ΤΟ ΔΙΚΤΥΟ PGA

Η άλλη παγκοσμιοποίηση

1. / 2.   

Εδώ και λίγα χρόνια όλες οι συναντήσεις των ισχυρών της Γης και τα συνέδρια των διεθνών οργανισμών συγκαλούνται κάτω από το φόβο λαϊκών αντιδράσεων. Οι εικόνες συγκρούσεων διαδηλωτών με την αστυνομία φιλοξενούνται στις τηλεοράσεις όλου του κόσμου. Αλλά ποιες είναι οι θέσεις τους και πώς συντονίζονται τόσες ομάδες και οργανώσεις όλου του πλανήτη;  
 

Την τελευταία τετραετία, ένα φάντασμα πλανιέται πάνω από την υφήλιο: το φάντασμα των κινητοποιήσεων ενάντια στη λεγόμενη «παγκοσμιοποίηση». 

Αν το Σιάτλ και η Γένοβα υπήρξαν οι κορυφαίες στιγμές αυτού του κινήματος, οι πραγματικές διαστάσεις του είναι πολύ μεγαλύτερες απ' ό,τι αφήνει να διαφανεί η σποραδική κάλυψή του από τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης. 

Δεν υπάρχει συνάντηση κορυφής των ισχυρών, σε όποιο σημείο της υδρογείου κι αν οργανώνεται, που να μη συγκεντρώνει χιλιάδες διαδηλωτές, αποφασισμένους να παραβιάσουν τις «κόκκινες ζώνες» και να εκφράσουν την αντίθεσή τους στη φιλελευθεροποίηση του διεθνούς εμπορίου, την ιδιωτικοποίηση των πάντων, το ξήλωμα του κράτους πρόνοιας. 

Ποιοι βρίσκονται πίσω από όλον αυτό τον ξεσηκωμό; 

Θα ήταν βέβαια αφελές ν' αναζητήσει κανείς μια οποιαδήποτε άτυπη «Διεθνή της αντιπαγκοσμιοποίησης» στον ρόλο του καθοδηγητή ενός κινήματος τόσο πολύχρωμου, στις γραμμές του οποίου συναντάμε μεξικανούς ιθαγενείς και σκανδιναβούς αναρχοσυνδικαλιστές, βραζιλιάνους ακτήμονες και γαλλίδες φεμινίστριες, ιταλούς αυτόνομους και ινδούς αγρότες, βορειοαμερικανούς οικολόγους και αργεντινούς αγωνιστές των ανθρώπινων δικαιωμάτων, φιλιππινέζους εργάτες και βρετανούς καταληψίες στέγης.

Από την άλλη το κίνημα αυτό δεν προέκυψε από το πουθενά: υπήρξε, αντίθετα, το προϊόν μιας πολύ συνειδητής δράσης συγκεκριμένων δικτύων, τα οποία υπερβαίνουν σύνορα και πολιτικοϊδεολογικές καταβολές για να συντονίσουν τη δράση τους ενάντια στον κοινό εχθρό: την αυξανόμενη απαξίωση της ανθρώπινης εργασίας και ζωής, απέναντι στην αδηφάγα επέλαση των αγορών και του κεφαλαίου.

Μια από τις σημαντικότερες συλλογικότητες αυτού του ρεύματος είναι, χωρίς αμφιβολία, η Παγκόσμια Λαϊκή Δράση (People's Global Action, PGA): Ξεκίνησε το καλοκαίρι του 1997 και σήμερα αγκαλιάζει εκατομμύρια ανθρώπους σε χώρες τόσο διαφορετικές όσο η Ινδία και ο Καναδάς, οι ΗΠΑ και το Νεπάλ, η Σουηδία και η Βραζιλία. Στο ενεργητικό της περιλαμβάνεται η πρώτη διεθνής κινητοποίηση ενάντια στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου (ΠΟΕ) το 1998, όσο και πολλές από τις μεγάλες κινητοποιήσεις που ακολούθησαν. 

Για το δίκτυο αυτό, είχαμε την ευκαιρία να μιλήσουμε εκτενώς με τον Μάρκο Βαν Ντιουν, μέλος της ολλανδικής κολεκτίβας Eurοdusnie που ανέλαβε πριν από ένα μήνα να διοργανώσει την τελευταία ευρωπαϊκή διάσκεψη του PGA στο Λάιντεν της Ολλανδίας. Βρέθηκε στην Αθήνα ύστερα από πρόσκληση της Νεολαίας Κομμουνιστική Απελευθέρωση, για το φεστιβάλ «Αναιρέσεις 2002».

Η Eurοdusnie («Οχι στην Ε.Ε.» - προφέρεται όπως η Eurodisney!) είναι μια ομάδα 50 περίπου ακτιβιστών του Λάιντεν, ηλικίας 16-70 χρόνων, με κύρια δραστηριότητα «την οικοδόμηση μιας αμεσοδημοκρατικής εναλλακτικής δομής, που να αποκρυσταλλώνει σήμερα την εικόνα που έχουμε για την επιθυμητή κοινωνία του μέλλοντος». Εχει οργανώσει δύο Κοινωνικά Κέντρα, με βιβλιοπωλείο, εστιατόριο κι ένα «τζαμπατζίδικο», «όπου οι πολίτες συνεισφέρουν ό,τι δεν τους χρειάζεται (ρούχα, βιβλία, γυαλιά κ.λπ.) κι όποιοι τα θέλουν τα παίρνουν χωρίς να πληρώνουν». Τρόπος λειτουργίας της κολεκτίβας, τα μέλη της οποίας προέρχονται από διάφορους πολιτικούς χώρους, είναι η άμεση δημοκρατία των συνελεύσεων. Στις δραστηριότητές της μετέχουν με τον ένα ή τον άλλο τρόπο γύρω στα 600 άτομα. 

Ευθύς εξαρχής, ο συνομιλητής μας φροντίζει να ξεκαθαρίσει την αντίθεσή του για τον όρο «αντιπαγκοσμιοποίηση», με τον οποίο είθισται να περιγράφεται το όλο κίνημα: 

«Αυτή η ονομασία κατασκευάστηκε ευθύς εξαρχής από τα ΜΜΕ. Θέλησαν να μας παρουσιάσουν σαν κάτι που κατέχεται από "παγκοσμιοφοβία" (globophobia), αλλοιώνοντας την ουσία της διαμαρτυρίας μας. Οι διαδηλώσεις μας δεν γίνονται ενάντια στην παγκοσμιοποίηση αυτή καθεαυτή, αφού το ίδιο το κίνημα είναι κάτι το παγκόσμιο και η πάλη ενάντια στον καπιταλισμό υπήρξε πάντοτε ένα διεθνές φαινόμενο. 

»Εργαλεία όπως το Ιντερνετ και η αυξημένη κινητικότητα των ανθρώπων καθιστούν άλλωστε το κίνημα πιο "παγκοσμιοποιημένο" από ποτέ. Δεν είμαστε αντίθετοι στην "παγκοσμιοποίηση" εν γένει, αλλά στην παγκοσμιοποίηση του κεφαλαίου. 

»Ενα τμήμα του κινήματος ήταν πάντοτε αντίθετα προς τον καπιταλισμό, άρα αντίθετο και στη διεθνοποίηση του κεφαλαίου. Υπάρχουν επίσης πολλές μαζικές οργανώσεις που, ενώ δεν είναι αντίθετες προς τον καπιταλισμό καθεαυτόν, ανησυχούν ωστόσο πολύ για τις επιπτώσεις της φιλελευθεροποίησης που ξεκίνησε επί Θάτσερ και Ρέιγκαν, το ξήλωμα του κράτους πρόνοιας, το ξεπούλημα του δημόσιου πλούτου και τη διάλυση του δημόσιου τομέα».

Το ίδιο το κίνημα «κατά της παγκοσμιοποίησης» γεννήθηκε, άλλωστε, σε ευθεία αντιπαλότητα προς την αναβίωση των κάθε είδους εθνικισμών, που προέκυψε μετά την κατάρρευση του «υπαρκτού σοσιαλισμού» και τη συνακόλουθη κρίση των διεθνιστικών ιδεών. 

Στιγμή της γέννησής του μπορεί να θεωρηθεί η «πρώτη διηπειρωτική συνάντηση ενάντια στον νεοφιλελευθερισμό» που οργάνωσε, το καλοκαίρι του 1996, ο Εθνικοαπελευθερωτικός Στρατός των Ζαπατίστας (EZLN) σε πέντε απελευθερωμένες κοινότητες της πολιτείας Τσιάπας, στο νοτιοανατολικό Μεξικό. Μολονότι τα περισσότερα ΜΜΕ είχαν τότε εστιάσει την προσοχή τους στην παρουσία επώνυμων προσωπικοτήτων, όπως ο Αλέν Τουρέν ή η Ντανιέλ Μιτεράν, στην πραγματικότητα η σημασία του γεγονότος βρισκόταν αλλού: στη συνάντηση, την αλληλογνωριμία και το συντονισμό χιλιάδων αγωνιστών από 43 χώρες της υφηλίου (μεταξύ των οποίων η Ελλάδα κι η Τουρκία). 

Μια αντιεξουσιαστική δομή 

Η επόμενη διηπειρωτική συνάντηση πραγματοποιήθηκε το καλοκαίρι του 1997 στην Ισπανία και οδήγησε, έστω και με έμμεσο τρόπο, στη δημιουργία του PGA. Αμέσως μετά το τέλος των εργασιών που συντόνιζαν οι επιτροπές αλληλεγγύης προς τους Ζαπατίστας, ένας πυρήνας ακτιβιστών συνέχισε για μερικές μέρες τη συζήτηση με αντικείμενο «την επεξεργασία ενός σχεδίου για τον παγκόσμιο συντονισμό της άμεσης δράσης». 

Στόχος, η οικοδόμηση ενός διεθνούς δικτύου το οποίο «(α) θα συντόνιζε την οργάνωση αποκεντρωμένων "ημερών παγκόσμιας δράσης" ενάντια στον ΠΟΕ και τη φιλελευθεροποίηση του εμπορίου, και (β) θα χρησιμοποιούσε μεθόδους άμεσης δράσης και κοινωνικής ανυπακοής, για να αντιταχθεί στις συναντήσεις κορυφής και την ίδια την ύπαρξη του ΠΟΕ». 

Ανάμεσα στα ιδρυτικά μέλη του PGA συγκαταλέγονται μαζικές οργανώσεις του Τρίτου Κόσμου, όπως το αγροτικό κίνημα KRRS του κρατιδίου Καρνατάκα της Ινδίας (10.000.000 μέλη), το κίνημα ακτημόνων της Βραζιλίας (MST) με 1.500.000 μέλη και χιλιάδες κατειλημμένα αγροκτήματα (η συνολική έκταση των οποίων ξεπερνά αυτήν της Γαλλίας), η εργατική συνομοσπονδία FNT των Σαντινίστας της Νικαράγουας και η αριστερή αγροτική ομοσπονδία ΚΜΡ των Φιλιππίνων. 

Από τις αναπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες, στο PGA μετέχουν νεανικά κινήματα όπως το «Ya Basta!» της Ιταλίας και το «Reclaim the Streets» της Βρετανίας, οι αναρχοσυνδικαλιστικές συνομοσπονδίες της Ισπανίας (CNT-FAI), της Γερμανίας και της Σουηδίας (KAS), κοινωνικά κέντρα, καταλήψεις στέγης, εναλλακτικοί αγροτικοί συνεταιρισμοί (όπως ο περίφημος Longo Mai της Γαλλίας) και άλλες συλλογικότητες.

Συμμετέχουν επίσης πολλές οικολογικές οργανώσεις. «Οχι φυσικά η Greenpeace», μας λέει ο Μάρκο, «αλλά οργανώσεις όπως η Earth First!, που δρα σε παγκόσμια κλίμακα με δυναμικές μεθόδους άμεσης δράσης (καταλήψεις δρόμων, σαμποτάζ έργων υποδομής που καταστρέφουν το περιβάλλον κ.λπ.)». Το ίδιο και «πολλοί άνθρωποι που ασχολούνται με εναλλακτικά ΜΜΕ, όπως τα Indymedia (τα οποία, βέβαια, δημιουργήθηκαν μετά το PGA), αυτόνομους ραδιοσταθμούς κ.λπ.».

Η σημαντικότερη καινοτομία του PGA δεν αφορά όμως τόσο αυτή την αντικειμενική πολυχρωμία, όσο τη χαλαρή, «ελευθεριακή» μεθοδολογία του συντονισμού όσων μετέχουν σ' αυτό. «Η κοινή δράση του PGA», εξηγεί ο συνομιλητής μας, «αρθρώνεται με βάση πέντε αρχές:

1. Τον αντικαπιταλισμό και την αντίθεση προς όλους τους θεσμούς του "ελεύθερου εμπορίου". 

2. Την αντίθεση σε κάθε σύστημα καταπίεσης και κάθε μορφή κυριαρχίας, όπως λ.χ. η πατριαρχία.

3. Την "άμεση δράση".

4. Την οικοδόμηση εναλλακτικών μορφών κοινωνικής οργάνωσης. Δεν περιμένουμε την επανάσταση, ούτε κάποια επαναστατική κυβέρνηση, αλλά αρχίζουμε από σήμερα να χτίζουμε το είδος της κοινωνίας που ονειρευόμαστε.

5. Την αυτονομία και αποκεντρωμένη λειτουργία των επιμέρους συλλογικοτήτων που απαρτίζουν το δίκτυο».

Αυτό το τελευταίο -η αποκεντρωμένη λειτουργία- είναι κατά κάποιον τρόπο και το μυστικό της επιτυχίας του. Το PGA δεν έχει οργανωμένα μέλη αλλά, απλά, «συμμετέχοντες» στις διασκέψεις του. 

«Συντονίζουμε την κοινή βάση της δουλειάς μας, χωρίς να προχωρούμε σε κάθε λεπτομέρεια», διευκρινίζει ο Μάρκο. «Κάτι τέτοιο θα σήμαινε ότι μιμούμαστε τις κάθε λογής "Διεθνείς" που έδρασαν μέχρι σήμερα. Αυτός ο τρόπος αντίστασης δεν είναι αποτελεσματικός πλέον. Είμαστε μια παγκόσμια κοινότητα με μια ποικιλία από κουλτούρες αντίστασης, κι αν χτίζαμε μια Διεθνή όλη αυτή η ποικιλία αντιστάσεων θα χανόταν. Πρέπει να δημιουργήσουμε χώρους έκφρασης για όλην αυτή την ποικιλομορφία, να προωθήσουμε την ενότητα μέσα στη διαφορετικότητα».

Ανάλογες είναι οι διαπιστώσεις του συντονιστή του PGA, Ολιβιέ ντε Μαρσέλους, σε πρόσφατη συνέντευξή του: «Η τελευταία ευρωπαϊκή διάσκεψη του PGA ασχολήθηκε εκτενώς με το ζήτημα της επικοινωνίας με το "soft-δημοκρατικό" κίνημα που αναπτύσσεται τα τελευταία χρόνια στα δεξιά μας, με το άνοιγμά μας σε ευρύτερες μάζες ανθρώπων. Δεν αποφάσισε όμως τίποτα επ' αυτού. Η συνδιάσκεψη μιας οργάνωσης θα είχε διαρραγεί, καθώς κάθε τάση θα επιχειρούσε να επιβάλει τη γραμμή της. Στο PGA ο καθένας απλώς άκουσε, συζήτησε και συντόνισε ό,τι μπορούσε. Τώρα, διάφορα τμήματα του δικτύου θα δουλέψουν πάνω σε διαφορετικές υποθέσεις και μεταβλητές. Εδώ ακριβώς βρίσκεται η συλλογική εξυπνάδα του κινήματος...».

Ανάλογος σεβασμός επιδεικνύεται και στις επιλογές των επιμέρους συνιστωσών, να συμμετάσχουν ή όχι στο κεντρικό πολιτικό παιχνίδι. 

«Στη Βολιβία», συνεχίζει ο Ολιβιέ, «το κίνημα των "κοκολέρος" αποφάσισε να έχει έναν αντιπρόσωπο στο Κοινοβούλιο για να έχει πρόσβαση στις πληροφορίες και να ζορίζει την κυβέρνηση. Στην Ινδία, το KRRS είχε κάνα-δυο αντιπροσώπους, στους οποίους είχε απαγορεύσει κάθε συμμαχία. Σήμερα, το κίνημα των "κοκολέρος" έχει γίνει το δεύτερο κόμμα της Βουλής. Ακόμα και οι ίδιοι έχουν εκπλαγεί».

Παγκόσμια δράση και αυτονομία

Πρωταρχική μορφή δράσης του PGA υπήρξε, όπως είδαμε, ο συντονισμός ταυτόχρονων κινητοποιήσεων, με τον ίδιο στόχο, σε πολλά μέρη του κόσμου. Η ιδέα δεν είναι βέβαια καινούρια, όμως η εξέλιξη της τεχνολογίας τής δίνει μια απρόβλεπτη ώς τώρα διάσταση. 

«Ενα εργαλείο που αξιοποιούμε σε μεγάλο βαθμό», μας λέει ο Μάρκο, «είναι το Ιντερνετ. Το ευρωπαϊκό δίκτυο του PGA έχει τρεις σελίδες ηλεκτρονικού διαλόγου. Μία για το συντονισμό των κινητοποιήσεων, μία για συζητήσεις και μία αφιερωμένη σε ζητήματα επιμελητείας: πού θα συναντηθούμε, ποιος θα αναλάβει τη στέγαση, τη διατροφή κ.ά.».

Η πρώτη μέρα τέτοιας «παγκόσμιας δράσης», τον Μάιο του 1998, είχε στόχο τα 50χρονα της συμφωνίας GATT και, κυρίως, το πολιτικό της τέκνο: τον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου. Ακολούθησε, τον Ιούνιο του 1999, η «μέρα ενάντια στα χρηματιστήρια». Η επιτυχία της -ιδιαίτερα στην Αγγλία- ήταν τέτοια, που ενέπνευσε το συνασπισμό DAN που ανέλαβε, τον επόμενο Νοέμβριο, να παραλύσει τη συνδιάσκεψη του ΠΟΕ στο Σιάτλ. Από κει και πέρα, η πορεία του κινήματος είναι γνωστή σε όλους.

Λιγότερο γνωστές είναι οι θέσεις του PGA όσον αφορά το θετικό περιεχόμενο της διαμαρτυρίας. «Η αυτονομία», εξηγεί ο ντε Μαρσέλους, «είναι το δικό μας "πρόγραμμα" διακυβέρνησης. Εδώ και κάμποσους αιώνες, τουλάχιστον, οι αυτοκρατορικές εξουσίες και οι τεχνοκράτες επιβάλλουν δικτατορικά -και καταστροφικά- τις συνταγές τους. Κάθε συνταγή γενικής εφαρμογής δεν μπορεί παρά να είναι τέτοια: δικτατορική και καταστροφική. Γι' αυτό ακριβώς είμαστε εναντίον κάθε "παγκόσμιας διακυβέρνησης" - ακόμη κι ενός μεταρρυθμισμένου, "αριστερού" ΟΗΕ. 

»Ας αφήσουμε επιτέλους τους ανθρώπους, σε όσο γίνεται πιο τοπικό επίπεδο, να καθορίσουν οι ίδιοι ποιο θα είναι το επόμενο βήμα, ποιες είναι οι προφανείς ανάγκες τους, χωρίς να τους επιβάλουμε ούτε τον καπιταλισμό, ούτε το κολχόζ, ούτε την "ανάπτυξη". Εχει αποδειχθεί, π.χ., ότι τα μικρά συστήματα άρδευσης είναι από απόσταση καλύτερα απ' ό,τι τα καταστροφικά γιγαντιαία φράγματα, ότι η πολυκαλλιέργεια των μικρών χωρικών και η διατροφική αυτονομία είναι ανώτερες, κοινωνικά, οικολογικά, ακόμη και από άποψη απόδοσης. Η κραυγή που βγαίνει απ' την καρδιά των ινδών χωρικών, των αφροκολομβιανών και τόσων άλλων είναι: "Δεν θέλουμε τη βοήθειά σας! Αφήστε μας απλώς ήσυχους στη γη μας!"

Αμεση δράση και βία

"Στο PGA δεν αισθανόμαστε καμία ανάγκη να επεξεργαστούμε ένα εναλλακτικό πρόγραμμα. Οταν οι άνθρωποι οργανώνονται στη βάση, ξέρουν πολύ καλά τι τους χρειάζεται».

Αφήσαμε για το τέλος το πιο «λεπτό», πολιτικά, ερώτημα: ποια είναι τα όρια της άμεσης δράσης, βασικής αρχής του κινήματος, όσον αφορά την άσκηση φυσικής βίας; Απέχουμε βέβαια έτη φωτός από τη δεκαετία του '60, όταν η λατρεία του «ηρωικού αντάρτη» έντυνε με φωτοστέφανο κάθε μορφή ένοπλης πάλης για την αλλαγή της κοινωνίας. 

Πού βρίσκεται όμως η διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στην αποδεκτή, «λειτουργική» βία ενός μαζικού κινήματος και το πέρασμα σε μορφές μιας προεπιλεγμένης παρανομίας; Το ερώτημα δεν είναι καθόλου ρητορικό, με δεδομένη την τρέχουσα διεθνή «αντιτρομοκρατική» εκστρατεία: δεν είχε καλά καλά καταλαγιάσει ο θόρυβος από το μακελειό των δίδυμων πύργων της Ν. Υόρκης, και οι ναυαρχίδες του αμερικανικού τύπου (με πρώτη τη «Wall Street Journal») έσπευδαν να υποδείξουν κάποιες μαχητικές οικολογικές οργανώσεις, με πρώτη και καλύτερη την Earth First!, ως τη βασική εκδοχή «εσωτερικού εχθρού» προς εξόντωση. 

«Κατά τη διάρκεια της τελευταίας παγκόσμιας διάσκεψης του PGA στη Βολιβία», μας ενημερώνει ο Μάρκο, «υπήρξε τεράστια συζήτηση γι' αυτό το θέμα. Θέση του PGA είναι ότι καλούμε σε άμεση δράση, κι αυτό σημαίνει μάξιμουμ σεβασμό για τη ζωή και την αξιοπρέπεια των ανθρώπων. Αυτή η αρχή διατυπώνεται βέβαια μ' έναν προσεκτικό τρόπο: δεν μπορείς να λες, λ.χ., στους χωρικούς της Κολομβίας, που αυτή την ώρα σφαγιάζονται από παρακρατικές ομάδες δημιουργημένες από τη CIA, ότι δεν πρέπει να καταφύγουν με τη σειρά τους στη βία, αλλά να κάθονται και να κάνουν με τα δάχτυλα το σήμα της νίκης... 

»Υπάρχουν, λοιπόν, διαφορετικές προσεγγίσεις. Στη χώρα μου, την Ολλανδία, είναι, λ.χ., αδιανόητο να ξεκινήσει κανείς ένοπλο αγώνα: κάτι τέτοιο θα ήταν εντελώς έξω από την πολιτική πραγματικότητα. 

»Το δεύτερο σημείο είναι ότι κάνουμε διάκριση ανάμεσα στη βία εναντίον ανθρώπων και τη βία εναντίον της ιδιοκτησίας. Η βία εναντίον ανθρώπων μπορεί να νομιμοποιηθεί μονάχα στο βαθμό που είναι απολύτως αναγκαία για λόγους αυτοάμυνας. Οσον αφορά, αντίθετα, τη βία εναντίον πραγμάτων, τη βία κατά της καπιταλιστικής ιδιοκτησίας -όχι της μικρής, ατομικής ιδιοκτησίας, όλοι συμφωνούμε σ' αυτό- οι απόψεις ποικίλλουν. Κάποιοι θεωρούν καλό το να καταστρέφει κανείς περιουσιακά στοιχεία του μεγάλου κεφαλαίου. Κάποιοι άλλοι, όχι. Κατ' αρχήν, επειδή σκοπός μας είναι η δημιουργία κι όχι καταστροφή. Αλλά και γιατί τέτοιου είδους βίαιες ενέργειες, γεμάτες συμβολισμό, έχουν ελάχιστα πρακτικά αποτελέσματα. Μπορείς να καταστρέψεις μια τράπεζα, αυτό όμως δεν έχει σοβαρές επιπτώσεις πάνω στον καπιταλισμό».

Το Μαύρο Μπλοκ

Εξίσου αντιφατικός είναι και ο απολογισμός της δράσης του περίφημου «Μαύρου Μπλοκ», που έγινε διεθνώς γνωστό μετά τις συγκρούσεις της Γένοβας. «Σε μια πρώτη φάση, η τακτική του Μαύρου Μπλοκ πρόσφερε πολλά, κυρίως τραβώντας την προσοχή του κόσμου πάνω στο κίνημα», μας λέει ο Μάρκο, ξεκαθαρίζοντας ότι σ' αυτό το σημείο εκφράζει καθαρά την προσωπική του άποψη. 

«Αν στο Σιάτλ δεν είχαν υπάρξει αναμετρήσεις με την αστυνομία, δεν θα είχε την απήχηση που είδαμε. Το ερώτημα είναι: αυτή η στρατηγική (γιατί για στρατηγική πρόκειται, όχι για οργάνωση) μήπως γίνεται πια μέρος του φολκλόρ; Αν είναι τόσο προβλέψιμη, αν σε κάθε διαδήλωση έχουμε και κάποιες καταστροφές καπιταλιστικών περιουσιακών στοιχείων, τότε καταντάει εξίσου βαρετό με μια τυπική διαδήλωση. 

»Ενα άλλο ζήτημα αφορά τη δημοκρατικότητα της δράσης του Μαύρου Μπλοκ μέσα από διαδηλώσεις στις οποίες μετέχουν και άλλες, ευρύτερες, δυνάμεις. Αν πιστεύεις στην άμεση δημοκρατία, τότε σίγουρα υπάρχει κάποιο πρόβλημα, όταν κάποιοι μπαίνουν στην πορεία κάποιων άλλων για να κάνουν πράγματα που αυτοί δεν επιθυμούν». 

Το καλύτερο παράδειγμα για την αποφυγή τέτοιων προβλημάτων, κατά τη γνώμη του, το πρόσφερε η τριχοτόμηση του αποκλεισμού της συνόδου του ΔΝΤ, τον Σεπτέμβριο του 2000 στην Πράγα. «Εκεί, ήταν ευθύς εξαρχής σαφές τι θα συμβεί με κάθε μπλοκ. Φυσικά, ούτε έτσι γλιτώνεις από τα στρατηγικά διλήμματα. Τουλάχιστον όμως είναι μια δημοκρατική διαδικασία...»

(Ελευθεροτυπία, 13/10/2002)