ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ ΚΑΙ ΟΙ ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ

Οι «πάγοι» του 1949

ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ

1. / 2.   

Τα απομεινάρια του Εμφυλίου εμπλέκονται πάντα στις προεκλογικές σκοπιμότητες και στην ψηφοθηρία. Θύματα, ακόμα μία φορά, οι τελευταίοι πολιτικοί πρόσφυγες. Μόνο που τώρα μας πήραν χαμπάρι και στο Συμβούλιο της Ευρώπης.

Πριν από δέκα μέρες επισκέφτηκε τη Φλώρινα ο Κώστας Σημίτης για να εγκαινιάσει τη μονάδα της ΔΕΗ στη Μελίτη. Η επίσημη υποδοχή προέβλεπε και ένα λιτό γεύμα, κατά τη διάρκεια του οποίου εμφανίστηκε ένα συγκρότημα μικρών παιδιών που έπαιξε τοπικούς σκοπούς με πνευστά.

Ο πρωθυπουργός ευχαρίστησε τα παιδιά, τα συγχάρηκε και τα ρώτησε «Από πού τα μάθατε τα τραγούδια αυτά», για να λάβει την απάντηση «Απ' τα Μπίτολα».

«Τι είναι αυτό;» αναρωτήθηκε ο κ. Σημίτης. Την αμηχανία όλων έσπασε ένα προβεβλημένο στέλεχος του ΠΑΣΟΚ: «Πρόκειται για πρόγραμμα πολιτιστικών ανταλλαγών, κ. πρόεδρε».

Ο κ. Σημίτης δεν είναι υποχρεωμένος, βέβαια, να γνωρίζει όλες τις πόλεις της ΠΓΔΜ με το σημερινό τους όνομα. Προφανώς, δεν κατάλαβε ότι τα παιδιά αναφέρονταν στη μεγαλούπολη που στα ελληνικά βιβλία ιστορίας αναφέρεται με το όνομα Μοναστήρι ή -παλαιότερα- Βιτώλια. Ούτε μπορούσε να αντιληφθεί τι είδους «πολιτιστικές ανταλλαγές» συντελούνται στα σύνορα της βορειοδυτικής Ελλάδας.

Η πόλη Μπίτολα, σε απόσταση μόλις 30 χλμ. από τη Φλώρινα, βρίσκεται στο ίδιο οροπέδιο της Πελαγονίας. Με δεκαπλάσιο πληθυσμό από τη Φλώρινα, είναι δεύτερη σε μέγεθος πόλη της ΠΓΔΜ. Η άτυπη βελτίωση των σχέσεων της Ελλάδας με την ΠΓΔΜ έχει ανοίξει τα σύνορα από τη μία πλευρά, δηλαδή από νότο προς βορρά.

Οι κάτοικοι της ελληνικής Δυτικής Μακεδονίας επωφελούνται από τη μονόπλευρη κατάργηση της βίζας που αποφάσισαν οι αρχές της ΠΓΔΜ και επισκέπτονται τα Μπίτολα για να ψωνίσουν, να διασκεδάσουν ή και να πιουν απλώς έναν καφέ. Βρισκόμαστε μακριά από την εποχή των εμπάργκο και των συλλαλητηρίων. Αλλωστε, εκείνοι οι επιχειρηματίες που πρωτοστάτησαν τις αρχές της περασμένης δεκαετίας στα εμπάργκο και τις εθνικιστικές κορόνες, είναι αυτοί που πρώτοι άνοιξαν τα υπερκαταστήματά τους στην ΠΓΔΜ, επαληθεύοντας τη σχετική προφητεία του Κ. Μητσοτάκη.

Τους έλληνες πολίτες προσελκύει στα Μπίτολα η ομορφιά της πόλης, η φτήνια των τιμών στα καταστήματα, αλλά και η γλώσσα και ο τοπικός πολιτισμός που μοιράζεται μεγάλη μερίδα του πληθυσμού και από τις δύο πλευρές των συνόρων. Οι σκοποί και τα δημοτικά τραγούδια των «ντόπιων» (δηλαδή των «Μακεδόνων» ή «Σλαβομακεδόνων») της ελληνικής πλευράς είναι παρόμοια ή ταυτίζονται με αυτά που τραγουδούν και χορεύουν οι κάτοικοι πέραν των συνόρων. Οι σχετικές «πολιτιστικές ανταλλαγές», δηλαδή, εδράζονται σε μια κοινή βάση, όσο και αν προτιμούν να το ξεχνούν οι επαγγελματίες υπερπατριώτες.

Αντίθετα από τους Ελληνες, οι κάτοικοι της ΠΓΔΜ δεν έχουν την ίδια ευκολία να επισκέπτονται τη χώρα μας. Η διατήρηση της βίζας και οι υψηλές τιμές υπηρεσιών και προϊόντων είναι σχεδόν απαγορευτικές. Από τα Μπίτολα ο κάτοικος πρέπει να φάει μια ολόκληρη μέρα για να πάει στα Σκόπια, να στηθεί σε μια ατέλειωτη ουρά για να πληρώσει και να πάρει μια βίζα. Η ελληνική κυβέρνηση έχει αναγγείλει διά στόματος Ανδρέα Λοβέρδου τη δημιουργία προξενείου στα Μπίτολα, προκειμένου να εξυπηρετηθούν οι κάτοικοι της πόλης, αλλά οι τοπικές αρχές της Φλώρινας (νομάρχης, εκπρόσωποι κομμάτων) ζητούν την οριστική κατάργηση της βίζας για να διευκολυνθεί η τουριστική και εμπορική κίνηση της περιοχής.

Εκεί στα Μπίτολα κατοικεί όμως και μιαν άλλη κατηγορία πολιτών της ΠΓΔΜ, η οποία δεν μπορεί να επισκεφτεί την Ελλάδα, αν και ζει εδώ και μισόν αιώνα με τον καημό αυτής της επίσκεψης. Πρόκειται για τους πολιτικούς πρόσφυγες του εμφυλίου πολέμου, οι οποίοι έχουν εξαιρεθεί από τον γενικό επαναπατρισμό που εξαγγέλθηκε από τον Ανδρέα Παπανδρέου τα Χριστούγεννα του 1982.

* Η σχετική υπουργική απόφαση που υπέγραφαν ο Γιώργος Γεννηματάς (υπ. Εσωτερικών) και Γιάννης Σκουλαρίκης (Δημόσιας Τάξης) όριζε ότι «μπορούν να επιστρέψουν ελεύθερα στην Ελλάδα όλοι οι Ελληνες το γένος, που κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου Πολέμου 1946-1949 και λόγω αυτού κατέφυγαν στην αλλοδαπή ως πολιτικοί πρόσφυγες, έστω και αν αποστερήθηκαν της Ελληνικής Ιθαγένειας».

Βαθμός «καθαρότητας»

* Ο τρόπος διαχωρισμού του «γένους» των πολιτικών προσφύγων στηριζόταν στον καθορισμό του «βαθμού καθαρότητας» της περιοχής από όπου κατάγονταν. Οσοι προέρχονταν από περιοχές αμιγώς «ελληνόφωνες» υπέστησαν απλώς μια τυπική διαδικασία προτού επανακτήσουν την ελληνική ιθαγένεια και την άδεια επαναπατρισμού. Αντιθέτως, όσοι προέρχονταν από «αλλόφωνες» περιοχές, και τόλμησαν να υποβάλουν αίτηση επαναπατρισμού υπέστησαν μια εκτενή, αδιαφανή και εξευτελιστική διερεύνηση της «εθνικής» τους συνείδησης, χωρίς σαφή κριτήρια και χωρίς δυνατότητα αντιλόγου.

* Ενα «αντικειμενικό» κριτήριο που χρησιμοποιήθηκε για τη διάκριση των «ημετέρων» ήταν το όνομα του τόπου γέννησης που είναι γραμμένο στα ατομικά έγγραφα: Οσοι πολιτικοί πρόσφυγες είχαν διαβατήριο ή ταυτότητα που ανέφερε τόπο γέννησης με το νέο, εξελληνισμένο τοπωνύμιό της, κρίθηκαν «Ελληνες το γένος». Οσοι είχαν στα χαρτιά τους το «παλιό» τοπωνύμιο θεωρήθηκαν αυτομάτως «αλλογενείς».

* Μετά το 1997 δόθηκε η δυνατότητα στον αιτούντα να δηλώνει ότι η «προβληματική εθνικότητα» και το τοπωνύμιο «δεν ανταποκρίνεται σε πραγματική κατάσταση».

Οι πολιτικοί πρόσφυγες στα Μπίτολα, αλλά και σ' όλη την ΠΓΔΜ, έχουν ακούσει δεκάδες φορές την υπόσχεση των ελληνικών αρχών ότι θα δοθεί λύση στο πρόβλημά τους, αλλά κάθε φορά οι ελπίδες διαψεύδονται, μόλις αρχίσει στην Ελλάδα η πολιτική εκμετάλλευση των φαντασμάτων του εμφυλίου πολέμου. Η τελευταία φορά που επιχειρήθηκε να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα των προσφύγων ήταν το περασμένο καλοκαίρι.

* Ο υφυπουργός Εξωτερικών Ανδρέας Λοβέρδος ανάγγειλε σε συνέντευξή του από τη στήλη αυτή τη σχετική πρόθεση του υπουργείου. Αμέσως ξέσπασε σάλος, με πρωτεργάτες όχι μόνο τους καθ' έξη εθναμύντορες πολιτικούς (Παπαθεμελής, κ.λπ.), αλλά και τους σοβαρούς συντηρητικούς πολιτικούς (Μολυβιάτης) και τις σοβαρές συντηρητικές εφημερίδες («Καθημερινή», «Βήμα»). Κατατέθηκε και σχετική ερώτηση-καταγγελία στη Βουλή από 34 αντιπολιτευόμενους βουλευτές, με πρωτοβουλία του κ. Κορτσάρη, ο οποίος σε άλλη ευκαιρία είχε δηλώσει την πρόθεσή του να συμβάλει στην επίλυση του ανθρωπιστικού προβλήματος.

* Τελικά επιτράπηκε σε 140 πρόσφυγες να επισκεφτούν την Ελλάδα. Καταργήθηκαν μεν τα «ερυθρά δελτία» (δηλαδή η λίστα της ΚΥΠ-ΕΥΠ με τους αμετανόητους «σλαβοκομμουνιστοσυμμορίτες»), αλλά παρέμεινε η προϋπόθεση διαγραφής από τα διαβατήρια των παλιών τοπωνυμίων. Λες και δεν ξέρουν όλοι στη Φλώρινα ποιο είναι το Μπούφι, η Οφτσάρανη, το Κότορι και το Γκορνίτσοβο.

* Με μια ταχυδακτυλουργική επιχειρηματολογία, κυβέρνηση και αντιπολίτευση απέδωσαν αυτή την επιμονή στην εκκρεμότητα γύρω από το όνομα της ΠΓΔΜ. Πρόκειται για παραπειστικό επιχείρημα: Τα διαβατήρια όλων των πολιτών της ΠΓΔΜ (που παίρνουν βίζα) εκδίδονται στο όνομα της Μακεδονίας. Αυτό, λοιπόν, που ζητούν από τους πρόσφυγες οι ελληνικές αρχές είναι να αποκηρύξουν το παρελθόν τους, το χωριό τους, την ιστορία τους. Μια πολιτική Μανιαδάκη, με διακομματική στήριξη.

Ρατσιστική πολιτική

* Την ατολμία του ελληνικού κράτους στηλιτεύει με τον πιο επίσημο τρόπο το αρμόδιο όργανο του Συμβουλίου της Ευρώπης που ζητεί από την ελληνική κυβέρνηση να αναθεωρήσει ορισμένες πάγιες ρατσιστικές και μισαλλόδοξες πλευρές της πολιτικής της.

Η είδηση έγινε γνωστή από δημοσίευμα του Χρήστου Ζέρβα στην «Ε» («Ευρω-συστάσεις για μειονότητες», 19/1/04). Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή κατά του Ρατσισμού και της Μισαλλοδοξίας (ECRI), η οποία αποτελεί επίσημο όργανο του Συμβουλίου της Ευρώπης, υπέβαλε στην ελληνική κυβέρνηση εμπιστευτική έκθεση, η οποία ολοκληρώθηκε στις 5 Δεκεμβρίου.

Η ελληνική πλευρά είχε προθεσμία μέχρι τις 2 Φεβρουαρίου να καταθέσει τις δικαιολογίες της σε όσα της καταμαρτυρεί η έκθεση.

* Δεν έχει μέχρι στιγμής γίνει γνωστό το περιεχόμενο της επίσημης ελληνικής απάντησης. Ομως είναι δεδομένο ότι η έκθεση θίγει πρώτη φορά την εξαίρεση από τον επαναπατρισμό των πολιτικών προσφύγων «μη Ελλήνων το γένος», αυτόν τον καθαρά ρατσιστικό διαχωρισμό που επιβλήθηκε από τα δεδομένα του εμφυλίου πολέμου.

* Είχαν προηγηθεί δύο άλλες εκθέσεις (Σεπτέμβριος 1997 και Δεκέμβριος 1999). Σε καμιά από αυτές δεν υπήρξε σχετική αναφορά. Αναφερόταν μόνο η καταδίκη της Ελλάδας από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, επειδή τα ελληνικά δικαστήρια είχαν απορρίψει το καταστατικό της «Στέγης Μακεδονικού Πολιτισμού» (βλ. «Ιός», 23/3/02).

* Στην παράγραφο 59 η έκθεση αναφέρει: «Το ECRI σημειώνει ότι σε διάφορους τομείς ο ελληνικός νόμος κάνει μια διάκριση μεταξύ των μη-πολιτών ελληνικής καταγωγής (οι οποίοι μερικές φορές αποκαλούνται "ομογενείς") και των μη-πολιτών μιας άλλης καταγωγής (μερικές φορές αποκαλούμενων "αλλογενών"). Αυτή η διαφορά στη μεταχείριση λαμβάνει γενικά τη μορφή μιας προνομιούχου θέσης για τα πρόσωπα ελληνικής καταγωγής». Στην επόμενη παράγραφο (60) περιγράφεται το ιστορικό της υπόθεσης: «Παραδείγματος χάριν, το 1982 μια διάταξη επέτρεψε την επιστροφή στην Ελλάδα των ανθρώπων που έχουν φύγει από τη χώρα κατά τη διάρκεια του εμφύλιου πολέμου του 1946-1949, μαζί με τις οικογένειές τους. Εντούτοις, ο παρών κανονισμός εφαρμοζόταν μόνο στα πρόσωπα "ελληνικής καταγωγής", και κατά συνέπεια απέκλειε τα πρόσωπα μη-ελληνικής καταγωγής, και ιδιαίτερα μακεδονικής καταγωγής, τα οποία εν τούτοις είχαν εγκαταλείψει την Ελλάδα κάτω από τις ίδιες συνθήκες».

Οπου μας συμφέρει

* Στην παράγραφο 80 η έκθεση διαπιστώνει ότι οι ελληνικές αρχές είναι πρόθυμες να αναγνωρίσουν μειονοτικές ομάδες όπως οι Πομάκοι και οι Ρομά, ενώ δυστροπούν όταν ζητούν ανάλογη αναγνώριση άτομα που αυτοπροσδιορίζονται ως Τούρκοι και Μακεδόνες. Επισημαίνεται και το γεγονός ότι παρά τη δικαίωση της «Στέγης Μακεδονικού Πολιτισμού» από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο, το σωματείο αυτό εξακολουθεί να αντιμετωπίζει την άρνηση των ελληνικών αρχών να δεχτούν τη λειτουργία του.

* Στη συνέχεια η έκθεση χαιρετίζει την προσπάθεια του ελληνικού υπουργείου Εξωτερικών να αντιμετωπίσει το πρόβλημα των πολιτικών προσφύγων «μη Ελλήνων το γένος», αλλά εντοπίζει και την ατολμία να ολοκληρωθεί το μέτρο: «Το ECRI τονίζει ότι οι αρχές έκαναν ένα πρώτο θετικό βήμα στην πορεία της συμφιλίωσης με το άνοιγμα των συνόρων τους για μερικές ημέρες κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού του 2003 στα άτομα μακεδονικής καταγωγής που αναγκάστηκαν να αποχωρήσουν από την Ελλάδα στον εμφύλιο πόλεμο όταν οι περισσότεροι ήταν μόνο παιδιά. Το ECRI εντούτοις σημειώνει με θλίψη το γεγονός ότι απορρίφτηκε η είσοδος στο ελληνικό έδαφος των ατόμων που κατέχουν ένα διαβατήριο στο οποίο το όνομα του τόπου γέννησής τους στην Ελλάδα αναφέρεται στη μακεδονική και όχι στην ελληνική εκδοχή του».

* Καταλήγοντας το ECRI «σημειώνει ότι οι αντιπρόσωποι της μακεδονικής κοινότητας έχουν ζητήσει από τις αρχές να αναγνωριστεί το δικαίωμά τους στον αυτοπροσδιορισμό, καθώς επίσης και την ύπαρξη μιας μακεδονικής εθνικής μειονότητας στην Ελλάδα. Εχουν απαιτήσει επίσης την επικύρωση της Συνθήκης Πλαισίου για την Προστασία των Εθνικών Μειονοτήτων και του Ευρωπαϊκού Χάρτη για τις Περιφερειακές ή Μειονοτικές Γλώσσες, θεωρώντας ότι αυτό το βήμα θα μπορούσε να βελτιώσει την κατάστασή τους στην Ελλάδα».

**Το συμπέρασμα της έκθεσης είναι ότι «ενθαρρύνει τις ελληνικές αρχές να λάβουν πρόσθετα μέτρα στην κατεύθυνση της αναγνώρισης της ελευθερίας συνεταιρισμού και έκφρασης των μελών της Μακεδονικής και της Τουρκικής Κοινότητας που ζουν στην Ελλάδα. Χαιρετίζει την κίνηση συμφιλίωσης των ελληνικών αρχών προς τους εθνικά Μακεδόνες πρόσφυγες από τον εμφύλιο πόλεμο και τις ενθαρρύνει με ένταση να προχωρήσουν περισσότερο προς την ίδια κατεύθυνση, με τρόπο που να αποφεύγει τις διακρίσεις».

**Οι υποδείξεις της έκθεσης είναι σαφείς. Ο,τι και να απαντήσει η ελληνική κυβέρνηση, ασφαλώς δεν μπορεί να αμφισβητήσει τα γεγονότα. Γνωρίζουμε ότι μόνο μία φορά στην πρόσφατη ιστορία της χώρας οι αρχές ήρθαν σε ευθεία σύγκρουση με το Συμβούλιο της Ευρώπης. Ηταν τότε που η δικτατορία βρέθηκε κατηγορούμενη για τα βασανιστήρια, μετά από προσφυγή άλλων κρατών-μελών.

Είναι κρίμα που σε περίοδο εδραιωμένης κοινοβουλευτικής δημοκρατίας, η ατολμία της κυβέρνησης και η εμφυλιοπολεμική νοσταλγία της αντιπολίτευσης μας οδηγούν και πάλι στο εδώλιο του κατηγορουμένου για παραβίαση ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
 

(Ελευθεροτυπία, 29/2/2004)