ΤΟ ΚΥΝΗΓΙ ΤΩΝ ΟΜΟΦΥΛΟΦΙΛΩΝ


Προδότες του φύλου τους

1.   2.   

Η «παρέκκλιση» από την ετεροφυλόφιλη νόρμα τιμωρείται με πολύ μεγάλη σκληρότητα σε όλα τα μήκη και τα πλάτη του πλανήτη. Η Διεθνής Αμνηστία εξηγεί στην τελευταία της έκθεση πώς οι ομοφοβικές προκαταλήψεις οδηγούν τόσο στο στιγματισμό, όσο και στο έγκλημα.

Τα σημαντικά κείμενα «σηκώνουν» πολλές αναγνώσεις. Και η έκθεση με τίτλο «Εγκλήματα μίσους, συνωμοσία σιωπής», που έδωσε προ ημερών στη δημοσιότητα η Διεθνής Αμνηστία, είναι ένα σημαντικό κείμενο που μπορεί -και αξίζει- να προσεγγιστεί με πολλούς και διαφορετικούς τρόπους. 

Σε αντίθεση με άλλες παρεμβάσεις της, η τελευταία αυτή έκθεση της ανθρωπιστικής οργάνωσης δεν παραμένει σε μια ιμπρεσιονιστική αποτύπωση του προβλήματος, βασισμένη κατά κύριο λόγο στην παράθεση αυστηρά επιλεγμένων παραδειγμάτων. 

Χωρίς διόλου να υποτιμά το πλούσιο πραγματολογικό υλικό που ούτως ή άλλως περιέχει, επιχειρεί ταυτόχρονα να διερευνήσει τους μηχανισμούς που αναπαράγουν τη σύγχρονη ομοφοβία, τροφοδοτώντας τις εγκληματικές συμπεριφορές εναντίον των ομοφυλοφίλων, ανδρών και γυναικών. 

Με την έννοια αυτή, η έκθεση της Διεθνούς Αμνηστίας δεν περιορίζεται να καταγγείλει συγκεκριμένες παραβιάσεις των ανθρώπινων δικαιωμάτων των ομοφυλοφίλων ή/και να προτείνει τρόπους για τη σταδιακή βελτίωση της οικτρής σημερινής κατάστασης: συνιστά χρήσιμο εργαλείο για την κατανόηση του ζητήματος, επομένως αποτελεσματικό όπλο για την αντιμετώπισή του. 

Κοινωνική απειλή

Στο παρελθόν, η Διεθνής Αμνηστία προσέγγισε το πρόβλημα των βασανιστηρίων εντάσσοντάς το στα πολιτικά και κοινωνικά συμφραζόμενα που προκαλούν την εμφάνισή του. Ασχολήθηκε έτσι συστηματικά με «διαφωνούντες», συνήθως αντιπολιτευόμενους ακτιβιστές, που σε διάφορα καθεστώτα πλήρωναν -και συνεχίζουν να πληρώνουν- την «απείθειά» τους με στέρηση των δικαιωμάτων τους, φυλάκιση και βασανιστήρια. 

Σήμερα, η οργάνωση διευρύνει την οπτική της και εντάσσει στην ίδια κατηγορία άνδρες και γυναίκες που γίνονται στόχος όχι μόνο λόγω των απόψεών τους ή των δραστηριοτήτων τους, αλλά κυρίως λόγω της ίδιας τους της σεξουαλικής ταυτότητας. Τα θύματα βασανισμού, κακομεταχείρισης και αποκλεισμού που πλημμυρίζουν τις σελίδες της τελευταίας της έκθεσης είναι λεσβίες, ομοφυλόφιλοι άνδρες, αμφισεξουαλικά άτομα και τρανσέξουαλ που καταδιώκονται και υποφέρουν απλώς και μόνο επειδή η σεξουαλική τους ταυτότητα προσλαμβάνεται ως απειλή για την κρατούσα κοινωνική τάξη.

Στο μακρύ κατάλογο με τα θύματα της ομοφοβικής προκατάληψης περιλαμβάνονται έτσι γυναίκες που τολμούν να διεκδικήσουν την αυτονομία τους και ζητούν να ορίσουν το ίδιο τους το σώμα, άνδρες που «απεμπολούν» τα ανδρικά τους προνόμια και κατηγορούνται ότι υιοθετούν «γυναικείους» ρόλους, αμφισεξουαλικά άτομα και τρανσέξουαλ που θέτουν σε αμφισβήτηση την παραδοσιακή -και απ' ό,τι φαίνεται- οικουμενική πεποίθηση ότι μεταξύ των δύο φύλων οφείλει να λειτουργεί μια αδιάβατη διαχωριστική γραμμή. 

Από τη στιγμή που τα άτομα αυτά γίνονται αντιληπτά ως «προδότες του φύλου τους», μετατρέπονται σε εύκολη λεία στα χέρια εκείνων που αναλαμβάνουν την «αναμόρφωσή» τους επικαλούμενοι το καλό της πατρίδας, τις επιταγές της θρησκείας ή/και το σεβασμό στους κώδικες της κυρίαρχης ηθικής. Ετσι, η περιφρόνηση της «ετεροφυλόφιλης νόρμας» τιμωρείται με ποινές που κυμαίνονται από την ηθική καταδίκη και τον κοινωνικό αποκλεισμό έως την εξαναγκαστική «ιατρική θεραπεία», τα βασανιστήρια και το θάνατο.

Παρ' όλες, λοιπόν, τις διαφορές τους (συνηθέστατα «ποσοτικές»), οι σύγχρονες κουλτούρες αντιμετωπίζουν με μάλλον ενιαίο τρόπο εκείνους και εκείνες που έχουν το κουράγιο να «παρεκκλίνουν» από την ετεροφυλόφιλη «κανονικότητα». Τουλάχιστον εβδομήντα χώρες, όπως σημειώνεται στην έκθεση της Διεθνούς Αμνηστίας, μπήκαν στον 21ο αιώνα κρατώντας ανέπαφους τους νόμους που ποινικοποιούν τις ομοφυλόφιλες σχέσεις μεταξύ συναινούντων ενηλίκων, κάποιες μάλιστα από αυτές επιφυλάσσουν στους παραβάτες την ποινή του θανάτου. 

Χαρακτηριστική είναι στο σημείο αυτό η διατήρηση σε χώρες του λεγόμενου Τρίτου Κόσμου των σκληρών νομοθεσιών που είχαν κάποτε θεσπίσει τα αποικιοκρατικά καθεστώτα με τη δικαιολογία ότι οι νόμοι αυτοί χρειάζονται σήμερα ως ασπίδα προστασίας κατά της «ξενόφερτης δυτικής μάστιγας της ομοφυλοφιλίας».

«Εγκλημα» και τιμωρία

«Εγκλημα κατά της φύσης», «αφύσικη πράξη» ή «δημόσιο σκάνδαλο», οι ορισμοί της ομοφυλοφιλίας που περιέχονται ακόμη σε πολλές νομοθεσίες υποδεικνύουν την ανθεκτικότητα στο χρόνο αντιλήψεων που, δυστυχώς, επιβιώνουν και εκεί που οι αντίστοιχοι νόμοι καταργήθηκαν, παραδίδοντας τη σκυτάλη σε πιο εξεζητημένους τρόπους καταστολής. 

Οπως και να έχει, ο περί ομοφυλοφιλίας λόγος εμφανίζει εντυπωσιακές ομοιότητες σε χώρες που κατά τα λοιπά έχουν υιοθετήσει πολύ διαφορετική θεσμική αντιμετώπιση του ζητήματος. Καθώς μάλιστα κάθε χωριστή κουλτούρα (εθνική, θρησκευτική, κοινωνική κ.ο.κ.) σπεύδει να αποτινάξει από πάνω της το μίασμα (ένα άτομο με «παρεκκλίνοντα» σεξουαλικό προσανατολισμό δεν μπορεί να ανήκει στην οικογένεια των χριστιανών, των ισλαμιστών, των Αράβων, των Αφρικανών, των Αμερικανών, των προλεταρίων κ.ο.κ.), οι ομοφυλόφιλοι, άνδρες και γυναίκες, θεωρούνται συνήθως εξωκοινωνικά στοιχεία που λογικά στερούνται όσα δικαιώματα απορρέουν από την πολυσυζητημένη στις μέρες μας ιδιότητα του πολίτη.

Στο κλίμα αυτό, η «τιμωρία» της ομοφυλόφιλης επιθυμίας ακολουθεί δρόμους που συγκλίνουν, ακόμη κι όταν εμφανίζονται ως τελείως διαφορετικοί. Εδώ βρίσκεται κατά τη γνώμη μας και το σημαντικότερο εύρημα της έκθεσης της Διεθνούς Αμνηστίας: η απροκάλυπτη κρατική βία, η συστηματική αυθαιρεσία των κρατικών -αστυνομικών, δικαστικών η σωφρονιστικών- υπαλλήλων και τα ανατριχιαστικά βασανιστήρια εις βάρος των ομοφυλοφίλων αποτελούν απλώς την κορυφή του παγόβουνου. 

Αν παραμείνουμε στα εντυπωσιακά αυτά δεδομένα (βιασμοί κρατούμενων λεσβιών στην Ουγκάντα, βασανισμοί ομοφυλοφίλων σε χώρες της Καραϊβικής, εκτελέσεις ανδρών για «σοδομισμό» στο Αφγανιστάν, σεξουαλικά μαρτύρια εις βάρος ομοφυλόφιλων κρατουμένων στις ΗΠΑ, βιασμοί λεσβιών σε ρωσικά αστυνομικά τμήματα, αστυνομικοί εκβιασμοί εις βάρος ομοφυλόφιλων γιουγκοσλάβων ακτιβιστών ή των τρανσέξουαλ σε χώρες της Λατινικής Αμερικής, «ιατρική θεραπεία» του λεσβιασμού στη Ρωσία κ.ο.κ.), θα έχουμε χάσει την ουσία του προβλήματος. 

Και, κυρίως, θα έχουμε αποσείσει από πάνω μας την ευθύνη, αποδίδοντάς την εξ ολοκλήρου σε κάποιους άλλους, μακρινούς και απρόσωπους.

Σύμφωνα ωστόσο με την έκθεση της Διεθνούς Αμνηστίας, οι ακραίες αυτές στάσεις των αρχών αντλούν τη σιγουριά -και την ατιμωρησία τους- από ένα πυκνό πλέγμα ομοφοβικών προκαταλήψεων που διαπερνά ολόκληρη την κοινωνία. Ετσι, την ευθύνη για την κακομεταχείριση και το βασανισμό των ομοφυλόφιλων ανδρών και (κυρίως) γυναικών, μοιράζονται οι αρχές με το οικογενειακό και κοινωνικό περιβάλλον τους που, «για το καλό τους», αναλαμβάνει να τους/τις φέρει με τη βία στον «ίσιο δρόμο» της κοινά αποδεκτής «κανονικότητας». 

Χαρακτηριστικά παραδείγματα η οικογένεια της κοπέλας από τη Ζιμπάμπουε που την έκλεισε σε ένα δωμάτιο, όπου καθημερινά τη βίαζε κάποιος μέχρι να μείνει έγκυος και να «απαλλαγεί από τη διαστροφή της», καθώς και οι δάσκαλοι του νεαρού Αμερικανού που άφηναν τους συμμαθητές του να τον υποβάλλουν σε απίστευτους εξευτελισμούς, «επειδή δεν ήταν αρκετά άνδρας». 

Το «καθ' ημάς» αντριλίκι

Από την άποψη αυτή, μόνο τυχαίο μπορεί να θεωρηθεί το γεγονός ότι η Ελλάδα δεν περιλαμβάνεται στις χώρες που κατονομάζονται στην έκθεση της Διεθνούς Αμνηστίας. Δεν πρόκειται απλώς για το γνωστό εκείνο συνονθύλευμα σεξισμού, ρατσισμού και ομοφοβίας, που, όπως παρατηρείται και αλλού, αποτελεί καραμέλα στο στόμα των εγχώριων υποστηρικτών των «υγιών εθνικών παραδόσεων». 

Ούτε για τις ακραία ομοφοβικές εξάρσεις του Αρχιεπισκόπου, τις σαφείς προκαταλήψεις κατά των ομοφυλοφίλων που συνεχίζει να απηχεί ο ισχύων Ποινικός Κώδικας ή τις απαράδεκτες αντιλήψεις που περιείχε η πρόσφατη «επιστημονική» έκδοση της αστυνομίας περί «κιναίδων» και λοιπών «εγκληματιών». 

Πρόκειται, κυρίως, για το κυνήγι των (ομοφυλόφιλων) μαγισσών που έχει αναλάβει τον τελευταίο καιρό ευρύ φάσμα του τύπου, «χαϊδεύοντας» τις τρέχουσες κοινωνικές προκαταλήψεις και καλλιεργώντας νοοτροπίες που θα είχαμε την τάση να θεωρήσουμε αρχαϊκές και ξεπερασμένες.

Εχουμε επανειλημμένα ασχοληθεί με την «αποκάλυψη» της ομοφυλοφιλίας του αντιπάλου ως πολιτικό όπλο εναντίον του, καθώς και με τους λόγους που ωθούν τα μέσα ενημέρωσης να βομβαρδίζουν συστηματικά τους θεατές και τους αναγνώστες τους με τα λαοφιλή «ροζ σκάνδαλα».

Το κακό έχει, ωστόσο, παραγίνει. Κάποιοι πολιτικοί δεν άντεξαν την πίεση και παραιτήθηκαν, κάποιοι άλλοι ζουν με τον εφιάλτη ότι όπου να 'ναι φτάνει και η δική τους ώρα. «Επώνυμοι» διασύρθηκαν με το χυδαιότερο τρόπο και «ανώνυμοι» είδαν τη φωτογραφία τους σε κίτρινα πρωτοσέλιδα. 

Προχθές ακόμη, ένας πολίτης έπεφτε και πάλι θύμα εκβιασμού, αυτή τη φορά από εφημερίδα ειδικευμένη στο φακέλωμα των ομοφυλόφιλων συμπολιτών μας. Για να μην αναφερθούμε στην «είδηση» για τη λεσβιακή σχέση της συζύγου ενός βουλευτή, που ανακυκλώθηκε χωρίς τον παραμικρό δισταγμό από δημοσιογράφους που παριστάνουν τους θεματοφύλακες της δεοντολογίας. 

Αλλά και η ελληνική κοινωνία αποδεικνύεται εξαιρετικά δεκτική σ' αυτόν τον ροζ δημοσιογραφικό πουριτανισμό, καθώς μεγάλη μερίδα της λεγόμενης κοινής γνώμης σπεύδει να ανταμείψει (δηλαδή να καταναλώσει) τα προϊόντα του, πιέζοντας και τις «σοβαρότερες» εκδοχές της δημοσιογραφίας να ακολουθήσουν την ίδια χρυσοφόρα συνταγή. Τελευταίο δείγμα, η απίστευτη ηδονοβλεπτική ηθικολογία με θέμα την «καυτή λεσβιακή αφίσα» που έθεσε πρόσφατα σε δοκιμασία τα χρηστά ήθη των καταναλωτών της πρωτεύουσας.

Αυτήν ακριβώς την υπόγεια ομοφοβική προκατάληψη που διαχέεται σε ευρύτατα κοινωνικά στρώματα δηλητηριάζοντας ανθρώπους και συμπεριφορές έρχεται να αποκαλύψει η έκθεση της Διεθνούς Αμνηστίας, συσχετίζοντάς την με παραβιάσεις των ανθρώπινων δικαιωμάτων των ομοφυλοφίλων που κυμαίνονται από τον κοινωνικό τους στιγματισμό ώς την καταδίκη τους σε θάνατο. 

Δυστυχώς, εκκρεμεί ακόμη μια τεκμηριωμένη προσέγγιση για τους τρόπους με τους οποίους το πρόβλημα της ομοφοβίας εμφανίζεται στη σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα. Καιρός, ωστόσο, να αρχίσει η συζήτηση. Για το λόγο αυτό φιλοξενούμε στις διπλανές στήλες ένα κείμενο του Γρηγόρη Βαλλιανάτου, στο οποίο αναλύεται η κατασκευή μιας πασίγνωστης «ροζ ιστορίας» και φωτίζεται το ομοφοβικό της υπόστρωμα. 

(Ελευθεροτυπία, 1/7/2001)