ΤΟ ΝΟΜΟΣΧΕΔΙΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΝΑΓΚΑΣΤΙΚΗ ΠΟΡΝΕΙΑ 

Ελεύθερη αγορά ψυχών & σωμάτων

1. / 2.   

Στο κλίμα των ημερών, η υπενθύμιση μιας σοβαρής εκκρεμότητας του υπουργείου Δημόσιας Τάξης μοιάζει να είναι εκτός τόπου και χρόνου. Πέρα, ωστόσο, από τα αντιτρομοκρατικά σενάρια, υπάρχει και η ελληνική κοινωνία. Μια κοινωνία που αποδεικνύεται ιδιαίτερα ανεκτική στο ιδιαίτερα απεχθές δουλεμπόριο αλλοδαπών γυναικών.
 

Τέτοια ώρα, τέτοια λόγια... Με το υπουργείο της Δημόσιας Τάξης να ζει τη μεγάλη στιγμή του, μοιάζει άκαιρο να θέσουμε σήμερα ένα ζήτημα που εκκρεμεί από καιρό με κύρια ευθύνη του συγκεκριμένου υπουργείου. 

Η εμπειρία, ωστόσο, διδάσκει πως οι καλοκαιρινοί μήνες έχουν επανειλημμένα χρησιμοποιηθεί για να περάσουν σιωπηλά και αναίμακτα κάμποσα αμφιλεγόμενα νομοσχέδια. 

Για το λόγο αυτό θεωρούμε χρήσιμο να παρουσιάσουμε σήμερα τις προτάσεις που επεξεργάστηκαν συλλογικά δώδεκα κινήσεις, αποσκοπώντας στη βελτίωση ενός αρκετά προβληματικού, όπως αποδεικνύεται, νομοσχεδίου, το οποίο επί μήνες κατατίθεται προς συζήτηση στη Βουλή «τις αμέσως επόμενες ημέρες». 

Ο λόγος για το σχέδιο νόμου που επαγγέλλεται να ρυθμίσει, εκσυγχρονίζοντάς το, το (ανύπαρκτο) εγχώριο θεσμικό πλαίσιο για την καταναγκαστική πορνεία. («Σχέδιο Νόμου για την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων, των εγκλημάτων κατά της γενετήσιας ελευθερίας, της πορνογραφίας κατ' ανηλίκων και γενικότερα της οικονομικής εκμετάλλευσης της γενετήσιας ζωής και αρωγή στα θύματα των πράξεων αυτών».) 

Οπως είναι γνωστό, η υπόσχεση για άμεση εναρμόνιση της Ελλάδας με τις αντίστοιχες ευρωπαϊκές νομοθεσίες -που, σημειωτέον, εμφανίζουν σημαίνουσες μεταξύ τους αποκλίσεις- αποτελούσε τα τελευταία χρόνια μόνιμη επωδό κάθε σχετικής τοποθέτησης των αρμόδιων αρχών. Εξίσου δεδομένο, αν όχι ομολογημένο, υπήρξε το ενδιαφέρον που εκδηλώθηκε προ καιρού για το όλο θέμα από διεθνείς οργανισμούς, αλλά και την αμερικανική πρεσβεία. 

Οπως και να έχει, η προαναγγελία της κατάθεσης του νομοσχεδίου την άνοιξη του 2001 υπήρξε σχεδόν θριαμβική. Τη σκυτάλη πήραν αλλεπάλληλα δημοσιεύματα, τα οποία αποκάλυπταν την αυστηρότητα των κυοφορούμενων νομοθετικών ρυθμίσεων, υποστηρίζοντας σε όλους τους τόνους ότι «σφίγγει όπου να 'ναι ο κλοιός για τους δουλέμπορους σωμάτων και ψυχών». 

Χαρακτηριστική είναι από την άποψη αυτή η βεβαιότητα με την οποία ανακοινώθηκε -και σχολιάστηκε δεόντως, ακόμη και από αξιωματούχους του υπουργείου- ότι το νέο νομοσχέδιο θα περιλαμβάνει ειδικές «ρήτρες» και για τους πελάτες της παράνομης βιομηχανίας του σεξ, τιμωρώντας τους με ποινικές κυρώσεις και χρηματικά πρόστιμα που θα έφταναν, λέει, το ένα εκατομμύριο δραχμές. 

Με την απόσταση του χρόνου είμαστε σε θέση να υποθέσουμε βάσιμα πως οι πληροφορίες αυτές δεν υπήρξαν αποκυήματα δημοσιογραφικής φαντασίας, αλλά έγκυρες πληροφορίες προερχόμενες από άτομα σε θέση να γνωρίζουν τις προτάσεις που ακούστηκαν στην αρμόδια νομοπαρασκευαστική επιτροπή του υπουργείου Δημόσιας Τάξης. 

Ενοχές και συνενοχές

Οταν επιτέλους ήρθε η ώρα της επίσημης παρουσίασής του τον περασμένο Δεκέμβριο, το νομοσχέδιο του κυρίου Χρυσοχοΐδη αποδείχθηκε πολύ πιο άτολμο απ' ό,τι το είχε παρουσιάσει η προηγηθείσα συστηματική διαφήμισή του. Ακόμη πιο «συγκρατημένη» εμφανίστηκε η επόμενη, «βελτιωμένη», εκδοχή του που δόθηκε στη δημοσιότητα από το υπουργείο Δικαιοσύνης στις αρχές του περασμένου Απριλίου. Από τότε, και για αδιευκρίνιστους λόγους, το νομοσχέδιο κατατίθεται «από στιγμή σε στιγμή» στη Βουλή.

Στο μεταξύ, στο διάστημα που μεσολάβησε από την αρχική εξαγγελία του νομοσχεδίου έως σήμερα, τα περιεχόμενά του έχουν απασχολήσει σειρά φεμινιστικών ομάδων και οργανώσεων, καθώς και κινήσεων ανθρώπινων δικαιωμάτων, με αποτέλεσμα οι βουλευτές να έχουν ήδη στα χέρια τους ένα πλούσιο υλικό που, αν θελήσουν, θα τους επιτρέψει να συζητήσουν το πρόβλημα επί της ουσίας. Ας το μελετήσουν προσεκτικά, καθώς είναι πολύ πρόσφατο το φιάσκο με το περιβόητο άρθρο 34 του νόμου για τη μετανάστευση, το άρθρο που νομιμοποιούσε τη σεξουαλική δουλεία των ξένων γυναικών και απαλείφθηκε την τελευταία στιγμή χάρη στην εγρήγορση των ομάδων του Φεμινιστικού Κέντρου.

Κέντρο διακίνησης

Ούτως ή άλλως, τα περιθώρια έχουν από καιρό στενέψει. Αποδεδειγμένα, πλέον, η Ελλάδα αποτελεί σημαντικό κέντρο διακίνησης (διαμετακόμισης και εγκατάστασης) γυναικών-θυμάτων της καταναγκαστικής πορνείας, η οποία από τα μέσα της δεκαετίας του '90 συνιστά την κύρια μορφή πορνείας της χώρας, χάρη στη συνένοχη συμμετοχή μεγάλου μέρους (υπολογίζεται από το ένα τρίτο έως το μισό) του ανδρικού πληθυσμού της. 

Στις συνθήκες αυτές, αποκτά ιδιαίτερη σημασία η νομοθετική αντιμετώπιση του απεχθούς δουλεμπορίου, εφόσον συνδυαστεί με αποτελεσματικές πρακτικές υποστήριξης και ενδυνάμωσης των ίδιων των εμπλεκόμενων γυναικών. (Για τις σύγχρονες αυτές πειραματικές στρατηγικές που προτείνουν την πρόσληψη της πόρνης ως υποκειμένου δικαιωμάτων και όχι ως άβουλου θύματος, βλ. «Ιός» 10/6/2001).

Οπως ήδη σημειώσαμε, οι ανεπάρκειες του προτεινόμενου νομοσχεδίου έχουν γίνει αντικείμενο μελέτης και κριτικής από φορείς και κινήσεις που έχουν ασχοληθεί συστηματικά με το πρόβλημα της καταναγκαστικής πορνείας. Από τις προτάσεις αυτές ξεχωρίζουμε και παρουσιάζουμε σήμερα τις θέσεις που επεξεργάστηκαν συλλογικά δώδεκα κινήσεις -φεμινιστικές, ανθρώπινων δικαιωμάτων κ.ά.-, θεωρώντας ότι συνιστούν μια συνολική τοποθέτηση που, όταν έρθει η ώρα, αξίζει να συζητηθεί εξαντλητικά στη Βουλή. Τη σημασία της πρότασης εγγυάται, αν μη τι άλλο, το αναπάντεχο εύρος των συλλογικοτήτων που τη συνυπογράφουν. 


Εχουμε και λέμε: ACT UP, Δίκτυο Κοινωνικής Υποστήριξης Προσφύγων και Μεταναστών, Δίκτυο Κινήσεων για τα Πολιτικά και Κοινωνικά Δικαιώματα, Ενωση Ελληνίδων Νομικών, Κίνηση Δημοκρατικών Γυναικών, Κοινωνική Αρωγή Ελλάδας, Ομάδες του Φεμινιστικού Κέντρου Γυναικών (Ομάδα κατά της Βίας και των Βιασμών, Φόρουμ Αριστερών Φεμινιστριών, Ομάδα Καισαριανής, Ομάδα Λεσβιών, Φεμινιστική Πρωτοβουλία για την Παγκόσμια Πορεία Γυναικών), Ομάδα Γυναικών Θεσσαλονίκης, Ομοσπονδία Γυναικείων Συλλόγων Νομού Φθιώτιδας, Προοδευτική Ενωση Μητέρων, Σύνδεσμος Γυναικών Επαγγελματιών και Επιχειρηματιών, Φεμινιστική Πρωτοβουλία ενάντια στην Καταναγκαστική Πορνεία Αλλοδαπών Γυναικών (Για προτάσεις άλλων φορέων, βλ. διπλανή στήλη).

Λόγια δίχως αντίκρισμα

**Η πρόταση των δώδεκα κινήσεων ξεκινά με τη σημαντική διαπίστωση ότι η εισηγητική έκθεση του αρχικού νομοσχεδίου και τα συνοδευτικά της κείμενα βρίσκονται σε πλήρη αναντιστοιχία με τις προτεινόμενες στη συνέχεια νομοθετικές ρυθμίσεις. Οπως εξηγείται στη συνέχεια, από την εισηγητική έκθεση προκύπτει ρητά ότι όλες οι πράξεις που συνδέονται με την εμπορία ανθρώπων και την εκμετάλλευσή τους ενέχουν το στοιχείο της βίας και συνιστούν παραβίαση βασικών ανθρώπινων δικαιωμάτων και εγκλήματα κατά της προσωπικής ελευθερίας, η οποία αποτελεί έννομο αγαθό, πρώτιστο μεταξύ αυτών που προστατεύονται ποινικά. 

**Εκτός αυτού, οι βαριές και αμετάκλητες σωματικές βλάβες των γυναικών, συνέπεια της καταναγκαστικής τους εκπόρνευσης, συνιστούν επιπλέον σαφή παραβίαση των αναπαραγωγικών τους δικαιωμάτων, τα οποία κατοχυρώνονται με διεθνείς συμβάσεις που έχει συνυπογράψει και η Ελλάδα, ορισμένες μάλιστα από αυτές έχουν γίνει εσωτερικοί νόμοι της χώρας. 

«Παρ' όλα αυτά», υπογραμμίζει το κείμενο των δώδεκα κινήσεων, «και τα δύο νομοσχέδια, πρώτα του υπουργείου Δημόσιας Τάξης και κατόπιν του υπουργείου Δικαιοσύνης που επέφερε δυσμενέστερες τροποποιήσεις σε βασικές διατάξεις του πρώτου, βρίσκονται σε πλήρη αναντιστοιχία με τις θεσμικού χαρακτήρα απαιτήσεις τόσο στο πεδίο του απάνθρωπου και σεξιστικού αυτού φαινομένου όσο και στο πεδίο της προστασίας των θυμάτων».

**Ακολουθεί η κριτική της φιλοσοφίας του νομοσχεδίου, όπως προκύπτει από το Μέρος Α' («Τροποποίηση άρθρων του Ποινικού Κώδικα») και, κυρίως, από το Μέρος Β' («Αρωγή θυμάτων»). «Η φιλοσοφία που διαπνέει το συγκεκριμένο νομοσχέδιο», αναφέρεται, «μας δημιουργεί βάσιμα την εντύπωση ότι η διαμόρφωσή του έρχεται να καλύψει περισσότερο μια έξωθεν επιβαλλόμενη υποχρέωση παρά τη βούληση της Πολιτείας να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά την εμπορία παιδιών και γυναικών με σκοπό τη σεξουαλική τους εκμετάλλευση». Ιδού γιατί: 

1. Οι αλλοδαπές γυναίκες που εκπορνεύονται καταναγκαστικά δεν αντιμετωπίζονται ως θύματα απέναντι στα οποία απαιτούνται συγκεκριμένα μέτρα προστασίας. 

Ενώ η αρωγή των θυμάτων αποτελεί το σημαντικότερο κεφάλαιο για την αντιμετώπιση του διεθνούς εγκλήματος του trafficking, στο νομοσχέδιο δεν θεσμοθετείται κανένα μέτρο, κανένας μηχανισμός αρωγής των θυμάτων, ούτε προβλέπονται οι πηγές των σχετικών πόρων. 

Οι σχετικές ρυθμίσεις επαφίενται σε μελλοντική έκδοση Προεδρικού Διατάγματος, του οποίου δεν προσδιορίζονται το περιεχόμενο και ο χρόνος έκδοσης.

2. Παρ' όλο που τα θύματα της καταναγκαστικής πορνείας είναι στην πλειονότητά τους ενήλικες, τα δύο νομοσχέδια αφορούν αποκλειστικά τις ανήλικες, και μάλιστα μέχρι 15 ετών. 

Κατ' αναλογία αντιμετωπίζονται και οι λεγόμενες «ροζ αγγελίες», παρά το γεγονός ότι πολύ συχνά προωθούν την καταναγκαστική πορνεία. Η απροθυμία να ενταχθούν στις σχετικές διατάξεις και οι ενήλικες αφενός καταγράφει ατολμία απέναντι στους δουλέμπορους, αφετέρου διευκολύνει τη συνέχιση της δράσης τους και τη διαφήμισή τους μέσα από τα μέσα ενημέρωσης.

3. Οι «πελάτες», χωρίς τη συμμετοχή των οποίων θα ήταν αδύνατο να λειτουργήσουν τα δίκτυα της καταναγκαστικής πορνείας, μένουν στο απυρόβλητο και δεν προβλέπεται η δίωξή τους. Συνιστά ωστόσο «κοινό μυστικό» ότι όσοι χρησιμοποιούν τα θύματα του σύγχρονου δουλεμπορίου για τη σεξουαλική τους απόλαυση είναι σε θέση να γνωρίζουν ότι το «εμπόρευμα» που τους προσφέρεται υφίσταται βία και βασανιστήρια. 

Είναι επομένως υποκριτικό να μην αναγνωρίζει ο νόμος τους «πελάτες» ως κατά ένα μεγάλο μέρος υπεύθυνους για την εξάπλωση του εγκλήματος και ηθικά απαράδεκτο να τιμωρούνται τα θύματα για παράνομη πορνεία, αλλά και παράνομη είσοδο ή παραμονή στη χώρα, και να μην τιμωρούνται οι κυρίως συνένοχοι της παρανομίας των θυμάτων.

4. Αν και οι περιοριστικές μεταναστευτικές πολιτικές θεωρούνται, σύμφωνα και με την εισηγητική έκθεση, μία από τις αιτίες εξάπλωσης του trafficking, στο νομοσχέδιο δεν προτείνεται ειδικό καθεστώς νόμιμης παραμονής για τα θύματα καταναγκαστικής πορνείας κατ' εξαίρεση των διατάξεων του νόμου 2910/2001.

Εμπρακτη προστασία

**Οι γενικές αυτές επισημάνσεις καταλήγουν σε συγκεκριμένες προτάσεις, οι οποίες αφορούν κατ' αρχάς την ανάγκη να υιοθετηθεί επακριβώς ο ορισμός του εγκλήματος της εμπορίας, όπως προβλέπεται από το Πρωτόκολλο «για την πρόληψη, καταστολή και τιμωρία της διακίνησης προσώπων, ιδιαίτερα γυναικών και παιδιών» που έχει υποβληθεί προς κύρωση από το ελληνικό Κοινοβούλιο. 


**(«Η επιστράτευση, μεταφορά, μεταβίβαση, στέγαση ή η παραλαβή ανθρώπων μέσω απειλών ή χρήσης βίας ή άλλων μορφών εξαναγκασμού, απαγωγής, απάτης, παραπλάνησης, κατάχρησης εξουσίας ή κατάχρησης μιας ευάλωτης θέσης ή η καταβολή ή αποδοχή πληρωμών ή άλλων ωφελημάτων για την εξασφάλιση συναίνεσης προσώπου που ασκεί έλεγχο επί άλλου προσώπου, για το σκοπό της εκμετάλλευσης. Η εκμετάλλευση συμπεριλαμβάνει τουλάχιστον την εκμετάλλευση της πορνείας ή άλλες μορφές γενετήσιας εκμετάλλευσης, την εξαναγκαστική εργασία ή υποτέλεια, τη δουλεία ή όμοιες με δουλεία πρακτικές, ή την αφαίρεση οργάνων.») 

**Στη συνέχεια προτείνεται, μεταξύ άλλων, να προβλεφθεί στις διατάξεις περί μαστροπείας η τιμωρία των δραστών, ακόμη και όταν το θύμα είναι ενήλικο, και να ανέβει το όριο ενηλικίωσης στα 18 χρόνια. 

Ζητείται επίσης η απαγόρευση δημοσίευσης αγγελιών που προωθούν την καταναγκαστική πορνεία, καθώς και ειδική διάταξη για την τιμωρία των «πελατών», οι οποίοι στην Ελλάδα υπολογίζονται σε 1.200.000 με 1.500.000 άνδρες. Το γεγονός ότι «η συντελούμενη αυτή βαρβαρότητα έχει προφανώς την κοινωνική ανοχή καθιστά τη θέσπιση της συγκεκριμένης διάταξης επείγουσα και για λόγους διαπαιδαγώγησης», σημειώνεται στο κείμενο των δώδεκα κινήσεων. 

«Ο παιδαγωγικός χαρακτήρας του νόμου θα δώσει στη νέα, κατά κύριο λόγο, γενιά τη δυνατότητα να αντιληφθεί ότι η συνεύρεση με θύματα διακίνησης και σεξουαλικής εκμετάλλευσης συνιστά παραβίαση ανθρώπινων δικαιωμάτων και προσωπικών ελευθεριών και τιμωρείται ποινικά». Προτείνεται ακόμη να προβλεφθεί η δυνατότητα ενώσεων, οργανώσεων ή νομικών προσώπων να αναλαμβάνουν δικαστικές, διοικητικές ή άλλες διαδικασίες εξ ονόματος των θυμάτων, εφόσον αυτά το επιθυμούν.

**Εμφαση δίνεται στο κεφάλαιο που αφορά την «αρωγή των θυμάτων», η οποία πρέπει να μην αποτελεί μια γενικόλογη ευχή, αλλά να ορίζεται ρητά στο νόμο. Συγκεκριμένα, το κείμενο των δώδεκα κινήσεων ζητά να απαγορευτεί η κράτηση και η απέλαση αλλοδαπών θυμάτων καταναγκαστικής πορνείας που βρίσκονται παράνομα στη χώρα. 

**Εξίσου απαραίτητη θεωρεί μια νομοθετική πρόβλεψη για δημιουργία καταφυγίων, στα οποία τα θύματα της καταναγκαστικής πορνείας θα μπορούν να παραμείνουν για όσο διάστημα απαιτηθεί. (Εως ότου λειτουργήσουν τα καταφύγια αυτά πρέπει να προβλεφθεί νομοθετικά η εξασφάλιση κατάλληλης και ασφαλούς στέγασης των θυμάτων.) 

**Για τη θέσπιση των αρχών λειτουργίας των καταφυγίων και την εποπτεία της τήρησής τους προτείνεται η συγκρότηση ειδικού οργάνου, στο οποίο θα συμμετέχουν με αποφασιστικές αρμοδιότητες οι φορείς που ήδη ασχολούνται με το πρόβλημα της διακίνησης (αντιρατσιστικές οργανώσεις, φεμινιστικές/ γυναικείες οργανώσεις, ΜΚΟ). 

**Προτείνεται ακόμη να προβλεφθεί νομοθετικά η λειτουργία τηλεφωνικών γραμμών SOS σε γλώσσες των χωρών προέλευσης των θυμάτων, καθώς και ενημερωτικών-συμβουλευτικών γραφείων για την εξυπηρέτησή τους. Οι επόμενες προτάσεις αφορούν τη δημιουργία ειδικού κονδυλίου για τις ανάγκες του μηχανισμού αρωγής των θυμάτων, την κατάσχεση περιουσιακών στοιχείων των δραστών και τη διάθεσή τους στο ειδικό κονδύλι αρωγής, τη χρηματοδότηση ειδικών προγραμμάτων ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης της κοινής γνώμης, το πλαίσιο προστασίας των μαρτύρων κ.ο.κ. 

Τονίζεται επίσης ότι η καταγγελία ή κατάθεση των θυμάτων ως μαρτύρων δεν πρέπει να αποτελεί προϋπόθεση για την αρωγή και περίθαλψή τους. 

**Ο επαναπατρισμός των θυμάτων αποτελεί ένα ιδιαίτερα ευαίσθητο κεφάλαιο στη διαδικασία καταπολέμησης των δικτύων καταναγκαστικής πορνείας. Στο σημείο αυτό, το κείμενο των δώδεκα κινήσεων είναι εξαιρετικά σαφές: «Ο ασφαλής επαναπατρισμός των ενηλίκων να είναι μόνο εκούσιος, δεδομένων των κοινωνικοοικονομικών συνθηκών που επικρατούν στις χώρες προέλευσης των θυμάτων και των σοβαρών κινδύνων που αντιμετωπίζουν σε περίπτωση επιστροφής. Ως προς τους ανηλίκους, δεν αρκεί η σύμφωνη γνώμη του εισαγγελέα ανηλίκων, πολύ περισσότερο που δεν λειτουργεί ακόμη η Υπηρεσία Επιμελητών Ανηλίκων. Απαιτείται η δημιουργία οργάνου στελεχωμένου από συγκεκριμένες ειδικότητες (επιμελητή ανηλίκων, κοινωνικό λειτουργό, παιδοψυχολόγο, δικαστή, εισαγγελέα κ.ά.)». 

**Απαραίτητη θεωρείται, επομένως, η θέσπιση διατάξεων που θα επιτρέπουν την άμεση νομιμοποίηση των αλλοδαπών θυμάτων καταναγκαστικής πορνείας, κατ' εξαίρεση των διατάξεων του νόμου για τη μετανάστευση: «Τέλος, επειδή θεωρούμε ότι η ασκούμενη μεταναστευτική πολιτική αποτελεί πρόσφορο έδαφος για τη διακίνηση, εμπορία και υπερεκμετάλλευση αλλοδαπών, θεωρούμε απαραίτητη τη θέσπιση τακτικών διαδικασιών νομιμοποίησης των μεταναστών/μεταναστριών, ώστε να μειώνεται η δυνατότητα υπερεκμετάλλευσής τους», καταλήγει χαρακτηριστικά η συλλογική πρόταση.

 

(Ελευθεροτυπία, 21/7/2002)