ΕΡΓΑΤΙΚΑ ΑΤΥΧΗΜΑΤΑ ΣΤΑ ΟΛΥΜΠΙΑΚΑ ΕΡΓΑ

Παράπλευρες ζημιές στην «Αθήνα 2004»

ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ

1. / 2.   

Το πρώτο παγκόσμιο ρεκόρ το έχει ήδη σπάσει η χώρα μας προτού καν αρχίσει η Ολυμπιάδα. Απέναντι στον έναν νεκρό του Σίδνεϊ το 2000, η Αθήνα αντιπαρατάσσει ήδη 13 τουλάχιστον νεκρούς εργάτες στα ολυμπιακά εργοτάξια.

«Ποιος έχτισε τη Θήβα την εφτάπυλη;», αναρωτιόταν ο Μπέρτολτ Μπρεχτ σε ένα από τα πιο επίκαιρα ποιήματά του («Ερωτήσεις ενός εργάτη που διαβάζει», 1935, μετάφραση Μάριου Πλωρίτη). Και συνέχιζε:
«Στα βιβλία δε βρίσκεις παρά των βασιλιάδων τα ονόματα.
Οι βασιλιάδες κουβάλησαν τ’ αγκωνάρια;
Και τη χιλιοκαταστρεμένη Βαβυλώνα
Ποιος την ξανάχτισε τόσες φορές; Σε τι χαμόσπιτα
Της Λίμας της χρυσόλαμπρης ζούσαν οι οικοδόμοι;
Τη νύχτα που το Σινικό Τείχος αποτελειώσαν,
Πού πήγανε οι χτίστες; Η μεγάλη Ρώμη
Είναι γεμάτη αψίδες θριάμβου. Ποιος τις έστησε;»

Στην Αθήνα του 2004 θα μπορούσε κανείς να επαναλάβει τα ίδια ερωτήματα. Πίσω από τα λαμπερά πρόσωπα της προέδρου και των στελεχών του «Αθήνα 2004» βρίσκονται δεκάδες χιλιάδες εργαζόμενοι που μοχθούν μέρα και νύχτα στα εργοτάξια του οργανισμού. Δεν θα μπορούσαμε βέβαια να μάθουμε τα ονόματα όλων αυτών των ανθρώπων. Ομως δεν μαθαίνουμε ούτε καν τα ονόματα εκείνων που χάνουν τη ζωή τους κάτω από συνθήκες εργασίας που παραβιάζουν τη νομοθεσία, τις διεθνείς συμβάσεις, τα κεκτημένα δικαιώματα των εργαζομένων, ακόμη κι αυτήν την αξιοπρέπειά τους. Ενα πέπλο σιωπής καλύπτει τους θανάτους, τα σοβαρά ατυχήματα και τους τραυματισμούς που σημειώνονται πίσω από τη βιτρίνα της νέας Μεγάλης Ιδέας.

Ατυχήματα ή εγκλήματα;

«Ολα είναι καραμπινάτα εργοδοτικά εγκλήματα και όχι ατυχήματα», δηλώνει κατηγορηματικά ο κ. Γιώργος Θεοδώρου, γραμματέας του Συνδικάτου Οικοδόμων. «Το είδος της κατασκευής στο ολυμπιακό χωριό δεν επέτρεπε ούτε μικροτραυματισμούς. Πρόκειται για μονώροφα, διώροφα και λίγα τριώροφα κτίρια. Για τα ατυχήματα ευθύνεται αυτό το συνεχές πρεσάρισμα και το εργασιακό καθεστώς. Οταν σε έχουν να δουλεύεις από το πρωί μέχρι το βράδυ συνεχώς επειδή είσαι αλλοδαπός ή επειδή έχεις ένα παιδί να σπουδάσεις ή επειδή θέλεις να μείνεις στην τεχνική εταιρεία, είσαι βέβαια εκτεθειμένος στον άμεσο κίνδυνο».

Την ίδια πεποίθηση έχει και ο κ. Γιώργος Φιλιούσης, πρόεδρος του Παραρτήματος του Συνδικάτου Οικοδόμων στο ολυμπιακό χωριό: «Κανένα από τα τραγικά συμβάντα στο ολυμπιακό χωριό δεν ήταν περίεργο και ακραίο ατύχημα, όπως μας λένε. Ολα έγιναν γιατί δεν υπήρχαν μέτρα ασφάλειας και όλες οι άλλες απαραίτητες υποδομές και τα ατομικά μέσα προστασίας. Γι' αυτό εμείς τα λέμε εγκλήματα. Την πρώτη ευθύνη έχουν οι κοινοπραξίες και η κυβέρνηση και μετά οι υπεργολάβοι. Φαίνεται υπερβολικό, αλλά δεν είναι. Επειδή δεν υπήρχε χώρος για να τρώμε το κολατσιό, ένας συνάδελφος κόντεψε να σκοτωθεί πέφτοντας από μια πρόχειρη σκαλωσιά, όταν στο διάλειμμά του για φαγητό προσπάθησε να καλυφθεί από το δυνατό αέρα που φυσούσε εκείνη τη μέρα πίσω από μια κολώνα και υποχώρησε το μαδέρι».

Ο πρώτος νεκρός ήταν συνταξιούχος. Ηθελε να συμπληρώσει τη μικρή του σύνταξη. Επεσε από τα δυο μέτρα και χάθηκε. Τον δεύτερο τον έβαλαν να σκαρφαλώσει στο γερανό όπως ήταν, με τις σαγιονάρες. Ο τρίτος έπεσε από μια ανύπαρκτη σκαλωσιά. Ο άλλος καταπλακώθηκε από το σιλό της λάσπης, διότι ο οδηγός ήταν μόνος του. Δεν είχαν βάλει χειριστή με βοηθό. Ο επόμενος παρασύρθηκε από αυτοκίνητο με βλάβη που το οδηγούσε ανειδίκευτος.

Η λίστα με τα θανατηφόρα ατυχήματα που δημοσιεύουμε σε πίνακα δεν είναι πλήρης. Τον πραγματικό αριθμό δεν θα τον μάθουμε ποτέ. Το ίδιο το Συνδικάτο δίνει μάχη για να εξιχνιάσει την αιματηρή πραγματικότητα των ολυμπιακών εργοταξίων. «Εχουμε ζητήσει από την ιδιωτική εταιρεία που ανέλαβε την υγιεινή και ασφάλεια για λογαριασμό των κοινοπραξιών τα πλήρη στοιχεία όλων των συμβάντων, αλλά δεν μας τα δίνουν», υπογραμμίζει ο κ. Φιλιούσης. Ο πραγματικός αριθμός είναι σίγουρα μεγαλύτερος. «Υπάρχουν ατυχήματα που καταλήγουν μετά από χρόνιο τραυματισμό», παρατηρεί ο κ. Θεοδώρου. «Γνωρίζω περίπτωση που κρατούσαν με το ζόρι στη ζωή κάποιον κλινικά νεκρό εργαζόμενο, μόνο και μόνο για να μην καταγραφεί στα θανατηφόρα». Μια σειρά ατυχήματα δεν ανακοινώνονται. Αλλά και όσα γίνονται γνωστά, πολλές φορές επιχειρείται να καλυφτούν. Κάποια αναφέρονται ως τροχαία, αν και γίνονται εντός εργοταξίου από οχήματα της κατασκευαστικής εταιρείας. Το φταίξιμο πάντοτε ρίχνεται στους ίδιους τους εργαζόμενους, τους οποίους παρουσιάζουν ακόμα και μεθυσμένους.

Είναι χαρακτηριστικές οι δικαιολογίες που αναφέρουν οι εργοδότες στα σχετικά έγγραφα: «γλίστρησε», «δεν πρόσεξε», «παράπεσε», «με δική του ευθύνη». Και βέβαια, από την άλλη μεριά, οι ίδιοι παρουσιάζονται άψογοι: «αμέσως τον πήγαμε στο νοσοκομείο», «όλοι οι εργαζόμενοι είχαν υποστεί ειδική εκπαίδευση για τα μέτρα ασφαλείας», κ.λπ.

Ο τρόπος κατασκευής

Είναι γεγονός ότι αυτά τα υπερσύγχρονα έργα κατασκευάζονται με τρόπο που οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια στο ατύχημα και το θάνατο. Μας εξηγεί ο κ. Θεοδώρου: «Οι μεγάλες εταιρείες μοιράσανε την πίτα όπως τους βόλευε και για το κέρδος και για το χρόνο. Η κατασκευή του ολυμπιακού χωριού μοιράστηκε ισόποσα σε τέσσερις κοινοπραξίες. Προκειμένου να ανταποκριθούν στα χρονοδιαγράμματα οι κοινοπραξίες ανέθεσαν το έργο στις κατασκευαστικές εταιρείες, οι εταιρείες στους εργολάβους και εκείνοι στους υπεργολάβους». Με μια πρόχειρη αρίθμηση βρίσκουμε 12 υπεργολάβους σιδεράδες σε μια μόνο κοινοπραξία. «Μ' αυτή τη μέθοδο επιτυγχάνεις να προχωρήσει το έργο, αλλά κυρίως να έχεις πολλούς υπεύθυνους να κυνηγούν τους εργαζόμενους. Ηταν λοιπόν συνειδητή επιλογή». Το κυνήγι αυτό δεν αφορά βέβαια την τήρηση των μέτρων ασφαλείας.

«Η κατάσταση με τις υπεργολαβίες ήταν τραγική», συμπληρώνει ο αντιπρόεδρος του Παραρτήματος του Συνδικάτου στο ολυμπιακό χωριό, Φεϊμ Οσμάνι. «Η ευθύνη χανόταν μέσα σε ένα απέραντο φαγοπότι των ανεξέλεγκτων εργοδοτών. Για να μας δώσουν ένα ζευγάρι μπότες έπρεπε να απειλήσουμε με στάσεις εργασίας. Αν ζητούσαμε ένσημα ή τα λεφτά για τις υπερωρίες, κινδυνεύαμε με απολύσεις. Ειδικά την πρώτη περίοδο, πριν την παρουσία του Συνδικάτου, είχαμε εκατοντάδες απολύσεις για τέτοιους λόγους. Η κατάσταση ήταν άγρια». «Εμένα με απέλυσαν επειδή μίλησα για τα ένσημα των συναδέλφων στη Γ’ Κοινοπραξία και μετά βρήκα δουλειά σε κάποια υπεργολαβία», σημειώνει ο ταμίας του Παραρτήματος Διονύσης Κεκάι.

Η σύμβαση για το ολυμπιακό χωριό πρόβλεπε πριμ για την έγκαιρη παράδοση των τμημάτων του έργου. Από την 5η ως την 9η φάση έδιναν 5 εκατ. μπόνους για κάθε μέρα πιο έγκαιρης παράδοσης. «Το οξύμωρο είναι ότι μέχρι να πάρουν ένα ασθενοφόρο για το έργο έπρεπε να φτάσουμε στους 3 νεκρούς», παρατηρεί ο κ. Θεοδώρου.

Οπως μας είπε στέλεχος του ΣΕΠΕ (Σώμα Επιθεωρητών Εργασίας), πέρα από τα εγγενή προβλήματα (μικρός αριθμός επιθεωρητών, απουσία υποδομών, έλλειψη μέσων μεταφοράς τους στα εργοτάξια κ.λπ), το βασικό πρόβλημα που συναντούσαν κατά τους ελέγχους ήταν η διάχυση της ευθύνης ανάμεσα σε πολλές δεκάδες εργολάβων και η κακή οργάνωση της εργασίας: "Δύσκολα μπορούσαμε να εντοπίσουμε τον υπεύθυνο των παρανομιών και ακόμα πιο δύσκολα μπορούσαμε να έχουμε άποψη για το τι γινόταν π.χ. τα βράδια στα ίδια εργοτάξια, όταν πλήθη εξαντλημένων εργατών που ήταν υποχρεωμένοι να παρατείνουν τα ωράριά τους, χωρίς κράνη, γάντια, μπότες κ.λπ., εργάζονταν όπως-όπως, παράλληλα με άλλα συνεργεία τα οποία εργάζονταν κάτω από εξίσου επικίνδυνες συνθήκες στους ίδιους χώρους μπλέκοντας ο ένας στα πόδια του άλλου".

Μόνο κίνητρο το κέρδος

Και όμως, στη σύμβαση που υπέγραψε ο ΟΕΚ με τις τέσσερις μεγάλες κοινοπραξίες υπήρχε πρόβλεψη για την υγιεινή και ασφάλεια στα εργοτάξια του ολυμπιακού χωριού. Ο Γιώργος Φιλιούσης είναι κατηγορηματικός: «Τα κονδύλια που δόθηκαν ήταν τεράστια. Οι εργολάβοι ήταν υποχρεωμένοι να φροντίσουν για αποδυτήρια, εστιατόρια, τουαλέτες για ασφαλείς σκαλωσιές και όλα τα μέσα ατομικής προστασίας. Δηλαδή για κάθε εργάτη να δώσουν κράνος, μπότες, φόρμα, μάσκα, γυαλιά, ζώνες κ.λπ. Αλλά στην πράξη αυτά δεν τα είδαμε. Να σκεφθείτε ότι κάναμε αγώνες για να έχουμε πόσιμο νερό, ενώ οι λίγες τουαλέτες που φτιάχτηκαν ήταν εστίες μόλυνσης. Οι εταιρείες, το καλοκαίρι του 2003, κορόιδευαν τον κόσμο ότι έχουν δήθεν 53 ψύκτες με πόσιμο νερό και τουαλέτες και απ’ όλα. Και αυτή την ωραιοποιημένη εικόνα την αποδεχόταν και το ΣΕΠΕ».

«Οι κοινοπραξίες ανέθεσαν το έργο της υγιεινής και ασφάλειας σε άλλη εταιρεία, του Πανόπουλου, η οποία έκανε 'σεμινάρια' 5 λεπτών στους εργάτες, μάζευε τις υπογραφές τους ότι τους ενημέρωσε, ώστε να αποδείξει πως τηρεί τις υποχρεώσεις της, και μετά, με το διαρκές σπάσιμο των εργολαβιών χάθηκε κάθε έλεγχος».

Τα λεφτά ωστόσο διατέθηκαν. «Οι μεγαλοεργολάβοι πήραν τα ποσά», τονίζει ο κ. Φιλιούσης, «και μετακύλησαν την ευθύνη στους υπεργολάβους οι οποίοι με τη σειρά τους συμπίεζαν το κόστος σε βάρος όχι μόνο του μεροκάματου αλλά κυρίως της ασφάλειας των εργατών. Αλλά σύμφωνα με τις αρχικές συμβάσεις, την ευθύνη την έχουν οι κοινοπραξίες που υπέγραψαν με τον ΟΕΚ».

Οι εργαζόμενοι αντέδρασαν με το μόνο μέσο που είχαν στα χέρια τους. Από τις αρχές του 2002 σημειώθηκαν τουλάχιστον 8 απεργιακές κινητοποιήσεις στα ολυμπιακά έργα (24/1/02, 24/5/02, 21/3/03, 13/6/03, 18/6/03, 25-26/6/03, 18-19/7/03, 9/10/03), που αντιμετώπισαν όμως την ίδια παγερή αδιαφορία των μέσων ενημέρωσης. Ο,τι συμβαίνει στα ολυμπιακά εργοτάξια είναι ταμπού για την καθωσπρέπει δημοσιογραφία.

Χωρίς έλεγχο

«Πηγαίναμε στο ολυμπιακό χωριό για περιφρούρηση», θυμάται ο κ. Θεοδώρου, «επειδή ανάγκαζαν τους εργαζόμενους να πηγαίνουν τα Σαββατοκύριακα να δουλεύουν χωρίς να τηρούν τη συλλογική σύμβαση. Κι αντί η αστυνομία να στραφεί κατά του εργοδότη που παρανομούσε, έκανε παρατήρηση στην περιφρούρηση εν ονόματι της ελευθερίας της εργασίας». Πολλές φορές έγιναν και άμεσες βίαιες ενέργειες, όπως η προσπάθεια να γκρεμιστεί το παράπηγμα του Σωματείου. Με βάση το νόμο κανένας εργοδότης δεν επιτρέπεται να εμποδίσει τη είσοδο και τη δράση του Συνδικάτου στους χώρους δουλειάς. «Εξαιρούνται» τα ολυμπιακά έργα: «Γίνονταν μάχες. Να φανταστείτε ότι στη Γ' Κοινοπραξία δεν άφησαν να επισκεφτεί τα εργοτάξια ο απεσταλμένος των οικοδόμων της Αυστραλίας, ενώ οι σεκιουριτάδες μάς κυνηγούσαν ακόμα και όταν πηγαίναμε για ελέγχους μαζί με τον υπεύθυνο του ΕΚΑΒ για τα εργατικά ατυχήματα γιατρό κ. Παπαδόπουλο, ή με τους επιθεωρητές του ΣΕΠΕ», λέει ο κ. Φιλιούσης.

Και σαν να μην έφτανε η περιφρόνηση της πρόληψης των ατυχημάτων, έρχεται η αντιμετώπιση των θυμάτων να ολοκληρώσει την απανθρωπιά. Εξαφάνιζαν τους νεκρούς από τη σκηνή του ατυχήματος και φρόντιζαν να σκεπάσουν με χώματα την περιοχή. Απομάκρυναν τους τραυματίες όπως-όπως, μακριά από τα βέβηλα βλέμματα. Οσο για την αποτίμηση της προσφοράς τους, μαρτυρά η αντιμετώπιση ενός νεκρού μετανάστη: «άνθρωποι του εργολάβου πήγαν στην Αλβανία», μας λέει ο κ. Οσμάνι, «και έδωσαν στη γυναίκα του Αστρίτ 20-30.000 ευρώ για να εξασφαλίσουν τη σιωπή και να κλείσουν εκεί την υπόθεση των ευθυνών». Εξίσου τραγική είναι η τύχη και όσων υπέστησαν βαρείς τραυματισμούς ή και ανεπανόρθωτες βλάβες. «Οι εργοδότες φροντίζουν να κλείσουν τα στόματα των θυμάτων και των οικογενειών τους, με αντίτιμο λίγα ευρώ», προσθέτει ο κ. Θεοδώρου. «Τον Σύρο που έμεινε παράλυτος τον παρουσιάζουν άτεκνο, αν και έχει δύο παιδιά. Και με 4.000 ευρώ θέλουν να τον ξαποστείλουν».

Ο αρχικός προϋπολογισμός της Ολυμπιάδας (χωρίς τα έξοδα του Οργανισμού "Αθήνα - 2004") ήταν 2,2 δισ. ευρώ. Λίγο πριν παραδώσει το ΠΑΣΟΚ, το κόστος των έργων έφτανε ήδη επισήμως τα 4,6 δισ. και σήμερα πια πολλοί μιλούν για 8 δισ. ευρώ ή ακόμα και για 12 δισ. ευρώ (βουλευτής ΣΥΝ Ασημίνα Ξηροτύρη). Το σίγουρο είναι ότι απ' αυτά τα αστρονομικά ποσά ελάχιστα επενδύθηκαν για την ουσιαστική ασφάλεια και την υγιεινή στα εργοτάξια κατά παράβαση όχι μόνο της εργατικής νομοθεσίας και των κανόνων που επιβάλλει η Επιθεώρηση Εργασίας-ΣΕΠΕ, αλλά και των ίδιων των Συμβάσεων. Το ΣΕΠΕ και οι τοπικές του υπηρεσίες αποδείχθηκαν πολύ λίγες και άτολμες μπροστά στα έργα "εθνικής προτεραιότητας". Είναι χαρακτηριστικό ότι μόλις στις 15/12/2003 -τρία και πλέον χρόνια από τις εργασίες στα πρώτα εργοτάξια των ολυμπιακών έργων, μετά από 13 θανατηφόρα δυστυχήματα και μερικές εκατοντάδες σακατεμένους εργάτες- το ΣΕΠΕ εξέδωσε λιτή ανακοίνωση "υπερηφανευόμενο" ότι οι νεκροί "αποτελούν το 2% του συνόλου των εργατικών θανατηφόρων ατυχημάτων που συνέβησαν στη χώρα για το ίδιο διάστημα". Και ότι "κατά τη διανυθείσα τριετία πραγματοποιήθηκαν 1348 έλεγχοι και επιβλήθηκαν 509 πάσης μορφής κυρώσεις (πρόστιμα, μηνύσεις και διακοπές εργασιών)". Ζητήσαμε επίμονα από το ΣΕΠΕ τις εκθέσεις αυτοψίας αυτών των ελέγχων που πραγματοποιήθηκαν ώστε να δούμε ακριβώς το είδος και την στατιστική κατανομή των παραβάσεων των κανόνων υγιεινής και ασφάλειας στα ολυμπιακά έργα, καθώς και τους υπευθύνους εργολάβους και μηχανικούς ασφαλείας των συγκεκριμένων έργων. Τα στοιχεία δεν μας δόθηκαν.

Το πρώτο, λοιπόν, και μεγαλύτερο σκάνδαλο του «Αθήνα 2004» δεν είναι ούτε οι αμαρτωλές συμβάσεις, ούτε η αδιαφάνεια στις χρηματοδοτήσεις, ούτε το περιβαλλοντικό έγκλημα, ούτε καν το ντόπινγκ (που όλοι επιμένουμε να μη το βλέπουμε). Το χειρότερο σκάνδαλο είναι αυτή η περιφρόνηση στην ανθρώπινη ζωή που συνεχίζεται στα ολυμπιακά εργοτάξια. «Οσο πλησιάζουμε στην Ολυμπιάδα, τόσο πολλαπλασιάζονται τα ατυχήματα», μας βεβαιώνει ο κ. Θεοδώρου.

Οσο για τις ευθύνες, αυτές έχουν ήδη διαχυθεί στους εκατοντάδες υπεργολάβους. Ο νόμος όμως δεν απαλλάσσει τους ιδιοκτήτες του έργου -εν προκειμένω τον οργανισμό «Αθήνα 2004». Σύμφωνα με το σχετικό ενημερωτικό φυλλάδιο του ΣΕΠΕ «όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά σε ολόκληρη την Ε.Ε. υπεύθυνοι για την ασφάλεια και την υγεία των εργαζομένων είναι όχι μόνο οι εργολάβοι και ο επιβλέπων μηχανικός, αλλά και ο κύριος του έργου, το πρόσωπο δηλαδή για λογαριασμό του οποίου γίνεται το έργο». Αυτές τις ευθύνες ποιος θα τις ζητήσει;

* Στο ρεπορτάζ συνεργάστηκαν ο Νικόλας Ζηργάνος και ο Νικόλας Λεοντόπουλος.
 

(Ελευθεροτυπία, 2/5/2004)