Οι πεσόντες της πρωταρχικής συσσώρευσης     
 

"Αλβανοί οικονομολόγοι εκτιμούν ότι περισσότερα από 1 δισ. δολάρια παίχτηκαν σ' αυτά τα πυραμιδικά σχήματα, που άνθισαν στην Αλβανία."
        ("Τα Νέα", 29.1.1997)

Επρεπε να ανοίξουν εκατοντάδες κεφάλια, να χαθεί το βιος του ενός τρίτου των Αλβανών πολιτών (κυρίως των ξενιτεμένων), για να ξαναθυμηθούμε σε Ανατολή και Δύση τον Μαρξ. Τραγική ειρωνεία για το λαό μιας αγρίως ταλαιπωρημένης, εν ονόματι του Μαρξ, χώρας, η πιο δραματική επιβεβαίωση της θεωρίας του για τη βιαιότητα της πρωταρχικής συσσώρευσης του κεφαλαίου: απάτη και λεηλασία.
Επί έξι χρόνια διάφορες πυραμιδωτές εταιρείες πολλαπλασίαζαν τα κεφάλαιά τους δελεάζοντας χιλιάδες επενδυτές-καταθέτες με την υπόσχεση αστρονομικών τόκων. Μέχρι την κατάρρευση, που άρχισε σταδιακά από τον περασμένο Νοέμβρη, οι μαγικές εταιρείες προσέφεραν κέρδη στους παλιούς επενδυτές από τμήμα των χρημάτων που κατέθεταν οι καινούργιοι. Το υπόλοιπο, το μεγάλο τμήμα από τα λεφτά των άλλων, πέρασε στις τσέπες των ιδρυτών και των στελεχών τους. Κεντρική "επιχειρηματική δραστηριότητα" των πυραμίδων ήταν η "εγγραφή νέων μελών". Το κόλπο συνοδευόταν κι από κάποιες επενδύσεις βιτρίνας. Ο γιος του ιδρυτή της πυραμίδας "Τζαφέρι", Πελούμπ Τζαφέρι μιλώντας στην Αθήνα, λίγο πριν η κυβέρνηση διακόψει τη δράση της "αυτοκρατορίας", απαριθμούσε τις επιχειρήσεις του. Δώδεκα ξενοδοχεία στην Τουρκία κι άλλα τέσσερα στην Αμερική και μια εφημερίδα, τη "Μίρσια". Είναι επίσης χορηγός κάθε είδους καλλιτεχνικών εκδηλώσεων και διεθνών εκθέσεων, αγόρασε μια ποδοσφαιρική ομάδα και πήρε το διάσημο Αργεντινό Μάριο Κέμπες για προπονητή. Αγόρασε και δυο Βραζιλιάνους άσσους και έναν Νιγηριανό, ενώ σκοπεύει να ασχοληθεί με τον τουρισμό και τη νυχτερινή διασκέδαση, στην Κύπρο και την Ελλάδα. ("Εθνος", 12.1.1997).
Θα ήταν αφελές να πιστεύει κανείς ότι το σκάνδαλο με τις πυραμίδες και την μαθηματικώς βέβαιη κατάρρευσή τους περνούσε απαρατήρητο τόσα χρόνια από τις αλβανικές αρχές ή τους δεκάδες διεθνείς οργανισμούς που εποπτεύουν αδιάκοπα το πέρασμα της χώρας στην οικονομία της ελεύθερης αγοράς. Προφανώς δεν ευθύνεται -όπως γράφεται κατά κόρον- η άγνοια των Αλβανών για τους νόμους του κέρδους. Ούτε εν γένει το πρωτόγονο τραπεζικό σύστημα. Αλλωστε τα πυραμιδωτά συστήματα συλλογής κεφαλαίου είναι πασίγνωστα από τις αρχές του αιώνα και διδάσκονται ως κλασική περίπτωση απάτης σε όλα τα οικονομικά σπουδαστήρια της υφηλίου. Τα ιστορικά παραδείγματα δεν περιορίζονται μόνο στις πρόσφατες περιπέτειες της πρωταρχικής συσσώρευσης κεφαλαίου που είδαμε με τις πυραμίδες στη Ρωσία, τη Ρουμανία, τη Βουλγαρία και αλλού στις νεοφώτιστες οικονομίες της αγοράς. Οταν, π.χ. κατέρρευσε το "επενδυτικό πυραμιδωτό σύστημα" αξιοποίησης γαιών, του Τσάρλς Πόνζι, το 1926 στις ΗΠΑ, και οι χιλιάδες καταθέτες έψαχναν τα χρήματά τους, δόθηκαν και τότε οι πιο άσχετες εξηγήσεις. "Το φταίξιμο δεν το έριξαν στην κερδοσκοπία, που έχει την τάση κάποτε να φτάνει σε ένα τέλος", σημειώνει ο Τζον Κένεθ Γκαλμπρέιθ, ο οποίος στο βιβλίο του "Οικονομική Ευφορία" εξηγεί τα φαινόμενα εντατικής άντλησης κεφαλαίου από χιλιάδες ενθουσιώδεις μικροεπενδυτές.
Επομένως, η ληστρική απόσπαση της μικρής αποταμίευσης, η οικονομική καταστροφή και το τέλος του ονείρου των πολλών, ήταν το απαραίτητο μεσοστάδιο για να συγκροτηθούν ταχύτερα τα νέα αστικά στρώματα στην Αλβανική κοινωνία, τα οποία θα αναλάβουν να διευθύνουν παραγωγικότερα την οικονομία της αγοράς. Οπως λέει και το σχετικό καλαμπούρι, ο καπιταλισμός είναι το καλύτερο σύστημα μόνο που έχει πολύ λίγες θέσεις. Οι πυραμίδες, και ως γεωμετρικό σχήμα το επιβεβαιώνουν ωμά.
 

(Ελευθεροτυπία, 1/2/1997)