ΤΟ ΕΓΚΛΗΜΑ ΝΑ ΕΙΣΑΙ ΜΕΤΑΝΑΣΤΗΣ

Ελεύθεροι φυλακισμένοι

1. 2.

Εκτός από την προφυλάκιση, στο ελληνικό ποινικό δίκαιο υπάρχει φαίνεται και η "μεταφυλάκιση". Όποιους μετανάστες δεν μπορούν να απελάσουν οι ελληνικές αρχές, απλώς τους στοιβάζουν στη φυλακή.

Κατ' αρχήν φαίνεται παράλογο, στη συνέχεια, ωστόσο, απ' ό,τι συμπεράναμε ερευνώντας τα δεδομένα, έχει τη δική του λογική. Είναι η επιλογή της αυθαιρεσίας εναντίον των "τριτοκοσμικών" αλλοδαπών. Γύρω στους 150 υπό απέλασιν κρατούνται επ' αόριστον, ήδη για μεγάλα διαστήματα, στον Κορυδαλλό. Έχουν εκτίσει τις ποινές τους ή ανήκουν στην κατηγορία των υφ' όρον απολυομένων, αλλά παραμένουν στη φυλακή. Πολλοί έχουν καταθέσει αιτήσεις παροχής πολιτικού ασύλου, των οποίων -ως συνήθως- αγνοείται η τύχη. Έχουν πέσει θύματα μιας νομικής ασάφειας, που αν αφορούσε γηγενείς κατοίκους (πολίτες, θεωρητικά, με πλήρη δικαιώματα) θα είχε ξεσηκώσει θύελλα διαμαρτυριών. Ίσως, μάλιστα, να μην είχε δημιουργηθεί καν το μικρό αυτό νομικό κενό, επομένως ούτε και η απάνθρωπη αυθαιρεσία. Αν δεν υπήρχαν οι δικηγόροι Κατερίνα Ιατροπούλου και Γιάννα Κούρτοβικ, το Δίκτυο Υποστήριξης Προσφύγων και Μεταναστών, ορισμένοι άνθρωποι με συνείδηση στο υπουργείο Δικαιοσύνης και ο Συνήγορος του Πολίτη, πιθανότατα, θα αγνοούσαμε παντελώς το θέμα.

Από τον περασμένο Ιούλιο η "Ε" έχει δημοσιεύσει τις σχετικές καταγγελίες της Νεολαίας ενάντια στο Ρατσισμό στην Ευρώπη (YRE) ότι "χιλιάδες μετανάστες και πρόσφυγες βρίσκονται στοιβαγμένοι στα κρατητήρια όλης της χώρας και απελαύνονται κατά βούληση της Αστυνομίας και του υπουργείου Δημόσιας Τάξης, αφού μείνουν κάτω από άθλιες συνθήκες για πολλούς μήνες, ελπίζοντας". Από τότε τα πράγματα έχουν επιδεινωθεί. Εκτός από τους πολλούς που παραμένουν αορίστως υπόδικοι στα αστυνομικά κρατητήρια και στα κέντρα μεταγωγών, προστίθενται και οι 150 των φυλακών Κορυδαλλού, θύματα της εσκεμμένης "νομικής ασάφειας". Οι 46 απ' αυτούς, κυρίως από το Ιράκ, τη Ρουάντα και την Τανζανία, ξεκίνησαν απεργία πείνας την προηγούμενη Δευτέρα.

Στη φυλακή χωρίς ποινή

Με το νόμο 2721/1999 (άρθρο 12 παρ. 1) προστέθηκε μια διάταξη (παρ. 4) στο άρθρο 74 του Ποινικού Κώδικα, η οποία περιέχει τα εξής: "Ο αλλοδαπός, μέχρι την απέλασή του, εξακολουθεί να παραμένει κρατούμενος σε ειδικούς χώρους των καταστημάτων κράτησης ή θεραπευτικών καταστημάτων". Σκοπίμως, κατά τη γνώμη μας, η διάταξη δεν θέτει όριο χρόνου κράτησης έως την απέλαση. Δεν απαντά, πιστεύουμε συνειδητά, σε άλλες προβλέψεις του νόμου που εγγυώνται την απελευθέρωση κάθε φυλακισμένου μετά τη λήξη της ποινής του. Έτσι, μια πρόσφατη γνωμοδότηση (αρ. 6/2000) του Εισαγγελέα του Αρείου Πάγου κ. Βασιλόπουλου, καταλήγει ότι η επίμαχη διάταξη δεν επιτρέπει, όπως στις διοικητικές απελάσεις, την αντικατάσταση με απόφαση του υπουργού της κράτησης με την υπό περιοριστικούς όρους αποφυλάκιση. Ωστόσο, στο άρθρο 71 του Π.Κ (εδ. γ΄) προσδιορίζεται ο χρόνος εκτέλεσης της δικαστικής απέλασης ως εξής: "Η απέλαση εκτελείται αμέσως μετά την έκτιση της ποινής ή την απόλυση από τις φυλακές". Ο Συνήγορος του Πολίτη θεωρεί ότι η διατύπωση "μέχρι την απέλασή του εξακολουθεί να παραμένει κρατούμενος..." δεν αναιρεί την επιταγή περί άμεσης εκτέλεσης της απέλασης. Αντιθέτως τη συμπληρώνει με την αναφορά σε ειδικό τόπο κράτησης. Το νόημα, επομένως, είναι να επιταχύνονται οι διαδικασίες για το μέλλον (απέλαση, απελευθέρωση με περιοριστικούς, ενδεχομένως, όρους, πολιτικό άσυλο κ.λπ.) των αλλοδαπών και όχι να θάβονται σιωπηλώς στα σκοτεινά του σωφρονιστικού συστήματος.

Δεν χρειάζονται ειδικές γνώσεις για να αναρωτηθεί κανείς πώς είναι δυνατόν να παραβιάζεται τόσο φανερά η θεμελιώδης συνταγματική εγγύηση της προσωπικής ελευθερίας (5 παρ. 5 Σ). "Η στέρηση της ελευθερίας -γράφει ο καθηγητής και βοηθός του Συνηγόρου του Πολίτη, Γ. Καμίνης- όταν δεν αποτελεί κατεγνωσμένη από αρμόδιο δικαστήριο ποινή αλλά, αντιθέτως, επιβάλλεται μετά την έκτιση της ποινής, προς απλή διασφάλιση ενός μέτρου ασφαλείας, όπως είναι η δικαστική απέλαση κατά την κρατούσα άποψη, μπορεί να θεωρηθεί σύμφωνη με το Σύνταγμα μόνον εάν τηρεί το απολύτως αναγκαίο μέτρο (ως προς του όρους και τη διάρκειά της). Άλλως, αντίκειται στην αρχή της αναλογικότητας και της αξίας του ανθρώπου". Με λίγα λόγια, αν το ελληνικό κράτος δεν μπορεί να εφοδιάσει έναν υπό απέλαση κρατούμενο με ταξιδιωτικά έγγραφα, ώστε να τον ξαποστείλει (είτε γιατί δεν μπορεί να συνεννοηθεί με τις προξενικές αρχές του κράτους προέλευσης του αλλοδαπού, είτε γιατί προς το συγκεκριμένο κράτος δεν επιτρέπεται η απέλαση με βάση τις αποφάσεις διεθνών οργανισμών), δεν έχει δικαίωμα να του στερεί επ' αόριστον την ελευθερία του. Όπως σημειώνει ο αντεισαγγελέας Εφετών Ανδρέας Ζυγούρας, "υφίστανται περιπτώσεις κατά τας οποίας η πραγματοποίησις της απελάσεως είναι ανέφικτος. Ως επί Ιρακινών υπηκόων, λόγω του επιβληθέντος διεθνούς εμπάργκο εις την χώραν των. Όπως επίσης επί προσώπων τα οποία εισήλθον εις την χώραν άνευ ταξιδιωτικών εγγράφων και δεν υφίσταται πρεσβεία τούτων εις την χώραν μας, διά να τα εφοδιάσει δι' αυτών, ώστε να καταστεί εφικτή η απέλασίς των. Τοιαύτα πρόσωπα προέρχονται κυρίως εκ χωρών της Αφρικής αι οποίαι δεν τηρούν πρεσβείες εις την Ελλάδα, ως είναι η Ρουάντα και άλλαι χώραι. (...) Η κράτησις όμως του υπό απέλασιν τελούντος αλλοδαπού εις την φυλακήν, άνευ νομίμου δικαστικού τίτλου επιτάσσοντος αυτήν, τυγχάνει παράνομος. Όθεν, εφόσον δεν είναι εφικτή η άμεσος απέλασις του αλλοδαπού, η οποία διετάχθη δυνάμει δικαστικής αποφάσεως, δύναται δια αποφάσεως του Υπουργείου Δημόσιας Τάξεως να επιτραπεί η προσωρινή παραμονή του εις την χώραν υπό καθεστώς ελεγχόμενης ελευθερίας, εφαρμοζομένης αναλογικώς της υπ' αριθ. 4803/13/7α/1992 κοινής αποφάσεως των υπουργών Εξωτερικών, Δικαιοσύνης και Δημοσίας Τάξεως, (...) οπότε ούτος αποφυλακίζεται" ("Ποινική Δικαιοσύνη", 7/2000).

Αλλά το "αδιέξοδο άρθρο" 74 παρ.4 ΠΚ, και με βάση τον νέο Σωφρονιστικό Κώδικα, είναι δύσκολο να λειτουργήσει. Δύο εκδοχές είναι δυνατόν να υποστηριχτούν: "Σύμφωνα με την πρώτη -σημειώνει υπηρεσιακός παράγοντας του υπουργείου Δικαιοσύνης- το επίμαχο άρθρο έχει καταργηθεί ως ειδική διάταξη που ρυθμίζει θέματα τα οποία διέπονται από μεταγενέστερο νόμο, τον Σωφρονιστικό Κώδικα (2776/1999). Ο Σωφρονιστικός Κώδικας ορίζει ποια πρόσωπα κρατούνται, σε ποιες κατηγορίες διακρίνονται και διαχωρίζονται και με ποια δικαιολογητικά εισέρχονται στα καταστήματα κράτησης. Σε κανένα σημείο δεν αναφέρει τους υπό απέλαση, επομένως δεν δικαιολογείται η κράτησή τους σε οποιοδήποτε χώρο φυλακών, ειδικό ή μη. Σύμφωνα με τη δεύτερη εκδοχή η ρύθμιση του άρθρου 74 παρ. 4 ΠΚ διατηρείται σε ισχύ και με την κύρωση διά νόμου του Σωφρονιστικού Κώδικα, διότι τα πρόσωπα στα οποία αναφέρεται δεν είναι κατά νομική ακριβολογία 'κρατούμενοι', αν και αυτόν τον χαρακτηρισμό επιλέγει ο νομοθέτης, αλλά απλώς 'παραμένουν' στις φυλακές, αντίθετα με το γράμμα του νόμου (ως φιλοξενούμενοι;) ελλείψει άλλων καταλληλότερων χώρων. Επομένως η κράτησή τους δεν διέπεται από τον Σωφρονιστικό Κώδικα και τις άλλες κανονιστικές/διοικητικές διατάξεις εκτέλεσης των ποινών και μέτρων ασφαλείας. Αν γίνει δεκτή η πρώτη εκδοχή, οι αλλοδαποί κρατούνται χωρίς κανένα νομοθετικό έρεισμα. Αν επικρατήσει η δεύτερη εκδοχή, τίθεται το ερώτημα γιατί υποχρεούνται να ακολουθούν το πρόγραμμα λειτουργίας της φυλακής, γιατί υπόκεινται σε ρυθμίσεις του Σωφρονιστικού Κώδικα και γιατί συγχρωτίζονται και διαμένουν στους ίδιους χώρους με τους υπόδικους και τους κατάδικους οι οποίοι αποτελούν τον συνήθη πληθυσμό των φυλακών, παρά την πρόβλεψη ότι παραμένουν σε ειδικούς χώρους. Όποια εκδοχή και αν προκριθεί, η παράταση της παραμονής των αλλοδαπών που βρίσκονται στις φυλακές λόγω ανέφικτης απέλασης δεν δικαιολογείται με κανέναν τρόπο".  

Τι απομένει να γίνει; Ο Συνήγορος του Πολίτη στη γνωμοδότησή του (20/9/2000) καταλήγει: "εισηγείται τη συμπλήρωση της διάταξης με τη θέσπιση ενός ευλόγου χρονικού ορίου πέραν του οποίου θα προβλέπεται ρητώς ότι η κράτηση θα αντικαθίσταται με περιοριστικούς όρους κατά την κρίση του οικείου Συμβουλίου Πλημμελειοδικών. Με τα τελεολογικά κριτήρια που έχουν τεθεί από την υπ' αρ. 2/1993 Γνωμοδότηση του Εισαγγελέα του Αρείου Πάγου, ο Συνήγορος του Πολίτη θεωρεί ότι η συνέχιση της κράτησης άνευ δικαστικού τίτλου πέραν των 30 ημερών δεν είναι συνταγματικώς αποδεκτή".

Η κατάργηση του ασύλου

Στην πράξη, μέσα στο κύκλωμα καταστολή-δικαιοσύνη-φυλακή, η αυθαιρεσία γίνεται ...συνταγματικώς αποδεκτή. Μια εικόνα των έως πρό τινος (πριν από ένα μήνα περίπου) 128 κρατουμένων στη Δ' πτέρυγα του Κορυδαλλού μπορεί να δείξει το μέγεθος της αυθαιρεσίας που υφίστανται. Οι 100 κρατούμενοι έχουν ήδη εκτίσει (ελάχιστοι απ' αυτούς εκτίουν) ποινές έως 9 μηνών. Οι 19 είχαν καταδικαστεί ως 15 μέρες! Οι 37 έως 3 μήνες, οι 22 σε 8μηνη φυλάκιση κ.ο.κ. Δύο παραμένουν κρατούμενοι χωρίς ποινή και 6 έχουν κριθεί "επαναφυλακιστέοι"! Πάνω από 75 στο σύνολο έχουν ήδη εκτίσει τις ποινές τους, ενώ οι 55 παραμένουν στο κελί, αν και έχουν δικαστεί με αναστολή! Πρόκειται κατά κανόνα για "λαθρομετανάστες" από το Ιράκ (65 άνθρωποι), την Ινδία (17), τη Ρουάντα (9), το Αφγανιστάν (9), την Τανζανία (6), Πακιστάν, Μπαγκλαντές και άλλες φτωχές ή εμπόλεμες περιοχές της Ασίας και της Αφρικής. Το βασικό τους "έγκλημα" είναι η μη νόμιμη είσοδος στην Ελλάδα. Λίγοι έχουν διαπράξει ορισμένα αδικήματα, που σχεδόν πάντα έχουν σχέση με τη φτώχεια και την ανασφάλειά τους.

Σε μια αληθινά δημοκρατική χώρα η πλειοψηφία αυτών των ανθρώπων θα έπρεπε να φιλοξενείται σε ειδικές εγκαταστάσεις προσφύγων έως ότου εξετασθεί το αίτημά τους για παροχή ασύλου ή βρεθεί άλλος αξιοπρεπής τρόπος επιβίωσής τους, εντός ή εκτός ελληνικών συνόρων. Όπως είναι γνωστό, δεν εγκαταλείπει κανείς χωρίς σοβαρό λόγο μια "ανέμελη ζωή" στο γενέθλιο τόπο του, ταξιδεύοντας με λαθρεμπορικά οχήματα ή πλοία και διασχίζοντας ναρκοπέδια, για να τον μπουζουριάσουν στο νοτιοανατολικό άκρο της πολιτισμένης Ευρώπης. Η πρακτική των ελληνικών αρχών να αποφεύγουν και την παραλαβή, έστω, αιτήσεων για χορήγηση ασύλου σε "λαθρομετανάστες" έχει καταγγελθεί πολλές φορές την τελευταία δεκαετία όχι μόνο από τις αντιρατσιστικές οργανώσεις και τη Διεθνή Αμνηστία, αλλά και από την Υπάτη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες (UNHCR). Θυμίζουμε ότι σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία η χώρα μας δέχεται τις λιγότερες αιτήσεις παροχής ασύλου (αν και είναι χώρα μαζικής υποδοχής προσφύγων) και φυσικά ικανοποιεί ελάχιστες. Ολόκληρο το 1999 το ελληνικό κράτος αναγνώρισε 146 πρόσφυγες, έχοντας προηγουμένως εξετάσει 1.528 αιτήσεις. Το 1998, οι αιτούντες ήσαν 2.953 και οι αναγνωρισθέντες πρόσφυγες 156! Από το σύνολο των 1.796.000 αναγνωρισμένων προσφύγων που έχουν εγκατασταθεί κατά εποχές στην Ευρωπαϊκή Ένωση, μόνο 6.000 περίπου ζουν στη ...φιλόξενη Ελλάδα. Η κυβερνητική πολιτική αποτροπής των προσφυγικών και μεταναστευτικών ρευμάτων, καθώς και οι διοικητικές κυρίως απελάσεις όσων προσπαθούν να επιβιώσουν σε συνθήκες επιβεβλημένης ημιπαρανομίας, είναι σαφής. Η σκλήρυνση, κάτω από την πίεση του γνωστού ξενόφοβου διακομματικού θορύβου, φάνηκε πρόσφατα (14/9/2000) μέσα από μια μικρή είδηση: Ο κουρδικής καταγωγής Τούρκος Ιμπραήμ Ταρχάν, καταζητούμενος από την τουρκική αστυνομία, διέσχισε τα σύνορα (30.10.1997) και υπέβαλε αίτηση ασύλου. Ο κ. Ταρχάν κατέφυγε στην Ελλάδα διωκόμενος για τη συμμετοχή του στην παράνομη οργάνωση (Απελευθερωτικό Κόμμα του Κουρδιστάν). Και έφτασε η ώρα της κρίσης. Το υπουργείο Δημόσιας Τάξης αποφάσισε να απαλλαγεί από την παρουσία του, διότι "η αντίθεση με το καθεστώς της χώρας του και η κουρδική καταγωγή δεν συνιστούν από μόνα τους βάσιμο λόγο προς θεμελίωση της αίτησής του"! Και ας υπήρχε ομόφωνη θετική εισήγηση από την αρμόδια εξαμελή επιτροπή. Με αυτό το "νομικό κεκτημένο" ποια αρχή ασφαλείας θα εξετάσει στα σοβαρά τους λόγους που προβάλλει καθένας από τις εκατοντάδες καταταλαιπωρημένους πρόσφυγες; Οι καταγγελίες ότι αστυνομικοί υπάλληλοι όχι μόνο δεν ενημερώνουν για τα δικαιώματά τους τους "λαθρομετανάστες", αλλά και ότι σκίζουν τις αναφορές και τις αιτήσεις τους, πληθαίνουν. Το δε περί δικαίου αίσθημα της κοινωνίας των τηλεθεατών ικανοποιείται με την παραδειγματική τιμωρία των "δουλεμπόρων" (που είναι και το θεατό μέρος της ιστορίας), δίχως να αναρωτιέται για τη μοίρα των άφαντων λίγα 24ωρα μετά τη σύλληψή τους "δούλων"-προσφύγων.

(Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία, 15/10/2000)