Ο ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΤΗΣ ΚΥΠ ΓΙΑ ΤΟ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟ ΥΠΕΡΑΣΠΙΖΕΤΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ

Διάλογος με την ΚΥΠ
 

Μέρα που είναι σήμερα, είπαμε να δώσουμε το λόγο σε έναν τυπικό εκπρόσωπο της μεταπολεμικής εθνικοφροσύνης. Αλλωστε ο κ. Σωτηρόπουλος ήταν ο μόνος που -αν και συνταξιούχος- είχε τα υπηρεσιακά κότσια να επιμείνει στους κατασκευασμένους μύθους της εθνικής προπαγάνδας για το Μακεδονικό.

Πριν από μερικές εβδομάδες, στον απόηχο της παραφιλολογίας περί δημοψηφίσματος για το «Σκοπιανό», ασχοληθήκαμε με τους δέκα μύθους που έχουν επιβληθεί επ’ αυτού στην ελληνική κοινή γνώμη («Ιός» 23.10.2005). Στόχος μας ήταν να δείξουμε το μέγεθος της παραπληροφόρησης που διοχετεύθηκε στην ελληνική κοινωνία το 1992-93, με την αναβίωση των προπαγανδιστικών μηχανισμών της μετεμφυλιακής εθνικοφροσύνης και την ανεξέλεγκτη προσφυγή στα «μυστικά κονδύλια» της «υπηρεσίας ενημέρωσης» του ΥΠΕΞ (και όχι μόνο).

Από τους τότε υπεύθυνους, ο μόνος που μπήκε στον κόπο να μας απαντήσει ήταν η ...ΚΥΠ. Με εξασέλιδο δακτυλογραφημένο κείμενό του, ο πρώην τομεάρχης της Κεντρικής Υπηρεσίας Πληροφοριών Χαράλαμπος Σωτηρόπουλος επιχειρεί να ανασκευάσει τα επιχειρήματά μας και να στηρίξει την αντίστοχη «εθνική γραμμή». Για λόγους χώρου, η επιστολή του δημοσιεύεται εδώ με κάποιες περικοπές, που δεν θίγουν την ουσία των ισχυρισμών του. Οσοι αναγνώστες ενδιαφέρονται, μπορούν ν' αναζητήσουν το πλήρες κείμενο στην ιστοσελίδα του «Ιού».

Παλιός γνώριμος της στήλης (βλ. «Ιός» 4.8.1996), ο επιστολογράφος δεν είναι τυχαίο πρόσωπο. Στο πρόσωπό του συμπυκνώνεται, πάνω απ' όλα, η συνέχεια της κρατικής πολιτικής. Ξεκίνησε την καριέρα του το 1956, ως πολιτικός υπάλληλος του νεοσύστατου τότε «Τμήματος Εθνικών Θεμάτων» της ΚΥΠ, τη διεύθυνση του οποίου ανέλαβε το 1969. Στη θέση αυτή παρέμεινε μέχρι τη συνταξιοδότησή του το 1986, όταν η ΚΥΠ μετονομάστηκε σε ΕΥΠ. Η υπηρεσιακή του ενασχόληση με το Μακεδονικό ολοκληρώθηκε το 1991-93, όταν χρημάτισε «ειδικός σύμβουλος» του ΥΠΕΞ για το θέμα. Το κείμενό του ισοδυναμεί ως εκ τούτου με υπεράσπιση της γραμμής τού 1991-93 από ένα βασικό συντελεστή της.

Σε διπλανή στήλη ασχολούμαστε με το πρώτο σημείο, που θίγει το κεντρικό ζήτημα της ονομασίας των γειτόνων μας. Για τα υπόλοιπα, οι απαντήσεις μας είναι αναγκαστικά συνοπτικές.

Σε δυο σημεία (2 & 3) ο κ. Σωτηρόπουλος επιβεβαιώνει ουσιαστικά την ανάλυσή μας, επιχειρώντας ταυτόχρονα τον εξωραϊσμό των αντίστοιχων μύθων.

Ισχυρίζεται π.χ. ότι η Δαρδανία ήταν απλώς τμήμα της αρχαίας Μακεδονίας. Ομως η ταύτισή της (από την εθνική επιχειρηματολογία) με τη σημερινή ΠΓΔΜ έχει εντελώς διαφορετικό περιεχόμενο. Το ξεκαθαρίζει το ΥΠΕΞ, όταν εν έτει 1884 κάλεσε τον Παπαρρηγόπουλο να στηρίξει την «νέαν της Μακεδονίας οριοθέτησιν», ώστε τα όριά της να συμπίπτουν «προς το μέρος εκείνο της χώρας ταύτης εις το οποίον ο Ελληνισμός δύναται να παρασταθή επικρατών». Με βάση το ίδιο σκεπτικό οι ημιεπίσημοι εκφραστές της εθνικής γραμμής παρότρυναν κατά καιρούς τους γείτονές μας να μετονομάσουν τη χώρα τους σε «Δαρδανία» («Μακεδονική Ζωή» 9.1971). Κάποιοι τέλος πήραν φόρα και, ξεχνώντας ότι οι Σλάβοι κατέβηκαν στα Βαλκάνια τον 6ο αιώνα μ.Χ., προσέδωσαν στο επιχείρημα εθνολογικές διαστάσεις: στο «Βήμα» της 9.2.1992 ομάδα διαπρεπών πανεπιστημιακών, μ' επικεφαλής τον πρόεδρο της Ακαδημίας Αθηνών Μιχ. Σακκελαρίου, κατατροπώνει τους «Σκοπιανούς» με τη θεωρία ότι είναι «απόγονοι των κατοίκων της αρχαίας Δαρδανίας», δηλ. των «πανάρχαιων εχθρών» των αρχαίων Μακεδόνων!

Προβληματικότερη είναι η απόφανση του κ. Σωτηρόπουλου ότι «κανείς δεν υποστηρίζει σοβαρά πως το πραγματικό όνομα της ΠΓΔΜ είναι 'Βαρντάρσκα Μπανοβίνα'». Να υποθέσουμε ότι δεν έχει διαβάσει το σχετικό κείμενο του κ. Παπαθεμελή («Ε» 17.3.01) ή τις δεκάδες σχετικές επιστολές που κατακλύζουν τακτικά τον αθηναϊκό Τύπο;

Σε δυο άλλα κρίσιμα σημεία, ο επιστολογράφος μας σιωπά: για τον προσεταιρισμό των σλαβομακεδόνων εθνικιστών του ΒΜΡΟ από το δίκτυο του στρατηγού Γρυλλάκη (αρ.8) και για τα σχέδια «διάλυσης» ή «διαμελισμού» του «ψευδοκράτους» (αρ.10). Εξίσου διακριτικά παρακάμπτει τη συμβολή του ελληνικού εθνικισμού στην καλλιέργεια της ιδέας ότι οι σλαβόφωνοι κατάγονται από τους αρχαίους Μακεδόνες (αρ.5). Θεωρεί βολικότερο να σκιαμαχήσει με την «μακεδονοποίηση» του μεσαιωνικού τσάρου Σαμουήλ. Αν και είναι άσχετο με το άρθρο μας, τον πληροφορούμε πως -κι εδώ- οι «Σκοπιανοί» αντέγραψαν απλώς την ημέτερη βιβλιογραφία: τον «μακεδονικό» χαρακτήρα του κράτους του Σαμουήλ πρώτοι υποστήριξαν, για «εθνικούς» πάντοτε λόγους, διαπρεπείς έλληνες συγγραφείς όπως ο διευθυντής του ΥΠΕΞ Βασίλειος Κολοκοτρώνης («La Macedoine et l' Hellenisme», Παρίσι 1919, σ.206-31) και -διακριτικότερα- ο πανεπιστημιακός Κων/νος Αμαντος («Οι βόρειοι γείτονες της Ελλάδος», Εν Αθήναις 1923, σ.34).

Συζητήσιμος είναι επίσης ο ισχυρισμός ότι το προοίμιο του Συντάγματος της ΠΓΔΜ «διατυπώνει απαιτήσεις σε βάρος μας» (αρ.4). Πρόκειται για αναφορά σε δυο ιστορικές διακηρύξεις του σλαβομακεδονικού εθνικού κινήματος (του 1903 και του 1944!), που από την ελληνική διπλωματία θεωρήθηκαν «αλυτρωτικές» και με την ενδιάμεση συμφωνία του 1995 η ΠΓΔΜ αποκήρυξε πανηγυρικά κάθε τέτοια ερμηνεία τους. Ενδιαφέρουσα είναι αντίθετα η τοποθέτηση του πρώην ηγετικού στελέχους της ΚΥΠ σχετικά με την αναγνώριση σλαβομακεδονικής μειονότητας (αρ.4), όπως και η αποδοκιμασία από μέρους του των συλλαλητηρίων του 1992-94 (αρ.7).

Για το ζήτημα της αόρατης ελληνικής μειονότητας, επισημαίνουμε απλώς ότι η παράθεση κάποιων αριθμών του 1910 δεν αποδεικνύει τίποτα για το σήμερα. Επίσημες πηγές δέχονται ότι «το μεγαλύτερο μέρος των Ελλήνων» της Σερβικής Μακεδονίας (5.000 άτομα) μετανάστευσε στην Ελλάδα το 1913 (Α.Α. Πάλλης, «Στατιστική μελέτη περί των φυλετικών μεταναστεύσεων Μακεδονίας και Θράκης», Αθήναι 1925, σ.6). Ούτε είναι σοβαρό στοιχείο οι αναφορές ΚΥΠατζήδων περί θετικής απήχησης του ...πραξικοπήματος του 1967 στους «κρυπτοέλληνες» της Γιουγκοσλαβίας. Οσο για τις συγκρίσεις με την (υπαρκτή και ευδιάκριτη) ελληνική μειονότητα της Αλβανίας, καλύτερα να μην τις σχολιάσουμε.

Οπως επισημαίνει ο επί τρεις δεκαετίες εμπειρογνώμων του ΥΠΕΞ, Ευάγγελος Κωφός, «αφότου άρχισε να λειτουργεί μετά τον πόλεμο το Γενικό Προξενείο Σκοπίων, κανείς από τις περίπου δυο δεκάδες προξένους που υπηρέτησαν εκεί δεν κατέγραψε ελληνική μειονότητα παρόμοιων διαστάσεων στην περιοχή. Υπήρχαν μερικά απομεινάρια Ελλήνων Βλάχων, αν και οι περισσότεροι ή είχαν 'μακεδονοποιηθεί' ή προέβαλλαν χωριστή 'βλάχικη' ταυτότητα» («Αντί» 3.1.1997). Η εικόνα αυτή δεν άλλαξε μέχρι σήμερα. Οι μόνοι πολίτες της ΠΓΔΜ που διεκδικούν δημόσια τη σχέση τους με την Ελλάδα, είναι οι σλαβόφωνοι πολιτικοί πρόσφυγες του Εμφυλίου που, ως «μη Ελληνες το γένος», αποκλείστηκαν από τον ελεύθρο επαναπατρισμό του 1982.

Αφήσαμε για το τέλος το σημαντικότερο (αρ.6). Πολύ λογικό, ένα πρώην στέλεχος της ΚΥΠ να αισθάνεται ότι το επίσημο κράτος, οι διπλωμάτες κι η επιστημονική κοινότητα «αδράνησαν» επί δεκαετίες, «αδιαφορώντας» για τον «βομβαρδισμό πληροφοριών» (και -υποθέτουμε- υποδείξεων) εκ μέρους του ίδιου και της υπηρεσίας του. Αυτό που δεν είναι καθόλου προφανές, ωστόσο είναι η «ισχνότητα» της ελληνικής απάντησης. Αρκεί μια βόλτα σε βιβλιοπωλεία και βιβλιοθήκες για να διαπιστώσει κανείς το ακριβώς αντίθετο.

Αν ο κ. Σωτηρόπουλος βρέθηκε το 1992 χωρίς προπαγανδιστικό υλικό, αυτό μάλλον οφειλόταν στην απότομη, ριζική ανατροπή της εθνικής στοχοθεσίας που σημειώθηκε επί των ημερών του: πώς να μοιράσει τα (πολυτελή) φυλλάδια της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών και του Κέντρου Απόδημων Μακεδόνων, που είχαν τυπωθεί το 1988 αναφερόμενα σε «Γιουγκοσλαβική Μακεδονία» και «Σλαβομακεδόνες», όταν η νέα γραμμή διεκδικούσε την ελληνική αποκλειστικότητα τόσο πάνω στην επίμαχη λέξη όσο και στα «παράγωγά» της;

Η γενεαλογία των «ανύπαρκτων»

Η σπονδυλική στήλη της επιστολής του κ. Σωτηρόπουλου σχετίζεται με τα χαρακτηριστικά της (σλάβο)μακεδονικής εθνογένεσης. Οπως εξηγούσαμε στις 23.10.05, τόσο ο αυτοπροσδιορισμός «Μακεδόνες» (Μακεντόντσι) όσο και η πρόταξη διακριτής εθνικής ταυτότητας απέναντι σε Ελληνες, Σέρβους και Βουλγάρους από μέρους μιας μερίδας (τουλάχιστον) του επίμαχου πληθυσμού χρονολογούνται αρκετές δεκαετίες πριν από την εμφάνιση του Τίτο, που υποτίθεται ότι «κατασκεύασε» το όλο ζήτημα.

Ο επιστολογράφος μας παραδέχεται πως «οι σλαβόφωνοι κάτοικοι της περιοχής αυτοαπεκαλούντο ανέκαθεν Μακεδόνες», απορρίπτει όμως το ενδεχόμενο αυτός ο όρος να είχε εθνικό χαρακτήρα πριν από το 1944. Δεν φταίμε αν εντελώς διαφορετική ήταν η υπηρεσιακή εκτίμηση -εν έτει 1905- του επίσημου χαρτογράφου του ελληνικού μηχανισμού, που παραθέτουμε στο άρθρο μας.

Ταυτόχρονα, ο κ. Σωτηρόπουλος υποστηρίζει ότι «μέχρι το 1955 περίπου, κανένας σλαβόφωνος μετανάστης από το χώρο της Μακεδονίας, στην Αμερική και τον Καναδά δεν δήλωσε ποτέ ότι είναι μακεδονικής εθνότητας». Πρόκειται για χοντρό λάθος, όπως μπορεί να διαπιστώσει επισκεπτόμενος την ιστοσελίδα του μουσείου του Ελις Αϊλαντ και «ξεφυλλίζοντας» τις σχετικές καταστάσεις της αμερικανικής υπηρεσίας μετανάστευσης (www.ellisisland.org). Μέσα στις πρώτες 100 ημέρες του 1904, π.χ., 323 νεοαφιχθέντες μετανάστες στο ερώτημα «φυλή ή λαός» απάντησαν «Μακεδόνας».

Aπό τη σχετική ιστορική έρευνα γνωρίζουμε επίσης ότι η αποδοχή της συγκεκριμένης ταυτότητας αποτέλεσε εκείνη την εποχή αντικείμενο ενδοϋπηρεσιακού προβληματισμού των αρμόδιων υπηρεσιών των ΗΠΑ. Το σχετικό «Λεξικό» της Επιτροπής Μεταναστεύσεως, που εκδόθηκε το 1911, αποφαινόταν π.χ. λακωνικά ότι «Μακεδόνας ίσον Βούλγαρος» (Keith Brown, "Friction at the Archives: Nations and Negotiations on Ellis Island, 1904-10", Σικάγο 1996). Ανάλογες παλινδρομήσεις συναντάμε και στις επίσημες οδηγίες της Στατιστικής Υπηρεσίας προς τους απογραφείς: το 1910 δεν αποδέχονται την ύπαρξη «μακεδονικής» γλώσσας (όπως δεν δέχονται ούτε «τσέχικη», «ουκρανική» ή «κουτσοβλάχικη» - η τελευταία θεωρείται απλά ρουμανική») ενώ το 1920 την συγκαταλέγουν ρητά μεταξύ των «βασικών ξένων γλωσσών» που μιλιούνται στις ΗΠΑ.

Αυτά όσον αφορά το -όντως λεπτό και συχνά διφορούμενο- ζήτημα του αυτοπροσδιορισμού των Σλαβομακεδόνων σε παλιότερες εποχές. Περισσότερο απλά είναι τα πράγματα με τις βαλκανικές στατιστικές. Οι ελληνικές, βουλγαρικές και σερβικές στατιστικές που κυκλοφόρησαν πριν από το 1912 αποτελούσαν τμήμα του προπαγανδιστικού οπλοστασίου των αντίστοιχων κρατών κι όχι αποτύπωση του όποιου αυτοπροσδιορισμού των κατοίκων. Οι επίσημες οθωμανικές απογραφές, πάλι, κατέγραφαν όχι «έθνη» αλλά «μιλέτια» -επίσημα αναγνωρισμένες δηλαδή θρησκευτικές κοινότητες, βάσει των οποίων οργανωνόταν η υπαγωγή των κατοίκων της Αυτοκρατορίας στην κρατική εξουσία. Βουλγαρικό μιλέτι δεν υπήρχε πριν από το 1870, ούτε σερβικό πριν από το 1903. «Μακεδονικό» μιλέτι ουδέποτε αναγνωρίστηκε από την Υψηλή Πύλη και, κατ' επέκταση, ουδέποτε καταγράφηκε.

Από ένα επιτελικό στέλεχος ασχολούμενο κατ' επάγγελμα με τα «σλαβοκομμουνιστικά» ήδη από τη δεκαετία του '50, όπως ο επιστολογράφος μας, θα περιμέναμε τέλος λιγότερα λάθη πάνω στο κύριο αντικείμενό του. Πώς είναι δυνατόν να ισχυρίζεται λ.χ. ότι η ονομασία «Μακεδόνες» επιλέχθηκε για πρώτη φορά από τον Τίτο το 1937 κι υιοθετήθηκε από τον Στάλιν μόλις το 1943, ξεχνώντας ότι η ύπαρξη αυτοτελούς μακεδονικού έθνους είχε αναγνωριστεί πανηγυρικά από την Κομμουνιστική Διεθνή ήδη από το Φεβρουάριο του 1934; Αν μη τι άλλο, η εν λόγω απόφαση αποτελεί το πρώτο από τα ντοκουμέντα που επιστρατεύθηκαν για να στηρίξουν την εθνική επιχειρηματολογία στο «Σκοπιανό» («Η επεκτατική πολιτική των Σκοπίων», εκδ. ΙΜΧΑ, Θεσ/νίκη 1993, σ.27-8). Την εποχή, ακριβώς, που ο κ. Σωτηρόπουλος ήταν ειδικός σύμβουλος του ΥΠΕΞ για το ζήτημα...
 

ΔΙΑΒΑΣΤΕ

Χαράλαμπου Κ. Σωτηρόπουλου, «Αι σλαβικαί οργανώσεις και η ανθελληνική των προπαγάνδα»

(Αθήναι, Αύγουστος 1960). Χαρτογράφηση των σλαβομακεδονικών οργανώσεων της διασποράς από τον επιστολογράφο μας, χωρίς αναφορά στην ιδιότητά του ως στελέχους της ΚΥΠ. Αναλυτική ταξινόμηση των οργανώσεων με βάση τον πολιτικό τους προσανατολισμό («κομμουνιστικαί»-«εθνικιστικαί») ή τον εθνικό τους χαρακτήρα («αυτονομιστικαί»-«μεγαλοβουλγαρικαί»).

Χαράλαμπου Κ. Σωτηρόπουλου, «Η ανθελληνική προπαγάνδα των Σλάβων και το 'Μακεδονικόν Ζήτημα'»

(Αθήναι 1961). Υπηρεσιακή επισκόπηση του Μακεδονικού από τον ίδιο, με δεδηλωμένο σκοπό «την αποκάλυψιν εις την κοινήν γνώμην της κακοβούλου εκμεταλλεύσεως η οποία γίνεται επί ενός ανυπάρκτου θέματος» από τους «ανικανοποίητους» βόρειους γείτονές μας. «Αφ’ ής τεχνηέντως και υπό τρίτων αφυπνίσθησαν εκ του χρονίου ληθάργου των και εδημιουργήθησαν ως κράτη ανεξάρτητα, υπακούοντες εις τα κελεύσματα των κυρίων των και εις τα ίδια αυτών αρπακτικά ένστικτα», υποστηρίζει, Βούλγαροι και Γιουγκοσλάβοι «μετέρχονται παν μέσον ίνα επιτύχουν την απόσπασιν των εδαφών της Μακεδονίας μας, τα οποία ανέκαθεν υπήρξαν Ελληνικά και εις τα οποία ήνθιζεν ο Ελληνικός πολιτισμός όταν οι σημερινοί διεκδικηταί των έζων εις τας στέπας του Βορρά και ετρέφοντο με ρίζες δένδρων και ωμόν κρέας ζώων». Ολόκληρο κεφάλαιο είναι, τέλος, αφιερωμένο στον εσωτερικό εχθρό: «Παραλλήλως θα αποκαλύψωμεν και το μέγεθος της προδοσίας των Ελλήνων κομμουνιστών, η διαστροφή και η πόρωσις των οποίων έφθασε μέχρι του σημείου να αρνούνται και αυτό το ιστορικώς αποδεδειγμένον πλέον γεγονός, ότι η Μακεδονία είναι Ελληνική και κατοικείται μόνον από Ελληνες» (σ.9).

Evangelos Kofos, «Greece’s Macedonian Adventure: the Controversy over FYROM’s Independence and Recognition»

(στο συλλογικό «Greece and the New Balkans», Ν. Υόρκη 1999, εκδ. Pella). Εντονα κριτικός απολογισμός της κρίσης του 1991-95 από τον επί τρεις δεκαετίες (1963-95) εμπειρογνώμονα του ΥΠΕΞ για το Μακεδονικό.
 

(Ελευθεροτυπία, 4/12/2005)