ΠΑΠΟΥΛΑΚΟΣ, ΜΟΥΛΑΤΣΙΩΤΗΣ, ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΣ


Η υποψηφιότητα ενός αγίου

1.   2.

Εχουμε προστάτες άγιους του Πεζικού, του Πυροβολικού, της Αεροπορίας... Ακόμα και άγιο του Ερωτα ανακαλύψαμε πρόσφατα για το καλό της ορθοδοξίας και του γένους. Είμαστε πλέον έτοιμοι να υποδεχτούμε και τον άγιο του αντιδυτικισμού. 

Ενα από τα φλέγοντα θέματα της ατζέντας του αρχιεπισκόπου Χριστόδουλου, αυτές τις μέρες, είναι και η αγιωνυμία ενός «αγίου του έθνους και της ορθοδοξίας»: 140 χρόνια μετά το θάνατό του ο Χριστόφορος Παναγιωτόπουλος, γνωστός στην εκκλησιαστική παράδοση με το όνομα Παπουλάκος, έχει μπει για τα καλά στη μάχη της αγιοποίησης. 
Ο προηγούμενος άγιος που ανακήρυξε η Ιερά Σύνοδος ήταν ο Κοσμάς Αιτωλός, το 1961, και συνεπώς οι συνθήκες είναι ώριμες για νέα αλλά πολιτικά επίκαιρα πρόσωπα. Στον 21ο αιώνα η ορθοδοξία χρειάζεται καινούρια, ελκυστικά, σύμβολα. Στη Ρωσία, όπως είναι γνωστό, αγιοποιήθηκε ο τελευταίος τσάρος ακριβώς για να επισημανθεί η οριστική ρήξη με τα άτυχα σοσιαλιστικά και διεθνιστικά πειράματα.

Στις κεντρικές υπηρεσίες της Εκκλησίας της Ελλάδος υπάρχουν κι άλλες αιτήσεις αγιωνυμίας (όπως π.χ. του Εφραίμ Νέας Μάκρης), αλλά η περίπτωση Παπουλάκου κρίνεται επικρατέστερη. Ο φάκελος της υποψηφιότητας Παπουλάκου οφείλει να ικανοποιήσει ορισμένα ουσιαστικά για την Εκκλησία κριτήρια. 

Τα ερωτήματα που, σύμφωνα με τις παραδόσεις της ορθοδοξίας, τίθενται, είναι πάνω κάτω τα εξής: Είναι δημοφιλής ο όσιος; Ο θρύλος του μπορεί αυτή την περίοδο να υπηρετήσει την πολιτική της Εκκλησίας, δημιουργώντας ένα καινούριο ενδιαφέρον στο ποίμνιο; Υπάρχει σωστό άγιο λείψανο; Οι προφητείες του επιβεβαιώθηκαν; Τα θαύματά του συνεχίζονται;

Ο κ. Χριστόδουλος φαίνεται πως ήδη έχει αποδεχτεί το βασικότερο κριτήριο, δηλαδή αυτό που ενισχύει ιδεολογικοπολιτικά τις σημερινές στοχεύσεις της Εκκλησίας. 

Σε δύο τουλάχιστον δημόσιες ομιλίες του εμφανίζεται να εμπνέεται από τον Παπουλάκο και να αναθεωρεί την εκκλησιαστική ιστορία. 

- Στις 2/4/2000 μιλώντας στον ραδιοσταθμό της Εκκλησίας -με αφορμή τη «συγνώμη» που εκείνο τον καιρό είχε ζητήσει ο πάπας για τα «λάθη» των ρωμαιοκαθολικών- ο κ. Παρασκευαΐδης αναφέρθηκε στην άδικη καταδίωξη του Παπουλάκου, στα μέσα του 19ου αιώνα, από την επίσημη Εκκλησία της μετεπαναστατικής μικρής Ελλάδος. 

- Και στις 30 του περασμένου Ιανουαρίου, των Τριών Ιεραρχών, απευθυνόμενος προς τους έλληνες εκπαιδευτικούς, εξήγησε τη σημασία των προφητειών του Παπουλάκου, συνδέοντάς τον με τον Κοσμά τον Αιτωλό: 

«Η άθρησκη ή και η αντιχριστιανική παιδεία, αυτή που ορισμένοι θα ήθελαν να επιβάλουν σήμερα στο έθνος, έβρισκε τον Αγιο Κοσμά ανένδοτα αντίθετο. Είχεν άλλωστε διακηρύξει επιγραμματικά σε μια προφητεία του "Το κακό θα σας έρθει από τους διαβασμένους", υπονοώντας το νεωτεριστικό πνεύμα της Εσπερίας, που επρόκειτο μετά την απελευθέρωση να μεταφέρουν στον ελληνικό χώρο οι σπουδασμένοι σ' αυτήν, ένα πνεύμα αντιθρησκευτικό και αντιορθόδοξο, που ήθελε τάχα την απελευθέρωση του ανθρώπου από τις προλήψεις και που μιλώντας στο όνομα της δημοκρατίας, απαρνιόταν τα χριστιανικά δόγματα σαν δήθεν καταπιεστικά της ανθρώπινης ελευθερίας. Κατά σύμπτωση την ίδια, σχεδόν αυτολεξεί, φράση θα επανελάμβανε κι ένας άλλος, παρεξηγημένος αυτός, Διδάχος, ο Παπουλάκος, ζώντας ήδη το κλίμα του άθεου διαφωτισμού μέσα στην μόλις απελευθερωμένη Ελλαδίτσα. Κι αυτός θα διεκήρυσσε τότε με έμφαση: "Τα άθεα γράμματα θα καταστρέψουν τον κόσμο"».

Ενας βολικός άγιος

Αρχίζει να γίνεται σαφές γιατί ο Παπουλάκος αναγορεύεται σε εμβληματική μορφή. Γίνεται ένας βολικός άγιος του εθνικισμού με αντιδυτικό προφίλ, ικανός να συσπειρώσει τα προδομένα λαϊκά στρώματα που φοβούνται (αφού πρώτα τους τρομοκράτησαν οι πάσης φύσεως ελληνορθόδοξοι δημαγωγοί) τις αλλαγές, τους εκσυγχρονισμούς, την παγκοσμιοποίηση και τους αλλόθρησκους γενικότερα. 

*Λίγο μετά τον εμφύλιο, το 1953, η εφημερίδα «Σπίθα», του γνωστού φονταμενταλιστή ιεράρχη Αυγουστίνου Καντιώτη - είχε πρωτοεισηγηθεί την αγιοποίηση Παπουλάκου. 

*Σχεδόν παράλληλα η έκδοση του μυθιστορήματος του Κωστή Μπαστιά για τον Παπουλάκο, βοηθά στη διάσωση και τη φιλολογική οργάνωση ενός μείγματος θρύλων και ιστορικών γεγονότων που υπήρχαν διάσπαρτα. Το βιβλίο αυτό έμελλε να αποτελέσει τις επόμενες δεκαετίες, ουσιαστικά, τη μοναδική «ιστορική μαρτυρία» για τη ζωή και το έργο του υποψήφιου αγίου.

*Καθοριστικό ρόλο παίζει, όπως συνήθως συμβαίνει σε ανάλογες περιπτώσεις, η ίδρυση συλλόγου των συγχωριανών του Παπουλάκου, των απανταχού Αρμπουναίων. Με ενέργειές τους και με την υποστήριξη του τοπικού μητροπολίτη Γεωργίου, το 1973 (μέσα στο κυρίαρχο κλίμα της «Ελλάδος των Ελλήνων Χριστιανών»), θα ανακαλύψουν στην Ανδρο, όπου είχε εκτοπιστεί ο Παπουλάκος, τα λείψανά του. 

*Θα πάρουν την κάρα του και θα την τοποθετήσουν στη σκήτη του, λίγο πιο ψηλά από το ορεινό χωριό Αρμπουνα της επαρχίας Καλαβρύτων, κοντά στην κορυφή του Φράγγα, απέναντι από τον Χελμό. 

*Το 1980 ο Νεκτάριος Μουλατσιώτης (περισσότερο γνωστός σήμερα ως μάνατζερ των «παπαροκάδων» -βλ. «Ιός», 25/2/2001) βρίσκεται στη Μητρόπολη Καλαβρύτων και Αιγιαλείας. Από εκεί θα ξεκινήσει την εκκλησιαστική του καριέρα κοντά στον Αμβρόσιο Λενή, τον έναν από την ηγετική τρόικα των μητροπολιτών της «Χρυσοπηγής» (οι άλλοι είναι ο Χριστόδουλος και ο Καλλίνικος). 

Οπως γράφει στο σχετικό βιβλίο του ο κ. Μουλατσιώτης, τον Παπουλάκο τον πρωτοέμαθε από τα παραμύθια της γιαγιάς του. Επειτα, όπως συμβαίνει πάντοτε με τις πρωτοβουλίες του πατέρα Νεκτάριου, έγινε θαύμα. Λίγο μετά την πρώτη του επίσκεψη στο χωρίο Αρμπουνα, ο Παπουλάκος αποκαλύφθηκε στον ύπνο του κ. Μουλατσιώτη και τον καθοδήγησε να τυπώσει και να μοιράσει χιλιάδες εικονίσματα...

Απ' ό,τι φαίνεται ο νεαρός τότε Μουλατσιώτης ήταν αυτός που εργάστηκε σκληρά για να σταλεί εγκύκλιος της μητρόπολης Καλαβρύτων προς όλη την Ιεραρχία, όλης της χώρας, με θέμα τη «Συλλογή στοιχείων περί του Οσιωτάτου Μοναχού Παπουλάκου». 

*Στη συνέχεια, το 1984, ο πατήρ Νεκτάριος θα περιοδεύσει στις περιοχές που έδρασε ο Παπουλάκος, με βάση, πάντοτε, τις πληροφορίες του βιβλίου του Κ. Μπαστιά, και προφανώς θα αποδείξει το «προφητικό και προορατικό χάρισμα του αγίου», καθώς και μεγάλο αριθμό θαυμάτων του. 

Ηδη, ο Νεκτάριος έχει αρχίσει να συλλέγει επιστολές μητροπολιτών που συνηγορούν στην υποβολή της υποψηφιότητας αγιωνυμίας του Παπουλάκου. Αν και οι περισσότεροι δεν ξέρουν σχεδόν τίποτα, χάριν ευγενείας ενθαρρύνουν τον φιλόδοξο κ. Μουλατσιώτη στην πρωτοβουλία του. Ο μητροπολίτης Αρτας Ιγνάτιος, π.χ., του γράφει στις 5/3/1985: «Ελαβον σήμερον την εικόνα του Αγίου Χριστοφόρου του Παπουλάκου. Συγχαίρω εγκαρδίως και ευχαριστώ θερμώς. Διά τον Παπουλάκον δεν γνωρίζω πολλά. Θα χαρώ όμως να αναγνωρισθεί ως άγιος». 

Το νερό είχε μπει στ' αυλάκι. Οι Αρμπουναίοι στο πρόσωπο του κ. Μουλατσιώτη βρίσκουν τον ικανότερο παράγοντα για να προωθήσει το αίτημά τους για την αγιοποίηση -που για προφανείς λόγους γίνεται και δικό του- και κατ' επέκτασιν να αναδείξουν τον τόπο τους. Αν και στο μεταξύ έχει φύγει, μάλλον χολωμένος, από τη μητρόπολη Καλαβρύτων, ο Νεκτάριος θα κρατήσει ολοζώντανη την επαφή με τους Αρμπουναίους. 

Εικόνα για τις πεποιθήσεις των κατοίκων του χωριού μάς δίνει ο παπάς τους: «Ο Μουλατσιώτης είναι αγωνιστής. Εχω μάθει ότι κάνει καλές δουλειές. Αγωνίζεται για τον Παπουλάκο, τον λατρεύει, έρχεται τακτικά εδώ. Χρόνια προσπαθούμε να πείσουμε τον δεσπότη για την αγιοποίηση, αλλά εκείνος μάς λέει ότι τα στοιχεία δεν είναι ακόμα αρκετά. Δεν ξέρω τι έγινε και έφυγε ο Μουλατσιώτης από τη μητρόπολή μας. Ο δεσπότης τού απαγορεύει να λειτουργεί στο μοναστηράκι του Παπουλάκου».


*Ο παπα-Ανδρέας και ο Σύλλογος Αρμπουναίων έδωσαν ένα κομματάκι της κάρας του Παπουλάκου στον κ. Μουλατσιώτη (για να το εκθέσει στη μονή του, στο Τρίκορφο) και εκείνος δώρισε μια χρυσοποίκιλτη συσκευασία για το λείψανο. Καθαρές δουλειές. 

Τα ξερά αγγούρια

Σήμερα η (κυρίως) κάρα βρίσκεται στην εκκλησία του χωριού και μαζί με τα θαυματουργά απομεινάρια του «ιερού ράσου» του υποψήφιου αγίου, που βρίσκεται στον ανακαινισμένο χώρο της σκήτης του, προσελκύουν προσκυνητές. 

«Κάπου κάπου δίνω κάποιες κλωστές από το ράσο του αγίου», μας εμπιστεύεται ο εφημέριος του χωριού Αρμπουνα.

Αλλά ο καλός προσκυνητής πρέπει να είναι ενημερωμένος για τη θρησκευτική αξία του τόπου και των θαυματουργών εκθεμάτων. 

Ο κ. Μουλατσιώτης -όπως έχει κάνει και στο δικό του μοναστήρι- έχει καταγράψει ρήσεις, προφητείες και θαύματα του Παπουλάκου. Από τη μυθιστορία του Μπαστιά ξεχωρίζει και δημοσιεύει (όπως και ο Χριστόδουλος) τις κατάρες του αγίου για το δυτικό διαφωτισμό, αλλά και τη μάθηση γενικότερα. Μας λέει ότι όλη η σοφία του κόσμου υπάρχει αποκλειστικά στα Ευαγγέλια και στους ψαλμούς. «Εξω από αυτά, γνώση και αλήθεια δεν υπάρχουν». 

«Τα άθεα γράμματα είναι η ρίζα κάθε συμφοράς». «Κι αν ακόμα συναχθούν όλοι οι άθεοι γραμματισμένοι και στύψουν το μυαλό τους σαν λεμόνι, δεν θα πετύχουν να γράψουν μια αράδα που να αξίζει όσο μια λέξη του Ευαγγελίου». 

Ωραία και βολικά λόγια για τους προσκυνητές που δυσκολεύονται να παρακολουθήσουν τους ιλιγγιώδεις ρυθμούς της εποχής των τεχνολογικών και επιστημονικών επαναστάσεων. Η αγραμματοσύνη ως αρετή. Επιστροφή στο παλιό σκοταδιστικό δόγμα του «Πίστευε και Μη Ερεύνα».

Για τα εθνικά -λεγόμενα- θέματα ο Νεκτάριος θα αξιοποιήσει άλλη υποτιθέμενη ρήση του αγίου: 

«Οι Λουθηροκαλβίνοι και η κριματισμένη Αγγλία και τα όργανά τους, που κρατούν στην πατρίδα μας τα κλειδιά της εξουσίας είναι πιο άπιστοι κι απ' τον Ιμπραήμ και απ' τον Αλή Πασά». Κρίμα για τον πατέρα Νεκτάριο που την εποχή του Παπουλάκου δεν ετίθετο θέμα να πάρουμε πίσω τις χαμένες πατρίδες και να μισήσουμε Τουρκαλβανούς, Σκοπιανούς και Αμερικανούς.

Οι πιστοί ωστόσο δίνουν μεγαλύτερη σημασία στα θαύματα και τις προφητείες. «Βλέπετε εκείνον το γλιδοσκούφη; Σήμερα έχει φάει μισή οκά μυζήθρα», «προφήτεψε» ο Παπουλάκος στην περιοχή της Μονεμβασιά βλέποντας έναν τσοπάνο που δεν νήστευε. 

Μαρτυρίες θαυμάτων υπάρχουν μπόλικες. Ξεχωρίζει ένα που συντελέσθηκε την εποχή της εξορίας στην Ανδρο: «Μια ζεστή μέρα ο Παπουλάκος πεθύμησε να φάει αγγούρι. Παρακάλεσε λοιπόν ένα νεαρό καλόγερο να πάει να του φέρει ένα. Ο καλόγερος τότε με αυθάδεια του απάντησε "Γέροντα, τα αγγούρια που μου ζητάς έχουν ξεραθεί", προφανώς κινούμενος από φθόνο. Τότε με χαρακτηριστική απλότητα ο Οσιος του απάντησε "Δίκιο έχεις αδελφέ μου, τα αγγούρια είναι όλα ξεραμένα". Και πράγματι όλα τα δροσερά αγγούρια εκείνη τη στιγμή ξεράθηκαν».

Εντύπωση προκαλεί και μια διήγηση του Αργολίδος Χρυσόστομου, αδιευκρίνιστου ωστόσο μηνύματος: «Ο ηγιασμένος ούτος ανήρ διήλθε και την περιοχήν της Μητροπόλεως Αργολίδος. Εις το Αργος δείχνουν το σπίτι όπου έμενε. Λέγεται επίσης ότι εις το χωρίον "Λάλουκα" ονομαζόμενον, επήγε με το ραβδί του επάνω εις τον τάφον μιας γυναικός, που ενώ είχεν υποσχεθεί να γίνει μοναχή, μετά ταύτα μετήλλαξεν απόφασιν και εστράφη προς τον γάμον. Κτυπών λοιπόν το ραβδί του επάνω εις τον τάφον της έλεγε: "Και τώρα, και τώρα, τι εκέρδισες, τι εκέρδισες;"».

Φυσικά και ο ίδιος ο κ. Μουλατσιώτης με κάποιο τρόπο συμμετέχει σε θαύματα αξιοποιώντας το βαμβάκι με το οποίο έπλυνε την κάρα του αγίου. Μ' αυτό έπιαναν προζύμι χωρίς μαγιά διάφοροι πιστοί. Το ίδιο συμβαίνει και με κλωστές από το ράσο του Παπουλάκου, που όμως δεν ξέρουμε πού ακριβώς φυλάσσεται.

Ο πρόεδρος του Συλλόγου Αρμπουναίων Αθανάσιος Νασιόπουλος, όπως και ο πατέρας του Ανδρέας Νασιόπουλος, ο παλιός πρόεδρος, δεν γνωρίζουν τίποτα για το «άγιο ράσο», που όπως είπαμε εξακολουθεί να ψιλοκόβεται. 

Εκείνο που ξέρουν είναι ότι «ο Παπουλάκος πρέπει να αγιοποιηθεί γιατί αντιστάθηκε στον καθολικό Οθωνα, στις Μεγάλες Δυνάμεις (με την εξαίρεση της Ρωσίας, βεβαίως) και στο δυτικό διαφωτισμό. Εναντιώθηκε κατά της Δύσης, και τώρα γίνεται επίκαιρος που πάλι θέλουν να μας σβήσουν τη γλώσσα, τα ήθη και τα έθιμα».«Εγώ δεν είμαι θρησκόληπτος, δεν ξέρω για θαύματα», μας λέει ο Αθανάσιος Νασιόπουλος. «Το σλόγκαν μου είναι Παπουλάκος: μάρτυρας του έθνους και της ορθοδοξίας».

Πίσω από τη βολική μορφή του υποψήφιου αγίου δεν πρέπει να μας διαφείγει ότι η διαδικασία αγιοποίησης είναι ταυτόχρονα και μια από τις πιο προσοδοφόρες επιχειρήσεις της σύγχρονης Εκκλησίας. Είναι γνωστή η περίπτωση του οσιομάρτυρα Εφραίμ και παλιότερα του Νεκταρίου. 

Ο μητροπολίτης Αττικής είχε ανοιχτή αντιδικία με τις μοναχές της μονής του Οσίου Εφραίμ Νέας Μάκρης γύρω από τον τρόπο συλλογής και εκμετάλλευσης των χρημάτων που έδιναν οι πιστοί «για τον άγιο». Στην υπόθεση αναμείχθηκε ο εισαγγελέας και δεν άργησε να φτάσει και το ΣΔΟΕ. Το θέμα ακόμα δεν έχει λήξει οριστικά. Σίγουρα αυτό το μοντέλο του οσίου Εφραίμ είχε στο νου του ο κ. Μουλατσιώτης, όταν επιδίωκε να γίνουν τα δικά του μοναστήρια τόποι προσκύνησης του Παπουλάκου. 

Την κρίσιμη περίοδο που «ανακαλύφθηκε» το λείψανο του οσίου Εφραίμ, ο π. Νεκτάριος Μουλατσιώτης συνεργαζόταν στενά με την ηγουμένη Μακαρία της μονής της Νέας Μάκρης και ασκούσε ο ίδιος τα καθήκοντα του ιερέα της μονής. 

(Ελευθεροτυπία, 25/3/2001)