Το "κραχ" και οι συντάξεις     

"Κραχ στις διεθνείς αγορές. Χάθηκαν πολλά διςσ.δολάρια μέσα σε λίγες ώρες"
        ("ΕΞΟΥΣΙΑ", 29/10/1997)

Το "κραχ" στα χρηματιστήρια της Νοτιοανατολικής Ασίας είχε ένα αναπάντεχο θύμα. Δεν εννοούμε τους "παίκτες-επενδυτές" που είδαν σε λίγες ώρες να "χάνονται" (δηλαδή να περνούν σε άλλα χέρια) οι επενδύσεις τους. Εκείνος που θίχθηκε ίσως πιο μακροπρόθεσμα ήταν η αξιοπιστία όσων υποστηρίζουν ότι με την κεφαλαιοποίηση του ασφαλιστικού συστήματος θα λυθούν όλα τα προβλήματα του "άρρωστου" σημερινού αναδιανεμητικού μοντέλου. Η πρόσφατη αναστάτωση μας θύμισε ότι η συνεχής άνοδος των δεικτών είναι μια φενάκη.
Οι υποστηρικτές της ιδιωτικοποίησης έχουν το επιχείρημα ότι μονίμως το χρηματιστήριο έχει αποδόσεις ανώτερες από τα κρατικά ομόλογα και συνεπώς οι ιδιωτικές εταιρείες που θα αναλάβουν τη διαχείριση των κεφαλαίων των "ασφαλισμένων" θα επενδύουν με προοπτικές μεγάλου κέρδους. Φανταστείτε όμως τους εργαζόμενους που θα έχουν την ατυχία να βγούν στη σύνταξη σε εποχές μιας παρόμοιας ή μεγαλύτερης αναστάτωσης. Σκεφθείτε τους συνταξιούχους της δεκαετίας του '30, αν ίσχυε το προτεινόμενο σχήμα. "Η σύνδεση των συντάξεων της κοινωνικής ασφάλισης με την κεφαλαιαγορά θα έμοιαζε αρκετά παράξενη το 1935, την εποχή που στηνόταν το σύστημα της κοινωνικής ασφάλισης στις ΗΠΑ", γράφουν οι καθηγητές του Πανεπιστημίου του Γέιλ Jerry Marshaw και Theodore Marmor, στη μελέτη τους "The grate social security scare". "Ακόμα κι αν δεν συμβεί καμιά μεγάλη κρίση, όπως εκείνη του 1929, τα γεγονότα του Οκτωβρίου 1987 θα 'πρεπε να μας θυμίζουν ότι το χρηματιστήριο μπορεί να κάνει πολύ απότομες 'διορθώσεις'. Μπορεί κάποιος μακροπρόθεσμα να έχει καλύτερα αποτελέσματα αν επενδύσει στην αγορά, όμως κάποιος άλλος -ένα άτομο ή μια ένωση ατόμων- μπορεί να έχει πολύ χειρότερες αποδόσεις."
Το ισχύον σύστημα παρέχει μια ελάχιστη ασφάλεια απέναντι σε κινδύνους πληθωρισμού, χρεοκοπίας, και κάμψης της αγοράς. Το προτεινόμενο σχήμα υποστηρίζει ότι μόνο όσοι κάνουν λανθασμένες επενδύσεις των αποταμιεύσεών τους κινδυνεύουν να βρεθούν με μοναδική σύνταξη την "εθνική ελάχιστη". Ομως οι άνθρωποι που έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες να κάνουν "λάθος αποταμίευση" είναι ακριβώς εκείνοι που δεν έχουν καμιά πείρα από χρηματιστήριο και μετοχές, αυτοί δηλαδή που βρίσκονται συνήθως στη βάση της μισθολογικής κλίμακας. "Αυτοί που έχουν τη λιγότερη πείρα ως επενδυτές είναι οι πιθανότεροι 'λούζερς' του συστήματος, και αυτοί είναι συνήθως οι χαμηλόμισθοι εργάτες που μέχρι σήμερα δεν είχαν καμιά πείρα αποταμίευσης", γράφει ο Walter Cadette στο Public Policy Brief (Σεπτέμβριος 1997).
Εχουμε πρόσφατη την εμπειρία των αλβανικών πυραμίδων. Αυτοί που επένδυσαν στο "θαύμα" των ιλιγγιωδών αποδόσεων δεν ήταν άλλοι από τους εξαθλιωμένους λαθρομετανάστες, που οι γνώσεις τους για την αγορά, τις τράπεζες και το χρηματιστήριο είναι φυσικά υποτυπώδεις. Και ήταν αυτοί οι ίδιοι που είδαν τις οικονομίες τους να εξανεμίζονται.
Για να απαντήσουν στο προφανές αυτό πρόβλημα, οι κήρυκες της ιδιωτικοποίησης των κοινωνικών ασφαλίσεων επικαλούνται τον αυστηρό έλεγχο του κράτους στις ιδιωτικές επιχειρήσεις που θα αναλάβουν την "αξιοποίηση" των ατομικών εισφορών και επιμένουν ότι θα γίνονται επενδύσεις μόνο σε χαρτοφυλάκια χαμηλού κινδύνου. Ολα αυτά είναι ασφαλώς ευχές. Οπως διαπιστώνουν και οι δύο μελέτες που προαναφέραμε, ο πραγματικός κίνδυνος είναι ότι η μερική ιδιωτικοποίηση της κοινωνικής ασφάλισης θα οδηγήσει σε μια αφόρητη πίεση προς συνολική ιδιωτικοποίηση. "Η βασική σύνταξη, που θα έχει το "στίγμα" της κοινωνικής πρόνοιας, θα είναι ιδιαιτέρως ευάλωτη", γράφει ο Cadette. "Θα ασκείται αφόρητη πίεση προς κατάργησή της, ειδικά όταν παρουσιαστεί κάποια πτώση στο χρηματιστήριο, που θα θίγει τη συνταξιοδοτική προοπτική ενός μεγάλου αριθμού εργαζομένων."
Μια απρόβλεπτη αλλά πιθανή χρηματιστηριακή κρίση δεν μπορεί τελικά παρά να έχει μια μόνη διέξοδο: την επανακρατικοποίηση του μηχανισμού διανομής των συντάξεων. Τελικά, δηλαδή, το κόστος της ιδιωτικοποίησης θα πληρωθεί και πάλι από το κοινωνικό σύνολο.

(Ελευθεροτυπία, 1/11/1997)