ΤΟ ΧΡΥΣΩΡΥΧΕΙΟ ΤΗΣ TVX ΣΤΗ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗ


Οταν ο χρυσός δεν λάμπει

1.   2.   

Αυτές τις μέρες κρίνεται στο Συμβούλιο της Επικρατείας η τύχη της εγκατάστασης βιομηχανίας χρυσού στη Β.Α. Χαλκιδική, που έχει προγραμματίσει η κυβέρνηση με την TVX. Οπως όλα δείχνουν, το ρυπογόνο εργοστάσιο θα ματαιωθεί. Θα είναι μια μεγάλη νίκη όσων αγωνίστηκαν με κάθε μέσο τα τελευταία χρόνια.

Αν δεν υπήρχαν οι μαζικοί, διαρκείς και σκληροί αγώνες των κατοίκων της Β.Α. Χαλκιδικής (που κόστισαν σε δεκάδες απ' αυτούς βαριές ποινές), αν δεν υπήρχαν οι φωνές οικολογικών οργανώσεων και ορισμένων φωτισμένων επιστημόνων (χημικών, μηχανικών και νομικών), κανείς δεν θα ήξερε για το σχεδιαζόμενο περιβαλλοντικό έγκλημα με το εργοστάσιο χρυσού στην Ολυμπιάδα. 

Η πολυεθνική εταιρεία TVX (καναδικών συμφερόντων) ανενόχλητη θα κατέστρεφε την ευρύτερη περιοχή των αρχαίων Σταγείρων, χιλιάδες στρέμματα δασών (από τα ωραιότερα της Ευρώπης) θα χάνονταν, θα μόλυνε το έδαφος και τα νερά (και του Στρυμονικού) με άπειρα δηλητήρια και μετά από λίγα χρόνια (αφορολόγητης) εξαγωγής μερικών τόνων χρυσού θα αποχωρούσε. 

Προφανώς, όπως και το ΣτΕ φαίνεται να κρίνει, η (επιδοτούμενη σε μεγάλο βαθμό από το ελληνικό Δημόσιο) οικονομική επένδυση της TVX, πέρα από την οικολογική καταστροφή (και ορισμένες θέσεις εργασίας), δεν θα άφηνε κανένα κέρδος στη λεγόμενη εθνική οικονομία.

*Ο καθηγητής του Α.Π.Θ. Χρήστος Ζερεφός γράφει σχετικά στο περιοδικό του Τεχνικού Επιμελητηρίου Κεντρικής Μακεδονίας: 

«Στην Ολυμπιάδα και στην ευρύτερη των αρχαίων Σταγείρων, προωθείται η εντατικοποίηση πολυμεταλλείων, κυρίως για την εξόρυξη χρυσού, από ξένη εταιρεία. Προστίθεται επίσης μεγάλη μονάδα μεταλλουργίας χρυσού, που θα χρησιμοποιεί κυάνιο για την παραγωγή χρυσού, με εξαιρετικά τοξικά και επικίνδυνα απόβλητα. Τα απόβλητα αυτά θα αποτίθενται σε λίμνη εμβαδού 1.000 περίπου στρεμμάτων, η οποία θα δημιουργηθεί με την κατασκευή ενός φράγματος σε τοπίο ιδιαίτερου φυσικού κάλλους. Η δημιουργία αυτής της εγκατάστασης μόνον επιζήμια μπορεί να είναι για το ελληνικό κράτος (...) Η μεταλλουργία χρυσού δεν συνιστά ένα έργο υποδομής που θα προάγει την εθνική οικονομία. Μετά την εξάντληση των μεταλλευμάτων και την αποχώρηση της εταιρείας, θα μείνουν στη χώρα οι άνεργοι, μία κατεστραμμένη ευρύτατη περιοχή και εκατομμύρια τόνων τοξικών και άλλων επικίνδυνων αποβλήτων -που θα επιβαρύνουν το ελληνικό Δημόσιο για τη συντήρηση των λιμνών αποβλήτων (...) Η διεθνής εμπειρία αποδεικνύει την επικινδυνότητα, τα ατυχήματα, τις καταστροφές και δικαιολογεί την αντίδραση στα έργα». (Μάρτιος 2001).

Τα παλιά μεταλλεία του Συγκροτήματος Μποδοσάκη (που ονομάζονται Μεταλλεία Κασσάνδρας, αλλά βρίσκονται βόρεια της χερσονήσου του Αθω), βγήκαν στο σφυρί το 1992, την εποχή της απαλλαγής του κράτους από τις «προβληματικές επιχειρήσεις». Το σχέδιο των κυβερνήσεων (Κ. Μητσοτάκη στην αρχή και μετά του Α. Παπανδρέου) ήταν να τα πουλήσουν (ιδιωτικοποιήσουν) όσο το δυνατόν πιο γρήγορα ώστε να απαλλαγούν από τα χρέη τους, να αποφύγουν τις μεγάλες ευθύνες και το κόστος που απαιτεί η διαχείριση μιας (ήδη) τόσο ρυπογόνου και τόσο εκτεταμένης βιομηχανίας. (Τα μεταλλεία, με το παλιό, μεσοπολεμικό παραχωρητήριο διαθέτουν μεταλλευτικά δικαιώματα σε έκταση 314.000 στρεμμάτων, έκταση που χρόνο με το χρόνο επιβαρύνεται με βουνά αρσενικού και άλλων τοξικών αποβλήτων). 

Οπως διαφημιζόταν από τους κ.κ. Σημίτη, Πάχτα, Β. Παπανδρέου κ.ά., το ελληνικό Δημόσιο με αυτή την πώληση θα μπάλωνε μέρος των ελλειμμάτων του. Για να καταστήσει το σχέδιο πώλησης περισσότερο ελκυστικό, η κυβέρνηση παραχώρησε στους ενδιαφερόμενους, εκτός από τα παραδοσιακά μεταλλευτικά δικαιώματα (για την εξόρυξη μεικτών θειούχων μεταλλευμάτων) και το επιπλέον δικαίωμα ανάπτυξης βιομηχανίας παραγωγής χρυσού. 

Η ιδέα των χρυσωρυχείων δεν ήταν καινούρια. Επιχειρήθηκε να περάσει, στα τέλη του '80, χωρίς επιτυχία όμως, πάλι λόγω περιβαλλοντικού κόστους, όταν τα μεταλλεία ανήκαν στο Δημόσιο (υπό την κηδεμονία της Εθνικής Τράπεζας).

Στο κλίμα της εποχής του «πρώτου κύματος του εκσυγχρονισμού», η προοπτική της «χρυσοφόρου Ελλάδας» γοήτευσε πολλούς. Λίγοι, ωστόσο, κάθησαν να μελετήσουν τη σκοπιμότητα και τις «λεπτομέρειες» της «μεγάλης επένδυσης», ακόμα πιο λίγοι από τους πολιτικούς και επιστημονικούς μας ταγούς διάβασαν επιμελώς τη σύμβαση με την TVX, που στο μεταξύ είχε κερδίσει το διεθνή διαγωνισμό. 

Μοιραία η ευθύνη της αξιολόγησης των οικονομικών και των περιβαλλοντικών δεδομένων πέρασε στους άμεσα ενδιαφερόμενους κατοίκους της Β.Α Χαλκιδικής, στην αριστερά, τις αντιεξουσιαστικές ομάδες και τις οικολογικές οργανώσεις. 

Η σύμβαση, άλλωστε, υπερψηφίστηκε στη Βουλή, χωρίς συνοδευτικές μελέτες περιβαλλοντικών επιπτώσεων, δίχως ανάλυση των οικονομικών της στοιχείων. Μόνο το ΚΚΕ διαχώρισε πλήρως τη θέση του.

Για μια χούφτα χρυσάφι

Αρκεσαν οι διαβεβαιώσεις ότι όλα θα γίνουν με τον καλύτερο, τον πιο αγνό τρόπο, ώστε:

1. Να εισρεύσουν στα δημόσια ταμεία -με δόσεις, βεβαίως- 11 δισ. δρχ. ως τίμημα για: 

α) Την παραχώρηση δικαιωμάτων μεταλλειοκτησίας (για πολυμεταλλικά μεταλλεία) και οριστικές παραχωρήσεις μεταλλείων συνολικής εκτάσεως 314.000 στρεμμάτων. 

β) Την παραχώρηση δικαιωμάτων κυριότητας, νομής και κατοχής σε ακίνητα αγροτικά και αστικά, εμβαδού 1.563 στεμμάτων. Ακίνητα στα οποία υπάρχουν κτίσματα βιομηχανικά, μηχανουργεία, αποθήκες κ.λπ., καθώς και 306 διαμερίσματα στο Στρατώνι που μισθώνονται στους εργαζόμενους. 

γ) Την επέμβαση σε δάση, τη διαμόρφωση τελμάτων αποβλήτων σε δημόσιες εκτάσεις και τη μεταβίβαση όλου του υπάρχοντος ηλεκτρο-μηχανολογικού εξοπλισμού βαρέος τύπου, καθώς και 45 οχημάτων. 

2. Να δημιουργηθεί ένας αδιευκρίνιστος (αλλά αβανταδόρικος) αριθμός θέσεων εργασίας, ο οποίος αφορά το σύνολο των μονάδων εξόρυξης διαφόρων μεταλλευμάτων (που ποτέ δεν σταμάτησαν να δουλεύουν και να απασχολούν περίπου 550 ανθρώπους) και όχι την επίμαχη βιομηχανία χρυσού, όπως παρουσιάζεται. Και προφανώς μέρος του προσλαμβανόμενου υψηλόβαθμου προσωπικού (κάπου 60 άτομα) θα έρθει από το εξωτερικό. 

3. Να επενδυθούν (βάσει των αναπτυξιακών νόμων, με διάφορες επιδοτήσεις) κεφάλαια ύψους 60-65 δισ. δρχ. στο... μέλλον. Φάνηκε, ωστόσο, «λεπτομέρεια» το ότι οι επενδύσεις (βάσει της σύμβασης, όπως κυρώθηκε με το ν. 2436/1996) αναφέρονταν σχεδόν αποκλειστικά σε εισαγωγές μηχανολογικού εξοπλισμού και άλλων προϊόντων, οι οποίες αναμφίβολα δεν «στηρίζουν την εθνική οικονομία», αλλά κάποιες άλλες πολυεθνικές. 

Οπως είναι γνωστό, η ευρύτερη περιοχή της Χαλκιδικής, τόπος πανέμορφος από πολλές απόψεις, ήδη από τη δεκαετία του '70 άρχισε να αποδίδει, μέσω του τουρισμού, εισοδήματα στους κατοίκους του. Εισοδήματα όμως μόνο για τους κατοίκους εκτός της ζώνης των μεταλλείων. 


Μια παλιότερη μελέτη (πολύ προτού πέσει στο τραπέζι η ιδέα της εκμετάλλευσης των κοιτασμάτων χρυσού) έδειχνε ότι οι κάτοικοι των κοινοτήτων που περιλαμβάνονται στα 314.000 στρέμματα των μεταλλείων διέθεταν το 1/3 του μέσου εισοδήματος των υπολοίπων κατοίκων της Χαλκιδικής. 

Είναι προφανές ότι στις «σκουριές» (αρχαίες και νεότερες), όπως λένε οι κάτοικοι τις συγκεντρώσεις των τοξικών αποβλήτων, δεν υπάρχει περίπτωση να ευδοκιμήσει κανενός είδους τουριστική ανάπτυξη. 

-Ποιος θα πάει για μπάνιο στις παραλίες του Στρατωνίου, όταν ξέρει ότι οι αμμουδιές και τα ήρεμα νερά του είναι γεμάτα δηλητήρια; 

-Ποιος θα τολμήσει να απολαύσει τη φύση δίπλα σε τοξικά απόβλητα, σε ογκώδεις εγκαταστάσεις, ανάμεσα σε διερχόμενα φορτηγά φορτωμένα με τόνους κάθε είδους επικίνδυνων υλικών και χημικών ουσιών; 

Χρόνο με το χρόνο, η μόλυνση νερών και εδαφών που προκαλείται από τη λειτουργία των μεταλλείων είναι προφανές ότι απομακρύνει κάθε σχεδιασμό τουριστικής ή άλλης ήπιας αξιοποίησης του φυσικού πλούτου. Χωρίς αμφιβολία η σύμβαση της TVX ήρθε με βίαιο τρόπο, σερβιριζόμενη ως χρυσωμένο χάπι, να σφραγίσει το μέλλον της Β.Α. Χαλκιδικής.

Με την επιχειρούμενη προσθήκη της βιομηχανίας χρυσού, μεγάλες εκτάσεις που έχουν ενταχθεί στο ευρωπαϊκό πρόγραμμα NATURA 2000 ή σε άλλα περιβαλλοντικά προγράμματα, ακόμα και σπουδαίοι αρχαιολογικοί χώροι ή χώροι ανασκαφών (στην πατρίδα του Αριστοτέλη), εγκαταλείπονται οριστικά στην κακή τους μοίρα. 

*Ειδικά για τη θέση Κηπουρίστρα, όπου προβλέπεται η δημιουργία του νέου τέλματος (λίμνης απόθεσης δηλητηρίων της βιομηχανίας χρυσού) επιφανείας περίπου 1 τετραγωνικού χιλιομέτρου, ο επίκ. καθηγητής Ε.Μ. Πολυτεχνείου Κίμων Χατζημπίρος σημειώνει: 

«Το Ε.Μ.Π. έχει εκπονήσει πρόγραμμα για την "Οριοθέτηση και τον Καθορισμό Μέτρων Προστασίας Τοπίων Ιδιαιτέρου Φυσικού Κάλλους (Τ.Ι.Φ.Κ.)" με χρηματοδότηση του ΥΠΕΧΩΔΕ. Το πρόγραμμα ολοκληρώθηκε τον Απρίλιο 1999 (...) Η "Χαράδρα Κηπουρίστρα Στρατωνικού" διασχίζεται από μικρό ρέμα, παραπόταμο του ρέματος Μαυρόλακος. Χαρακτηρίζεται από πυκνή υδρόβια βλάστηση με πλατάνια, κλήθρο και άλλα υδροχαρή δένδρα ενώ οι πλαγιές της καλύπτονται από επίσης πυκνό δάσος που μεταξύ άλλων περιλαμβάνει φλαμουριές και ίταμους. Σ' ένα σημείο της χαράδρας υπάρχει ένας μικρός, αλλά πολύ γραφικός καταρράκτης. Το όλο τοπίο παραπέμπει στην εικόνα που έχουμε για την παρθένα προϊστορική φύση. Η κατάσταση του τόπου χαρακτηρίζεται ως Φυσική/Αρίστη. Είναι σημαντικό οικοσύστημα με σημαντικά οικολογικά ενδιαιτήματα. Είναι σπάνιος τύπος τοπίου με ιδιαίτερη φυσική ομορφιά και παρουσιάζει φυσιολατρικό ενδιαφέρον. Το τοπίο είναι πολύ ευαίσθητο σε κάθε επέμβαση. Στα νερά του ποταμού, τόσο ανάντη όσο και κατάντη του καταρράκτη, ζει το ψάρι Barbus cyclolepis, πιθανώς το υποείδος stroumicae, που μπορεί να χαρακτηριστεί ως απειλούμενο. Υπάρχουν επίσης αξιόλογα φυτά, όπως τα Ilex aquifolioum, Taxus baccata και Tilia tomentosa, αξιόλογα πτηνά όπως το Ciconia nigra και πιθανώς πολλά άλλα αξιόλογα είδη που δεν έχουν προς το παρόν εντοπιστεί (...) Η περιοχή αυτή προτάθηκε στο ΥΠΕΧΩΔΕ για να κηρυχθεί ως Τοπίο Ιδιαίτερου Φυσικού Κάλλους» (21/6/1999). Ως γνωστόν, το ΥΠΕΧΩΔΕ ενέταξε την Κηπουρίστρα και την ευρύτερη περιοχή των Δήμων Σταγείρων-Ακάνθου στο... πρόγραμμα δημιουργίας σεληνιακού και δηλητηριώδους τοπίου.

Αναπόφευκτη καταστροφή

*Από κάθε τόνο της εξόρυξης των μεταλλευμάτων της Ολυμπιάδας, η TVX περιμένει να αποσπάσει 2 περίπου γραμμάρια χρυσού καθαρότητας 90%. Μετά ο χρυσός θα φύγει για τις ειδικές βιομηχανίες ραφιναρίσματος, θυγατρικές της πολυεθνικής σε βόρειες χώρες, και μετά θα πωληθεί στη διεθνή αγορά. 

Το ελληνικό Δημόσιο δεν προβλέπεται να εισπράξει δραχμή. Ούτε από royalties (δικαιώματα) ούτε από φόρους. 

*Μέχρι όμως να φυγαδευτεί το χρυσάφι, θα συμβούν πολύ χειρότερα και ακριβότερα πράγματα από τα διαφυγόντα κέρδη του Δημοσίου: 

Ενα υδροβόρο (150 κυβικά μέτρα νερό κάθε ώρα) και ενεργοβόρο σύστημα θα επεξεργάζεται καθημερινά πάνω από 2.700 τόνους μεικτά θειούχα πολυμεταλλεύματα, από τα οποία παράγονται συμπυκνώματα γαληνίτη και σφαλερίτη (όπως μέχρι σήμερα), και αρσενοπυρίτη (που εδώ και χρόνια συγκεντρώνεται και στοκάρεται) ο οποίος θα αποτελέσει την πρώτη ύλη της μεταλλουργίας χρυσού. 

*Η μέθοδος για την απόσπαση του χρυσού που θα εφαρμοστεί είναι της κυάνωσης. Κάθε χρόνο η εταιρεία θα χρησιμοποιεί 250 τόνους κυανιούχου νατρίου, 680 τόνους πυκνού θειικού οξέος και 100 τόνους υδροχλωρικού οξέος, τους οποίους και θα μεταφέρει στην περιοχή ίσως με πλοία, που θα ξεφορτώνουν τα δηλητηριώδη υλικά στην προβλήτα που προβλέπεται να κατασκευαστεί στην παραλία της Ολυμπιάδας, καταστρέφοντάς την. 

*Για να εξουδετερωθούν αυτά τα οξέα και άλλα παραπροϊόντα απαιτούνται 328.000 τόνοι, κάθε χρόνο, ασβεστολίθου και 44.000 τόνοι υδρασβεστίου, τα οποία θα προέρχονται από περίπου 60.000 τόνους ασβεστολίθου. Τα υλικά αυτά θα παράγονται επιτόπου, ή από κάπου αλλού, σχετικά κοντά στη βιομηχανία, και ο καθένας μπορεί να αντιληφθεί πόσα άλλα βουνά και δάση πρόκειται να καταστραφούν. 

*Μόνο από τη χρήση του ασβεστολίθου για την εξουδετέρωση των οξέων θα απελευθερώνονται κάθε χρόνο 86.000.000 κυβικά μέτρα διοξειδίου του άνθρακα, που θα έρθει να προστεθεί στην μηνιαία παραγωγή των 110 τόνων διοξειδίου από τις καύσεις πετρελαίου και βενζίνης της βιομηχανίας. 

*Στην ατμόσφαιρα θα εκπέμπονται επίσης και τεράστιες ποσότητες υδροκυανίου από το γιγαντιαίο τέλμα των αποβλήτων της Κηπουρίστρας. Ακριβώς εκεί, στο τέλμα της Κηπουρίστρας (3,5 χλμ. από την παραλία και την Ολυμπιάδα), εστιάζεται το μείζον πρόβλημα. 

Στην ουσία κανένας, ούτε και οι μελέτες που παρουσίασε η εταιρεία (και αποδέχθηκε ασμένως το ΥΠΕΧΩΔΕ και η νομαρχιακή αυτοδιοίκηση), δεν δίνουν καμία εγγύηση ασφαλείας. Τα σωρευόμενα (πάνω από 40.000 τόνοι το χρόνο) τοξικά στοιχεία -κυανικό νάτριο, υδροκυάνιο, οξείδια του αρσενικού, κυανιούχα άλατα που θα παράγονται από τη χρήση των τεραστίων ποσοτήτων κυανίου, υδροκυανίου, καυστικής ποτάσας, θειικού καδμίου κ.λπ.- θα αποτελέσουν διαχρονική και σταθερή πληγή για το έδαφος και τα νερά. Οι χημικές αντιδράσεις θα είναι ανεξέλεγκτες. Το περίφημο φράγμα ή η στεγανοποίηση του πυθμένα του τέλματος στην πραγματικότητα δεν σημαίνουν τίποτα, παρά μόνο ίσως την επιβράδυνση του ρυθμού μόλυνσης. 

Οταν μιλάμε για εκατομμύρια τόνους δηλητηρίων είναι τουλάχιστον αφελές να πιστέψουμε ότι θα αντιμετωπιστούν με «γεωμεμβράνες» πάχους 1,5 χιλιοστού, όπως ισχυρίζεται η TVX. 

*Γράφοντας για το φράγμα και τη στεγανοποίηση του τέλματος, ο δρ Γ. Τριανταφυλλίδης, μηχανικός μεταλλείων-μεταλλουργός, λέκτορας της ΠΣΑΠΘ, επισημαίνει: 

«Πρόκειται για πρόχειρες κατασκευές, συνήθως από στείρα υλικά της εξορυκτικής διεργασίας, οπότε είναι αμφίβολο πόσο μπορούν να χαρακτηριστούν απόλυτα ασφαλή. Κατά τα τελευταία 35 χρόνια διεθνώς τα φράγματα αυτά αστοχούν με ρυθμό ένα το χρόνο και προκαλούν ανεπανόρθωτες περιβαλλοντικές καταστροφές λόγω της τοξικότητας του περιεχομένου τους (Baia Mare Ρουμανίας, Aitik Σουηδίας κ.λπ.) (...) Πουθενά σχεδόν στον κόσμο δεν παρατηρούνται απόλυτα αδιαβροχοποιημένα τέλματα...». (Δελτίο ΤΕΕ Κεντρικής Μακεδονίας, Δεκέμβριος 2000).

Αλλά και μια οποιαδήποτε μπόρα μπορεί να ξεχειλίσει το τέλμα και να στείλει τα δηλητήρια απ' ευθείας στην Ολυμπιάδα, στα χωριά Καλύβια και Βαρβάρα, και φυσικά στα νερά του Στρυμωνικού. 

Σε περίπτωση υπερχείλισης δεν αρκεί, όπως στα φράγματα καθαρού νερού, μια σωστή τεχνική παροχέτευσης. Η υπερχείλιση στα απόβλητα της βιομηχανίας χρυσού -όπως και το οποιοδήποτε ενδεχόμενο ρήγμα του φράγματος, από ένα σεισμό π.χ.- θα σημάνει ανυπολόγιστη καταστροφή.

Για όλους τους παραπάνω λόγους, διεθνώς οι κυβερνήσεις κλείνουν το ένα μετά το άλλο τα μεταλλεία χρυσού. Τα κοιτάσματα, άλλωστε, μπορούν να μείνουν στη θέση τους έως ότου βρεθεί μια πραγματικά «καθαρή» τεχνολογία εξόρυξης και επεξεργασίας. 

Κανένας επίσης δεν μπορεί να ισχυριστεί ότι ο χρυσός που ήδη έχει παραχθεί (και ως γνωστόν δεν φθείρεται) δεν αρκεί για τα... κοσμήματά μας. 

Ο χρυσός δεν είναι αναγκαίος για τον πλανήτη. Αναγκαία όμως είναι τα δάση, τα νερά και η γη. Γι' αυτό ο πρώην πρόεδρος των ΗΠΑ Μπιλ Κλίντον, προβάλλοντας προφανώς το οικολογικό του πρόσωπο, παραβρέθηκε στο κλείσιμο του μεταλλείου χρυσού στο Εθνικό Πάρκο του Γελοουστόουν, λέγοντας ότι: «Το Πάρκο αξίζει περισσότερο από το χρυσό που περιέχει. Το μεταλλείο κλείνει επειδή η τεχνολογία ακόμη δεν μπορεί να αντιμετωπίσει τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις». 

Είναι μάλλον αστείο να πιστέψει κανείς ότι οι ελληνικές κυβερνήσεις και η TVX βρήκαν τη λυδία λίθο ώστε να παράγουν χρυσό διατηρώντας την ισορροπία της φύσης.

(Ελευθεροτυπία, 24/6/2001)

 

www.iospress.gr                                   ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΣΤΟ ΔΕΥΤΕΡΟ ΜΕΡΟΣ