Η ΘΕΣΜΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ
 

Αστατα και καταστατικά

Μια σύγκριση στα καταστατικά των πέντε κομμάτων της Βουλής προδίδει τα χαρακτηριστικά τους αλλά και το ρόλο του καθενός απ’ αυτά στο πολιτικό σύστημα.

Η διαδικασία που ακολουθείται σήμερα για την εκλογή αρχηγού στη Νέα Δημοκρατία δεν προβλεπόταν από το ισχύον καταστατικό το κόμματος. Χρειάστηκε να αλλάξει ημερήσια διάταξη το έκτακτο Συνέδριο που συγκλήθηκε στις 7 και 8 Νοεμβρίου και αντί να εκλέξει το νέο αρχηγό, όπως πρόβλεπε η αρχική απόφαση του απερχόμενου Κώστα Καραμανλή, να προχωρήσει σε τροποποίηση του καταστατικού, έτσι ώστε να νομιμοποιηθεί η εκλογή από την κομματική βάση.

Παρόμοια «καταστατικά» προβλήματα αντιμετωπίζουν όλα τα κόμματα. Χτες, για παράδειγμα, ολοκληρώθηκε και η σύσκεψη του ΣΥΡΙΖΑ, όπου μετέχει ο Συνασπισμός. Λεπτό σημείο και εδώ, πώς θα οριστεί καταστατικά ο ΣΥΡΙΖΑ, χωρίς να παραβιαστεί το καταστατικό του Συνασπισμού και των λοιπών «συνιστωσών».

Τι είναι, λοιπόν, τα καταστατικά των κομμάτων και πόσο δεσμεύουν τις ηγεσίες τους ή πόσο κατοχυρώνουν την κομματική βάση; Συνήθως τα καταστατικά θεωρούνται κάτι σαν κομματικά «συντάγματα». Μ’ αυτή την έννοια, όπως συμβαίνει και με τα συντάγματα των κρατών σε ομαλές πολιτικές συνθήκες, συνήθως προηγείται («ωριμάζει») κάποια αλλαγή πολιτικών συσχετισμών και ιδεολογικών αναζητήσεων προτού αποκρυσταλλωθεί σε καταστατική μορφή. Κάτω από την πίεση κάποιων απρόβλεπτων πολιτικών ανατροπών, τα καταστατικά των κομμάτων τροποποιούνται με συνοπτικές διαδικασίες και μάλιστα συνήθως ομόφωνα. Αυτό συνέβη με τη Νέα Δημοκρατία. Κάτω από το βάρος της εκλογικής συντριβής και μέσα σε λίγες μέρες τα άρθρα που όριζαν την ανάδειξη του αρχηγού από συνέδριο θεωρήθηκαν ξεπερασμένα. Και με συνοπτικές διαδικασίες υιοθετήθηκαν «ομόφωνα» οι τροπολογίες που επιτρέπουν τη σημερινή δοκιμασία.

Αυτό δεν σημαίνει ότι τα καταστατικά είναι κουρελόχαρτα και ότι δεν έχει ενδιαφέρον η μελέτη των διατάξεών τους. Μάλιστα, εφόσον πρόκειται για κομματικά «συντάγματα», η μελέτη και η σύγκρισή τους μαρτυράει πολλά για το είδος της «πολιτείας», τον τρόπο της κοινωνικής οργάνωσης και τη μορφή της δημοκρατίας που οραματίζεται κάθε κόμμα. Αν εξαιρέσει κανείς τα κόμματα της Αριστεράς, τα οποία έχουν παράδοση δεκαετιών στη μαζική κομματική οργάνωση, τα παραδοσιακά αστικά κόμματα άρχισαν να αντιμετωπίζουν το πρόβλημα μόνο μετά τη μεταπολίτευση και κάτω από την ηγεμονία των ιδεών της Αριστεράς.

Απ’ αυτή την πλευρά είναι ίσως άδικη η αυστηρή σύγκριση των κομματικών αυτών ντοκουμέντων. Το ΚΚΕ και ο ΣΥΝ αντλούν από την πείρα σχεδόν ενός αιώνα και είναι φυσικό τα καταστατικά τους να αποπνέουν τη σιγουριά μιας δοκιμασμένης πολιτικής διαδρομής. Από κοντά και το ΠΑΣΟΚ, το οποίο αντέγραψε με τον τρόπο του την Αριστερά το 1974 και σήμερα διαθέτει το πιο «νεοτερικό» καταστατικό, με αναφορές στη συμμετοχική δημοκρατία και τη θεσμοθέτηση ακόμα και «συνήγορου των μελών». Η Ν.Δ. δυσκολεύτηκε, αλλά τελικά συγκρότησε κι αυτή με καταστατικό το κόμμα της (βλ. στην τρίτη σελίδα του «Ιού»), χωρίς να διεκδικεί δάφνες δημοκρατικότητας. Όπως θα ανέμενε κανείς, το καταστατικό του ΛΑΟΣ είναι το πιο ατελές από όλα. Μικρό σε μέγεθος (περίπου ένα τέταρτο των υπολοίπων) περιορίζεται στα απολύτως απαραίτητα. Ο λόγος βέβαια είναι ότι στην περίπτωση αυτή το κόμμα ταυτίζεται με τον ιδρυτή-αρχηγό.

Συγκρίνοντας, λοιπόν αυτά τα άνισα κομματικά ντοκουμέντα θα περιοριστούμε, αναγκαστικά, στα θεμέλια κάθε πολιτικού σχηματισμού: τον ορισμό, δηλαδή, των μελών του, των κομματικών οργάνων, της ηγεσίας του και τον τρόπο που λαμβάνει τις αποφάσεις του.

1. Τα μέλη

Οι διαφορές των κομμάτων αποκρυσταλλώνονται πρώτα απ’ όλα στον ορισμό των μελών τους. Η έννοια του «μέλους» και η αντιδιαστολή του με τον «φίλο» βρέθηκε στο επίκεντρο της πρώτης φάσης της εσωκομματικής διαδικασίας εκλογής αρχηγού στη Ν.Δ. Το ΠΑΣΟΚ καθορίζει τα 16 χρόνια ως κατώτατο όριο για το υποψήφιο μέλος, το ΚΚΕ και ο ΣΥΝ τα 18 χρόνια, ενώ η Ν.Δ. είχε κι αυτή τα 18, αλλά με την πρόσφατη τροποποίηση προβλέπει να γίνεται δεκτός όποιος «έχει το δικαίωμα του εκλέγειν στις εθνικές εκλογές». Το ΛΑΟΣ δεν ορίζει όριο εισόδου. Λύνει το πρόβλημα με τη διατύπωση ότι «οι νεότεροι των 30 ετών εγγράφονται στο κόμμα εντασσόμενοι στην Νεολαία ΝΕΟΣ».

Η Ν.Δ. και το ΛΑΟΣ δέχονται ως μέλη μόνο «Ελληνες πολίτες ή Ελληνες το γένος». Το ΠΑΣΟΚ δέχεται τη συμμετοχή Ελλήνων πολιτών, πολιτών της Ευρωπαϊκής Ενωσης αλλά και αλλοδαπών πολιτών που διαμένουν νόμιμα στην Ελλάδα. Για τον ΣΥΝ, μέλος μπορεί να είναι και «κάθε άνδρας και γυναίκα αλλοδαπός στην καταγωγή που κατοικεί και εργάζεται στην Ελλάδα και συμφωνεί με το πρόγραμμα και το καταστατικό του κόμματος». Το καταστατικό του ΚΚΕ δεν περιλαμβάνει παρόμοια διάταξη.

Για δόκιμα μέλη μιλά το ΚΚΕ και ορίζει τη διάρκεια της δοκιμασίας σε έξι μήνες. ΠΑΣΟΚ και ΣΥΝ δεν προβλέπουν περίοδο δοκιμασίας. Το καταστατικό της Ν.Δ. παραχωρεί στα νέα μέλη το δικαίωμα του εκλέγειν τρεις μήνες μετά την εγγραφή τους και το δικαίωμα του εκλέγεσθαι έξι μήνες μετά την εγγραφή. Στο ΛΑΟΣ το διάστημα αυτό είναι τρίμηνο και για τα δύο δικαιώματα.

Ομαδικές προσχωρήσεις μελών προβλέπει η Ν.Δ., με τον όρο να εγκριθούν από το Πολιτικό Συμβούλιο. Το ίδιο και το ΛΑΟΣ, το οποίο αναθέτει στο Εκτελεστικό Γραφείο την ευθύνη για την έγκριση. ΠΑΣΟΚ και Αριστερά δεν προβλέπουν «ομαδικές» στρατολογήσεις.

Η έννοια του «φίλου» του κόμματος αναπτυγμένη υπάρχει μόνο στο καταστατικό του ΠΑΣΟΚ. Οι φίλοι του ΠΑΣΟΚ έχουν δικαίωμα συμμετοχής στη διαμόρφωση των πολιτικών θέσεων του κινήματος και μπορούν να συμμετέχουν με δικαίωμα ψήφου σε όλες τις εκλογικές διαδικασίες. Η διαφορά από τα μέλη είναι ότι δεν έχουν το δικαίωμα του εκλέγεσθαι. Το ΛΑΟΣ μιλά για «φίλους» του κόμματος μόνο σε ξένα κράτη, όπου υπάρχουν Έλληνες.

Οσο για τις προϋποθέσεις εγγραφής κάποιου νέου μέλους, το ΚΚΕ απαιτεί τη σύσταση δύο τακτικών μελών του κόμματος, «οι οποίοι πρέπει να τον γνωρίζουν το λιγότερο ένα χρόνο». Αυτά τα κομματικά μέλη «είναι υπεύθυνα απέναντι στο κόμμα για την πρότασή τους», με ό,τι κι αν σημαίνει αυτό. Από τα υπόλοιπα κόμματα μόνο η Ν.Δ. έχει παρόμοια πρόβλεψη. Σύμφωνα με τη διάταξη του καταστατικού της, «η αίτηση εγγραφής του υποψηφίου μέλους υποβάλλεται αυτοπροσώπως, αφού προηγουμένως προσυπογραφεί από δύο μέλη του κόμματος, το ένα από τα οποία πρέπει να ανήκει στην οργάνωση στην οποία πρόκειται να εγγραφεί το υποψήφιο μέλος». Αλλά αυτή η διαδικασία εγγραφής θα απέκλειε κάθε σκέψη για μαζική εκλογή «από τη βάση». Υποχρεώθηκαν, λοιπόν, οι άνθρωποι της Ν.Δ. στο πρόσφατο έκτακτο συνέδριό τους να προσθέσουν ένα δεύτερο εδάφιο, στο οποίο ορίζεται ότι «κατ’ εξαίρεση και μόνο κατά τη διαδικασία εκλογής προέδρου του κόμματος, στην ψηφοφορία για την εκλογή του συμμετέχουν τα μέλη που επαναβεβαιώνουν την εγγραφή τους, οι οπαδοί και οι προσκείμενοι στη Ν.Δ., που θα γίνουν μέλη κατά τη διάρκεια της εκλογικής διαδικασίας, με την εγγραφή τους στη νέα ηλεκτρονική βάση δεδομένων του κόμματος, με τη χρήση ειδικού on line συστήματος και με την καταβολή της προκαθορισμένης από την οργανωτική επιτροπή συνδρομής».

Αλλά μ’ αυτό τον τρόπο δημιουργούνται «μέλη» δύο ταχυτήτων: αυτά που κατά την εγγραφή τους έχουν τη σύσταση δύο μελών και τα άλλα που εγγράφονται χωρίς σύσταση τη μέρα της εκλογής προέδρου. Η μικρή αυτή αντίφαση καταδεικνύει ότι η Ν.Δ. δεν ήταν έτοιμη να κάνει το άνοιγμα που υποχρεώθηκε εκ των πραγμάτων να επιχειρήσει σήμερα. Και ενώ σήμερα εγγράφεται και ψηφίζει όποιος θέλει, αύριο το υποψήφιο μέλος θα χρειαστεί πάλι την υπογραφή δυο άλλων μελών στην αίτηση εγγραφής του.

Κατά τα άλλα, δεν λείπουν ορισμένες ειδικές παρατηρήσεις για τα μέλη, οι οποίες διαφέρουν από κόμμα σε κόμμα. Στη Ν.Δ., για παράδειγμα, αναφέρεται η υποχρέωση του μέλους «να τηρεί εχεμύθεια για όσα θέματα συζητούνται μέσα στα όργανα του κόμματος», ενώ στο ΚΚΕ το μέλος είναι υποχρεωμένο «να αντιμετωπίζει αποφασιστικά κάθε απόπειρα παρεμπόδισης της κριτικής ενάντια σε καθετί που προκαλεί ζημιά στο κόμμα και δυσκολεύει την ελεύθερη έκφραση γνώμης και, ανεξάρτητα από πρόσωπα, να απευθύνεται γι’ αυτό στα κομματικά όργανα ως την Κεντρική Επιτροπή». Ισως η πιο δηλωτική για τη φυσιογνωμία του ΚΚΕ είναι η διατύπωση ότι «υποχρέωση του κομματικού μέλους είναι να ασκεί, ταυτόχρονα με τις υποχρεώσεις, τα δικαιώματά του που απορρέουν από το καταστατικό του κόμματος».

Εκεί που ξεχωρίζει ο ΣΥΝ είναι στην αναγνώριση της «δυνατότητας ύπαρξης και λειτουργίας τάσεων και ρευμάτων ιδεών». Απορρίπτοντας το ενδεχόμενο να αποτελέσει «άθροισμα ιδιαίτερων πολιτικών ομάδων», ο ΣΥΝ επιτρέπει στα μέλη του να έχουν «τη δυνατότητα να συνδιαμορφώνουν και να προβάλλουν συλλογικά τις απόψεις και προτάσεις τους μέσα στο κόμμα και δημόσια». Το ΠΑΣΟΚ επιτρέπει τις τάσεις αλλά αποκλείει την οργανωτική τους αποκρυστάλλωση: «Συνυπάρχουν και διακινούνται ελεύθερα, γραπτά ή προφορικά, όλες οι απόψεις, τάσεις και τα ρεύματα ιδεών και αντιλήψεων, χωρίς οργανωμένη δομή, πειθαρχία και εκπροσώπηση στα όργανά του».

2. Τα καθοδηγητικά όργανα

Σε όλα τα κόμματα θεωρείται ανώτατο όργανο το συνέδριο. Μόνο που δεν εννοείται σε όλες τις περιπτώσεις το ίδιο πράγμα. Το συνέδριο συγκαλείται κάθε τρία χρόνια (Ν.Δ. και ΣΥΝ) ή τέσσερα χρόνια (ΠΑΣΟΚ και ΚΚΕ). Το ΛΑΟΣ δεν ορίζει κάθε πότε συγκαλείται συνέδριο. Υπάρχουν όμως προβλέψεις και για έκτακτα συνέδρια με διάφορες αφορμές και ποικίλους τρόπους συγκρότησής τους. Υπάρχει, για παράδειγμα, το Εθνικό Συμβούλιο στο ΠΑΣΟΚ, το οποίο θεωρείται «ανώτατο όργανο» του κόμματος μεταξύ δύο συνεδρίων, ενώ ο ΣΥΝ προβλέπει τη σύγκληση και ειδικών «θεματικών» συνεδρίων, και «σε περιπτώσεις κρίσιμων αποφάσεων, όπως συμμετοχή σε κυβέρνηση, σύναψη συμμαχιών, εκλογή προέδρου δημοκρατίας, καθορισμό εκλογικής τακτικής, συγκαλείται το Διαρκές Συνέδριο από τους αντιπροσώπους του προηγούμενου τακτικού Συνεδρίου».

Ενδιαφέρον έχει ότι μόνο δύο κόμματα περιγράφουν αναλυτικά τον τρόπο συγκρότησης των συνεδρίων τους. ΚΚΕ, ΛΑΟΣ και ΣΥΝ απλώς αναφέρονται στη διενέργεια συνεδρίων. Αντιθέτως, το ΠΑΣΟΚ και η Ν.Δ., τα δυο κόμματα δηλαδή που αναλαμβάνουν εναλλάξ τη διακυβέρνηση της χώρας έχουν ειδική αναφορά στη συγκρότηση των συνεδρίων τους. Ο λόγος είναι ότι περιλαμβάνουν στους συνέδρους όσα στελέχη του κόμματος μετέχουν «αριστίνδην», δηλαδή με βάση τη θέση που κατέχουν στο κράτος, στα συνδικάτα ή τους κοινωνικούς φορείς. Το ΠΑΣΟΚ εντάσσει στο συνέδριο εκτός από τα εκλεγμένα μέλη των οργανώσεών του και τους εν ενεργεία νομάρχες, δημάρχους, επικεφαλής νομαρχιακών και δημοτικών παρατάξεων, τους προέδρους των τριτοβάθμιων και δευτεροβάθμιων συνδικαλιστικών, συνεταιριστικών και αθλητικών οργανώσεων, επιμελητηρίων, μέλη μη κυβερνητικών οργανώσεων, κ.ά.

Την παράσταση κλέβει πάντως η Ν.Δ., η οποία αφιερώνει πέντε σελίδες του καταστατικού για να απαριθμήσει από ποιούς συγκροτείται το συνέδριό της. Με εξαιρετικά αναλυτικό τρόπο, περιγράφεται ένα γραφειοκρατικό σχήμα, με ειδικές προβλέψεις για την αυτοδίκαιη συμμετοχή στο συνέδριο των μελών του κόμματος που έχουν ψηλές θέσεις στην αυτοδιοίκηση, τον αγροτικό τομέα, τον συνδικαλιστικό τομέα, τον επιστημονικό τομέα, τον εμπορικό-επιχειρηματικό τομέα, τους κοινωνικούς φορείς, κ.λπ. Το αποτέλεσμα είναι ότι ένα μεγάλο μέρος των συνέδρων δεν εκλέγεται κατά την προσυνεδριακή διαδικασία.

Κατά κάποιο τρόπο πρόκειται για την εκδίκηση του κράτους που έχει υποστεί την επιδρομή του κόμματος. Κι αυτό με τη σειρά του παρεμβαίνει και καθορίζει την πορεία των δυο κομμάτων του «δικομματισμού».

Ανάλογες ρυθμίσεις προβλέπονται και για την Κεντρική Επιτροπή των κομμάτων. Και εδώ πάλι η Ν.Δ. ξεχωρίζει, καθορίζοντας σε άλλες πέντε σελίδες του καταστατικού της έναν ακόμα πιο περίπλοκο τρόπο εκλογής του καθοδηγητικού της οργάνου. Θεσπίζονται 29 διαφορετικές περιπτώσεις αυτοδίκαιης συμμετοχής στην Κεντρική Επιτροπή, ενώ και οι υπόλοιποι εκλέγονται με βάση τη συγκρότηση οκτώ πινάκων, όπου εγγράφονται ως υποψήφιοι διαφορετικές περιπτώσεις μελών.

Για τη συμπλήρωση κενών θέσεων στην Κεντρική Επιτροπή μεταξύ συνεδρίων, το ΚΚΕ προβλέπει πανελλαδική συνδιάσκεψη, ενώ για τα κατώτερα όργανα επιτρέπει την «πρόσληψη» νέων μελών με τη σύμφωνη γνώμη των 2/3 των μελών του συγκεκριμένου οργάνου.

3. Ο ηγέτης

Η εκλογή του προέδρου της Ν.Δ. γίνεται πλέον όπως όλοι ξέρουμε από «τα μέλη, τους οπαδούς και τους προσκείμενους» που εγγράφονται αυθημερόν. Μέχρι το έκτακτο συνέδριο του Νοεμβρίου στο καταστατικό υπήρχε η άκομψη διατύπωση ότι «ο πρόεδρος εκλέγεται από το συνέδριο χωρίς θητεία». Με τις τροπολογίες που υπερψηφίστηκαν πριν από είκοσι μέρες αυτή η φράση εξαφανίστηκε. Αλλά δεν υπήρξε πρόβλεψη να αντικατασταθεί με μια νέα φράση που θα αναφέρει τη διάρκεια της θητείας.

Στο ΠΑΣΟΚ ο πρόεδρος «εκλέγεται άμεσα από τα μέλη και τους φίλους του Κινήματος κάθε τέσσερα (4) χρόνια και ένα τουλάχιστον μήνα πριν τη διεξαγωγή του Συνεδρίου» (το οποίο επίσης διεξάγεται κάθε τέσσερα χρόνια). Υπάρχει επίσης πρόβλεψη για την «δεν επιτρέπεται η εκλογή του ίδιου προσώπου στο ίδιο αξίωμα για περισσότερες από τρεις πλήρεις θητείες». Αλλά ειδικά για τον πρόεδρο, «η θητεία του παρατείνεται για όσο διάστημα είναι πρωθυπουργός»

Βέβαια γνωρίζουμε ότι και η θεσμοθέτηση ορίου θητείας δεν εξασφαλίζει την εναλλαγή στην ηγεσία των κομμάτων. Αλλά –όπως μας διδάσκει η περίπτωση της Ν.Δ.- δεν τους διασφαλίζει και η απουσία ορίου θητείας.

Εκεί που απουσιάζει κάθε αναφορά σε δικαιώματα και υποχρεώσεις του ηγέτη είναι το καταστατικό του ΚΚΕ. Απλώς αναφέρεται ότι «η Κεντρική Επιτροπή εκλέγει Γενικό Γραμματέα και Πολιτικό Γραφείο». Και ενώ γι’ αυτό το Πολιτικό Γραφείο καταγράφεται ότι «με όλη του τη δράση και λειτουργία οφείλει να ενισχύει τον καθοδηγητικό ρόλο και την ευθύνη της κεντρικής Επιτροπής», ο ρόλος του Γενικού Γραμματέα παραμένει αδιευκρίνιστος.

Αντίθετα στον ΣΥΝ υπάρχει ειδικό άρθρο για το ρόλο του προέδρου, ο οποίος «εκλέγεται από το συνέδριο, εκπροσωπεί δημόσια το κόμμα και είναι πρόεδρος της κοινοβουλευτικής ομάδας». Ας σημειωθεί εδώ ότι με την ανάδειξη του Αλέξη Τσίπρα στη θέση του προέδρου δεν ήταν δυνατόν να τηρηθεί το γράμμα του καταστατικού, εφόσον δεν είχε ακόμα εκλεγεί βουλευτής.

Για το ζήτημα της αμφισβήτησης του αρχηγού, το καταστατικό του ΣΥΝ προβλέπει ότι «σε περίπτωση άρσης της εμπιστοσύνης της Κεντρικής Πολιτικής Επιτροπής από το 50%+1 των μελών της προς τον πρόεδρο, συγκαλείται έκτακτο συνέδριο με θέμα την εκλογή προέδρου». Στο ΚΚΕ, εφόσον τίποτα δεν αναφέρεται για τον Γενικό Γραμματέα, δεν προβλέπεται και ειδική διαδικασία αντικατάστασής του. Υπονοείται ίσως ότι μπορεί να εκλεγεί άλλος από την Κεντρική Επιτροπή. Αλλά με ποια διαδικασία; Και στο ΠΑΣΟΚ δεν υπάρχει πρόβλεψη αμφισβήτησης του αρχηγού στο διάστημα των τεσσάρων χρόνων της θητείας του.

Αντίθετα, αναλυτική πρόβλεψη για τον τρόπο αμφισβήτησης του αρχηγού περιλαμβάνει το καταστατικό της Ν.Δ., γεγονός που συνδέεται με την έλλειψη ορισμένης χρονικής διάρκειας της θητείας του. Στο σχετικό άρθρο αναφέρεται ότι η αμφισβήτηση αυτή μπορεί να γίνει στο τακτικό συνέδριο του κόμματος, το οποίο θεωρητικά συγκαλείται κάθε τρία χρόνια. Καταγράφουμε την προβλεπόμενη διαδικασία, διότι είναι πιθανό να φανεί χρήσιμη στον χαμένο της σημερινής ψηφοφορίας: «Για τον σκοπό αυτό απαιτείται να υποβληθεί στον προεδρεύοντα του συνεδρίου πρόταση υπογεγραμμένη από το 1/3, τουλάχιστον, του συνολικού αριθμού των συνέδρων. Η πρόταση αμφισβήτησης υποβάλλεται την πρώτη ημέρα του συνεδρίου. Μετά την υποβολή της πρότασης, ο προεδρεύων του συνεδρίου διακόπτει τις εργασίες και προχωρεί σε συζήτηση της πρότασης αμφισβήτησης, κατά την οποία δικαιούται να λάβουν το λόγο ο πρόεδρος του κόμματος και τρεις σύνεδροι που προτείνονται από αυτόν, καθώς και οι τρεις πρώτοι από τους συνέδρους που υπέγραψαν την πρόταση αμφισβήτησης». Για να γίνει δεκτή η πρόταση πρέπει να υπερψηφιστεί από την πλειοψηφία του συνολικού αριθμού των συνέδρων.

Εκεί που τα πράγματα λέγονται με το όνομά τους είναι το κόμμα Καρατζαφέρη. Αλλωστε στο πρόσφατο έκτακτο συνέδριο του κόμματος ο αρχηγός ανανέωσε την εντολή στο πρόσωπό του μόνος του και εκτός διαδικασίας. Ολο το καταστατικό του ΛΑΟΣ διαπνέεται από την αγωνία να εξασφαλιστεί πάση θυσία η δεσπόζουσα θέση του προέδρου, ο οποίος εκλέγεται από το Συνέδριο και η αμφισβήτησή του μπορεί να γίνει μόνο με απόφαση των 3/5 του συνόλου των µελών της Κεντρικής Επιτροπής. Αλλά αυτό πρακτικά δεν μπορεί να συμβεί ποτέ, διότι μόνο τα 2/5 των μελών της Κεντρικής Επιτροπής εκλέγονται από το Συνέδριο, δηλαδή οι 40 από τους 100. Όλα τα υπόλοιπα μέλη διορίζονται άμεσα ή έμμεσα από τον Πρόεδρο, ο οποίος βέβαια έχει και «την αποκλειστική αρμοδιότητα για κάθε θέμα που δεν προβλέπεται στο καταστατικό».

Για την κοινωνική στόχευση του κόμματος Καρατζαφέρη ενδιαφέρουσα είναι η πρόβλεψη του καταστατικού να μετέχουν στην Κεντρική Επιτροπή «αυτοδικαίως» 15 εκπρόσωποι ελευθέρων επαγγελματιών και 15 εκπρόσωποι δημοσίων υπαλλήλων. Πρόκειται για σχήμα που θυμίζει λίγο τη «συντεχνιακή δημοκρατία» των ακροδεξιών κομμάτων του μεσοπολέμου, αλλά και τον «εκδημοκρατισμό» της δικτατορίας του Παπαδόπουλου μέσω της Συμβουλευτικής Επιτροπής. Η εικόνα μιας κοινωνίας που αποτελείται μόνο από ελεύθερους επαγγελματίες και δημόσιους υπαλλήλους μαρτυρά πολλά για τους εμπνευστές του πολιτικού εγχειρήματος. Περιττό να προσθέσουμε ότι και αυτούς τους 30 «εκπροσώπους της κοινωνίας» τους διορίζει ο πρόεδρος.
 

Πώς απέκτησε καταστατικό η Ν.Δ.

Αντίθετα με τα «αδελφά» κόμματα της Δυτικής Ευρώπης, η Νέα Δημοκρατία που ιδρύθηκε στις 4.10.1974 από τον Κωνσταντίνο Καραμανλή, δεν είχε καμιά παράδοση οργανωμένης λειτουργίας. Επί χρόνια, δεν ήταν λοιπόν καθόλου αυτονόητη η ύπαρξη «καταστατικού» του κόμματος. Σε σύγκριση με το άλλο μεγάλο κόμμα εξουσίας που ιδρύθηκε την ίδια περίοδο, το ΠΑΣΟΚ, η Ν.Δ. είχε στην αρχή υποτυπώδη οργάνωση. Ωστόσο ήταν η Ν.Δ. το πρώτο από τα δύο μεγάλα κόμματα που προχώρησε σε συνέδριο, το 1979, ενώ το ΠΑΣΟΚ διοργάνωσε το πρώτο του συνέδριο μόλις το 1984.

Τη δυσκολία της Ν.Δ. να ξεπεράσει το χαλαρό οργανωτικό μοντέλο της προδικτατορικής ΕΡΕ ή της Ενωσης Κέντρου περιγράφει ο Αγγελος Μπρατάκος: «Η Ν.Δ. έπρεπε να προχωρήσει στην υπέρβαση του μοντέλου αυτού. Δυστυχώς, όμως, στα πρώτα χρόνια λειτουργίας της, για αρκετό καιρό –λόγω των υποχρεώσεων που δημιουργούσε η ευθύνη διακυβέρνησης της χώρας απορροφώντας τη δράση των σημαντικότερων στελεχών- η Ν.Δ. δεν έδειξε την επιβεβλημένη δυνατότητα προσαρμογής στο καινούριο κλίμα. Το οργανωτικό σκέλος της δράσης του κόμματος, στην πράξη, υποβαθμίστηκε. Οι κινήσεις στο επίπεδο αυτό περιορίστηκαν σε ενέργειες εκ των άνω, χωρίς την απαραίτητη οργανωτική διάχυση στο ευρύτερο πεδίο των οπαδών του κόμματος ανά την Ελλάδα».

Η πρώτη απόπειρα σύνταξης καταστατικού της Ν.Δ. έγινε κατά την προετοιμασία ενός «προσυνεδρίου» του κόμματος τον Απρίλιο του 1977. Το σχέδιο καταστατικού εκπόνησε μια ειδική επιτροπή. Ο Εμμανουήλ Αλεξάκης συνόψισε τα χαρακτηριστικά αυτού του σχεδίου σε τέσσερα σημεία. «Πρώτον δεν εμφανίζεται πουθενά μέσα στο κείμενο η λέξη ‘κόμμα’. Αντίθετα η Ν.Δ. αποκαλείται παντού ‘παράταξις’. Δεύτερον, το κείμενο είναι συντεταγμένο και διατυπωμένο στην καθαρεύουσα, η δε ορολογία που χρησιμοποιείται παραπέμπει περισσότερο σε οργανόγραμμα ανωνύμων ή άλλου τύπου εταιρειών παρά σε καταστατικό κόμματος ή, έστω, ‘παρατάξεως’. Τρίτον, σύμφωνα με το άρθρο 5, ‘της παρατάξεως’ ηγείται ‘Αρχηγός’ (και όχι πρόεδρος). Αν και το σχέδιο προέβλεπε την εκλογή του αρχηγού από τη γενική συνέλευση, οι ειδικότερες διατάξεις και οι κανονισμοί σχετικά με την υποβολή υποψηφιοτήτων και τη διαδικασία εκλογής δεν υπήρχαν πουθενά. Τέλος θα πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι αυτό το σχέδιο πρότεινε και ένα νέο σήμα-έμβλημα για τη Ν.Δ. στη θέση της φωτογραφίας του Καραμανλή που εξυπηρετούσε αυτή τη λειτουργία από το 1974».

Οι τελικές αποφάσεις για το πρώτο καταστατικό της Ν.Δ. πάρθηκαν τελικά δύο χρόνια αργότερα, στο συνέδριο που διεξήχθη όπως και το προσυνέδριο στη Χαλκιδική (5-7.5.1979). Το προσχέδιο τροποποιήθηκε σε ορισμένα βασικά σημεία. «Καταρχήν», γράφει ο Αλεξάκης, «όλο το κείμενο ξαναγράφτηκε στη δημοτική γλώσσα, προς μεγάλη ικανοποίηση των περισσότερων μελών του κόμματος. Δεύτερον, συμφωνήθηκε ότι ο επικεφαλής του κόμματος θα αποκαλείται στο εξής ‘πρόεδρος’ αντί για ‘αρχηγός’, ‘εις τονισμόν του ότι το κόμμα οργανώνεται επί δημοκρατικής βάσεως’ (όπως δήλωσε χαρακτηριστικά ο Κ. Στεφανόπουλος που τότε ήταν πρόεδρος της επιτροπής επεξεργασίας του καταστατικού του κόμματος). Τρίτον, η Ν.Δ. αναγνώρισε, επιτέλους, επίσημα ότι είναι κι αυτή ένα ‘κόμμα’ και όχι μια πολιτική ‘παράταξη’ (ή ένα πολιτικό ‘μέτωπο’ ή ‘σύστημα’) κάνοντας έτσι τα πρώτα δειλά βήματα προς την κατεύθυνση της αποδοχής του γεγονότος ότι και η ίδια αποτελούσε μέρος του πολιτικού συστήματος και όχι μια αυτάρκη οντότητα η οποία στεκόταν πάνω από αυτό».

Ένα από τα βασικά ζητήματα που ρυθμίστηκαν με το πρώτο αυτό καταστατικό της Ν.Δ. είναι και η εκλογή του προέδρου. Ενώ στο προσχέδιο οριζόταν ότι ο ηγέτης θα εκλέγεται από το συνέδριο, στην τελική μορφή του καταστατικού η ευθύνη εκλογής του προέδρου ανατίθεται στην κοινοβουλευτική ομάδα. Μάλιστα η σχετική ρύθμιση βασίζεται στη διάταξη του άρθρου 37 του Συντάγματος, σύμφωνα με την οποία «αν το κόμμα δεν έχει αρχηγό ή εκπρόσωπο, ή αν ο αρχηγός ή ο εκπρόσωπός του δεν έχει εκλεγεί βουλευτής, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας δίνει την εντολή σ' αυτόν που προτείνει η κοινοβουλευτική ομάδα του κόμματος». Βέβαια όλα αυτά αφορούσαν το μέλλον, διότι η θέση του Κωνσταντίνου Καραμανλή δεν έμπαινε σε αμφισβήτηση. Το άρθρο 5 του καταστατικού όριζε ότι «πρόεδρος του κόμματος είναι ο ιδρυτής του κόμματος».

 

ΔΙΑΒΑΣΤΕ

Εμμανουήλ Αλεξάκης
«Η Ελληνική Δεξιά. Δομή και Ιδεολογία της Νέας Δημοκρατίας (1974-1993)»
(εκδ. Σάκκουλα, Αθήνα-Κομοτηνή 2001)
Μελέτη για την ίδρυση, τη συγκρότηση, την ιδεολογική και οργανωτική διαμόρφωση της Νέας Δημοκρατίας. Αναλυτική αναφορά στον τρόπο που συντάχθηκε το πρώτο σχέδιο καταστατικού και πώς διαμορφώθηκε τελικά στο πρώτο συνέδριο του κόμματος το 1979.

Αγγελος Μπρατάκος
«Η ιστορία της Νέας Δημοκρατίας»
(εκδ. Λιβάνη, Αθήνα 2002)
Η πορεία του κόμματος που ίδρυσε το 1974 ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, γραμμένη από ένα ηγετικό της στέλεχος με βάση τα κομματικά ντοκουμέντα και την προσωπική του εμπειρία. Περιγράφεται και η περίοδος της σύνταξης του πρώτου καταστατικού του κόμματος.

Ανδρέας Πανταζόπουλος
«Με τους πολίτες κατά του λαού. Το ΠΑΣΟΚ της νέας εποχής»
(εκδ. Εστία, Αθήνα 2006)
Η νέα μορφή του ΠΑΣΟΚ, όπως διαμορφώνεται υπό την προεδρία του Γιώργου Παπανδρέου. Η εσωκομματική αποδιοργάνωση που αντικατοπτρίζεται και στο εκτενές αλλά «χαλαρό» καταστατικό.

Γιάννης Βούλγαρης
«Η Ελλάδα της Μεταπολίτευσης 1974 - 1990. Σταθερή δημοκρατία σημαδεμένη από τη μεταπολεμική ιστορία»
(εκδ. Θεμέλιο, Αθήνα 2001)
Η πολιτική συγκρότηση του κομματικού συστήματος μετά την πτώση της δικτατορίας.


ΕΠΙΣΚΕΦΤΕΙΤΕ

Τα καταστατικά των κοινοβουλευτικών κομμάτων είναι προσβάσιμα στους ιστοτόπους τους:

ΠΑΣΟΚ
www.pasok.gr

Νέα Δημοκρατία
www.nd.gr

ΚΚΕ
www.kke.gr

Συνασπισμός
www.syn.gr

ΛΑΟΣ
www.laos.gr
 

Ελευθεροτυπία, 29/11/2009