ΕΞΑΡΧΕΙΑ 1984-2007
 

Η ιστορία ενός «ψευδοκράτους»
 

Με τον πρωθυπουργό Κ. Καραμανλή συναντήθηκε ο υπουργός Εξωτερικών της ΕΛ.ΑΣ., Β. Πολύδωρας. Αντικείμενο των συνομιλιών τους υπήρξε η διαχείριση των σχέσεων της Ελλάδος με το... αυτόνομο ψευδοκράτος των Εξαρχείων. 

Ενα φάντασμα πλανιέται πάνω από την πρωτεύουσα της Ελληνικής Δημοκρατίας: το φάντασμα του ψευδοκράτους των Εξαρχείων. Αν πιστέψουμε τα ΜΜΕ, στην εν λόγω συνοικία η έννομη τάξη έχει πάψει από καιρό να ισχύει, παραχωρώντας τη θέση της σε κάτι που δεν προσδιορίζεται επακριβώς αλλά προκαλεί (ακριβέστερα: πρέπει να προκαλεί) τρόμο στους νοικοκυραίους.

Αυτοδιαχειριζόμενα εργατικά συμβούλια; Οχι ακριβώς. Συμμορίες αλά αμερικανικά; Κάθε άλλο. Μιλώντας στη Βουλή ο ίδιος ο υπουργός Δ. Τάξης χαρακτηρίζει επισήμως την περιοχή «άβατο» για την ΕΛ.ΑΣ. (27/4/07) -κι όμως οι κάτοικοί της κυκλοφορούν στο δρόμο μάλλον αμέριμνοι, ακόμη και σε προχωρημένες ώρες.

Μοναδική εξαίρεση αποτελούν οι ώρες που η περιορισμένη κυριαρχία του «κράτους» τους παραβιάζεται από εξωτερικούς εισβολείς. Οταν δηλαδή τα ΜΑΤ του κ. Πολύδωρα αντιμετωπίζουν τους Εξαρχιώτες, γηγενείς και επήλυδες, με πρότυπο τη συμπεριφορά του ισραηλινού στρατού στο (αυθεντικό) ψευδοκράτος της Γάζας...

Ας σοβαρευτούμε. Ενα μήνα μετά τα μεγάλα φοιτητικά συλλαλητήρια, η κυβέρνηση Καραμανλή, οι υπηρεσίες ασφαλείας και οι επικοινωνιακοί συνοδοιπόροι τους ετοιμάζονται κατά τα φαινόμενα να πάρουν τη ρεβάνς για τον ξεσηκωμό του φετινού χειμώνα.

Το διαπιστώνουμε απ' το ειδησεογραφικό μπαράζ που ακολούθησε την επίθεση μερικών νεαρών με μολότοφ στο αστυνομικό τμήμα της Καλλιδρομίου. Συνδέοντας αυθαίρετα τη συγκεκριμένη επιδρομή μ' ένα σωρό άσχετα συμβάντα (από την ειρηνική διαδήλωση 100 ατόμων έξω από το σπίτι του προέδρου της Δημοκρατίας μέχρι την επίθεση δύο ενόπλων με αυτόματα και χειροβομβίδες στο τμήμα Ν. Ιωνίας), εφημερίδες και κανάλια δεν άργησαν να εντοπίσουν την εστία του «κακού» στα οικοδομικά τετράγωνα μεταξύ Σόλωνος και Στρέφη.

«Πλατεία υπό πολιορκία»

* Η ομοθυμία τους αντανακλάται ακόμη και στο επίπεδο της ορολογίας: για «κράτος των Εξαρχείων» μιλά η «Espresso» (30/4), «300 "αναρχοληστές" των Εξαρχείων» βλέπει η «Καθημερινή» (29/4), «μετατροπή ολόκληρων περιοχών της πρωτεύουσας σε ανοχύρωτες γειτονιές» διαπιστώνει ο Πρετεντέρης στο «Βήμα» (29/4), «"ανεξάρτητο κράτος" από τους κουκουλοφόρους των Εξαρχείων» ανακαλύπτει, τέλος, το «Πρώτο Θέμα» (29/4), εξηγώντας πως «αστυνομικοί μιλάνε πλέον ανοιχτά για αναβίωση της προ του 1990 ανεξέλεγκτης κατάστασης».

* Στο ίδιο μήκος κύματος κινούνται οι περιγραφές των σχεδίων της ΕΛ.ΑΣ. Παρά τις διαφωνίες τους όσον αφορά την επιχειρησιακή ονομασία της επερχόμενης εκκαθάρισης («Τρίαινα», «Εξάρχεια» ή κάτι άλλο), τα ρεπορτάζ διακρίνονται κι εδώ από ενιαία ορολογία: «εισβολή» των ΜΑΤ στους «θυλάκους» της αναρχίας («Ελ. Τύπος» 27/4), «εισβολή μακράς διαρκείας» στα Εξάρχεια («Espresso» 29/4), «κατάλυση του "αβάτου" της πλατείας» («Βήμα» 29/4)... Οπως ακριβώς αρμόζει, δηλαδή, σε πολεμικές επιχειρήσεις εναντίον μιας εδαφικά καθορισμένης, κυρίαρχης επικράτειας.

Απλή λογική αρκεί, ωστόσο, για να αποκαλυφθεί σε όλο του το μεγαλείο ο παραλογισμός αυτής της συλλογιστικής. Γιατί τα Εξάρχεια δεν είναι Μπέλφαστ ούτε Καισαριανή του '44, αλλά μια απλή συνοικία της Αθήνας. Η δε επιδρομή στο τμήμα της Καλλιδρομίου χρωστά τη «στρατιωτική» της επιτυχία στον αιφνιδιασμό και την ολιγόλεπτη διάρκειά της, όχι σε κάποιο μυθικό «άβατο» όπου η ΕΛ.ΑΣ. απαγορεύεται να εισέλθει.

* Ηλίου φαεινότερον, επίσης, πως οποιαδήποτε «εκκαθαριστική» επιχείρηση δεν πρόκειται να αποδώσει παρά μόνο μαζικές παραβιάσεις των δικαιωμάτων όσων πολιτών θα έχουν την ατυχία να βρεθούν τη συγκεκριμένη στιγμή στο διάβα των πραιτόρων. Το σχέδιο της «εισβολής», όπως αναλύεται στον φιλοκυβερνητικό «Ελεύθερο Τύπο» (27/4), αποτελεί άλλωστε αντιγραφή των κλασικών «μπλόκων» της Κατοχής: «Οι έφοδοι θα εκδηλωθούν μέσω των τριών βασικών οδών που καταλήγουν στην ομώνυμη πλατεία, προκειμένου να συμπιεστούν οι θαμώνες προς το κέντρο και να ακολουθήσουν μαζικές προσαγωγές και συλλήψεις».

* Μ' άλλα λόγια, θα ξεχειλίσουν πάλι οι κλούβες από νέους (ή λιγότερο νέους) που οι φάτσες τους δεν αρέσουν στα όργανα της τάξης.

* Υπάρχουν και κάποιες άλλες πλευρές του σχεδίου που, όπως πληροφορούμαστε, έχει εκπονηθεί ήδη από τον περασμένο Μάρτιο (στο φόρτε δηλαδή του φοιτητικού κινήματος): «εκτεταμένες έρευνες σε επιλεγμένα στέκια», ακόμη και «στις κατοικίες όσων εικάζεται ότι βρίσκονται κάτω απ' τις κουκούλες». Προσοχή: απλά «εικάζεται» (δηλαδή δεν υπάρχουν καν «ενδείξεις»). Γενικευμένο, δηλαδή, τρομοκρατικό πογκρόμ κατά της ριζοσπαστικής αριστεράς και του αντιεξουσιαστικού χώρου, με βάση την εκτενέστατη χαρτογράφηση του «εσωτερικού εχθρού» που -κατά τα ίδια ρεπορτάζ- έχουν ήδη καταστρώσει οι υπηρεσίες ασφαλείας.

* «Μέχρι τώρα στα αρχεία της Κρατικής Ασφάλειας είναι καταγεγραμμένοι 680 αναρχικοί. Το μόνο που μένει είναι η απόφαση, και το πρόβλημα θα λυθεί», εξηγεί κάποιος ανώνυμος αξιωματικός της ΕΛ.ΑΣ. στην «Espresso» (29/4), χωρίς να μπαίνει σε διαφωτιστικές λεπτομέρειες για τον τρόπο «επίλυσης». Κατά την «Καθημερινή», πάλι, «οι αναφορές της αστυνομίας για το "χώρο" αποτυπώνουν ένα δυναμικό 2.000 ατόμων που θεωρείται ότι ανήκουν στο διευρυμένο κύκλο αντεξουσιαστών» (29/4).

* Οσο για τον παλαίμαχο Βασίλη Λαμπρόπουλο του «Βήματος», οι δικές του πληροφορίες απαριθμούν 13 «στέκια αντιεξουσιαστών» στα Εξάρχεια, τρία απ' τα οποία φωτογραφίζονται σαν «καθοδηγητές εμπρηστικών επιθέσεων» ή «ιδεολογικοί υποστηρικτές των ανθρώπων του επονομαζόμενου "χώρου"». Κατά τα άλλα, το φακέλωμα υποτίθεται πως έχει καταργηθεί και η Αρχή Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων επαγρυπνεί για να μη στάξει η ουρά του γαϊδάρου!

Καρτιέ Λατέν αλά ελληνικά

Δεν είναι δύσκολο να προβλέψει κανείς τι θα ακολουθήσει ενδεχόμενη εφαρμογή του παραπάνω σχεδίου. Υπάρχει, άλλωστε, πλούσια πείρα από το σχετικά πρόσφατο πρελθόν. Οταν, δηλαδή, κατασκευάστηκε για πρώτη φορά το στερεότυπο περί «κράτους των Εξαρχείων».

* Οσοι έχουν ασχοληθεί με την ιστορία της περιοχής, τονίζουν ένα πράγμα: τα Εξάρχεια συνιστούν μια ιδιαίτερα πυκνοκατοικημένη γειτονιά, δίπλα στο διοικητικό κέντρο της πρωτεύουσας και -το κυριότερο- σε μικρή απόσταση από τα τέσσερα ιστορικά πανεπιστημιακά συγκροτήματά της (Πολυτεχνείο, Νομική, Χημείο, ΑΣΟΕΕ). Εξ ου και ο ιδιαίτερος χαρακτήρας της, ως τόπου συγκέντρωσης φοιτητών, τυπογραφείων και μορφών διασκέδασης της νεολαίας.

* Απόρροια αυτής της φυσιογνωμίας υπήρξε και η σύνδεσή της με τις περιπέτειες της αριστεράς -από την Αντίσταση και τα Δεκεμβριανά ώς τις φοιτητικές κινητοποιήσεις του 1-1-4 και τα αντιδικτατορικά «στέκια».

* Στη Μεταπολίτευση η περιοχή μετατράπηκε στο επίκεντρο των πολιτικοϊδεολογικών ζυμώσεων και διεργασιών της εποχής, στεγάζοντας γραφεία οργανώσεων, έντυπα, εκδοτικούς οίκους και μπαράκια. Η κρίση των επίσημων σχηματισμών της αριστεράς και η υιοθέτηση πολιτικών ρευμάτων και συλλογικών στάσεων δυτικοευρωπαϊκής προέλευσης θα δώσουν στη συνοικία ένα ιδιαίτερο χρώμα, που από κάποιο σημείο και μετά σοκάρει τα παραδοσιακότερα κοινωνικά στρώματα και πολιτικές τις δυνάμεις της ελληνικής κοινωνίας.

* Μαθητής λυκείου στην επαρχία του 1979-80 ένας από εμάς θυμάται τις στερεοτυπικές τότε διαδόσεις ότι «στα Εξάρχεια περπατάς μέρα μεσημέρι και τρως στα καλά καθούμενα ένα στιλέτο στην πλάτη». Ακόμη αποκαλυπτικότερα είναι, ωστόσο, κάποια δημοσιεύματα της εποχής -λιγότερο στον δεξιό τύπο και περισσότερο στα έντυπα του ΚΚΕ, τα στρατευμένα κατά του «αμερικάνικου τρόπου ζωής»:

* «Δεν φτάνουν τα τόσα και τόσα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι κάτοικοι, έρχεται να προστεθεί η διαφθορά με τους "αναρχικούς", τα ναρκωτικά, τα φανερά πορνεία, τον αγοραίο έρωτα σε κρυφή μορφή στα ξενοδοχεία», διαβάζουμε π.χ. σ' ένα τυπικό ρεπορτάζ του «Ριζοσπάστη» (16/12/80). «Πυρήνας "αναρχικών" η πλατεία Εξαρχείων. Μαζεύτηκαν στα Εξάρχεια για νάναι πιο κοντά στο Πανεπιστήμιο, τη Νομική, το Πολυτεχνείο, τη Φυσικομαθηματική. Να δρουν μέσα στις σχολές, παίζοντας το γνωστό ρόλο τους... Ειδικά στη μοναδική πλατεία της περιοχής έχουν κάνει κατοχή! Οποια ώρα κι αν περάσεις βλέπεις μακρυμάλληδες με κουρελιασμένα ρούχα να είναι ξαπλωμένοι ανενόχλητοι στο γρασίδι».

* Οσο για το διά ταύτα, όπως το διατυπώνει ο πρόεδρος του τοπικού Επιμορφωτικού - Εκδρομικού Συλλόγου: «Η κυβέρνηση φταίει γι' αυτή την απαράδεκτη κατάσταση. Δεν παίρνει κανένα μέτρο, παρά τα επανειλημμένα διαβήματα των συλλόγων. "Αναρχικοί", ναρκομανείς κ.ά. δρουν ανενόχλητα με την ανοχή της αστυνομίας».

* Η αστυνομία κάθε άλλο παρά έμενε, φυσικά, αδρανής. Το διαπιστώνουμε, μεταξύ άλλων, από ρεπορτάζ της «Ε» για μια τυπική «επιχείρηση αρετής»: στις 8/4/1980 αστυνομικοί εισέβαλαν στην ταβέρνα «Τιπούκειτος», διέκοψαν το μουσικό πρόγραμμα και προσήγαγαν τον τραγουδιστή κι όλους τους θαμώνες (κάπου 100) για «εξακρίβωση στοιχείων». Δεν κρατήθηκε κανείς, ανακρίθηκαν όμως όλοι τους «τι δουλειά είχαν εκεί»!

* Σ' ένα μαζικότερο επίπεδο, η εικόνα των Εξαρχείων ως χώρου «παρανομίας», «παρακμής» και «διαφθοράς» θα αποκρυσταλλωθεί το 1982-83 με την προβολή από την κρατική τηλεόραση του σίριαλ «Κάθοδος». Ουκ ολίγοι τρομοκρατημένοι γονείς θα εξορκίζουν τα τέκνα τους, μαθητές φροντιστηρίου ή επαρχιώτες φοιτητές, να μην πατήσουν ποτέ το πόδι τους στα επώνυμα μπαράκια που η μικρή οθόνη εμφάνιζε σαν άντρα ακολασίας και εγκλήματος.

Πιο ψυλλιασμένοι κάποιοι άλλοι απλώς θα συμβουλεύσουν τους γόνους τους να κουβαλάνε μαζί τους ταυτότητα έτσι και διασχίσουν τη Χαριλάου Τρικούπη, αν δεν θέλουν να βγάλουν τη νύχτα σε κάποιο αστυνομικό τμήμα.

* Στα ίδια τα Εξάρχεια, πάντως, το πλήρωμα του χρόνου ήρθε με τις «επιχειρήσεις αρετή» του 1984. Το εναρκτήριο λάκτισμα δόθηκε στις 14 Σεπτεμβρίου, μ' ένα τρομολαγνικό δισέλιδο του «Εθνους» που έφερε τον εύγλωττο τίτλο «Και τώρα οι... "Σιού". Εξάρχεια: μετά τα ναρκωτικά και τους αναρχικούς, ήρθαν οι πανκς με τα ξυρισμένα κεφάλια».

«Πανκς» στα πρόβατα

Στο ρεπορτάζ της η δημοσιογράφος Καρίνα Λάμψα αναπαρήγαγε τον λόγο κάποιων περιοίκων που διαμαρτύρονταν για την «παθητικότητα» της αστυνομίας απέναντι στην απειλή μιας δεκαριάς πιτσιρικάδων με «μαλλιά κομμένα σαν βούρτσα, βαμμένα συχνά σε διάφορα χρώματα», που κατηγορούνταν ότι ζητιανεύουν, φοβίζουν τους ηλικιωμένους, παρατάνε μπουκάλια μπίρας εδώ κι εκεί και κατουράνε δημόσια όπου βρουν.

Πράγματα μάλλον αστεία για την Αθήνα του 2007, φοβερά και τρομερά όμως για μια κοινωνία που ταύτιζε τα (ανατολικο- ή δυτικο-) ευρωπαϊκά όνειρά της με τον πιο συντηρητικό «ευπρεπισμό» και σοκαριζόταν αφάνταστα από κάθε ενδυματολογική ή εμφανισιακή ετερότητα. Αρκεί να θυμηθούμε πως όταν ο Μιχάλης Καλτεζάς έπεσε νεκρός από αστυνομική σφαίρα στο «Πολυτεχνείο» του 1985 δεν ήταν καθόλου λίγοι όσοι έσπευσαν ν' αποφανθούν δημόσια για την επικινδυνότητά του, αφού το 15χρονο θύμα φορούσε... σκουλαρίκι!

Κεντρική ιδέα του δημοσιεύματος ήταν -τι άλλο;- η ανάγκη εκκαθάρισης από τους «περιθωριακούς». Ηρωές του ένας 14χρονος μαθητής που δοκίμασε να μαζέψει υπογραφές «για να φύγουν οι πανκς από την πλατεία» κι «ο Βασίλης ο μαγαζάτορας που έστειλε και υπόμνημα στον υπουργό», όταν οι αστυφύλακες του τοπικού τμήματος ζήτησαν απ' τους κατοίκους «να τους λύσουν τα χέρια». Τις ίδιες ακριβώς μέρες συγκροτούνταν η ΕΛ.ΑΣ., με την ενοποίηση Αστυνομίας Πόλεων και Χωροφυλακής. Η εκκαθάριση των Εξαρχείων θα αποτελέσει έτσι κι ένα drive test για τη διαπίστωση (και επίδειξη) των επιχειρησιακών δυνατοτήτων του νέου σώματος.

* Η «επιχείρηση αρετή» ξεκίνησε στις 28/9/1984 με επιδρομή περίπου 100 ένστολων αστυνομικών και δεκάδων ασφαλιτών και ΜΕΑτζήδων με πολιτικά. Οι λιγοστοί πανκ συνελήφθησαν στο άψε σβήσε, μαζί με δεκάδες άλλους νέους που το ντύσιμο ή τα μαλλιά τους δεν άρεσαν στα όργανα της τάξης. Το επόμενο διήμερο το σενάριο επαναλήφθηκε -κι όσοι αντιστάθηκαν στην αυθαίρετη προσαγωγή τους, σύρθηκαν στις κλούβες με κλοτσιές. Μια αυτοσχέδια διαδήλωση διαμαρτυρίας έφτασε μέχρι τα γραφεία των εφημερίδων.

* Την 1η Οκτωβρίου, τέλος, τα πράγματα αγρίεψαν. Τις πρώτες συλλήψεις ακολούθησε πετροπόλεμος. Αστυνομικοί μπούκαραν στον κινηματογράφο «Βοξ» ξυλοκοπώντας τους θεατές, ενώ μεταξύ των τραυματιών (από τα κλομπ) συγκαταλέγονταν ο πρόεδρος της ΟΙΕΛΕ κι ένας δημοσιογράφος της πασοκικότατης «Ελεύθερης Γνώμης».

* Δεν ήταν παρά η αρχή. Επί δύο ολόκληρα χρόνια, όποτε τα ΜΑΤ εμφανίζονται στην πλατεία, ακολουθούν συγκρούσεις -με σαφή κλιμάκωση της βίας, καθώς οι πέτρες παραχωρούν σταδιακά τη θέση τους στις μολότοφ και την παθητική άμυνα των θαμώνων διαδέχεται μια πιο επιθετική τακτική δυναμικών μικροομάδων, με «προληπτικές» επιθέσεις στις κλούβες μόλις αυτές παρκάρουν στη Στουρνάρη ή στη Χαριλάου Τρικούπη. Οσο για τους «πανκς», τα χρωματιστά μαλλιά των οποίων προσέφεραν το πρόσχημα για την καταστολή, αυτοί ταχύτατα θα παραχωρήσουν τη θέση τους στο αυθεντικότερο φόβητρο του «αναρχικού».

Δύο μαζικές συγκρούσεις σημαδεύουν αυτή τη φάση:

* Η πρώτη κατάληψη του Χημείου, (9-13/5/85), μετά την απαγόρευση συγκέντρωσης διαμαρτυρίας στην πλατεία για τις «επιχειρήσεις αρετής».

* Η δεύτερη κατάληψη του Χημείου μετά το φόνο του Καλτεζά (17/11/85), η εκκένωση του κτιρίου με επέμβαση των ΜΑΤ και της ΕΚΑΜ (18/11/85) και η απείρως μαζικότερη κατάληψη του ΕΜΠ απ' την εξωκοινοβουλευτική αριστερά, με οδομαχίες και χρήση δακρυγόνων από τα ΜΑΤ -πρώτη φορά στο κέντρο της Αθήνας μετά το Μάη του 1976.

Πολεοδομικά κλομπ

Και στις δύο περιπτώσεις εμφανίζονται στο πεζοδρόμιο «αγανακτισμένοι πολίτες»: ακροδεξιοί του ΕΝΕΚ και της ΕΠΕΝ, ενώ η τοπική οργάνωση του οποίου θεωρητικοποιεί αυτές τις πρακτικές με προκήρυξή της, σαν «συμπαράταξη όλων των υγιών μορφωτικά τάσεων, που οικοδομεί κίνημα για την αυτοάμυνα της περιοχής από τον εισοδισμό των ναρκωτικών, του κοινού εγκλήματος, της ατομικής ή οργανωμένης "προβοκάτσιας"». Από την άλλη, η αντίσταση στην καταστολή υπερβαίνει κατά πολύ το πλαίσιο του αντιεξουσιαστικού χώρου, αγκαλιάζοντας ευρύτερες μάζες της (φοιτητικής ιδίως) νεολαίας. Ακόμη και μέλη κοινοβουλευτικών νεολαιών καμαρώνουν στις παρέες τους για τις επιδόσεις τους στη ρίψη μολότοφ.

* Ηδη από το τέλος του 1985 η φιλολογία περί «κράτους των Εξαρχείων» εμφανίζεται στο δεξιό τύπο. «Νέα επεισόδια δημιούργησαν χθες οι αναρχικοί "υπήκοοι του κράτους" των Εξαρχείων», διαβάζουμε π.χ. στην «Ακρόπολη» (14/5/86) για τις συγκρούσεις που ακολούθησαν την απαγόρευση των αντιπυρηνικών διαδηλώσεων για το Τσερνομπίλ.

Τον όρο θα υιοθετήσει ακόμη και ο νέος υπουργός Δημ. Τάξης, Αντώνης Δροσογιάννης: «Δεν πρόκειται να ανεχθώ να υπάρχει κράτος αναρχικών ή οποιωνδήποτε άλλων στα Εξάρχεια. Η πλατεία θα γίνει όπως όλες οι άλλες, και όλοι θα μπορούν να κυκλοφορούν ελεύθερα» («Το Βήμα» 18/5/86).

Για να νομιμοποιήσει την καταστολή, ο Δροσογιάννης επιστρατεύει κάποια δοκιμασμένα επιχειρήματα. «Αποκαλύπτει» π.χ. ότι κάποιοι «έβαλαν στην πλατεία Εξαρχείων ένα στρώμα και εξέδιδαν εκεί έναντι πενήντα δραχμών δύο κοριτσάκια δεκαπέντε ετών», ή ότι «οι μισοί θαμώνες της πλατείας είναι παιδιά 10-12 χρόνων που δεν συνοδεύονται». Παράλληλα «υπενθυμίζει» πως «ο αναρχισμός έχει γίνει μανδύας για ποικίλες παράνομες δραστηριότητες, όπως το εμπόριο ναρκωτικών». Οταν, όμως, στις 17/2/1986 ομάδες αναρχικών έδιωξαν διά ροπάλου τους εμπόρους της ηρωίνης από την πλατεία, τα ΜΑΤ επενέβησαν για να οδηγήσουν στο δικαστήριο τους... αναρχικούς!

* Η επέμβαση της ΕΛ.ΑΣ. θα ξεκινήσει στα μέσα Μαΐου 1986, με πολυήμερες μαζικές εκκαθαριστικές επιχειρήσεις κι εκατοντάδες προσαγωγές ανθρώπων κάθε ηλικίας: μεσήλικες κοστουμαρισμένοι περίοικοι οδηγούνται στις κλούβες μαζί με πιτσιρικάδες, δημοσιογράφους, ακόμη κι έναν κινέζο τουρίστα! Οι διαδηλώσεις απαγορεύονται, ο υπουργός υπερασπίζεται με πάθος τις «προληπτικές συλλήψεις» (20/5/86), ενώ ο αστυνομικός διευθυντής Τασιάκος ανακοινώνει ότι τα Προπύλαια «είναι χώρος περιπάτου κι όχι πολιτικών εκδηλώσεων» («Τα Νέα» 13/5/86).

Τριάντα φεμινίστριες που επιχειρούν να οργανώσουν δημόσια συζήτηση στο χώρο της πλατείας συλλαμβάνονται κι αυτές (22/5/86). Ο υπουργός θα τις χαρακτηρίσει «παρδαλές διανοούμενες», ενώ το «Εθνος» σχολιάζει το συμβάν με τον τρόπο του: «Τα ΜΑΤ τις πήραν αγκαλιά»!

Αντιμέτωποι με την αστυνομική βία, κάποιοι καταφεύγουν στο μαύρο χιούμορ: «ομάδες εμιγκρέδων πατριωτών» απειλούν π.χ. με προκήρυξή τους να καταφύγουν στον ΟΗΕ για την κατοχή του «κράτους» τους («Ε» 29/5/86). Κάποιοι άλλοι θα απαντήσουν δυναμικά, καίγοντας γραφεία του ΠΑΣΟΚ σε όλη την Αθήνα, με αποκορύφωμα τον εμπρησμό των τυπογραφείων της «Εξόρμησης».

* Την επέλαση των ΜΑΤ επισφράγισε η πολεοδομική καταστολή, με την εξαγγελία ενός σχεδίου «ανάπλασης» της συνοικίας, στα βήματα του Θησείου και της Πλάκας: πεζοδρομήσεις, απομάκρυνση σουβλατζίδικων και μπαρ, ανάπτυξη ήπιας τουριστικής υποδομής, γκαλερί κ.λπ.

Το σκεπτικό, όπως αναλυόταν στο σχετικό φυλλάδιο του ΥΠΕΧΩΔΕ, ήταν εξαιρετικά απλό: η «αποθάρρυνση των διαφόρων περιθωριακών κοινωνικών ομάδων στη μονοπώληση και υποβάθμιση του χώρου», μέσω της μετατροπής της συνοικίας σε «πόλο έλξης επισκεπτών και τουριστών» και της «τόνωσης της κατοικίας» ευπορότερων κοινωνικών στρωμάτων.

Κάποιοι από τους «αγανακτισμένους» κατοίκους χαιρέτισαν αυτή την πρωτοβουλία με ενθουσιασμό. Κάποιοι άλλοι -ίσως και οι ίδιοι- έβγαλαν απ' την όλη διαδικασία σεβαστή υπεραξία. «Ξύπνιοι επενδυτές κερδοσκόπησαν σε βάρος των κατοίκων στα Εξάρχεια», μας πληροφορεί ρεπορτάζ της «Κ.Ε.» (25/5/86). «Εκμεταλλευόμενοι πότε τις επιχειρήσεις "αρετής", πότε τις δυναμικές εμφανίσεις των πανκς, αγόρασαν διαμερίσματα "για ένα κομμάτι ψωμί"».

Ωσπου, με την εξαγγελία της «ανάπλασης», οι τιμές των ακινήτων εκτινάχθηκαν προς τα πάνω. Οπως σ' όλα τα χρηματιστήρια, έτσι κι εδώ, προϋπόθεση μιας καλής επένδυσης αποτελούσε φυσικά η «εσωτερική πληροφόρηση». Είκοσι χρόνια μετά, λέτε να ξαναδούμε το ίδιο (κερδοφόρο) σενάριο σε ριμέικ;




Η τυφλόμυγα της Δικαιοσύνης

Πάγια επωδό των εκάστοτε μαζικών συλλήψεων συνιστούν οι διακηρύξεις εμπιστοσύνης στην κρίση της Δικαιοσύνης. Κάποιες φορές, όπως στην πρόσφατη δίκη των 49 φοιτητών που πιάστηκαν στις 8 Μαρτίου, το δικαστήριο ενδέχεται ν' αναζητήσει όντως την αλήθεια. Πολύ συχνά, ωστόσο, οι δικαστές αποφεύγουν να αμφισβητήσουν τους ισχυρισμούς της αστυνομίας, ακόμη κι όταν αυτοί «μπάζουν» από παντού.

«Δεν μπορώ να δεχτώ κανένα πειστήριο αντίθετο με τις καταθέσεις των αστυνομικών, γιατί δεν υπάρχει κανένας απολύτως λόγος οι αστυνομικοί να πουν ψέματα» δήλωνε, π.χ., την άνοιξη του 1999 η πρόεδρος του αυτόφωρου που δίκαζε τα επεισόδια μαθητικής πορείας. Εύγλωττη λεπτομέρεια: τα επίμαχα πειστήρια ήταν μια σειρά φωτογραφιών που απεικόνιζαν τη στιγμή της σύλληψης των κατηγορουμένων. Οι άνδρες των ΜΑΤ κατέθεσαν ενόρκως ότι τους έπιασαν στην Μπενάκη, δίπλα σε οδοφράγματα από σκουπιδοτενεκέδες. Οι φωτογραφίες έδειχαν ότι συνελήφθησαν στη Σόλωνος, στα καλά καθούμενα και χωρίς να έχει καν διακοπεί η κυκλοφορία. Ολοι τους καταδικάστηκαν σε φυλάκιση 10 μηνών με αναστολή.

Για την πρακτική που καθορίζει τον μηχανισμό των συλλήψεων διαφωτιστικές είναι δύο υποθέσεις από τις «επιχειρήσεις αρετή» του 1984-85.

* Δικηγόρος σήμερα, ο 18χρονος τότε Γ.Κ. βρισκόταν το βράδυ της 1/10/84 στην πλατεία Εξαρχείων. Στις 8 μ.μ. κατέφθασε η ΕΛ.ΑΣ. κι άρχισε μαζικές προσαγωγές. Οντας μακρυμάλλης, ο Γ.Κ. βρέθηκε απ' τους πρώτους στην κλούβα κι από εκεί στην Ασφάλεια. «Οι αξιωματικοί μάς καθησύχαζαν», θυμάται, «ότι πρόκειται για υπόθεση ρουτίνας κι ότι ως τα μεσάνυχτα θα έχουμε γυρίσει σπίτι».

Η υπηρεσιακή διεκπεραίωση της υπόθεσης θυμίζει άλλωστε περισσότερο μηχανισμό συγκέντρωσης ομήρων επί Κατοχής παρά τις διαδικασίες που προβλέπει η ποινική δικονομία: «Πρώτα άφησαν τις κοπέλες, ύστερα τους εργαζόμενους που είχαν δουλειά το πρωί. Σε καμιά ώρα αφέθηκαν ελεύθεροι κι όσοι ήταν φοιτητές». Απόφοιτος λυκείου που ετοιμαζόταν να ξαναδώσει πανελλαδικές, ο συνομιλητής μας έμεινε έτσι στο τελευταίο γκρουπ.

Ωσπου, γύρω στα μεσάνυχτα, τα πράγματα αντιστράφηκαν: «Ξαφνικά ήρθε σήμα ότι στα Εξάρχεια είχαν ξεσπάσει σοβαρά επεισόδια. Υπήρχε εντολή να γίνουν συλλήψεις -κι αφού είχαν εμάς στο χέρι δεν χρειαζόντουσαν άλλες. Οι προσαγωγές μας μετατράπηκαν αυτοστιγμί σε συλλήψεις, για συμμετοχή σε γεγονότα που ξεκίνησαν όταν εμείς ήμασταν ήδη στην Ασφάλεια!» Οι 18 άτυχοι θα παραμείνουν σε ομηρία (ως προσωρινά απολυμένοι, με τη δίκη τους να αναβάλλεται επ' αόριστον) για κάμποσα χρόνια ώσπου ν' αθωωθούν.

* Μερικούς μήνες αργότερα, τη νύχτα της 27/4/1985, η επιδρομή της ΕΛ.ΑΣ. στα Εξάρχεια αντιμετωπίστηκε από κάποιες δυναμικές ομάδες με βροχή από μολότοφ. Μετά από διαδοχικές επιθέσεις, ΜΑΤ και ΜΕΑ επέλασαν στην πλατεία λίγο μετά τα μεσάνυχτα, ενώ οι «ταραξίες» διέφυγαν μέσω Στρέφη. Ελλείψει συλληφθέντων, τα όργανα της τάξης ανέβηκαν τροχάδην την Αραχώβης, όρμησαν στο πρώτο παρακείμενο ουζερί και μάζεψαν τους πρώτους 14 θαμώνες. Οι αιχμάλωτοι μεταφέρθηκαν στις κλούβες μέσα από δυο σειρές αστυνομικών, που ανεβοκατέβαζαν στα κεφάλια τους κλομπς και παλούκια που είχαν ξεριζώσει απ' τα δενδρύλλια της πλατείας.

Αγριότερη μεταχείριση επιφυλάχθηκε στον 24χρονο σπουδαστή Στέφανο Παπαπολυμέρου, που στο παρελθόν είχε την αποκοτιά να καταθέσει μήνυση κατά αστυνομικών για τον (παραλίγο θανάσιμο) τραυματισμό του από σφαίρα στο ματωμένο «Πολυτεχνείο» του 1980: τα ΜΕΑ τον μετέφεραν σε διπλανό γκαράζ και τον έλιωσαν στο ξύλο. Η δίκη των συλληφθέντων έγινε δυο μέρες αργότερα στο αυτόφωρο. Παρ' όλο που οι μάρτυρες κατηγορίας τα έκαναν θάλασσα, 8 κατηγορούμενοι έφαγαν από 10 μήνες για περιύβριση αρχής. Η είδηση της καταδίκης μεταδόθηκε (με λάθη όσον αφορά τόσο τον αριθμό όσο και το ύψος των ποινών) από την κρατική τηλεόραση, τρεις ολόκληρες ώρες πριν βγει η (μεταμεσονύκτια) απόφαση!

* Αυτές οι τιμημένες παραδόσεις επιζούν έως τις μέρες μας. Στις 1/3/2007 τα ΜΑΤ συνέλαβαν μπροστά μας (και κακοποίησαν) στα καλά καθούμενα έναν νεαρό φοιτητή. Οι δημοσιογράφοι διαμαρτυρηθήκαμε στον διοικητή της διμοιρίας κι αυτός μας αποστόμωσε: «Τον είδα εγώ ο ίδιος πριν από λίγο να πετάει μολότοφ». Κατά διαβολική σύμπτωση, σύμφωνα με το επίσημο δελτίο της ΕΛ.ΑΣ., σ' εκείνη την πορεία δεν έπεσε τελικά ούτε μία...


ΔΙΑΒΑΣΤΕ

Ομάδα Πολιτών Εξαρχείων-Νεάπολης για το Δικαίωμα στην Πόλη
«Εξάρχεια. Ενα στοίχημα που δεν κέρδισε κανένας» (Αθήνα 1987).
Σκιαγράφηση των χωροταξικών χαρακτηριστικών του ελληνικού Καρτιέ Λατέν, υπό μορφήν παρέμβασης στη δημόσια συζήτηση που ακολούθησε την εξαγγελία των σχεδίων για «ανάπλαση» της συνοικίας.

«Πολεοδομία και δημόσια τάξη. Αθήνα, οχυρωμένη πόλη»
(Αθήνα 2002, εκδ. «Λέσχη των κατασκόπων του 21ου αιώνα»).
Ενάμισης αιώνας πολεοδομικών σχεδιασμών της ελληνικής πρωτεύουσας, με κριτήριο τις ανάγκες προληπτικής διαχείρισης και καταστολής της ταξικής πάλης. Πτυχιακή εργασία φοιτητών της αρχιτεκτονικής το 1977, «απαλλοτριωμένη» στη διάρκεια της πολυήμερης κατάληψης του ΕΜΠ τον Ιανουάριο του 1990, η πρωτότυπη κι εξαιρετική αυτή ανάλυση κυκλοφόρησε αρχικά χέρι με χέρι μέχρι την «κανονική» έκδοσή της. Σποραδικές αναφορές στα Εξάρχεια, ως το κατ' εξοχήν δυσπόρθητο οικοδομικό συγκρότημα κατοικιών του αθηναϊκού κέντρου.

«Εξάρχεια: οι τελευταίοι του κέντρου. Πολεοδομία με σφραγίδα Δροσογιάννη»
(Περ. «Σχολιαστής», τχ. 40 [7/1986], σ. 52-55).
Συζήτηση μεταξύ του πολεοδόμου Σπύρου Τσαγκαράτου, υπεύθυνου των σχεδίων του ΥΠΕΧΩΔΕ για «ανάπλαση» των Εξαρχείων, με αντιφρονούντες πανεπιστημιακούς (Αννη Βρυχέα, Παύλος Λουκάκης, Μαίρη Μαντούβαλου, Γιάννης Παπαμιχαήλ). Συντονιστής ο αρχιτέκτονας -και πρόωρα χαμένος φίλος- Χριστόφορος Σακελλαρόπουλος.



ΔΕΙΤΕ

Νίκου Ζερβού, «Ο Δράκουλας των Εξαρχείων» (1983).
C-Movie με τον Τζίμη Πανούση στον ρόλο ενός έλληνα δόκτορα Φράνκενσταϊν. Τα Εξάρχεια συμβάλλουν απλώς στη μυθοπλασία με το στερεότυπο του μύθου τους.

Ελευθεροτυπία, 13/5/2007