Ο ΠΑΡΟΠΛΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΔΥΤΩΝ ΤΟΥ ΥΠΠΟ

Στο βυθό του πολιτισμού

ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ

1. / 2.   

Ελάχιστο χρέος μας στη μνήμη του αξέχαστου Πάσπα είναι να σταματήσει η απαξίωση της υποβρύχιας αρχαιολογίας, η διαγραφόμενη ιδιωτικοποίησή της και οι επί χρόνια τερατώδεις αυθαιρεσίες σε βάρος του καταδυτικού προσωπικού του ΥΠΠΟ.

Πριν από δεκαπέντε χρόνια ακριβώς, στις 5 Ιουνίου 1989, πνίγηκε στη Λήμνο κατά τη διάρκεια υπηρεσιακής κατάδυσης ένας χαρισματικός 35χρονος επιστήμονας και καλλιτέχνης: Ο αρχιτέκτονας -και γνωστός μουσικός, δεξιοτέχνης της φυσαρμόνικας- Παναγιώτης Αμπαζόπουλος (Πάσπας) εργαζόταν από το 1985 στο υπουργείο Πολιτισμού και ανήκε στο καταδυόμενο προσωπικό της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων. Στα νερά της Λήμνου βρέθηκε για μια ακόμα υποθαλάσσια αυτοψία, από τις δεκάδες που είχε πραγματοποιήσει με αυταπάρνηση μαζί με τους συναδέλφους του.

Θα περίμενε κανείς, μετά το τραγικό γεγονός, ήδη από τότε, να αποδοθούν ευθύνες και να ληφθούν σαφή μέτρα προστασίας των δυτών του ΥΠΠΟ. Μάταια. Μέχρι τώρα ούτε καν το πόρισμα της Ενορκης Διοικητικής Εξέτασης (ΕΔΕ) για τον πνιγμό του Αμπαζόπουλου δεν έχει γίνει γνωστό, διότι, όπως ισχυρίστηκε η διεύθυνση Προσωπικού του υπουργείου στις 12/6/2003, «η ΕΔΕ είναι μυστική, επειδή αφορά προσωπικά δεδομένα και μάλιστα αποβιώσαντος ατόμου»...

Δέκα χρόνια μετά από τον θάνατο του Πάσπα, στις 16 Φεβρουαρίου 1999, πέθανε από ανακοπή καρδιάς στα Καμένα Βούρλα ο 42χρονος Δημήτρης Χανιώτης, κι αυτός έμπειρος δύτης της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων. Και αυτός βρισκόταν σε υπηρεσιακή αποστολή. Και παρ' ότι το συμβάν δεν σχετίζεται άμεσα με καταδυτική δραστηριότητα, κι αυτός βουτούσε, περίπου... με δική του ευθύνη, και πάντως χωρίς την οργανωμένη προστασία και τον ιατρικό έλεγχο που θα όφειλε να του παρέχει η υπηρεσία.

«Αμαρτίες» 28 ετών

Και σήμερα, 28 χρόνια μετά την ίδρυση των υπηρεσιών της υποβρύχιας αρχαιολογίας, το υπουργείο Πολιτισμού όχι μόνο δεν έχει καταφέρει ακόμα να θεσμοθετήσει ένα σύγχρονο, και ασφαλές πλαίσιο εργασίας για τους εικοσιπέντε, όλους κι όλους, ανθρώπους του καταδυόμενου προσωπικού του, αλλά -μετά από καφκικού τύπου παλινωδίες μεταξύ «συναρμοδίων» υπουργείων- ουσιαστικά τους παροπλίζει και προσπαθεί να τους μετατάξει σε υπηρεσίες «στεριάς», ως δήθεν «πλεονάζον προσωπικό».

*Σταδιακά, στη θέση τους «ενοικιάζει», και μάλιστα πανάκριβα, τις καταδυτικές υπηρεσίες ανειδίκευτων ιδιωτών ή υποκαθιστά την αναντικατάστατη για την υποβρύχια αρχαιολογία εργασία του δύτη-αρχαιολόγου με την «υψηλή τεχνολογία» (τηλεκατευθυνόμενες κάμερες, ρομπότ, βαθυσκάφη, ηχοβολιστικά μηχανήματα κ.ά.).

*Χρήματα ξοδεύονται, εντυπωσιακές εικόνες με υποβρύχια μηχανήματα που διακινεί το Γραφείο Δημοσίων Σχέσεων του ΥΠΠΟ στα ΜΜΕ προβάλλονται, μαζί με τα σχετικά εγκωμιαστικά σχόλια, αλλά το ερευνητικό έργο συρρικνώνεται.

*Η υποθαλάσσια πολιτιστική κληρονομιά δεν προστατεύεται, τα «αναπτυξιακά έργα» στη θάλασσα (λιμάνια, αγωγοί, καλώδια, υδατοκαλλιέργειες, ακόμα και σημαδούρες) καθυστερούν, αφού δεν μπορούν να γίνουν οι απαιτούμενες αυτοψίες, και όποτε τα έργα προωθούνται -με τη γνωστή τσαπατσουλιά και την αυθαιρεσία- πιθανότατα προξενούν ανεπανόρθωτες ζημιές στις ενάλιες αρχαιότητες.

Δεν πάει και πολύς καιρός που ετούτη η εφημερίδα είχε αποκαλύψει πως ένας εκσκαφέας και ένας τσιμεντωμένος υποθαλάσσιος αγωγός βιολογικού καθαρισμού στο Λαύριο τσάκισαν ένα αρχαίο ναυάγιο («Κ.Ε», 6/10/2002).

*Η τελευταία πράξη της απαξίωσης των δυτών του ΥΠΠΟ (και της υποβρύχιας αρχαιολογίας) αρχίζει τον Ιούνιο του 2001, όταν το Διοικητικό Εφετείο δικαιώνει τον Σύλλογο Αυτοδυτών Υπαλλήλων του υπουργείου Πολιτισμού και απαιτεί από το υπουργείο να εφαρμόσει τον «δικό του» νόμο 2557/1997 (ο οποίος πρόβλεπε την έκδοση κανονισμού για τους δύτες) κι ύστερα να χρησιμοποιήσει το καταδυόμενο προσωπικό του σε οποιαδήποτε αποστολή. Με λίγα λόγια, το δικαστήριο δεν νομιμοποιεί το υπουργείο Πολιτισμού να απασχολεί χωρίς προδιαγραφές ασφαλείας το καταδυτικό προσωπικό του (όπως έπραττε από το 1976!) σε μια εργασία που πραγματοποιείται σε υπερβαρικό περιβάλλον -και υπάρχουν άπειρες ιατρικές μελέτες για τις δεκάδες παθήσεις που απειλούν κάθε στιγμή με αναπηρίες και θανάτους τους δύτες.

Επειτα απ' αυτή τη δικαστική εξέλιξη, το ΥΠΠΟ, αντί να συμμορφωθεί με την απόφαση του Διοικητικού Εφετείου και να εκδώσει επιτέλους τον κανονισμό (που είχε καταρτιστεί ήδη το 1998 με πρωτοβουλία του Συλλόγου Αυτοδυτών του ΥΠΠΟ, βλ. το διπλανό κείμενο), αναστέλλει την καταδυτική δραστηριότητα του προσωπικού του, διακόπτει την πρόσθετη ασφάλιση ζωής και υγείας των δυτών και εγκαινιάζει την πολιτική των αναθέσεων του έργου του σε τρίτους.

Ενα ακόμα παράδειγμα της εφαρμογής του outsourcing στο κράτος: του νεοφιλελεύθερου μοντέλου που οδηγεί μαθηματικά σε συρρίκνωση του δημοσίου τομέα, αύξηση της επιρροής (και των κερδών) των ιδιωτικών συμφερόντων, επιδείνωση των εργασιακών σχέσεων και, φυσικά, «προσφέρει» όλο και χαμηλότερης ποιότητας υπηρεσίες. Στην προκειμένη περίπτωση δεν προστατεύεται η πολιτιστική κληρονομιά των ελληνικών θαλασσών, δεν προάγεται η αρχαιολογική έρευνα, δεν «αποδεσμεύονται» θαλάσσιες περιοχές για να πραγματοποιηθούν απαραίτητα έργα κ.ο.κ.

Η γραφειοκρατία του ΥΠΠΟ φαίνεται ότι έχει αποφασίσει να απαλλαγεί από τους δύτες, ύστερα από πολλά χρόνια σκληρής δουλειάς τους και 25.000 καταδύσεις σε βάθη έως και τα 85 μέτρα: Το υπουργείο δεν ανανεώνει το καταδυόμενο προσωπικό, δεν αξιοποιεί την εμπειρία των υπαρχόντων αρχαιολόγων-δυτών, δεν σχεδιάζει την αποκέντρωση της Εφορείας Ενάλιων Αρχαιοτήτων, δεν επενδύει στην αναβάθμιση της υποβρύχιας αρχαιολογίας, δεν ανανεώνει τον τεχνολογικό εξοπλισμό, παρότι διαφημίζει τη σημασία του ενάλιου πλούτου που αποτελεί το 30% της πολιτισμικής κληρονομιάς της χώρας κ.λπ., κ.λπ.

Κι όλα αυτά επειδή, όπως δείχνει η ιστορία που ξεκίνησε το 1976, κανένας δεν σκέφτηκε σοβαρά ιδρύοντας την υπηρεσία, αλλά και μετά όλα αυτά τα χρόνια διευθύνοντάς την, ότι οι αρχαιολόγοι-δύτες πρέπει να εργάζονται τουλάχιστον με τους ίδιους όρους που βουτάνε και οι άλλοι δύτες -π.χ. του Λιμενικού και του Ναυτικού.

Δεκατέσσερις υπουργοί άλλαξαν, περισσότεροι υφυπουργοί, γενικοί γραμματείς, δεκάδες σύμβουλοι υποτίθεται ότι ασχολήθηκαν με το θέμα. Αλλοι περισσότερο άλλοι λιγότερο «κατανοούσαν» το πρόβλημα, δρομολογούσαν τη λύση, όμως ποτέ δεν ικανοποιούσαν τα καταφανώς δίκαια αιτήματα των δυτών του ΥΠΠΟ. Πάντοτε θα σκόνταφταν στις νομικές υπηρεσίες, είτε στο υπουργείο Οικονομικών ή στο Κοινωνικών Υπηρεσιών, ή θα περίμεναν να έρθει ένα νέο νομοσχέδιο, να φτιάξουν μια τροπολογία που όμως μετά δεν θα προλάβαινε να συμπεριληφθεί, που θα χανόταν ή θα έφτανε τόσο αλλαγμένη ...που δεν θα άλλαζε τίποτα απ' αυτά που υποσχόταν ότι θα επιλύσει.

Διάλογος-ντοκουμέντο

Είναι χαρακτηριστικός ένας διάλογος, όπως προκύπτει από τα πρακτικά, της 3ης Νοεμβρίου 1997 για το πώς η γραφειοκρατία αντιμετωπίζει το καταδυόμενο προσωπικό της, μεταξύ της κ. Βασιλοπούλου (της Εφορείας Παλαιοανθρωπολογίας και Σπηλαιολογίας) και του τότε γενικού γραμματέα του υπουργείου Πολιτισμού Ευγένιου Γιαννακόπουλου, για την πρόοδο του προγράμματος δράσης της συγκεκριμένης Εφορείας:

«ΕΥΓ. ΓΙΑΝΝΑΚΟΠΟΥΛΟΣ: Εσείς έχετε και δύτες;

Β. ΒΑΣΙΛΟΠΟΥΛΟΥ: Ναι.

- Πολλούς;

- Εχουμε τέσσερις.

- Αυτοί είναι ασφαλισμένοι; Είναι κανονικοί δύτες;

- Ενας είναι κανονικός.

- Κι οι άλλοι τι κάνουν;

- Δεν είναι ασφαλισμένοι.

- Και πώς βουτάνε; Αν συμβεί οτιδήποτε;

- Βουτάνε, δυστυχώς, με ένα έγγραφο με το οποίο κάνουμε ότι δεν έχει η Εφορεία καμία ευθύνη. Αυτό.

- Την ώρα που πάνε για δημόσια υπηρεσία; Τι λέτε τώρα; Δεν πάνε για δικό τους χόμπι.

- Το ξέρω κι είναι κάτι το οποίο συνεχίζεται, δεν είναι δηλαδή τωρινή εφεύρεση.

- Αν ο μη γένοιτο συμβεί, αυτός... τι θα κάνετε εσείς; Εχετε σκεφθεί ποτέ την ευθύνη που έχετε;

- Τεράστια, το ξέρω.

- Είναι χώρος του Δημοσίου. Τι θα πει δεν έχεις ευθύνη; Δηλαδή ο καθένας, με τη μονομερή δήλωσή του, αποποιείται και τις ευθύνες του; Είναι πολύ σοβαρό θέμα ότι υπάρχουν δύτες στην υπηρεσία οι οποίοι καταδύονται για υπηρεσιακούς λόγους, οι οποίοι δεν έχουν ούτε ειδικότητες ούτε εποπτεύουμε την εκπαίδευσή τους. Είναι πολύ σοβαρό αυτό.

- Εχουν εκπαιδευτεί σε ινστιτούτα.

- Είναι σαν να είστε προϊσταμένη των υπηρεσιών της Ολυμπιακής και να στείλετε ένα χαρτί στον πιλότο ότι πετάει το αεροπλάνο με δική του ευθύνη, ο οποίος έχει μυωπία, ο οποίος ζαλίζεται. Καταλάβατε τι θέλω να πώ;

- Απολύτως.

- Δεν είναι δική του ευθύνη, η ευθύνη είναι δική σας και δική μας πάντοτε. Δεν μπορεί η υπηρεσία να αποποιηθεί τις ευθύνες που έχει.

- Νομικά τι μπορούμε να κάνουμε;

- Τίποτα. Θα το λύσουμε αυτό. Εγώ σας το λέω για να έχετε το νου σας. Νομικά πρέπει να αναγνωριστεί η ειδικότητα, ώστε να έχουν καταδυτικό κανονισμό, να τηρούν προδιαγραφές, να είναι ασφαλισμένοι, να ελέγχονται ιατρικά, να εκπαιδεύονται. Αυτό. Τι άλλο; Ο,τι κάνουν οι δύτες σε όλο τον κόσμο. Ποιος ελέγχει αν τα ρούχα που φοράνε είναι τα σωστά; Ποιος βεβαιώνει ότι οι φιάλες που κουβαλάνε είναι οι σωστές; Ποιος μας βεβαιώνει ότι γνωρίζουν την τέχνη του καταδύτη; Κι εγώ μπορώ να σας φέρω ένα χαρτί μιας σχολής· σημαίνει ότι μπορώ να κατέβω; Σε τι βάθη πηγαίνουν;

- Τριάντα μέτρα. Η πρόσφατη συνεργατική με τους Βέλγους και τους Ελβετούς στη Βουλιαγμένη είναι σε μεγάλο βάθος.

- Δηλαδή του δώσατε εσείς εντολή μετακίνησης ως δύτου, χωρίς να πληροί καμία προδιαγραφή ασφαλείας. Η ειδικότητά του δεν με ενδιαφέρει, αν είναι αρχαιολόγος ή γεωλόγος. Το καταδύεσθαι με ενδιαφέρει. Το βασικό είναι ότι ενοποιούνται αυτοί όλοι κατά το ότι καταδύονται, ότι κάνουν, λοιπόν, αυτή την ειδική δουλειά, ασκούν την αρχαιολογία καταδυόμενοι. Είναι εργάτες καταδυόμενοι, ασκούν την σπηλαιολογία ή τη γεωλογία καταδυόμενοι. Δεν είναι το ίδιο με εκείνους που δεν καταδύονται. Αυτό σας το επισημαίνω, θέλει προσοχή».

Οι ρομαντικοί στο περιθώριο

Μόλις το 1990, μετά τον άδικο θάνατο του Πάσπα, η γραφειοκρατία του ΥΠΠΟ (με το νόμο 1881/90) θέσπισε την πρόσθετη ασφάλεια ζωής και την πρόσθετη καταδυτική αμοιβή -με το «κομμάτι», βεβαίως, σαν τα φασονατζίδικα- που έφτανε στο ύψος των 4.000 δρχ. για κάθε μέρα καταδύσεων.

Ούτε λόγος για τακτικές ιατρικές εξετάσεις. Ούτε μια πρόβλεψη για την εξασφάλιση έστω κι ενός φορητού θαλάμου επανασυμπίεσης -που μπορεί να αντιμετωπίσει τη νόσο των δυτών και να σώσει ζωές. Ολα επαφίονταν στον ρομαντισμό, στο ρίσκο των δυτών, όπως έγραφε ο (και γιατρός) βουλευτής Πέτρος Τατούλης, πέρσι, πριν αναλάβει τα καθήκοντα του υφυπουργού Πολιτισμού:

«Κάποιοι απ' αυτούς τους λίγους ρομαντικούς που έχουν απομείνει είναι και τα μέλη των Εφορειών Εναλίων Ερευνών και Παλαιοανθρωπολογίας-Σπηλαιολογίας που τελούν υπό τη διοίκηση του υπουργείου Πολιτισμού. Πρόκειται για μέλη διαφόρων ειδικοτήτων (αρχαιολόγοι, αρχιτέκτονες, συντηρητές κ.λπ.) που είναι επιφορτισμένα με την υποβρύχια αρχαιολογική έρευνα, καθώς και με τη διάσωση των αρχαιολογικών θησαυρών που είναι διάσπαρτοι στις ελληνικές θάλασσες. Τα μέλη των προαναφερομένων εφορειών, συχνά πυκνά με κίνδυνο της ζωής τους, αφού είναι γνωστό ότι οι καταδύσεις εμπεριέχουν μεγάλο ποσοστό επικινδυνότητας για την ανθρώπινη υγεία, έχουν υπό την εποπτεία τους τους βυθούς της πατρίδας μας και τους αρχαιολογικούς θησαυρούς που βρίσκονται διασκορπισμένοι σε αυτούς. Ενώ, όμως, οι εφορείες αυτές βρίσκονται σε οργανική λειτουργία εδώ και 25 περίπου χρόνια, ακόμη και σήμερα παραμένουν άλυτα σημαντικά ζητήματα θεσμικής οργάνωσης αυτών, όπως ο κανονισμός ασφαλείας καταδύσεων, τα ειδικά συνταξιοδοτικά όρια, οι προληπτικές ιατρικές εξετάσεις κ.λπ. Με τον τρόπο αυτό, η Πολιτεία δείχνει την αδιαφορία και την απαξία της σε μια ομάδα εργαζομένων που ανήκουν στον τομέα που παραπάνω ονόμασα ως τομέα του "αποδοτικού ρομαντισμού"». («Ελ. Τύπος, 11/4/2003»).

Στο ίδιο κείμενό του, ο κ. Τατούλης, όμως, θίγει και την άλλη όψη του νομίσματος που γράφαμε πιο πάνω:

«Η ηγεσία του υπουργείου Πολιτισμού επέλεξε (...) να τοποθετήσει τις εφορείες στο περιθώριο και να εμπιστευθεί ιδιώτες για να αναλάβουν τη διενέργεια υποβρύχιας αρχαιολογικής έρευνας». Και συνεχίζοντας, εκφράζει τον προφανή φόβο που προκύπτει όποτε παροπλίζεται ένας τομέας του Δημοσίου και ανθίζουν οι συμφωνίες με τα υπουργεία, φορέων που «έχουν αποδεδειγμένα στενές σχέσεις με πρωτοκλασάτα στελέχη». Και «τότε γίνεται κατανοητό ότι η εμπλοκή του ιδιωτικού παράγοντα δεν λειτουργεί ως μέσο επίτευξης καλύτερων υπηρεσιών αλλά ως μονοπωλιακή έκφανση εργοληψίας με μονοσήμαντες προεκτάσεις».

Είναι φανερό πως τώρα, με την νέα του ιδιότητα, ο κ. Τατούλης κάτι περισσότερο θα έχει να μας πει και να διορθώσει την κατάσταση στις συγκεκριμένες Εφορείες Αρχαιοτήτων.

Ο πρώην υπουργός Πολιτισμού Ευάγγελος Βενιζέλος, προσπαθώντας να περιθωριοποιήσει και να υποκαταστήσει τους ρομαντικούς (αλλά και διεκδικητικούς) δύτες του υπουργείου του, είχε επιλέξει μια «οικονομικο-επικοινωνιακή καταιγίδα»: Από τη μια ζητούσε τη συνδρομή των λιμεναρχείων για την αρχαιολογική έρευνα (!) και υπέγραφε πανάκριβες συμβάσεις με ιδιώτες και το Εθνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών -ΕΚΘΕ, νυν ΕΛΚΕΘΕ-- (και τα βαθυσκάφη του) και από την άλλη, μέσω των δημοσίων σχέσεών του, πρόβαλλε μια εικονική πραγματικότητα ότι με αυτές τις νέες μεθόδους δήθεν πραγματοποιούσε επιστημονικό έργο μεγάλης απόδοσης.

Η αρχή είχε γίνει στην Κάλυμνο με τη χρήση τηλεκατευθυνόμενης κάμερας ιδιώτη. Αργότερα, το ΥΠΠΟ χρησιμοποιούσε ανειδίκευτους στις αρχαιολογικές εργασίες δύτες, συνεργαζόμενο με το ΕΚΘΕ. Τον περασμένο Μάρτιο, το ΥΠΠΟ έφτασε στο σημείο να παραγγείλει στο Λιμεναρχείο Ρόδου να βρει ένα δύτη (γενικώς) για να μεριμνήσει για την ανέλκυση των αρχαιοτήτων από τον βυθό του λιμανιού!

Παλαιότερα, το καλοκαίρι του 2002, το ΥΠΠΟ πλήρωσε κάπου 45.000.000 δρχ. στο ΕΚΘΕ για 10ήμερη «υποβρύχια αρχαιολογική έρευνα σε θαλάσσια περιοχή της νήσου Αστυπάλαιας, με σκοπό τον εντοπισμό και την έρευνα αρχαίων ναυαγίων», με τους ειδικούς αρχαιολόγους να βλέπουν από το κατάστρωμα του ωκεανογραφικού «Αιγαίο» στις τηλεοπτικές τους οθόνες ό,τι φαινόταν από τα πλάνα που τους έστελνε το βαθυσκάφος «Θέτις».

Ολα αυτά παρουσιάζονταν περίπου ως θαύματα εφαρμογής της υψηλής τεχνολογίας στην υποβρύχια αρχαιολογία, ώστε να αντιμετωπιστεί η εύλογη κριτική που ασκούσε στο ΥΠΠΟ και στις αρμόδιες εφορείες του ο τύπος και ο σύλλογος των (παροπλισμένων πλέον) αυτοδυτών του υπουργείου.

Σε ανακοίνωσή του, το ΥΠΠΟ (καλοκαίρι 2002) ισχυριζόταν ότι εκκρεμούν μόνο τρία αιτήματα για έλεγχο υποθαλασσίων περιοχών (ώστε να «αποδεσμευτούν» και να πραγματοποιηθούν κάποια έργα), ενώ ήταν πασίγνωστο ότι υπήρχαν πολλές δεκάδες χρονίζοντα παρόμοια αιτήματα. Παράλληλα, τα δελτία τύπου του υπουργείου εξηγούσαν στους «ιθαγενείς» ότι ο έλεγχος του βυθού σε περιοχές με μικρά βάθη, προοριζόμενα για καταδύσεις αναψυχής, γίνεται με το ωκεανογραφικό πλοίο και το βαθυσκάφος του ΕΚΘΕ! Και ότι «κάθε χρόνο η Εφορεία Εναλίων διενεργεί περίπου 150 αυτοψίες», δίχως να διευκρινίζει πώς ακριβώς διενεργούνται χωρίς καταδυόμενο αρχαιολογικό προσωπικό και ποια είναι τα αποτελέσματά τους.

Ζητείται λύση

Στα «Νέα» (10/12/2002) διαβάζαμε ότι η εκτέλεση αρχαιολογικών εργασιών σε αρχαίο ναυάγιο από ανειδίκευτους δύτες και η ανέλκυση αρχαιολογικού αντικειμένου με γερανό (!) αποτελούν επιστημονική έρευνα η οποία «δοκίμασε με επιτυχία τα συστήματα ανέλκυσης και σωστικής ανασκαφής», αποδεικνύοντας τα «πλεονεκτήματα της νέας τεχνολογίας» και τη δυνατότητά της να «υποκαταστήσει τον ανθρώπινο παράγοντα στην υποβρύχια αρχαιολογική έρευνα»...

Η σκοπιμότητα που υπηρετούσε η πιο πάνω «επικοινωνιακή τακτική» ήταν σαφής και πάντως ουδεμία σχέση έχει με την επιστημονική δεοντολογία.

Τώρα, δεν μένει παρά να δούμε αν η νέα πολιτική ηγεσία του υπουργείου Πολιτισμού θα μπορέσει να αντιμετωπίσει την απαξίωση της υποβρύχιας αρχαιολογίας. Αν, τελικά, ο ίδιος ο νέος υφυπουργός Π. Τατούλης θα δικαιώσει και θα επιβραβεύσει τους «ρομαντικούς» δύτες, αποφεύγοντας τις παγίδες της γραφειοκρατίας, ακυρώνοντας τις οικονομικές και επικοινωνιακές τακτικές των προκατόχων του.
 

(Ελευθεροτυπία, 6/6/2004)