ΔΑΡΒΙΝΟΣ ΚΑΙ ΕΚΚΛΗΣΙΑ

Πιστεύομεν και εις το DNA

 1. 2.

Η θεωρία της εξέλιξης του Δαρβίνου θεωρείται ακόμα και σήμερα "βλάσφημη" από τους χριστιανούς φονταμενταλιστές. Εκκλησιαστικοί παράγοντες σε όλο τον κόσμο προσφεύγουν στη λύση μιας "αντί-επιστήμης", του λεγόμενου "δημιουργισμού".

28 Ιουνίου 2000. Γραφεία της Ιεράς Συνόδου. Η σκηνή μεταδόθηκε απ' ευθείας σε όλα τα τηλεοπτικά και ραδιοφωνικά μέσα. Ο εκπρόσωπος της Διαρκούς Ιεράς Συνόδου (ΔΙΣ) μητροπολίτης Πειραιώς κ. Καλλίνικος διαβάζει το ανακοινωθέν με τις ενέργειες που αποφασίστηκαν από το καθοδηγητικό όργανο της Εκκλησίας για τη "μάχη των ταυτοτήτων". Απαντά σε λίγες ερωτήσεις δημοσιογράφων και διαβάζει ένα δεύτερο κείμενο απόφασης. Σ' αυτή τη δεύτερη απόφαση τα μέσα ενημέρωσης δεν δίνουν καμιά σημασία. Και όμως. Πρόκειται για μια πολύ σημαντική ανακοίνωση, η οποία θα έπρεπε να προκαλεί έκπληξη για το θέμα και κυρίως το περιεχόμενό της: "Η Ιερά Σύνοδος της Εκκλησίας της Ελλάδος υποδέχεται με ιδιαίτερη χαρά την μεγαλύτερη και ουσιαστικότερη ίσως ανακάλυψη της ανθρώπινης επιστήμης και τεχνολογίας: την αποκωδικοποίηση του ανθρώπινου γονιδιώματος. Θαυμάζει το επίτευγμα, επικροτεί την κατάκτηση της νέας γνώσεως, ανακουφίζεται φιλάνθρωπα από την προσδοκία μιας επαναστάσεως στη διαγνωστική, προληπτική και θεραπευτική ιατρική, δοξάζει τον πάνσοφο Θεό για το δώρο και εύχεται και ελπίζει πως η βαθύτερη γνώση της βιολογικής και γενετικής ταυτότητός μας θα διευκολύνει την πορεία προς την πνευματική αυτογνωσία και θεογνωσία".

Ο ανυπόκριτος αυτός ενθουσιασμός της Ιεράς Συνόδου είναι πραγματικά απίστευτος. Η επιστημονική ανακάλυψη, την οποία χαιρετίζουν οι Ιεράρχες με τόση ζέση, αποτελεί -μεταξύ άλλων- και την πιο πρόσφατη δικαίωση της θεωρίας της εξέλιξης. Όπως λένε οι ειδικοί επιστήμονες, ποτέ μέχρι σήμερα, ούτε κατά τη διάρκεια της ζωής του Δαρβίνου, οι απόψεις του δεν ήταν τόσο επίκαιρες. Η αποκωδικοποίηση του ανθρώπινου γονιδιώματος επιβεβαιώνει την κοινή καταγωγή ανθρώπου και ζώων, και οι εξελικτικές αλλαγές του DNA ερμηνεύουν την προοδευτική πολυπλοκότητα στο γονιδίωμα των ειδών. Εμφανίζεται λοιπόν η Ιερά Σύνοδος να χαιρετίζει με θαυμασμό την περίφημη θεωρία του Δαρβίνου, στην πλέον σύγχρονη εκδοχή της, κάτι που έρχεται σε ευθεία αντίθεση με όλα όσα γνωρίζαμε μέχρι σήμερα για τις εδραιωμένες αντιλήψεις της.

Μια πρώτη ερμηνεία που μπορεί να δοθεί σ’ αυτή την ενθουσιώδη ανακοίνωση της ΔΙΣ είναι ότι πρόκειται για μια έμπρακτη αυτοκριτική και ανασκευή της σταθερής επιμονής της εκκλησίας να αντιμετωπίζει τη θεωρία της εξέλιξης ως «ψευδοεπιστήμη» και «δηλητήριο των υλιστών». Αλλά τότε θα ήταν πολύ άκομψο να βάλουν τον καημένο τον μητροπολίτη Πειραιώς να διαβάσει το ανακοινωθέν. Ο κ. Καλλίνικος είναι εκείνος που είχε αναλάβει προσωπικά την εκστρατεία κατά του «Δαρβίνου» τη δεκαετία του ’80, και ποτέ δεν θα έκανε «πίσω» τόσο εύκολα και μάλιστα τώρα που έχει βαλθεί να εξοντώσει τον Ρενάν, τον Στράους και τον Χέκελ.

Δυστυχώς δεν πρόκειται για καμιά αυτοκριτική. Αν μελετήσει κανείς τα βιβλία και τις μπροσούρες που εκδίδουν τα τελευταία χρόνια οι επίσημοι εκκλησιαστικοί φορείς θα διαπιστώσει ότι πρόκειται για έναν θρησκευτικό «μεταμορφισμό» της επιστήμης, δηλαδή για μια επιχείρηση οικειοποίησης εκ μέρους της εκκλησίας ορισμένων μόνο επιστημονικών δεδομένων (όσων θεωρούνται συμβατά με το θρησκευτικό δόγμα) και την απόρριψη συλλήβδην όλων των άλλων.

Η Εκκλησία έχει κατανοήσει ότι δεν μπορεί στα χρόνια μας να εμφανίζεται ως εχθρός της επιστήμης. Για να αντικρούσει μια «υλιστική» θεωρία (τη θεωρία της εξέλιξης εν προκειμένω) αισθάνεται υποχρεωμένη να συγκροτήσει μια άλλη «μη υλιστική» θεωρία. Συνέβη λοιπόν στην Αμερική. Οι φονταμενταλιστές προτεστάντες ανακάλυψαν την «επιστήμη της δημιουργίας», επιχείρησαν δηλαδή να τεκμηριώσουν επιστημονικά τις διατυπώσεις της Βίβλου για τη δημιουργία-γένεση του κόσμου και του ανθρώπου.

Δίκες ανθρώπων και πιθήκων

Είναι γνωστό ότι η θεωρία της εξέλιξης, όταν διατυπώθηκε από τον Δαρβίνο στο πρωτοποριακό «Η καταγωγή των ειδών» το 1859, προκάλεσε πραγματικό σάλο στην Αγγλία και ισχυρές αντιδράσεις από εκκλησιαστικούς παράγοντες. Σε λίγα χρόνια, όμως, η μάχη στο χώρο της επιστήμης είχε κερδηθεί. Η θεωρία της εξέλιξης γονιμοποίησε σχεδόν άμεσα τη σκέψη και την έρευνα, όσο καμιά άλλη στο χώρο της βιολογίας και της ανθρωπολογίας. Έτσι, όταν το 1871 ο Δαρβίνος εξέδωσε το έργο «Η καταγωγή του ανθρώπου», όπου διατυπώνεται ευθέως η «βέβηλη» σκέψη ότι ο σημερινός άνθρωπος και ο σημερινός πίθηκος έχουν κοινούς προγόνους, οι αντιδράσεις ήταν πολύ ηπιότερες. Ακόμα και οι εκκλησιαστικοί παράγοντες δεν έβρισκαν τρόπο να διαμαρτυρηθούν αποτελεσματικά και επέλεξαν την πλήρη αποδοχή. «Τόσο η αγγλικανική όσο και η καθολική εκκλησία κάνουν τάχα πως παραξενεύονται για το πόσο ο δαρβινισμός συμφωνεί με τη Βίβλο…» παρατηρεί ο Μαρσέλ Πρενάν.

Η ανάπαυλα, όμως, είναι προσωρινή. Οι εκκλησιαστικοί παράγοντες όλων των δογμάτων δυσκολεύονται να συμβιβαστούν με την ιδέα ότι υπάρχει «φυσική» και όχι «θεία» επιλογή. Οι φονταμενταλιστές, μάλιστα, δεν είναι διατεθειμένοι ούτε καν να συζητήσουν ότι τα αποσπάσματα της Γενέσεως που περιέχει η Παλαιά Διαθήκη δεν είναι επιστημονικά θέσφατα. Στην Αμερική υπάρχουν σήμερα τουλάχιστον 2000 σχολεία, στα οποία το μάθημα της φυσικής ιστορίας έχει αντικατασταθεί από τη διδασκαλία της creation science, της «επιστήμης της δημιουργίας», η οποία επιχειρεί να δώσει επιστημονική τεκμηρίωση στις διατυπώσεις της Βίβλου.

Όλες αυτές οι κινήσεις έχουν αφετηρία την περίφημη «Δίκη του Πιθήκου», το 1925, όταν ο νεαρός καθηγητής του Γυμνασίου στο Ντέιτον του Τενεσί Τζον Σκόουπς καταδικάστηκε σε πρόστιμο 100 δολαρίων, επειδή δίδασκε τη «βλάσφημη» θεωρία της εξέλιξης. Η έκβαση της δίκης και η ουσιαστική δικαίωση του καθηγητή θεωρήθηκε τότε νίκη της επιστήμης και της προόδου απέναντι στον θρησκευτικό σκοταδισμό του ρατσιστικού Νότου. Όμως στην πραγματικότητα ο «Δαρβίνος» είχε ηττηθεί. Αν μελετήσει κανείς τα πρακτικά της ιστορικής δίκης, θα διαπιστώσει ότι δεν υπάρχει ούτε λέξη για τη θεωρία της εξέλιξης. Όλη η συζήτηση διεξήχθη γύρω από τη Βίβλο. Ο μηνυτής είχε χάσει τη μάχη, αλλά είχε κερδίσει τον πόλεμο.

Από τότε, επιχειρήθηκε επανειλημμένα στην Αμερική να υποκατασταθεί η θεωρία της εξέλιξης από την «επιστήμη της δημιουργίας». Το 1938 συγκροτήθηκε η «Γεωλογική Εταιρεία του Κατακλυσμού», το 1941 η ASA, με στόχο τη συμφιλίωση χριστιανισμού και επιστήμης και το 1963 ιδρύθηκε η «Εταιρεία Μελέτης της Δημιουργίας» η οποία αργότερα μεταλλάχτηκε σε «Ινστιτούτο Έρευνας της Δημιουργίας». Πρόκειται για το θινκ τανκ των «δημιουργιστών», με έναν προπαγανδιστικό μηχανισμό που εκτείνεται σε 35 πολιτείες των ΗΠΑ με εκδόσεις, μπροσούρες, και 90 ραδιοσταθμούς. Η οργάνωση αυτή χρηματοδοτεί επιστήμονες που «τεκμηριώνουν» τη δημιουργία, αναζητώντας π.χ. την Κιβωτό του Νώε στο Αραράτ ή ίχνη ανθρώπου σύγχρονα με τα ίχνη δεινοσαύρων. Από την άλλη μεριά, η οργάνωση ασκεί πίεση ως «λόμπι» στην πολιτεία, για την τροποποίηση των εκπαιδευτικών προγραμμάτων.

Τον Μάρτιο του 1981 ο κυβερνήτης του Αρκάνσας υπέγραψε ένα νόμο, σύμφωνα με τον οποίο πρέπει στα σχολεία τα παιδιά να διδάσκονται «κατά ισοδύναμο τρόπο» (!) τη θεωρία της εξέλιξης και τη θεωρία της δημιουργίας. Μετά από λίγους μήνες ο νόμος κρίθηκε αντισυνταγματικός, επειδή στις ΗΠΑ απαγορεύεται κάθε νόμος που επιβάλλει μια θρησκεία. Το ομοσπονδιακό δικαστήριο έκρινε ότι η «θεωρία της δημιουργίας» είναι απλή θρησκευτική κατήχηση.

Παρόμοιες κινήσεις «δημιουργιστών» παρατηρούνται σε όλο τον κόσμο, κυρίως από ομάδες προτεσταντών. Στη Γερμανία δύο βιολόγοι έγραψαν το 1993 ένα σχολικό εγχειρίδιο με τίτλο «Δημιουργία και Ιστορία της Ζωής», στο οποίο παρουσιάζονται η θεωρία της εξέλιξης και ο «δημιουργισμός» ως ισοδύναμα επιστημονικά μοντέλα. Επισήμως το βιβλίο απορρίφθηκε, αλλά αυτό δεν εμποδίζει τους Γερμανούς «δημιουργιστές» δασκάλους να το προτείνουν ως βοήθημα.

Η θεωρία των «δημιουργιστών» δεν είναι αυτοτελής. Συνίσταται κυρίως στην προσπάθεια να ανακαλυφθούν αντιθέσεις μεταξύ των ειδικών επιστημόνων που στηρίζονται στη θεωρία της εξέλιξης. Φυσικά αντιθέσεις υπάρχουν. Αλλά, όπως γράφει ο καθηγητής Αλαχιώτης, «οι αντιθέσεις αυτές αντανακλούν την ύπαρξη ενός ενεργού ερευνητικού μετώπου, το οποίο στηρίζει όλο και περισσότερο τον δαρβινισμό με τη σημερινή του μορφή, τη νεοδαρβινική, και αποκρούει κάθε μορφή αντιδαρβινισμού». ("Το Βήμα της Κυριακής", 12/9/99). Χαρακτηριστικό για τον τρόπο που σκέπτονται οι «δημιουργιστές» είναι η μελέτη του Ιωάννου Κωστώφ που κυκλοφορεί από τις επίσημες εκδόσεις της ελληνικής εκκλησίας: «Δεν μπορεί ποτέ να αποδειχθεί ότι έλαβε χώρα η εξέλιξη, διότι αναγκαία προϋπόθεση της αποδείξεως είναι η ύπαρξη εκείνου ο οποίος αποδεικνύει. Εφόσον όμως, σύμφωνα με τις εξελικτικές αντιλήψεις, ο άνθρωπος (ο οποίος θα έπρεπε να αποδείξει το ζητούμενο) είναι ο τελευταίος κρίκος της βιοσφαιρικής αλυσίδας, αυτό σημαίνει ότι δεν ήταν παρών στα προηγούμενα στάδια και συνεπώς ούτε τα παρατήρησε ούτε τα κατέγραψε». (σελ. 194-5) Όλως επικουρικώς -όπως θα λέγαμε αν γινόταν και στη χώρα μας κάποια πραγματική δίκη- ο ίδιος συγγραφέας συμπεραίνει: «Ακόμα και η απόδειξη -η οποία βέβαια ούτε έχει ούτε πρόκειται να επιτευχθεί- της θεωρίας της εξελίξεως δεν σημαίνει κατανάγκην ότι δεν υπάρχει Θεός. Για τον απλούστατο λόγο ότι ο Θεός θα μπορούσε κάλλιστα να φέρει στην ύπαρξη όλο το βιόκοσμο μέσω της εξελικτικής διαδικασίας». (σελ. 293)

Εγχώριοι πιθηκομάχοι

Στην Ελλάδα η ιδεολογική «δίκη του πιθήκου» γνώρισε τρεις κορυφαίες στιγμές. Η πρώτη συνδέεται με τα περίφημα «αθεϊκά» του Βόλου, το 1910-11, όταν οι σκοταδιστές Ιεράρχες σε συνεργασία με υπερσυντηρητικούς πολιτικούς παράγοντες επιχείρησαν να διακόψουν την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση που είχαν ξεκινήσει οι κορυφαίοι δημοτικιστές και παιδαγωγοί της εποχής (Δελμούζος, Σαράτσης, κλπ) στο Παρθεναγωγείο του Βόλου. Τελικά οι υπεύθυνοι του σχολείου παραπέμφθηκαν, μεταξύ άλλων και επειδή «κατά διαφόρους εποχάς από του Σεπτεμβρίου 1908 μέχρι τέλους Μαρτίου 1911 εν Βόλω, Λαρίση και ιδίως εν τω Εργατικώ Κέντρω και τω Ανωτέρω Παρθεναγωγείω Βόλου, προσεπάθησαν διά ζώσης, διά διδασκαλίας και δι’ εντύπων φυλλαδίων να ελκύσωσι προσηλύτους εις λεγόμενα θρησκευτικά δόγματα, τουτέστι την αθεϊαν, με τα οποία ενεργούμενα είναι ασυμβίβαστος η διατήρησις της πολιτικής τάξεως, διδάσκοντες ότι δεν υπάρχει Θεός (…), ότι ο άνθρωπος εδημιουργήθη υπό πιθήκων, ότι ο Θεός είναι ένα αγγούρι (κλπ)». Η δίκη που διεξήχθη στο Ναύπλιο το 1914 (11 ολόκληρα χρόνια πριν από τη δίκη του Σκόουπς) κατέληξε σε πανηγυρική αθώωση των κατηγορουμένων, όμως η θεωρία της εξέλιξης παρέμεινε στο περιθώριο του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος, παίζοντας κρυφτούλι με την κυρίαρχη κατηχητική διδασκαλία της «Δημιουργίας». 

Η δεύτερη «δίκη του πιθήκου» δεν διεξήχθη στα δικαστήρια, αλλά στα ελληνικά βουνά! Ο εμφύλιος πόλεμος ήταν -μεταξύ άλλων- και μάχη μέχρις εσχάτων του «αθέου υλισμού» από τη μια και της «ορθόδοξης παράδοσης» από την άλλη. Το σημαντικότερο ιδεολογικό μανιφέστο της πλευράς των νικητών ήταν η «Διακήρυξις της Χριστιανικής Ενώσεως Επιστημόνων» που κυκλοφόρησε σε χιλιάδες αντίτυπα το 1946, με πρωτοβουλία των παραεκκλησιαστικών οργανώσεων. Η Διακήρυξη επιδιώκει να αντικρούσει τις προοδευτικές και αριστερές ιδέες που ηγεμόνευαν στη διανόηση την περίοδο εκείνη. Πρώτος στόχος των συντακτών της Διακήρυξης ήταν ο Δαρβίνος και δεύτερος ο Φρόιντ. Από τις προσεκτικές διατυπώσεις του κειμένου διαφαίνεται το γεγονός ότι πρόκειται για μειοψηφική άποψη: «Ο Δαρβινισμός δεν είναι ταμπού άθικτον, αλλά θεωρία περί της οποίας θα μας επιτρέπεται κάποια συζήτησις». Με το επιχείρημα ότι δεν έχει ανακαλυφθεί «πιθηκάνθρωπος» η διακήρυξη καταλήγει στη σχετικοποίηση της θεωρίας της εξέλιξης: «Ναι μεν η θεωρία του Δαρβίνου είναι μια επιστημονική θεωρία, η οποία είχε και έχει τους υποστηρικτάς της, αλλά μόνον εδώ εις την Ελλάδα, ή και αλλαχού, μόνον εις κύκλους που εμφορούνται από σκόπιμον προχειρολογίαν, θεωρείται ο δαρβινισμός ως η τελευταία λέξις της επιστήμης».

Η τρίτη «δίκη του πιθήκου» είναι πολύ πρόσφατη και την περιγράφουμε στην επόμενη σελίδα. Ξεκίνησε το 1984 με την εξέγερση των ορθόδοξων φονταμενταλιστών εναντίον του σχολικού βιβλίου του Σταυριανού και ολοκληρώθηκε στην αρχή της δεκαετίας του ΄90 με την τελική απόσυρση του «βλάσφημου» εγχειριδίου. Η υπόθεση αυτή σημάδεψε την αδυναμία της πολιτείας να επιβάλει το εκπαιδευτικό πρόγραμμα που επιλέγουν οι επιστημονικοί της σύμβουλοι και επιβεβαίωσε το βέτο της Ιεραρχίας σε όλο το εύρος του διδακτικού προγράμματος, και όχι μόνο στο μάθημα των θρησκευτικών. 

Μετά από αυτή την τριπλή ήττα της θεωρίας της εξέλιξης δεν μπορεί κανείς να είναι πολύ αισιόδοξος για την απρόσκοπτη εισαγωγή της στην ελληνική εκπαίδευση. Στην ίδια απόφαση της Διαρκούς Ιεράς Συνόδου της 28ης Ιουνίου που παραθέσαμε στην αρχή του κειμένου, αναγγέλλεται και η διενέργεια "Διεθνούς Επιστημονικού Συνεδρίου" τον Οκτώβριο με θέμα "Η έκφραση της Ορθοδόξου Πίστεως στην πρόκληση των θετικών επιστημών και τεχνολογιών αιχμής στο κατώφλι του 21ου αιώνα". Το θέμα της 5ης ενότητας του Συνεδρίου είναι η "Γενετική Μηχανική και η Βιοτεχνολογία". Να δούμε αν θα τολμήσουν οι "διασημότεροι Έλληνες επιστήμονες του κόσμου" τους οποίους έχει καλέσει -σύμφωνα με την ίδια ανακοίνωση- η Ιερά Σύνοδος, να πουν το αυτονόητο: ότι δηλαδή η σημερινή ανακάλυψη επιβεβαιώνει για μια ακόμα φορά την ορθότητα της θεωρίας που οι φανατικοί όλων των δογμάτων εξακολουθούν να αποτάσσονται μετά βδελυγμίας

(Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία, 30/7/2000)