξηγεί στην προαναφερθείσα εγκύκλιό του ο Χούβερ. "Αυτές οι επιστολές θα πρέπει να υπογράφονται 'ενδιαφερόμενος σπουδαστής' ή 'προβληματισμένος φορολογούμενος'". Την εικόνα συμπληρώνουν οι διαδοχικές δίκες στελεχών ή απλών αγωνιστών του κινήματος με διογκωμένες ή εντελώς κατασκευασμένες κατηγορίες, πολλές από τις οποίες έχουν προ πολλού περάσει στην ιστορία.

Η προσωπική ζωή στο στόχαστρο

Ως εδώ, τα πράγματα θα μπορούσαν να θεωρηθούν σχεδόν αυτονόητα για έναν αστυνομικό μηχανισμό που σέβεται τον εαυτό του (αλλά όχι και τόσο τους πολίτες). Το παιχνίδι ωστόσο αρχίζει να χοντραίνει ακόμη περισσότερο μόλις βγούμε από το χώρο της ποινικής δικονομίας και περάσουμε στη σφαίρα των ανομολόγητων "παρενοχλητικών" σχεδιασμών. Εδώ οι επιχειρήσεις έχουν στόχο κυρίως την προσωπική ζωή και τις κοινωνικές σχέσεις των ατόμων που αποφασίζεται να "αποδομηθούν". Αναφερόμενος στο COINTELPRO που καταρτίστηκε με στόχο τα στελέχη του αυτονομιστικού κινήματος του Πουέρτο Ρίκο (12/6/61), ο ίδιος ο Χούβερ δεν θα μπορούσε να είναι περισσότερο σαφής: "Για τους σκοπούς του προγράμματος, θα πρέπει να σκαλίσουμε βαθιά σ' εκείνο το κομμάτι από τις ζωές τους που δεν δείχνουν στην επιφάνεια. Πρέπει να έχουμε πληροφορίες σχετικά με τις αδυναμίες, τα ήθη τους, τα ποινικά μητρώα τους, τις συζύγους, τα παιδιά τους, την οικογενειακή τους ζωή, τους τίτλους σπουδών και τις προσωπικές τους δραστηριότητες πέρα από την αυτονομιστική τους δράση". Για την αξιοποίηση αυτών των στοιχείων, οι δημοσιευμένοι φάκελοι του FBI δεν αφήνουν την παραμικρή αμφιβολία. Ένα μεγάλο μέρος των "αντικατασκοπικών" προγραμμάτων επικεντρωνόταν στην αποστολή ανώνυμων επιστολών με (πραγματικές ή κατασκευασμένες) "αποκαλύψεις" προσωπικών πληροφοριών προς επιλεγμένους αποδέκτες. Αμέτρητες είναι επίσης οι αναφορές των υπηρεσιακών εκθέσεων σε "επαφές με τα ΜΜΕ" και "φιλικούς δημοσιογράφους" που αναλαμβάνουν να βγάλουν στη φόρα τα πάσης φύσεως -αλλά καθόλου τυχαία- κουτσομπολιά που τους "σπρώχνει" η υπηρεσία. Εν έτει 1969, τέλος, το FBI έφτασε μέχρι το σημείο να ρίξει στην κυκλοφορία ένα ψευδεπίγραφο, δικό του "εναλλακτικό" έντυπο (με την ονομασία "Ο Μαυροπίνακας"), μέσω του οποίου ανακύκλωνε τα διάχυτα κουσκούς του "χώρου" - προσθέτοντας, φυσικά, και ουκ ολίγα δικά του.

Μια τυπική επιχείρηση αυτού του είδους αφορά συνήθως την ερωτική συμπεριφορά ή τις ενδοοικογενειακές ισορροπίες του "στόχου". Είναι λίγο πολύ γνωστές οι ιστορίες της κασέτας με ηχογραφήσεις του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, το ποντάρισμα πάνω στην "ύποπτη ανοχή" του Χιούι Νιούτον απέναντι στην ομοφυλοφιλία ή η οργανωμένη διαρροή "πληροφοριών" για την προσωπική ζωή της ηθοποιού Τζιν Σίμπεργκ στην κουτσομπολίστικη στήλη των L.A. Times, που κατέληξε στην αυτοκτονία του θύματος (και του συζύγου της Ρομέν Γκαρί). Αυτό που δεν είναι και τόσο γνωστό είναι η λεπτομερής καταγραφή των επιδιώξεων κάθε τέτοιας προσπάθειας από τους γραφειοκράτες του COINTELPRO. Ιδιαίτερα αποκαλυπτική είναι μια έκθεση του Γραφείου του Σεντ Λούις προς τον Χούβερ (14/2/69), στην οποία προτείνεται η αποκάλυψη -με ανώνυμες επιστολές- των ερωτικών απιστιών του μαύρου ακτιβιστή Τσαρλς Κοέν στη σύζυγό του (αλλά και η κοινοποίηση του γεγονότος στον ίδιο, προκειμένου να διογκωθεί ο αντίκτυπος του συμβάντος): "Μετά την εκτέλεση της παραπάνω ενέργειας, αναμένονται τα κάτωθι αποτελέσματα: 1) Δυσφορία και πιθανόν διαρκής έλλειψη εμπιστοσύνης μεταξύ του ζεύγους. Η φροντίδα με το τι θα κάνει επ' αυτού μπορεί να μειώσει το χρόνο που ασχολείται με τις συνωμοσίες και τα σχέδια της οργάνωσης. Μπορεί ακόμη και ν' αποφασίσει να περνά περισσότερο χρόνο με τη γυναίκα και τα παιδιά του και λιγότερο με τις εθνικιστικές δραστηριότητες των μαύρων. 2) Οι Μαύροι Απελευθερωτές θα χάσουν πολύ χρόνο προσπαθώντας να ανακαλύψουν το συγγραφέα της επιστολής. Είναι πιθανόν η όχι και τόσο διακριτική έρευνά τους να οδηγήσει στην απώλεια μελών και να αποξενώσει εν δυνάμει άλλα". Όσο για τα όρια του εγχειρήματος, φαίνεται πως τέτοια δεν υπήρχαν. Τουλάχιστον αυτό συμπεραίνουμε από ενθουσιώδες μνημόνιο του FBI τον Ιούλιο του 1964, στο οποίο η παρά λίγο θανάσιμη καρδιακή προσβολή του αυτονομιστή ηγέτη Χουάν Μαρί Μπρας διεκδικείται ως αποτέλεσμα των ανώνυμων επιστολών που είχε δεχτεί πρόσφατα από την υπηρεσία... 

Χαφιεδοφοβία και πόλεμος συμμοριών

Εντελώς διαφορετικής τάξης ζητήματα προέκυψαν, ωστόσο, όταν το FBI αποφάσισε να στρέψει το COINTELPRO εναντίον λιγότερο συμβατικών στόχων. "Η αποδιάρθρωση της Νέας Αριστεράς μέσω αντικατασκοπευτικών ενεργειών παρουσιάζει προβλήματα που δεν υπήρχαν προηγουμένως στη δουλειά μας", εξηγεί χαρακτηριστικά ο Χούβερ στους υφισταμένους του (29/5/68). "Ενώ το ΚΚ και οι παρεμφερείς ανατρεπτικές ομάδες έκρυβαν τις αδιακρισίες τους και γενικά απέφευγαν τη δημοσιότητα, οι ομάδες της Νέας Αριστεράς επιδεικνύουν προκλητικά την αλαζονεία τους, την ανηθικότητά τους, την απουσία σεβασμού για το νόμο και την τάξη, και θεριεύουν με τη δημοσιότητα. Κοινόβια άγαμων αρρένων και θηλέων διαφημίζονται ως σύμβολο 'ελευθερόφρονος' ατομισμού. Η προσχώρηση στις αρχές του μαρξισμού αναγνωρίζεται χωρίς πρόβλημα. Μέλη του SDS έχουν δημόσια παραδεχτεί τις διασυνδέσεις και την προσχώρησή τους σε αναρχικούς στόχους". Αυτό δεν σημαίνει όμως πως δεν βρέθηκε λύση. Αν ο διευθυντής του FBI, πιστός στα αρχαϊκά στερεότυπά του, δεν μπορούσε να φανταστεί τίποτα άλλο πέρα από "την προσφυγή στη γελοιοποίηση" (με τη διασπορά μάλλον ανώδυνων γελοιογραφιών που παρομοιάζουν τους μακρυμάλληδες χίπηδες με πιθήκους), οι νεότεροι στην ηλικία αρχιπράκτορες έμελλε να αποδειχτούν πολύ πιο διεισδυτικοί. "Με δεδομένη την αδιαφορία της 'νέας αριστεράς' για τους ηθικούς και κοινωνικούς νόμους και τις κοινωνικές ανέσεις", εκτιμά χαρακτηριστικά ο σταθμάρχης του Νιούαρκ (27/5/68), "αυτή θα πρέπει να χτυπηθεί από τα μέσα. Ορισμένοι βασικοί ηγέτες πρέπει να επιλεγούν ως στόχοι μιας σκευωρίας, έτσι ώστε να θεωρηθούν πληροφοριοδότες του κράτους. Φαίνεται πως αυτό είναι το μόνο πράγμα που θα μπορούσε να προβληματίσει αυτά τα άτομα δηλαδή το να αποδειχτούν πληρωμένοι καταδότες μερικοί από τους ηγέτες τους. Η προσβολή των ηθών τους, της έλλειψης σεβασμού προς το νόμο ή του αντιπατριωτισμού τους δεν πρόκειται να εντυπωσιάσει τους οπαδούς τους, όπως θα συνέβαινε κανονικά σε άλλες ομάδες, όσο η προσβολή τους διά των δικών τους αξιών και πεποιθήσεων. Κατηγορήστε τους ότι έχουν ξεπουληθεί στο 'μονοπωλιακό καπιταλισμό'". Η πρακτική εφαρμογή της συνταγής θα έρθει με αλλεπάλληλες (και κατά κανόνα εξαιρετικά επιμελημένες) επιχειρήσεις σπίλωσης διάφορων επώνυμων μορφών του κινήματος - από τον Τομ Χέιντεν του SDS (που την έβγαλε καθαρή) μέχρι τον Στόκλι Καρμάικλ του SCNC (που διαγράφηκε από το Κόμμα των Μαύρων Πανθήρων ως αποτέλεσμα ακριβώς αυτής της σκευωρίας). Η πιο τραγική περίπτωση υπήρξε χωρίς αμφιβολία αυτή του -επίσης Μαύρου Πάνθηρα- Τζερόνιμο Πρατ, που μπήκε στο στόχαστρο του FBI επειδή ακριβώς απέρριψε με βδελυγμία τις προτάσεις που του έγιναν να γίνει χαφιές. Η σπίλωσή του από το COINTELPRO έγινε πιστευτή από τους συντρόφους του, που όχι μόνο τον διέγραψαν αλλά και αρνήθηκαν να του παράσχουν οποιαδήποτε (νομική ή άλλη) βοήθεια κατά τη διάρκεια μιας ολοφάνερα στημένης δίκης, η οποία κατέληξε στην καταδίκη του σε ισόβια δεσμά.

Παράλληλα προς την καλλιέργεια της χαφιεδοφοβίας, σταθερή ήταν η προσπάθεια του FBI, αφενός μεν να εμποδίσει κάθε προσπάθεια συνεργασίας ανάμεσα στις διάφορες συνιστώσες του "εσωτερικού εχθρού" και αφετέρου να υποθάλψει κάθε είδους συγκρούσεις μεταξύ τους. Κάθε δυνατό μέσο επιστρατεύτηκε γι' αυτό το σκοπό: ανώνυμα γράματα και τηλεφωνήματα, πλαστές προκηρύξεις, υβριστικά ή απειλητικά σκίτσα, ακόμη και καμουφλαρισμένες "διαρροές" στα (πάντα πρόθυμα) ΜΜΕ. Οσο για το βαθμό επιτυχίας των εγχειρημάτων, αυτός παρουσιάζει εξαιρετικές διακυμάνσεις ανάλογα με την περίπτωση. Αλλού οι προβοκάτσιες έπεσαν στο κενό, ενώ αλλού αναζωπύρωσαν υπαρκτές αντιθέσεις οδηγώντας ακόμη και σε αιματηρές αναμετρήσεις μεταξύ αντίζηλων ομάδων.

Συγκάλυψη και συνέχεια

Τυπικά, το επίσημο τέλος του COINTELPRO ήρθε την άνοιξη του 1971, όταν στις 8 Μαρτίου μια ομάδα πολιτών διέρρηξε τα τοπικά γραφεία του FBI στο Μίντια της Πενσιλβάνια, δίνοντας στη δημοσιότητα μια πρώτη δέσμη εγγράφων που αποκάλυπταν την ύπαρξη του προγράμματος. Η απάντηση των υπευθύνων ήταν άμεση: όπως διαπιστώνεται από μνημόνιο του νο 2 του Γραφείου, Τσαρλς Μπρέναν (28/4/71), η ηγεσία της υπηρεσίας αποφάσισε την κατάργηση της επίμαχης ονομασίας και των "υπερβολικά εκτεθειμένων" γραφειοκρατικών διαδικασιών, και την αποκέντρωση του προγράμματος στη βάση της μέχρι τότε εμπειρίας. Η συνέχισή του πιστοποιείται όχι μόνο από τις σποραδικές αποκαλύψεις πανομοιότυπων μεταγενέστερων προγραμμάτων, αλλά κι από τους ίδιους τους επιτελείς της ανακριτικής διαδικασίας που ακολούθησε την αποκάλυψη του Γουοτεργκέιτ. Σύμφωνα με τη σύμβουλο της Επιτροπής Τσορτς της Γερουσίας Μπάρμπαρα Μπάνοφ, η αποκέντρωση του 1971 είχε αποτέλεσμα οι σχετικές προτάσεις να υποβάλλονται και να εγκρίνονται πλέον σε τοπικό επίπεδο. Για τον εντοπισμό τους θα έπρεπε να ερευνηθούν, ένας προς έναν, περίπου 500.000 ατομικοί φάκελοι καθώς και όλα τα περιφερειακά αρχεία του FBI, πράγμα αδιανόητο για οποιοδήποτε "ελεγκτικό" σώμα. 

Μια λεπτομέρεια αυτού του μετασχηματισμού, κάθε άλλο παρά δευτερεύουσα, συνδέεται με τη μετονομασία του "εχθρού". Ενώ την περίοδο 1956-66 στόχος της "συστηματικής αποδιάρθρωσης" ήταν οι "ανατρεπτικοί" και στη συνέχεια οι "εξτρεμιστές", από το 1972 και μετά τα αντίστοιχα προγράμματα θέτουν πια στο στόχαστρό τους την "τρομοκρατία". Αρκεί ωστόσο μια στοιχειώδης χαρτογράφηση των επιμέρους συστατικών στοιχείων της τελευταίας για να γίνει αντιληπτή η έκταση της συνέχειας: ορισμένες οργανώσεις απλά άλλαξαν (από τη μια μέρα στην άλλη) χαρακτηρισμό στα υπηρεσιακά έγγραφα, ενώ οι "αντιτρομοκρατικές" έρευνες της δεκαετίας του '80 με στόχο το κίνημα διαμαρτυρίας για τις επεμβάσεις των ΗΠΑ στην Κεντρική Αμερική έφτασαν να περιλάβουν ακόμα και τα τοπικά παραρτήματα της Διεθνούς Αμνηστίας!

(Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία, 16/7/2000)