Το αφίλητο χέρι του Αρχιεπισκόπου


"Προτιμώ να σας φιλήσω στο μάγουλο παρά στο χέρι".
                        (Ο κ. Σταθόπουλος προς τον κ. Χριστόδουλο, 4/7/2000)



Η νέα κατηγορία που απευθύνει προς όσους θεωρεί αντιπάλους του ο κ. Χριστόδουλος είναι ότι δεν του φιλούν το χέρι. Μιλώντας στο στάδιο της Λαμίας καταπιάστηκε με το ακανθώδες αυτό πρόβλημα: "Σήμερα κάποιοι μεγαλόσχημοι, δήθεν προοδευτικοί, δήθεν ευρωπαϊστές, δήθεν μορφωμένοι, δεν καταδέχονται να φιλήσουν όχι μόνο το χέρι του παπά, αλλά ούτε του αρχιεπισκόπου".

Δυστυχώς ούτε εδώ πρωτοτυπεί ο κ. Χριστόδουλος. Η "κατηγορία" που απευθύνει στους "προοδευτικούς" ότι αρνούνται να τον χειροφιλήσουν αντιγράφει πιστά τις κατηγορίες που απηύθυνε πριν από 90 χρόνια στους τότε προοδευτικούς του Βόλου ο μητροπολίτης Δημητριάδος Γερμανός. Τα περιβόητα "Αθεϊκά" (που μας τα θύμισε το αφιέρωμα των Ε-Ιστορικών στις 22 Ιουνίου) ξεκίνησαν από την καταγγελία του μητροπολίτη ότι δεν του φίλησε το χέρι μια καθηγήτρια του Ανώτερου Παρθεναγωγείου Βόλου. Σύρθηκαν τότε στα δικαστήρια ως άθεοι και ανήθικοι οι μεγάλες προσωπικότητες της γλωσσικής και εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης (Δελμούζος, Σαράτσης, κ.ά.) έως την πανηγυρική τους αθώωση στο Ναύπλιο, τέσσερα χρόνια μετά το επεισόδιο.

Κύριος μάρτυς κατηγορίας κατά των δημοτικιστών ο μητροπολίτης Γερμανός διηγείται στη δίκη το επεισόδιο: "Η κυρία Χριστάκου (με συνόδευσε) χωρίς να φιλήση την χείρα του αρχιερέως. Εις τον διάδρομον συνηντήθην με την γραίαν εκείνην (μια επιστάτρια) και μου εφίλησε το χέρι. Της είπα της κ. Χριστάκου: 'τότε φροντίσατε κυρία άι μαθήτριαι να μάθωσιν αυτήν την ευλάβειαν, το σχολείον σας είναι φράγκικο και γερμανικό'. Τότε η κυρία μου είπεν 'αυτά είναι υποκρισία και φαρισαϊσμός'". ("Η Δίκη του Ναυπλίου", στενογραφημένα πρακτικά, επανέκδοση 1976). Για να στηριχθεί βέβαια η κατηγορία απαιτήθηκε η κατάθεση μαρτύρων ότι "η Χριστάκου, παρόντος του Δελμούζου, απεκάλεσε τον σεβασμιώτατον άτιμον, μασκαράν, παλιάνθρωπον, διαβολοκαλόγηρον, που είχε την αξίωσιν να φιλήσω το βρωμόχερό του το ακάθαρτο" (αγόρευση εισαγγελέα), αλλά στο τέλος αποδείχτηκε ότι επρόκειτο για οργανωμένο σχέδιο της μητρόπολης με στόχο να κλείσει το ενοχλητικό σχολείο. 

Αυτό που δεν μας λέει ούτε ο κ. Χριστόδουλος ούτε ο παλιός μητροπολίτης Δημητριάδος είναι ότι η παράδοση του χειροφιλήματος δεν έχει κανένα ειδικό εκκλησιαστικό βάρος. Ο χριστιανικός "ασπασμός" δίνεται στις παρειές, όχι στο χέρι, και χρησιμοποιείται στη λειτουργία από τα πρώτα αποστολικά χρόνια ως "φίλημα άγιον" και "φίλημα αγάπης". 

Το χειροφίλημα, το οποίο συνοδεύεται και από υπόκλιση, έχει σαφή κοσμική προέλευση και επικράτησε στο μεσαίωνα ως ένδειξη υποταγής στον κοσμικό ηγεμόνα. Θεσπίστηκε ειδική τελετή στη Δύση, όπου οι ανώτεροι αξιωματούχοι ασπάζονταν με τη σειρά το χέρι της βασίλισσας. Η μεταφορά του μοντέλου στην εκκλησία συνδέεται και με την έκφραση ειδικής τιμής προς το χέρι του ιερωμένου, το οποίο ιερουργεί. Ο χειροτονούμενος, για παράδειγμα, ιερέας, από την εποχή του Συμεών Θεσσαλονίκης φιλούσε το γόνατο του αρχιερέα (για να δείξει την υποταγή του), το δεξί χέρι (για να το τιμήσει που τέλεσε τη χειροτονία) και το μάγουλό του (για να εκδηλώσει την ένωση και την αγάπη). Το χειροφίλημα, όμως, σε ιερέα που δεν ιερουργεί δεν έχει άλλο συμβολισμό, παρά εκείνο που υιοθετήθηκε από τους ηγεμόνες του Μεσαίωνα και ακολουθείται μέχρι σήμερα ως ένδειξη τιμής προς τον αρχηγό κάθε πατριαρχικής κοινωνικής ομάδας. 

Περιττό να προσθέσουμε ότι το χειροφίλημα δεν έχει τίποτα το ειδικά χριστιανικό. Πριν από λίγες μέρες στο Μαρόκο τέθηκε το θέμα να καταργηθεί η τελετή χειροφιλήματος του βασιλέα, που είχε θεσπίσει ο Χασάν Β', ο οποίος πέθανε πριν ένα χρόνο. Φιλώντας το χέρι του βασιλιά, οι αξιωματούχοι της χώρας δεν υποδηλώνουν μόνο το σεβασμό και την υπακοή τους, αλλά πιστοποιούν το γεγονός ότι ο ηγεμόνας τους είναι απευθείας απόγονος του μεγάλου προφήτη Μωάμεθ.

(Ελευθεροτυπία, 8/7/2000)