Η ΑΝΑΠΛΑΣΗ ΤΗΣ ΑΝΑΠΛΑΣΗΣ

Η Πειραιώς τσιμέντο να γίνει

1. 2.

Τη στιγμή που μεγάλος θόρυβος έχει ξεσπάσει για την οικοδόμηση του κτήματος «Θων», δυο άλλες, πολύ μεγαλύτερες, περιοχές της Αθήνας που προορίζονταν για «πράσινο» αποδίδονται σιωπηρά στην οικοδόμηση και την εμπορική εκμετάλλευση. Για τη μία ευθύνεται ο κ. Λαλιώτης και για την άλλη ο κ. Πάγκαλος.

Τη σκηνή τη θυμόμαστε ακόμα. Μάρτιος 1995. Ο υπουργός ΠΕΧΩΔΕ ανακοίνωνε με ενθουσιασμό την ολοκλήρωση της μελέτης για την "Ανάπλαση και ανάδειξη της ταυτότητας της οδού Πειραιώς". Όλα τα μέσα ενημέρωσης πρόβαλλαν τα σχέδια που θα βοηθούσαν την Αθήνα να αναπνεύσει. Ακόμα και η Ειρήνη Παπά επιστρατεύτηκε για να προσδώσει στην τεχνοκρατική παρουσίαση την πνοή του οράματος. Ο Κώστας Λαλιώτης, συγκινημένος μας μιλούσε για «το χαμένο πρόσωπο, τη χαμένη ταυτότητα, τη χαμένη τιμή και τη χαμένη ομορφιά του οδού Πειραιώς».

Ένα από τα βασικά στοιχεία της ανάπλασης ήταν ο καθορισμός μιας έκτασης 40 περίπου στρεμμάτων στην περιοχή του κόμβου Κηφισού ως ζώνης πρασίνου και αθλητικών δραστηριοτήτων. Πριν αρχίσει όμως καλά-καλά να υλοποιείται η ανάπλαση, το πράσινο αυτό έχει ήδη διαγραφεί. Το ΥΠΕΧΩΔΕ συνέχιζε να προπαγανδίζει τη ζώνη «πρασίνου και αθλητικών εγκαταστάσεων», αλλά με διοικητικές αποφάσεις εξαιρούσε την περιοχή από την ανάπλαση. Πρόκειται για ένα μεγάλο οικοδομικό τετράγωνο, το οποίο έχει προκύψει από τη συνένωση δύο μικρότερων (οικοδομικό τετράγωνο 24-25 του Δήμου Ρέντη, ΟΤ 24-25). Περιβάλλεται από την οδό Πειραιώς (επισήμως Λεωφόρος Αθηνών), τη Λεωφόρο Φλέμιγκ, την Παύλου Μελά και τη Νέου Φαλήρου. Αν εξαιρεθούν μια σειρά κατοικιών προς την Λεωφόρο Φλέμιγκ και ένας χώρος αποθηκών προς την Παύλου Μελά, το μεγαλύτερο τμήμα του οικοδομικού τετραγώνου αποτελούνταν από κατακερματισμένες ιδιοκτησίες αποθηκών ή εγκαταλειμμένων κτισμάτων, τα οποία ανήκαν την περίοδο εκείνη σε διάφορους ιδιοκτήτες (Αφοί Αγγελόπουλοι ΑΕ, Εμπορική Τράπεζα, Ανδριόπουλος, Νησιανάκης, κλπ). Η γωνία Πειραιώς και Φλέμιγκ αποτελείται από ένα μικρό χώρο ελεύθερο και πράσινου.

Η χαμένη τιμή του ΥΠΕΧΩΔΕ

Στη μελέτη της Διεύθυνσης Πολεοδομικού Σχεδιασμού του ΥΠΕΧΩΔΕ που επιγράφεται «Ανάπλαση και ανάδειξη της ταυτότητας της οδού Πειραιώς», και η οποία παραδόθηκε στη δημοσιότητα το Μάρτιο του 1995 με πρόλογο του ίδιου του κυρίου Λαλιώτη, υπάρχει ρητή αναφορά στην περιοχή στο κεφάλαιο Θ7, κάτω από τον τίτλο «Αναδιοργάνωση χρήσεων. Δημιουργία Ζώνης Αναψυχής-Αθλητισμού και Πολιτιστικών δραστηριοτήτων» (σελ. 41-42). Αντιγράφουμε:

«Η δημιουργία εκτεταμένης ζώνης πρασίνου-αναψυχής-αθλητισμού στο ΟΤ-25, σε συνέχεια του ήδη διαμορφωμένου. Τα διατηρητέα και ενδιαφέροντα κτίρια δύναται να παραλάβουν και άλλες χρήσεις.

- Η απομάκρυνση των υπαρχουσών δραστηριοτήτων.

- Η απομάκρυνση αποθηκευμένων υλικών.

- Η κατεδάφιση πρόχειρων κτισμάτων.

- Η κήρυξη ως διατηρητέου του μικρού διωρόφου πέτρινου κτίσματος και επαναχρησιμοποίησή του ως αναψυκτηρίου εντός του κοινόχρηστου χώρου.»

Η μελέτη συνοδεύεται από σχεδιαγράμματα και χάρτες. Παντού το ΟΤ 24-25 είναι σημειωμένο με πράσινο χρώμα, που συμβολίζει τη χρήση του ως χώρου πράσινου-αναψυχής και αθλητισμού.

Ενδιαφέρον έχει και η υπόθεση αυτού του «μικρού διώροφου πέτρινου κτίσματος». Παρά την αρχική πρόταση, ποτέ δεν κηρύχθηκε διατηρητέο και δεν περιλαμβάνεται φυσικά στην υπουργική απόφαση που εκδόθηκε στις 30 Ιανουαρίου 1997 (ΦΕΚ 267Δ/97), με την οποία κηρύχθηκαν 88 διατηρητέα κτίρια κατά μήκος της Πειραιώς. Αυτό το μικρό διώροφο αποτελούσε την τελευταία ασπίδα του ΟΤ, διότι η ύπαρξή του απέκλειε την οικοδόμηση στην περιοχή κάποιου μεγάλου συγκροτήματος. Να γιατί δεν έγινε ποτέ αυτή η κήρυξη. Και όχι μόνο αυτό. Κατά σκανδαλώδη τρόπο, το οικοδομικό τετράγωνο 24-25 εξαιρέθηκε από την απόφαση του υπουργού ΠΕΧΩΔΕ, με την οποία απαγορευόταν κάθε οικοδομική εργασία σε όλη την έκταση της οδού Πειραιώς, έτσι ώστε να γίνει δυνατή η ανάπλαση. Μ’ αυτό τον τρόπο άνοιξε η διαδικασία της κατεδάφισης. Η εισήγηση της Διεύθυνσης Πολεοδομικού Σχεδιασμού που ανασκεύασε την ανάπλαση αναφέρει χαρακτηριστικά: «το μικρό διώροφο κτίσμα που είχε προταθεί στην αρχική μελέτη ως διατηρητέο θα μπορούσε να επισκευαστεί, να ενταχθεί στον κοινόχρηστο χώρο και να παραλάβει χρήσεις αναψυχής. Για το κτίσμα αυτό εκκρεμεί άδεια κατεδάφισης». Η σιβυλλική αυτή διατύπωση πρέπει να διαβαστεί ως ουσιαστική άδεια κατεδάφισης.

Ο ακρωτηριασμός αυτός της ανάπλασης δεν θα προκαλούσε τόσο δυσάρεστη εντύπωση αν δεν συνοδευόταν από μια σειρά μεθοδεύσεις που αποδεικνύουν την ύπαρξη σχεδιασμού αυτοακύρωσης και υποταγής στις πιέσεις των ισχυρών οικονομικών συμφερόντων που ήθελαν να εκμεταλλευτούν το χώρο. Ένα μόλις μήνα μετά την πομπώδη εξαγγελία της «ανάπλασης», η ίδια υπηρεσία του ΥΠΕΧΩΔΕ που είχε την ευθύνη για το σχεδιασμό της (δηλαδή η διεύθυνση Πολεοδομικού Σχεδιασμού) άλλαζε τη χρήση της περιοχής, αποδεχόμενη τις αιτήσεις-ενστάσεις των ιδιοκτητών του τετραγώνου.

Στη σχετική εισήγηση της διευθύντριας Πολεοδομικού Σχεδιασμού κυρίας Φένιας Καρασαβίδου (ήδη είναι Γενική Διευθύντρια) προς το ΣΧΟΠ, αναφερόταν ρητά: «Σε ό,τι αφορά το ΟΤ 24-25 η Μελέτη Ανάπλασης της οδού Πειραιώς είχε προτείνει για το ΟΤ αυτό την οργάνωση ζώνης πρασίνου-αναψυχής αθλητισμού, με παράλληλη διατήρηση μικρού διωρόφου πέτρινου κτίσματος (…) Μετά από αίτημα της εταιρείας Αφοί Αγγελόπουλοι ΑΕ η Διεύθυνσή μας εισηγήθηκε την τροποποίηση του εγκεκριμένου ρυμοτομικού (…) Επανεξετάσαμε το θέμα και έχουμε την άποψη ότι (…) η νέα προτεινόμενη λύση, συρρικνώνει μεν τους κοινόχρηστους χώρους, είναι όμως πλέον εφικτή στην υλοποίησή της».

Το βεβαρημένο ιστορικό

Η προσπάθεια να αποδοθεί ο χώρος αυτός σε κοινωφελείς-αθλητικές χρήσεις και να αποτελέσει πνεύμονα πρασίνου έχει ηλικία 15 χρόνων. Αξίζει τον κόπο να παρακολουθήσουμε τις αλλεπάλληλες σχετικές αποφάσεις της διοίκησης, για να κατανοήσουμε

- 22.7.1985: Ο Νομάρχης Πειραιά Ανδρέας Φούρας (επί ΠΑΣΟΚ) εγκρίνει το χαρακτηρισμό του οικοδομικού τετραγώνου 24-25 σε χώρο για αθλητικές εγκαταστάσεις και κοινωφελείς λειτουργίες και απαγορεύει την οικοδόμησή του (ΦΕΚ 403Δ/85).

- 30.9.1992: Ο Νομάρχης Πειραιά Πάνος Γύφτουλας (επί Νέας Δημοκρατίας) ανακαλεί την απόφαση του προκατόχου του και επαναφέρει σε ισχύ το προηγούμενο καθεστώς (ΦΕΚ 1054Δ/92). Για να δικαιολογήσει την πράξη του ο Νομάρχης επικαλείται το επιχείρημα ότι ο προκάτοχός του ενήργησε αναρμοδίως.

- 29.12.1992: Η Γενική Γραμματέας του ΥΠΕΧΩΔΕ Έλσα Παπαδημητρίου ακυρώνει την απόφαση του νέου Νομάρχη και επαναφέρει σε ισχύ την απόφαση του προηγούμενου για αθλητικές εγκαταστάσεις και κοινωφελείς λειτουργίες (ΦΕΚ 12Δ/93).

- 5.10.1994: Το Συμβούλιο της Επικρατείας (τμήμα Ε’) ακυρώνει για τυπικούς λόγους (μη τήρηση προθεσμιών) την απόφαση της κυρίας Παπαδημητρίου και ανοίγει πάλι τον δρόμο στην εμπορική εκμετάλλευση της περιοχής (αρ. 3906/94).

- 20.10.1994: Ο υπουργός ΠΕΧΩΔΕ Κώστας Λαλιώτης αναστέλλει τις οικοδομικές άδειες στην περιοχή της οδού Πειραιώς (ΦΕΚ 1155Δ/94 και 288Δ/95) «προκειμένου να εξασφαλιστεί η δυνατότητα υλοποίησης των προτάσεων της μελέτης, αποκλείοντας τις εργασίες και δραστηριότητες εκείνες που θα μπορούσαν να αντιστρατεύονται τους στόχους της μελέτης», όπως αναφέρει η επίσημη μελέτη (Μάρτιος 1995).

Aπ' αυτό το σημείο αρχίζει η αντίστροφη μέτρηση για το οικοδομικό τετράγωνο. Η ίδια η Διεύθυνση Πολεοδομικού Σχεδιασμού εισηγείται στο Κεντρικό Συμβούλιο Χωροταξίας Οικισμού και Περιβάλλοντος (Κ.ΣΧΟΠ) να διατεθεί το Ο.Τ. 24-25 σε «χρήσεις πολεοδομικού κέντρου», μ' άλλα λόγια να οικοδομηθεί.

- 19.4.1995: Το Κ.ΣΧΟΠ γνωμοδοτεί ομόφωνα ότι συμφωνεί με την πρόταση της Διεύθυνσης Πολεοδομικού Σχεδιασμού.

- 26.6.1995: Το Δημοτικό Συμβούλιο Αγ. Ι. Ρέντη επιμένει ομόφωνα να «γίνει πράσινο το οικοδομικό τετράγωνο 24-25».

- 28.9.1995: Ο Κώστας Λαλιώτης εκδίδει υπουργική απόφαση (ΦΕΚ 748Δ/95), με την οποία εξαιρείται το οικοδομικό τετράγωνο της αναστολής. Μ' άλλα λόγια, αφήνεται ελεύθερη η οικοδόμηση και κατ' επέκταση επιτρέπεται η κατεδάφιση του πέτρινου κτιρίου, το οποίο δεν είχε ακόμα κηρυχθεί διατηρητέο.

- 9.10.1995: Ο Δήμος Ρέντη, κάτω από την πίεση της νέας κατάστασης υποχρεώνεται να αναθεωρήσει την άποψή του. Παύει να διεκδικεί το ΟΤ 24-25 για χώρο αθλητισμού-αναψυχής και πράσινου, δέχεται «να δημιουργήσει πέντε επιμέρους οικοδομικά τετράγωνα στα οποία θα επιτρέπεται η ανοικοδόμηση με βάση τις χρήσεις γης που θα εγκριθούν με το Διάταγμα της οδού Πειραιώς» και ζητεί απλώς να δημιουργηθούν κάποιοι μικρότεροι χώροι πρασίνου και αθλητικών εγκαταστάσεων (απόφαση 222).

Με την εξέλιξη αυτή δεν υπάρχει πλέον κανένας για να υπερασπίσει τη χρήση γης που προβλέπει η ανάπλαση για την περιοχή αυτή. Το πράσινο παραμένει στα σχέδια.

Οι λόγοι της μεταστροφής

Όπως μπορεί κανείς να υποθέσει από την απλή παράθεση των αλλεπάλληλων και αντιφατικών αποφάσεων της διοίκησης, το περίφημο αυτό οικοδομικό τετράγωνο είναι αντικείμενο διεκδίκησης από σημαντικά οικονομικά συμφέροντα, τα οποία προσβλέπουν στην οικονομική εκμετάλλευση του προνομιακού αυτού "φιλέτου". Όλες αυτές οι παλινωδίες συνοδεύονται πράγματι από παράλληλες κινήσεις ιδιωτών, οι οποίοι εκμεταλλεύονται ή και προκαλούν τις διαδοχικές αυτές αποφάσεις και τον τελικό αποχαρακτηρισμό της περιοχής.

Tη λύση στο γρίφο μπορεί να μας δώσει το ιδιοκτησιακό καθεστώς του οικοδομικού τετραγώνου. Μέχρι πολύ πρόσφατα τα 30 στρέμματα του οικοδομικού τετραγώνου 24-25 ήταν μοιρασμένα σε αρκετούς ιδιοκτήτες, μεταξύ των οποίων και η Εμπορική Τράπεζα. Σήμερα φαίνεται ότι έχει συγκεντρώσει στα χέρια του το μεγαλύτερο τμήμα του οικοπέδου ο γαλλικός κολοσσός στον τομέα των σούπερ μάρκετ «Carrefour», γνωστός από την φουριόζικη είσοδό του στην ελληνική αγορά, όπου μέσα σε λίγους μήνες με τη συνεργασία του ομίλου Μαρινόπουλου κατέκτησε αμέσως την πρώτη θέση στον κλάδο. Μέσα σε μια μόνο μέρα (25.1.1999) η Carrefour αγόρασε με τρία διαφορετικά συμβόλαια τρία γειτονικά τμήματα του οικοδομικού τετραγώνου, συνολικού εμβαδού 20,5 στρεμμάτων. Είναι προφανές ότι η εταιρεία σχεδιάζει να χτίσει στο σημείο αυτό ένα τεράστιο υπερκατάστημα. Οπωσδήποτε οι κινήσεις της θα συνοδεύονται από την επίσημη (αλλά υπόγεια) διαβεβαίωση ότι η ιδιοκτησία της δεν θα γίνει ...πάρκο. Εδώ σημειώνεται μια δεύτερη ανακολουθία του ΥΠΕΧΩΔΕ. Ακόμα και η απόφαση του Κ.ΣΧΟΠ που αποχαρακτήριζε την περιοχή από ζώνη πρασίνου, εξαιρούσε από τις ενδεχόμενες χρήσεις τις υπεραγορές τροφίμων, διότι υπάρχει κοντά το Bazaar.

Το ενδιαφέρον της υπόθεσης είναι ότι σημαντικό ρόλο στην τελική αγοραπωλησία έπαιξε η εταιρεία «Αρφάνη – Χιώνη», γνωστή από την περίοδο των «αγοραπωλησιών» της Τράπεζας Κρήτης. Το δεύτερο γνωστό χαρακτηριστικό της εταιρείας αυτής είναι οι στενότατοι δεσμοί που διατηρούσε επί χρόνια με το κυβερνών κόμμα. Κατά διαβολική, λοιπόν, σύμπτωση, η «Αρφάνης – Χιώνης» αρχίζει να αγοράζει τμηματικά το οικοδομικό τετράγωνο την περίοδο που είχε πέσει η αξία του, εξαιτίας του χαρακτηρισμού της περιοχής ως ζώνης πρασίνου. Φυσικά, όταν πουλήθηκε στην Carrefour, το ίδιο ακίνητο είχε πολλαπλάσια αξία. Ενδεικτικά αναφέρουμε το οικόπεδο 3,9 στρεμμάτων, το οποίο πούλησε ο Θεοχάρης Ανδριόπουλος στους Χρήστο Αρφάνη και Νικόλαο Χιώνη έναντι 81 εκατομμυρίων το 1996 (20.5). Η μεταπώληση του ίδιου οικοπέδου το 1999 (22.1) από τους Χιώνη-Αρφάνη στην Carrefour έφτασε τα 980 εκατομμύρια. Φυσικά μιλάμε για τα ποσά που αναφέρουν τα σχετικά συμβόλαια. Ο τελευταίος που πούλησε στην Carrefour είναι η Εμπορική Τράπεζα. Πριν λίγες μέρες (14 Σεπτεμβρίου), συμφώνησε να της παραδώσει τα 6,9 στρέμματα του οικοπέδου που κατείχε, έναντι 780 εκατομμυρίων.

Το όνομα «Αρφάνη-Χιώνη» βρίσκεται και κάτω από το αίτημα να μην κηρυχθεί διατηρητέο το πέτρινο κτίριο του ΟΤ 24-25. Ο κ. Λαλιώτης με την απόφασή του της 30.1.1997 αποδέχεται την αντίρρηση. Η σχετική άδεια κατεδάφισης εκδόθηκε στο όνομα «Αφοί Αγγελόπουλοι ΑΕ και Ν. Χιώνη» στις 13.2.1997, δύο βδομάδες δηλαδή μετά την απόφαση αυτή. Το έγγραφο αναφέρεται σε «κατεδάφιση 10 παλαιών κτισμάτων» και εξαιρεί ρητά μόνο την καμινάδα που βρίσκεται στο κέντρο του χώρου. Πουθενά δεν υπάρχει ρητή αναφορά στο διατηρητέο. Κατεδαφίστηκε κι αυτό ως απλό «παλαιό» κτίσμα.

Όσο για το όνομα Carrefour, σύμφωνα με τις σχετικές εξαγγελίες, θα κατέχει περίοπτη θέση στο πολυκατάστημα που ετοιμάζει για το χώρο του κτήματος «Θων» ο Μπάμπης Βωβός. Η διαδικασία μεταπώλησης των τμημάτων του ΟΤ 24-25 από τους «Αρφάνη-Χιώνη» στην Carrefour δεν υπήρξε ανέφελη. Κάποια στιγμή οι υπεύθυνοι της Carrefour διαπίστωσαν ότι οι πωλητές είχαν υπογράψει και άλλο προσύμφωνο, με την Continent αυτή τη φορά. Η αγορά πήγε να χαλάσει, όμως το πρόβλημα λύθηκε με το γόρδιο δεσμό της συγκεντροποίησης: η συνεργασία Μαρινόπουλου-Carrefour περιλαμβάνει και τα Continent. Έτσι οι ανταγωνιστές-υποψήφιοι αγοραστές βρέθηκαν μέλη του ίδιου επιχειρηματικού ομίλου.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η υπόθεση του οικοδομικού τετραγώνου 24-25 είναι χαρακτηριστική για το είδος της «ανάπλασης» που εκτελείται αυτή τη στιγμή στην περιοχή της Πειραιώς. Οι αρμόδιοι επιχειρούν να κρύψουν αυτή την πραγματικότητα. Ακόμα και το Νοέμβριο του 1997, και ενώ οι σχετικές αποφάσεις είχαν παρθεί, τα φυλλάδια του ΥΠΕΧΩΔΕ προπαγάνδιζαν το «πράσινο» στον κόμβο της Κηφισού, δημοσιεύοντας παραπλανητικά σχέδια και βάζοντας τους δημοσιογράφους να ξεγελούν το κοινό. Το μόνο επιχείρημα που μπορούν τώρα να επικαλεστούν είναι ότι το κόστος της απαλλοτρίωσης θα ήταν δυσβάστακτο. Όμως η τιμή της γης εκτινάχθηκε μόλις αποφασίστηκε να μη γίνει χώρος πρασίνου και αθλητικών εγκαταστάσεων.

Η τελευταία πράξη στην επιχείρηση «ανάπλαση της ανάπλασης» παίζεται αυτές τις μέρες. Ο Δήμος Ρέντη, αφού υποχρεώθηκε να δεχτεί τη νέα κατάσταση, είχε λάβει την υπόσχεση ότι θα του αποδοθεί ένα μικρό κομμάτι για αθλητικές εγκαταστάσεις. Τώρα πληροφορείται ότι θα του δοθεί το κομμάτι της Παύλου Μελά, όπου όμως βρίσκονται εν ενεργεία βιοτεχνίες, οι οποίες για να αποχωρήσουν απαιτούν μεγάλες αποζημιώσεις. Το ελεύθερο κομμάτι του τετραγώνου, απαλλαγμένο μάλιστα από τα ενοχλητικά «διατηρητέα», έχει περιέλθει στην ιδιοκτησία της Carrefour. Ως τελευταίο σημείο άμυνας το δημοτικό συμβούλιο του Δήμου Ρέντη στην τελευταία του συνεδρίαση (21 Σεπτεμβρίου) ζητεί παράταση ενός μήνα για να απαντήσει στην εισήγηση-τελεσίγραφο της Διεύθυνσης Πολεοδομικού Σχεδιασμού.

Όμως η υπόθεση δεν αφορά έναν μόνο Δήμο της περιοχής. Μια ευκαιρία για όλη την Αθήνα και τον Πειραιά φαίνεται ότι έχει οριστικά χαθεί.

(Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία, 8/10/2000)