Η ΙΔΙΩΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ

Το "θινκ τανκ"

του κυρίου Χριστόδουλου

1.   2.

Ενας φίλος που ήρθε από τα παλιά αναλαμβάνει να εκσυγχρονίσει την Εκκλησία. Και ξαφνικά οι κανόνες της "ελεύθερης οικονομίας" αρχίζουν κι αυτοί να παίρνουν τη θέση τους δίπλα στους λοιπούς "ιερούς κανόνες".

Οταν πριν από λίγο καιρό, σε ένα από τα γνωστά ξεσπάσματά του, ο Αρχιεπίσκοπος είχε ξεσπαθώσει υπέρ του ιδιωτικού τομέα, ξαφνιάστηκαν ακόμα και όσοι παρακολουθούν συστηματικά την εξέλιξη των πολιτικό-ιδεολογικών παλινδρομήσεων του κ. Χριστόδουλου. "Οσο συρρικνώνεται ο δημόσιος τομέας και όσο αναπτύσσεται ο ιδιωτικός τομέας, τόσο θα κυριαρχεί η αξιοκρατία", είχε διακηρύξει από τον άμβωνα της Αγίας Ειρήνης στο Γαλάτσι, στις 29 Οκτωβρίου 2000. Και πρόσθετε ότι στον ιδιωτικό τομέα "δεν περνούν τα μέσα, οι γνωριμίες, αλλά η αξιοσύνη και η ικανότητα". Η ταύτιση του Αρχιεπισκόπου με τα γνωστά σλόγκαν της συντηρητικής δεξιάς ξαφνιάζει. Οχι μόνο επειδή είναι κάπως παράδοξο να διατυπώνονται τέτοιες απόψεις από έναν -έστω και υψηλόβαθμο- δημόσιο υπάλληλο, αλλά επειδή ο κ. Χριστόδουλος συνήθως φροντίζει, ακόμα και στις πιο αντιδραστικές πολιτικές αποστροφές των λόγων του, να μην ταυτίζεται με κάποιο κόμμα, έτσι ώστε να μην ακυρώνει το πολυσυλλεκτικό πολιτικό του προφίλ. 

Ισως η έκπληξή μας να μετριαζόταν, αν γνωρίζαμε ότι στενότατος συνεργάτης του κ. Χριστόδουλου είναι ένας από τους πιο σκληρούς θιασώτες του αμερικανόπνευστου νεοφιλελευθερισμού, o "θεωρητικός" της ελληνικής νεοσυντηρητικής πολιτικής σκέψης. Μιλάμε για τον κ. Παναγιώτη Δρακόπουλο, ο οποίος έγινε γνωστός τη δεκαετία του 1980 από την προσπάθεια να συγκεντρώσει στο περιοδικό "Εποπτεία" τον νεοφιλελεύθερο πυρήνα της Νέας Δημοκρατίας για να εξαφανιστεί στα μέσα της δεκαετίας του 1990, όταν η επιχείρησή του μπήκε στις γνωστές "λίστες φοροφυγάδων" του Υπουργείου Οικονομικών, με αποτέλεσμα να διακοπεί άδοξα μια καριέρα που διαφαινόταν λαμπρή. Σύμφωνα με τις ανακοινώσεις του τότε υπουργού Οικονομικών Αλέκου Παπαδόπουλου, η Ζηνοβία Δρακοπούλου (που υπέγραφε ως εκδότης της "Εποπτείας") "απέκρυψε πωλήσεις συνολικού ύψους 553.413.000 δρχ και δεν απέδωσε ΦΠΑ 60.705.000 δρχ". Το ζεύγος Δρακόπουλου κατέφυγε για τέσσερα χρόνια στις ΗΠΑ, από όπου επέστρεψε το 1998. Η επιστροφή τους συνέπεσε με την εκλογή του νέου Αρχιεπισκόπου. 

Ο κ. Δρακόπουλος παραμένει βέβαια στη σκιά του Αρχιεπισκόπου. Πρόκειται για μια πραγματική eminence grise, για έναν παραδοσιακό δηλαδή μυστικοσύμβουλο, ο οποίος αποφεύγει τις περιττές εμφανίσεις, με συνέπεια η δραστηριότητά του να παραμένει σχεδόν άγνωστη, ακόμα και σε όσους συχνάζουν στο περιβάλλον της Αρχιεπισκοπής. Πρέπει κανείς να ψάξει αρκετά για να διαπιστώσει ότι πίσω από πολλές ενέργειες του κ. Χριστόδουλου βρίσκεται ο παλιός στενός του συνεργάτης. 

Εκκλησία υπό Εποπτεία

Το πρώτο σημάδι της παρουσίας του κ. Δρακόπουλου στο πλάι του Αρχιεπισκόπου είναι η σελίδα της Εκκλησίας της Ελλάδος στο Ιντερνετ. Ανοίγοντας τη διεύθυνση www.ecclesia.gr μπορούμε να βρούμε την κωδικοσελίδα της (σε γλώσσα html που λένε και οι επαϊοντες) και να πληροφορηθούμε ότι την κατασκευή του δικτυακού τόπου την έχει αναλάβει κάποια οργάνωση (ή εταιρεία ή ομάδα ή δίκτυο) που ονομάζεται epopteia.net. Το όνομα παραπέμπει στο γνωστό περιοδικό, και όχι τυχαία. Πρόκειται για έναν αγγλόγλωσσο δικτυακό τόπο, με άμεση αναφορά στο ομώνυμο περιοδικό του κ. Δρακόπουλου, το οποίο εκδιδόταν σε διάφορα σχήματα και μορφές μέχρι να κλείσει οριστικά το 1994.

Την ανάθεση της ηλεκτρονικής παρουσίας της Εκκλησίας στον κ. Δρακόπουλο αναγγέλλει η επίσημη ιστοσελίδα της: "Με εισήγηση του Αρχιεπισκόπου, η Ιερά Σύνοδος της Εκκλησίας ανέθεσε στην Pro Europa Ελλάδος τη διαμόρφωση και υλοποίηση του προγράμματος. Το όλο πρόγραμμα ανέλαβε ο διευθυντής Προγραμμάτων της Pro Europa Ελλάδος κ. Παν. Δρακόπουλος". Ας μη φανταστεί κανείς ότι πρόκειται για μια "τεχνική" δουλειά. Στην ουσία ο ορισμός αυτός ισοδυναμεί με ανάθεση στον κ. Δρακόπουλο μιας σημαντικής πλευράς της ιδεολογικής προπαγάνδας (του "πνευματικού έργου") της Εκκλησίας. Η σφραγίδα του νεοφιλελεύθερου παράγοντα φτάνει μέχρι το σημείο να απαντά ενυπόγραφα στα μηνύματα που απευθύνονται προς την Εκκλησία. Απαντά, για παράδειγμα, ο κ. Δρακόπουλος στο ερώτημα "τι σημαίνει ο όρος διακριτοί ρόλοι μεταξύ πολιτείας και Εκκλησίας" ή στο ερώτημα "ποια είναι η γνώμη της Ορθοδοξίας για την Ομοιοπαθητική" ή στους προβληματισμούς ενός νέου που δηλώνει άθεος. Φτάνει μάλιστα ο κ. Δρακόπουλος στο σημείο να επιτίθεται με δριμύτητα σε κύκλους του Πατριαρχείου από το επίσημο ηλεκτρονικό βήμα της Εκκλησίας: "Το όλο θέμα, δυστυχώς, βρίσκεται μπλεγμένο μέσα σε ανθρώπινες αδυναμίες, σε νοσηρούς ηγεμονισμούς και κυρίως σε μια λανθάνουσα πιστεύω τάση κάποιων κύκλων στο Πατριαρχείο να μετατρέψουν τον Οικουμενικό Πατριάρχη σε Πάπα της Ορθοδοξίας". Οσο κι αν ο ίδιος σπεύδει να μετριάσει τις εντυπώσεις από τις απόψεις που διατυπώνει, δηλώνοντας ότι μιλά "ως άτομο και όχι επισήμως", το γεγονός ότι όλα αυτά περιλαμβάνονται στην επίσημη σελίδα της Εκκλησίας τον διαψεύδει. Το ομολογεί και ο ίδιος, απαντώντας σε άλλο μήνυμα: "Οπως καταλαβαίνετε η σελίδα μας δεν έχει το ηθικό δικαίωμα να θέτει υπό συζήτησιν τις αποφάσεις της Ιεραρχίας. Δεν είμεθα σελίδα κάποιων χριστιανών, αλλά επίσημη σελίδα της Εκκλησίας". Στα περισσότερα μηνύματα απαντά ο Γεώργιος Βαλσάμης, που κι αυτός προέρχεται από τον πυρήνα της "Εποπτείας" και τοποθετήθηκε από τον κ. Δρακόπουλο στη θέση του webmaster (δηλαδή του τεχνικού υπεύθυνου) του δικτυακού τόπου της Εκκλησίας. 

Διαπιστώνουμε, λοιπόν, μια απρόσμενη "ιδιωτικοποίηση" του δημόσιου λόγου της Εκκλησίας και την ανάθεση ρόλου "ηλεκτρονικού" τουλάχιστον εκπροσώπου σε έναν λαϊκό, με πολύ σαφή ιδεολογικοπολιτική ταυτότητα. Από κει και πέρα είναι αναμενόμενο το γεγονός ότι η σελίδα της Εκκλησίας παραπέμπει στο δίκτυο epopteia.net και στην πιο πρόσφατη οργάνωση του κ. Δρακόπουλου, την Pro Europa. Εξίσου αναμενόμενες είναι και οι παραπομπές σε ιδιωτικές επιχειρήσεις που παρέχουν είδη και υπηρεσίες χρήσιμα σε ιερείς και πιστούς: κατασκευαστές εικόνων, κ.λπ. 

Η μυστηριώδης Pro Europa

Αλλά τι είναι αυτή η οργάνωση "Pro Europa", την οποία εμπιστεύεται τόσο πολύ ο κ. Χριστόδουλος; Σύμφωνα με τη δική της ιστοσελίδα, πρόκειται για μια πανευρωπαϊκή μη κερδοσκοπική οργάνωση την οποία ίδρυσαν ο Παναγιώτης και η Ζηνοβία Δρακοπούλου. Αυτή τη στιγμή ο κ. Δρακόπουλος είναι γενικός γραμματέας του διεθνούς τμήματος της οργάνωσης. Στην ηγεσία της οργάνωσης φιγουράρουν γνωστά ονόματα του ελληνικού και του ευρωπαϊκού επιχειρηματικού κόσμου. Στην Pro Europa Ελλάδος είναι πρόεδρος η Λαίδη Μαρίνα Μαρκς και μέλη ο Σωτήρης Γιαννόπουλος (γεν. διευθ/ντής του Ελληνο-Αμερικανικού Επιμελητηρίου), η Μελίνα Εμφιετζόγλου (Δ/νουσα Σύμβουλος της Μηχανική ΑΕ), ο Λάζαρος Εφραίμογλου (πρόεδρος Ιδρύματος Μείζονος Ελληνισμού), ο Λεωνίδας Κουίδης (επιχειρηματίας), ο Σταύρος Λεούσης (Δ/νων Σύμβουλος της Solid Advertising), Νίκος Νανόπουλος (Δ/νων Σύμβουλος της Eurobank), ο Σπύρος Παπασπύρος (Δ/νων Σύμβουλος της Εθνοκάρτα), ο Γιώργος Χάινε (οικονομολόγος) και ο Νικόλαος Κανελλόπουλος (οικονομολόγος). Είναι όμως προφανές ότι ψυχή της οργάνωσης είναι ο κ. Δρακόπουλος, ο οποίος κρατά για τον εαυτό του τη θέση του γενικού γραμματέα στο διεθνές τμήμα. Σύμφωνα με το καταστατικό της εταιρείας, ο γενικός γραμματέας είναι ο απόλυτος άρχων. Αυτός αποφασίζει για τα πάντα, και έχει το δικαίωμα να διαγράφει μέλη, ακόμα και ολόκληρα εθνικά τμήματα της οργάνωσης, όταν το κρίνει απαραίτητο. Βέβαια μέχρι σήμερα η διεθνής διάσταση της οργάνωσης είναι ακόμα στα χαρτιά.

Η Pro Europa εμφανίζεται ως ένας πολιτισμικός οργανισμός, αλλά κεντρική δραστηριότητά της (εκτός από την οργάνωση της ιστοσελίδας της Εκκλησίας) είναι μόνο η έκδοση μιας πιστωτικής κάρτας Mastercard, σε συνεργασία με την Εθνική Τράπεζα. Τα κέρδη από αυτή την κάρτα -που φέρει την ονομασία "Αγαπώ τα παιδιά Mastercard"- χρηματοδοτούν ένα φιλανθρωπικό πρόγραμμα της Εκκλησίας για τα "παιδιά του δρόμου". Η Pro Europa οργανώνει και προπαγανδίζει την κάρτα, η Εκκλησία προσφέρει το κύρος της. Οσο για τους επιφανείς επιχειρηματίες που πλαισιώνουν τον κ. Δρακόπουλο ως βιτρίνα της οργάνωσης, αυτοί ασφαλώς αποτελούν εγγύηση για τον πελάτη-πιστό που θέλει να προσφέρει τον οβολόν του με το αζημίωτο.

Πρόκειται για μια ιδιοφυή σύλληψη: η Εκκλησία κάνει φιλανθρωπικό έργο με "αυτοχρηματοδότηση", όπως η Πολιτεία χτίζει το νέο αεροδρόμιο. Στο ρόλο της Χόχτιφ είναι εδώ η Pro Europa. Δεν γνωρίζουμε ποιος από τους δύο συνέλαβε πρώτος την ιδέα, ο κ. Δρακόπουλος ή ο κ. Χριστόδουλος, το σίγουρο όμως είναι ότι ο Αρχιεπίσκοπος βρήκε μια εύκολη και φτηνή λύση στο "πρόβλημα" του φιλανθρωπικού έργου. Από την πλευρά του, ο κ. Χριστόδουλος κάνει ό,τι μπορεί για να ενισχύσει την οργάνωση του κ. Δρακόπουλου. "Η Εκκλησία μας συμπαρίσταται και στηρίζει το πρόγραμμα και τον φορέα του, την Pro Europa, διότι το έργο είναι μεγάλης, είναι καθοριστικής σημασίας για όλους μας", λέει σε ειδική ομιλία του. Και στο "χορηγικό δείπνο" που οργάνωσε η Pro Europa στις 17 Μαϊου 1999 ο κ. Χριστόδουλος προχωράει ακόμα περισσότερο: "Η απόφαση της Pro Europa να αναλάβει εξ ολοκλήρου την υλοποίηση, δηλαδή τον σχεδιασμό, την οικονομική στήριξη και την εφαρμογή του προγράμματός μας για τα παιδιά του δρόμου, είναι προϊόν της ίδιας αυτής διδασκαλίας της Εκκλησίας μας". 

Θα πει κανείς ότι δεν πειράζει. Ακόμα και με κίνητρο το κέρδος, γιατί να μη μαζευτούν λίγα χρήματα για τα παιδιά του δρόμου; Καμία αντίρρηση. Απλώς ξενίζει λίγο η παρουσίαση ως φιλανθρωπικού έργου της Εκκλησίας μιας καθαρά ιδιωτικοοικονομικής δοσοληψίας, που καλεί τους πιστούς-πελάτες να βοηθήσουν τα παιδιά επειδή αυτό ...τους συμφέρει. Αποκαλυπτικά είναι τα διαφημιστικά σλόγκαν του προγράμματος 'αγαπώ τα παιδιά mastercard'. Περιοριζόμαστε σε δύο: "Απεριόριστη αγάπη ...αλλά και συνάλλαγμα", "Μετρητά μέχρι να πείτε ...αγαπώ τα παιδιά".

Μεταμοντέρνος χριστιανικός κυνισμός; Μπα! Απλή ιδιωτικοοικονομική επιχειρηματική έμπνευση ρουτίνας.

Μια παλιά πολιτική φιλία

Η πολιτική σχέση του κ. Δρακόπουλου με τον Αρχιεπίσκοπο δεν είναι πρόσφατη. Χρονολογείται τουλάχιστον από τα μέσα της δεκαετίας του 1980, την εποχή δηλαδή της σκληρής πολιτικοϊδεολογικής μάχης που έδινε το ζεύγος Δρακόπουλου για την επικράτηση της Νέας Δημοκρατίας και ειδικότερα της νεοφιλελεύθερης πτέρυγάς της. Αρθρο του κ. Χριστόδουλου -μητροπολίτη Δημητριάδος ακόμη τότε- κατά της πολιτικής του ΠΑΣΟΚ φιλοξενείται στην "Εποπτεία" ήδη το 1987. Με τίτλο "Το Εκκλησιαστικό Ζήτημα εφ' όλης της ύλης" επιτίθεται στον Ανδρέα Παπανδρέου και τον Τρίτση, αντιγράφοντας, μάλιστα, σύμφωνα με δική του δήλωση, σχετικό σχόλιο της "Εποπτείας". Την ίδια περίοδο, ο κ. Δρακόπουλος επιτίθεται στον (επίσκοπο τότε και σημερινό Αρχιεπίσκοπο Αλβανίας) Αναστάσιο Γιαννουλάτο ως αρχιτέκτονα του νόμου Τρίτση. 

Για τις σχέσεις Δρακόπουλου-Χριστόδουλου μαρτυρεί και η παρουσία του μητροπολίτη Πειραιώς κ. Καλλίνικου στον εορτασμό των 15 χρόνων του περιοδικού "Εποπτεία" στο Χίλτον (7/3/1990). Ο κ. Καλλίνικος, ηγέτης της γνωστής εκκλησιαστικής τρόικας "Χρυσοπηγή" και πνευματικός πατέρας του σημερινού Αρχιεπισκόπου δεν είχε φεισθεί επαινετικών σχολίων και ύμνων για το σκληρό δεξιό περιοδικό: "Δεν ήλθα προετοιμασμένος για λόγο. Απεδέχθην απλώς την ευγενή πρόσκληση του αγαπητού μου κ. Δρακοπούλου. Νομίζω πως μέσα στην πλημμυρίδα των εντύπων της συγχρόνου εποχής που έχει κατακλύσει τον ελλαδικόν χώρον, εντύπων κιτρίνων, που παραπληροφορούν και παραχαράσσουν την αλήθεια, διακωμωδούν την ηθικήν πραγματικότητα, υπονομεύουν και με ελαφράν την συνείδησιν υποσκάπτουν τα θεμέλια του έθνους, η 'Εποπτεία' αποτελεί μίαν εξαίρεσιν, μίαν παρηγορίαν και μίαν ελπίδα. Πιστεύω ότι την 'Εποπτείαν' την εμπνέει ο Αιώνιος Λόγος, γι' αυτό έχει λόγον σοβαρόν, λόγον δικαιοσύνης. Εύχομαι να συνεχίσει επί πολλά έτη να ορθοτομεί τον λόγον της αληθείας, να ομορφαίνει τον ελλαδικόν χώρον του τύπου και ν' αποτελεί για όλους μας μίαν πηγήν χαράς". 

Τα καλά λόγια ανταποδίδει ο κ. Δρακόπουλος από τις στήλες της "Εποπτείας" τον Οκτώβριο του 1992. Αναφέρεται στον "φωτισμένο λόγιο ιεράρχη μας, τον σεβασμιότατο Δημητριάδος Χριστόδουλο" και παρατηρεί ότι "ο Δημητριάδος ανήκει στους ελάχιστους λογίους που παρακολουθώ ό,τι γράφουν". Την ίδια χρονιά, ο κ. Χριστόδουλος δίνει συνέντευξη στην "Εποπτεία" με θέμα "Ο ρόλος της Ορθοδοξίας στην Ευρώπη μετά την κατάρρευση του ολοκληρωτισμού" (Φεβρουάριος 1992). 

Η πίστη στην ιδιωτική οικονομία

Καταλήγουμε εκεί που αρχίσαμε. Η ανάθεση από τον Αρχιεπίσκοπο στον κ. Παναγιώτη Δρακόπουλο της ιστοσελίδας αλλά και του σημαντικού προγράμματος με την πιστωτική κάρτα είναι απόδειξη ότι οι δύο άντρες μοιράζονται τις ίδιες πεποιθήσεις για τις σύγχρονες επιχειρήσεις και την αγορά.

Δυστυχώς, όμως, αυτή η τυφλή πίστη στην ιδιωτική οικονομία και στην "ελεύθερη αγορά" δεν έχει βγει μέχρι τώρα σε καλό στον ιδρυτή της "Εποπτείας" και της Pro Europa. Δεν εννοούμε το επεισόδιο με τις μαύρες λίστες των φοροφυγάδων. Ασφαλώς το ζεύγος Δρακόπουλου θα έχει λύσει τις οικονομικές-νομικές εκκρεμότητες με το ελληνικό κράτος, προτού επιστρέψει και αναλάβει πάλι τόσο σημαντικές και υπεύθυνες θέσεις. Αναφερόμαστε στη θέση της "Εποπτείας" απέναντι στο σημαντικότερο οικονομικό-πολιτικό σκάνδαλο των τελευταίων δεκαετιών, την υπόθεση Κοσκωτά. Παρασυρμένοι από την πίστη αυτή στην ιδιωτική οικονομία, οι υπεύθυνοι της "Εποπτείας" είχαν υποστηρίξει μέχρι τέλους τον Κοσκωτά ως ιδανικό επιχειρηματία, τον οποίο δεν αντέχει η Ελλάδα επειδή "δεν είναι Δύση, αλλά οικονομικός και κοινωνικός τεκές". Το 1986, όταν είχε αρχίσει η σχετική δημοσιογραφική έρευνα για την Τράπεζα Κεντρικής Ελλάδος, η "Εποπτεία" δημοσίευε δύο επιστολές του "δόκτορος Κοσκωτά" και εξυμνούσε τον "νεαρό δυναμικό επιχειρηματία". Αλλά και το 1988 ο ίδιος ο κ. Δρακόπουλος έγραφε ότι "κάθε δημοκράτης είναι αυτή τη στιγμή υποχρεωμένος να συμπαρασταθεί στον Γ. Κοσκωτά" (Φεβρουάριος 1988, τ. 131). Ακόμα και όταν έσκασε το σκάνδαλο, η "Εποπτεία" αρκέστηκε να πει ότι "ο Κοσκωτάς δεν είναι ούτε πάρα πολύ ευφυής, αλλά ούτε και ώριμος. Επρόκειτο στην ουσία για έναν πολύ φιλόδοξο και κομπιναδόρο Νεοέλληνα, όπως κατά χιλιάδες κυκλοφορούν στη χώρα μας" (Ιανουάριος 1989, τ. 141). 

Νιώθουμε τον πειρασμό να προσθέσουμε ότι δύο χρόνια αργότερα η "Εποπτεία" είχε συντάξει ένα πολυσέλιδο αφιέρωμα, με τίτλο "ΦΑΚΕΛΟΣ: Πώς θα ανοίξετε λογαριασμό σε Ελβετική Τράπεζα" και υποκεφάλαια "Πότε αίρεται το απόρρητο", "Πότε έχετε καλό σέρβις", κ.λπ. ("Εποπτεία Newsletter", Ιούνιος 1991, τ. 10). Προφανώς απευθυνόταν σε "ευφυείς" και "ώριμους" αναγνώστες.

Δεν γνωρίζουμε πώς θα εξελιχθεί η επαναπροσέγγιση του κ. Δρακόπουλου με τον Αρχιεπίσκοπο και αν η συνεργασία της Εκκλησίας με την Pro Europa θα επεκταθεί σε άλλους τομείς. Υποθέτουμε ότι αυτή τη σχέση δεν την βλέπουν με καλό μάτι οι εσωεκκλησιαστικοί συνεργάτες του κ. Χριστόδουλου. Αρκούμαστε εδώ να αντιγράψουμε μια προφητική απόπειρα του κ. Δρακόπουλου: "Μπορώ ακόμα να προβλέψω ότι δεν θ' αργήσει η ώρα που τη χώρα μας θα κυβερνήσει κάποιος ανενδοίαστος που θα ουρλιάζει γοητεύοντας τ' αυτιά του λαού πως η ΕΟΚ μας πρόδωσε και πως αυτή η προδοσία χρωστιέται στο προαιώνιο μίσος και στις δόλιες συνωμοσίες των Φράγκων και των Εβραίων" (Ιούνιος 1990, τ. 157). Ο κ. Δρακόπουλος υπονοούσε βέβαια το ΠΑΣΟΚ, αλλά τα 'φέρε έτσι ο καιρός που η δυσοίωνη πρόβλεψη κολλάει γάντι στον σημερινό του συνεργάτη.

(Ελευθεροτυπία, 21/1/2001)