Στο έλεος της στατιστικής

"Ερχεται μεγάλος σεισμός"
        (ΑΥΡΙΑΝΗ, 16/9/99)

Το φαινόμενο είναι καθημερινό. Ενα κτίριο της Αθήνας έχει τη μια μέρα κόκκινο σταυρό στην είσοδο και λίγα εικοσιτετράωρα αργότερα κίτρινο. Το κίτρινο, πάλι, ξαφνικά μεταμορφώνεται σε πράσινο. Δεν αναφερόμαστε στις -δικαίως καταγγελλόμενες- περιπτώσεις κακών εκτιμήσεων ή - ακόμα χειρότερα- σε κρούσματα χρηματισμού υπαλλήλων. Μιλάμε για τις καθόλα νόμιμες και τυπικά τεκμηριωμένες αυτοψίες. Παραθέτουμε ένα μικρό παράδειγμα: Σε πενταόροφη πολυκατοικία της Αθήνας, η πρώτη επιτροπή έκρινε την οικοδομή «προσωρινά ακατάλληλη για χρήση» και τη σημάδεψε με το γνωστό κίτρινο σταυρό. Στις χειρόγραφες παρατηρήσεις οι μηχανικοί του ΥΠΕΧΩΔΕ σημειώνουν: «Ισόγειο υπερυψωμένο από τον όροφο. Ρωγμές σε τοιχοποιία, οριζόντιες και λοξές, στο ταβάνι ρωγμή.»
Η δεύτερη επιτροπή, που πέρασε τέσσερις μέρες αργότερα, αποχαρακτήρισε την οικοδομή. Ο σταυρός έγινε πράσινος. Οι παρατηρήσεις, όμως, πολλαπλασιάστηκαν: «Αποκόλληση επικάλυψης σε υποστύλωμα στο κατάστημα, προϋπήρχε του σεισμού. Οπλισμός διαβρωμένος. Χρειάζεται στο σημείο αυτό υποστύλωση και επισκευή με μελέτη. Ρωγμή σε πλάκα στο ισόγειο και καθίζηση στο δάπεδο λόγω προηγούμενης καθίζησης του επιχώματος. Διαπιστώθηκαν παλαιές κακοτεχνίες και γι' αυτό χρειάζεται εκτεταμένος έλεγχος από μηχανικό και συντήρηση.»
Ακόμα πιο ανησυχητικά ήταν τα λόγια των μηχανικών προς τους ενοίκους της πολυκατοικίας: «Πρέπει να τη φτιάξετε αμέσως την κολόνα, διότι με ένα νέο μεγάλο σεισμό θα κοπεί στη μέση.» Στο εύλογο ερώτημα «τι θα γίνει τότε;», οι μηχανικοί ήταν «καθησυχαστικοί»: «Μη φοβάστε. Ακόμα και τότε, δεν θα πέσει όλη η πολυκατοικία, το πολύ να καταρρεύσει ένα τμήμα της.» Περιττό να σημειώσουμε ότι οι ένοικοι δεν νιώθουν καθόλου ανακουφισμένοι από την παρουσία του πράσινου σταυρού στην είσοδό τους.
Οπως αναφέρουν οι ίδιοι οι αρμόδιοι, οι αρχικές αυτοψίες κατέληγαν σε πιο αρνητικές εκτιμήσεις, διότι έχουν γίνει κάτω από την απειλή ενός ισχυρότερου σεισμού. Οσο ο κίνδυνος απομακρύνεται, τόσο τα κριτήρια για την επικινδυνότητα μιας κατασκευής γίνονται ελαστικότερα και η διάκριση μεταξύ κατεδαφιστέων και επισκευάσιμων οικοδομών αποβαίνει υπέρ των δεύτερων. Φυσικά αυτή η «απομάκρυνση του κινδύνου» εκτιμάται με στατιστικούς υπολογισμούς.
Οι μεσοπρόθεσμες εκτιμήσεις για μεγάλο σεισμό στην περιοχή μας στηρίζονται κατά κύριο λόγο σε στατιστικά δεδομένα. Αυτό που «φόβιζε» τους σεισμολόγους τα τελευταία δύο χρόνια είναι η σχετική αδράνεια (πάλι στατιστικά μιλώντας) των γνωστών ρηγμάτων. Κάποιοι έχουν ανακαλύψει και μια αριθμητική ακολουθία, από την οποία αντλούν την πεποίθηση ότι επίκειται μεγάλος σεισμός. Δυστυχώς, όμως, η στατιστική δεν είναι «επιστήμη», παρά μόνο για γεγονότα του παρελθόντος. Είναι γνωστή η περίπτωση των αμερικανών σεισμολόγων που είχαν επιχειρήσει πρόβλεψη σεισμού στο Πάρκφιλντ της Καλιφόρνια, βασισμένοι στη (στατιστική) παρατήρηση ότι κατά μέσο όρο παρουσιάζονταν σεισμοί άνω των 6 ρίχτερ κάθε 22 χρόνια. Επειδή ο τελευταίος σεισμός είχε συμβεί το 1966, οι σεισμολόγοι «υπολόγισαν» ότι ο νέος θα γίνει το 1988 με απόκλιση 5 χρόνων. Μέχρι το 1993, όμως, δεν έγινε τίποτα και το πρόγραμμα εγκαταλείφθηκε.
Αυτή η αμήχανη σεισμολογική στατιστική βρίσκεται δυστυχώς στη βάση και της οικοδόμησης των πόλεων. Οι επιτροπές των ειδικών είναι υποχρεωμένες να «τζογάρουν», όταν κρίνουν τα επίμαχα κτίρια. Οσο για τον αντισεισμικό κανονισμό, αυτός γίνεται αυστηρότερος μόνο μετά την καταστροφή. Αλλά και μετά την αλλαγή του -η οποία βασίζεται στη μεταβολή των «στατιστικών δεδομένων»- κανείς δεν τολμά να πει ότι πρέπει να ελεγχθούν υποχρεωτικά όλα τα προϋπάρχοντα κτίρια, εφόσον αυτά δεν τηρούν τις νέες προδιαγραφές ασφαλείας. Το κόστος ενός τέτοιου ελέγχου και προστασίας ή ανακατασκευής είναι δυσβάστακτο για μια πόλη που μόλις πριν από λίγες μέρες γιόρταζε την αναμενόμενη ανάπτυξη του στόλου των αυτοκινήτων της, με την εξαγγελία των φιλολαϊκών κυβερνητικών μέτρων.

(Ελευθεροτυπία, 18/9/1999)